Winamp Logo
Wetenschap Vandaag | BNR Cover
Wetenschap Vandaag | BNR Profile

Wetenschap Vandaag | BNR

Dutch, Political, 1 season, 1401 episodes, 4 days, 9 hours, 42 minutes
About
Over diepzeediertjes die broeikasgassen eten, immuuncellen die zichzelf opofferen en de zoektocht naar planeten. Over de nieuwste medicijnen, zonnecellen en sensoren. Kortom: hoe werkt de wereld om ons heen en hoe kunnen we hem nog beter maken?
Episode Artwork

Luister nu naar Splijtstof, een podcast over het kernenergiedebat

“Kernenergie is veilig!”, “Nee, het brengt enorme risico’s met zich mee! En wat te denken van dat afval?!”, “Dat kun je hartstikke veilig opslaan!”, “Maar kernenergie is veel te duur!”, “Nee hoor, en wat als er geen zon en wind is voor doe windmolen en zonnepanelen van jou?!” Kernenergie is terug van weggeweest. Niet alleen op de politieke agenda - het nieuwe kabinet wil niet minder dan 4 nieuwe centrales gaan bouwen - maar ook in het publieke debat. En dat debat is soms even explosief als de bom waarmee het nucleaire tijdperk begon. Voor- en tegenstanders buitelen over elkaar heen met feiten en verwijten over veiligheid, betaalbaarheid, etc. Althans, ieder kamp zégt feiten te gebruiken en verwijten de ander dat juist niet te doen. Kortom, het is hard tegen hard. Maar wie heeft er nu gelijk? Of kun je die vraag helemaal niet - of niet geheel - beantwoorden? Waar eindigen de feiten en beginnen de meningen? Wanneer verandert ‘weten’ in ‘vinden’ en ‘geloven’? In Splijtstof duiken wetenschapsjournalist Diederik Jekel en presentator & afgestudeerd cultuurwetenschapper Daan Nieber in het kernenergiedebat om deze vragen te beantwoorden. Zonder een kant te kiezen, dat mag de luisteraar zelf doen. Als bèta (Diederik) en alfa (Daan) kunnen zij zowel uitleggen hoe kernenergie werkt als laten zien hoe het verleden ons denken over deze technologie en onze cultuur hebben beïnvloed. Van kernsplitsing voor dummies en Small Modular Reactors tot de invloed van de Simpsons op de publieke opinie en een nucleaire religie om toekomstige generaties te wijzen op het gevaar van kernafval. Het komt allemaal voorbij.    In elk van de 8 afleveringen staat een onderdeel van het kernenergiedebat centraal. En Diederik en Daan blijven daarvoor niet alleen in de studio. Verschillende afleveringen beginnen op locatie. Zo laat Diederik Daan in aflevering 2 in een werkende onderzoeksreactor kennis maken met de zogenoemde Cherenkov straling, een mysterieuze blauwe gloed die ontstaat bij een nucleaire kettingreactie onderwater. Voor de aflevering over nucleair afval dalen ze naar een Belgisch onderzoekslab 250 meter onder de grond. En de laatste aflevering trappen ze af in Wunderland Kalkar, een extreem dure kerncentrale net over de grens in Duitsland die uiteindelijk nooit in gebruik werd genomen en verbouwd werd tot pretpark. Want hoe voorkomen we straks niet eindigen met vier peperdure pretparken in Borssele, Terneuzen en op de Tweede Maasvlakte?  Door te ontrafelen waar voor- en tegenstanders over botsen, te onderzoeken waar de zekerheid eindigt en onzekerheid begint, kan de luisteraar van Splijtstof uiteindelijk zelf een keuze maken over het nut en de noodzaak van kernenergie. We gaan van kernenergie als ‘splijtstof’ naar stof tot nadenken. En hij/zij/hen kan op feestjes en verjaardagen de blits maken met fijne feitjes, wonderbaarlijke weetjes en fascinerende verhalen.  Splijtstof is een podcast van BNR. See omnystudio.com/listener for privacy information.
10/10/20241 minute, 39 seconds
Episode Artwork

Nieuws: Kuipers en de Kosmos

Vanaf vandaag in je podcastapp: Kuipers en de Kosmos. André Kuipers vertelt zijn onwaarschijnlijke verhaal. Van zijn selectie door de ESA en zijn training in Sterrenstad tot zijn reizen naar het ISS en terugkeer naar de Aarde.   Je vindt Kuipers en de kosmos op BNR.nl/Kuipers  Apple Podcasts: https://podcasts.apple.com/nl/podcast/kuipers-en-de-kosmos-bnr/id1766499928 Spotify: https://open.spotify.com/show/5K0cY1lPTbIQDIKEufTiyV?si=415c57562ecd4fde Kuipers en de Kosmos is een podcast van BNR en QuestSee omnystudio.com/listener for privacy information.
9/12/20243 minutes, 13 seconds
Episode Artwork

Polderlab: de landbouw van de toekomst

In het Polderlab in Oud Ade werken wetenschappers van de Universiteit Leiden samen met mensen van de WUR, Naturalis, boeren en vrijwilligers. De landbouw zoals we die nu kennen kan niet zo doorgaan: de bodem daalt en daarbij komen veel te veel stoffen vrij die we niet in de atmosfeer willen. Maar hoe moet dat dan? In net Polderlab zoeken ze het uit. Stichting de Buffelbes exploiteert in de polder een voedselbos, er groeien noten, fruit, cranberry's en zelfs hop en rijst.    See omnystudio.com/listener for privacy information.
9/5/202419 minutes, 50 seconds
Episode Artwork

Sneeuwkrabben zijn er slecht aan toe

Sneeuwkrab, of Snow Crab, bekend van het TV programma "The Deadliest Catch", doen het niet goed. Door een onderzeese hittegolf is 90% van de krabben verdwenen. De krabvisserij in Alaska zette tot voor kort 200 miljoewn dollar per jaar om. Dat is nu wel anders. See omnystudio.com/listener for privacy information.
9/4/20242 minutes, 28 seconds
Episode Artwork

In de Steentijd hadden mensen al technische kennis

Onderzoek aan een 6000 jaar oud Hunebed in Spanje, de Dolmen van Menga, leerde wetenschappers dat de mensen in de steentijd over zeer veel technische kennis beschikten.  De onderzoekers stelden vast dat de stenen waaruit het monument is opgetrokken met marges van een paar millimeter zijn geplaatst.  Ook is de grafkamer aardbevingsbestendig gebouwd. See omnystudio.com/listener for privacy information.
9/3/20242 minutes, 20 seconds
Episode Artwork

Oropouche Virus maakt eerste dodelijke slachtoffers

Er is een virus actief in de Amerika's, het heet Oropouche. De diverse gezondheidsorganisaties maken zich zorgen, de eerste dodelijke slachtoffers zijn al gemeld. Het is wel zo dat maar een klein deel van de besmette mensen ernstige klachten krijgt. See omnystudio.com/listener for privacy information.
9/2/20242 minutes, 46 seconds
Episode Artwork

Gevaarlijke hitte in steden aangepakt

Dat het steeds warmer wordt is vooral in grote steden een probleem.  Wetenschappers werken wereldwijd aan technologieën die steden koeler moeten maken. In Nature staat een groot artikel dat een aantal oplossingen op een rij zet.  Het artikel heeft de kop: "De coolste wetenschap om hitte in de stad minder gevaarlijk te maken" Sommige oplossingen zijn high tec, zoals nieuwe materialen die in de zomer koelen en in de winter verwarmen, anderen zijn erg simpel; het wit verven van zwart asfalt bijvoorbeeld.       See omnystudio.com/listener for privacy information.
9/1/20242 minutes, 9 seconds
Episode Artwork

Queen gitarist doet 10 jaar onderzoek naar Tuberculose

De gitarist van Queen, Brian May, is wetenschapper. Hij is astrofyscus, maar ook tuberculose-onderzoeker. Tien jaar keek May naar de oorzaak van Runder Tuberculose. Zijn onderzoek leverde een opvallend resultaat op: Runder TB wordt niet via de lucht verspreid, zoals altijd gedacht. Deze uitkomst kan behoorlijke consequenties hebben en vele dierenlevens redden. See omnystudio.com/listener for privacy information.
8/31/20241 minute, 46 seconds
Episode Artwork

Buitenaards leven gezocht: de JUICE missie

Op dit moment is een van de belangrijkste ruimtemissies ooit onderweg. Het gaat om de JUICE missie naar de ijsmanen van Jupiter. JUICE staat voor: Jupiter Icy Moons Explorer. Doel van de missie: kijken of er onder het ijs op de manen Ganymedes, Callisto en Europa leven mogelijk is.  In deze aflevering komen sterrenkundige Rob van den Berg en Astrobioloog Inge Loes ten Kate aan het woord.       See omnystudio.com/listener for privacy information.
8/29/202425 minutes, 36 seconds
Episode Artwork

Zeewalnoot kan zichzelf verjongen

Een kamkwal met de naam 'Zeewalnoot' kan zich onder bepaalde omstandigheden verjongen. Noorse onderzoekers lieten de kwallen verhongeren, en het dier bracht zichzelf terug in een jeugdige staat om later, als er ruim voedsel was, gewoon weer volwassen te worden. Dit Noorse onderzoek kan belangrijke inzichten brengen in het proces van veroudering. See omnystudio.com/listener for privacy information.
8/28/20241 minute, 34 seconds
Episode Artwork

AI in de zorg: geen makkelijk huwelijk

AI is veelbelovend, maar de introductie van Kunstmatige Intelligentie in ziekenhuizen over de wereld gaat niet zonder slag of stoot. De Mayo Clinic in de Verenigde Staten waarschuwt voor een aantal problemen, zoals 'alarmmoeheid' bij zorgverleners. Ook zijn er ethische vragen bij AI in de zorg. See omnystudio.com/listener for privacy information.
8/27/20242 minutes
Episode Artwork

Muggen zien infrarood van verre

Muggen zijn veel beter in het zien van infrarood straling dan we dachten. Onderzoekers kwamen erachter dat muggen infrarood kunnen zien vanaf een afstand van zeker 70 centimer, in plaats van de veronderstelde 10 centimeter. Dat komt omdat muggen hun zintuigen combineren: ze nemen warmte, geur en infrarood tegelijk waar en vergroten zo dus hun efficiëntie.  See omnystudio.com/listener for privacy information.
8/26/20241 minute, 58 seconds
Episode Artwork

De ruimte in met slingerarm in plaats van raket.

Raketten om satellieten de ruimte in te brengen gebruiken veel vervuilende brandstof en dat kan anders. Spinlaunch, een Californische bedrijf, is druk bezig om satellieten de ruimte in te slingeren met behulp van een supersnel draaiende arm, vergelijkbaar met de middeleeuwse katapulten die gebruikt werden om kastelen te belegeren. In 2026 moeten de eerste kunstmanen rond de aarde worden geslingerd.   See omnystudio.com/listener for privacy information.
8/25/20241 minute, 50 seconds
Episode Artwork

Aardkorst veel grilliger dan verwacht

Onderzoek aan de langzaamst bewegende onderzeese rug ter wereld, de Gakkelrug, heeft iets onverwachts aangetoond. Volgens de theorie zou de aardkorst bij die onderzeese rug heel gelijkmatig moeten zijn, overal even dik. Maar dat is dus niet het geval: de korst varieert in dikte tussen de drie en negen kilometer. See omnystudio.com/listener for privacy information.
8/24/20241 minute, 54 seconds
Episode Artwork

Afdeling Wetenschap: De Prijs van Droge Voeten

Bij het NIOZ, het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee, wordt al heel erg lang gekeken naar het ons omringende water. Hoe houden we de zee buiten? En hoe doen we dat zonder de bijzondere natuur aan onze kusten de nek om te draaien? En wat is de prijs? De Afdeling Wetenschap van BNR ging op bezoek bij Jim van Belzen, estuariene ecoloog bij de WUR en het NIOZ. In Yerseke, op een steenworp van de Oosterscheldekering.See omnystudio.com/listener for privacy information.
8/22/202423 minutes, 35 seconds
Episode Artwork

Waarom zijn varkens roze?

Dit is de laatste aflevering die ik voor jullie maak. Na meer dan 10 jaar vond ik het tijd voor iets nieuws. Via deze weg wil ik iedereen die al die jaren heeft geluisterd bedanken: het was ongelooflijk leuk om verhalen voor jullie uit te zoeken en wat hebben we veel geleerd! Voor deze laatste mocht mijn zesjarige zoontje James het onderwerp bedenken, komt ie: waarom zijn varkens roze? Oké, het is een wat ouder onderzoek, maar daardoor niet minder behulpzaam bij het beantwoorden van deze vraag. Varkens zijn natuurlijk niet allemaal roze, maar dat er überhaupt varkens met deze kleur rondlopen, komt, nouja.. weer eens door ons. In de natuur hebben varkens en hun familieleden camouflagekleuren om begrijpelijke redenen. Vrijwel elke keer als daar een genmutatie zorgt voor een afwijking in die vacht, zeggen de onderzoekers die hier in 2009 al naar keken, overleeft het dier het meestal niet. De afwijkende dieren worden vaker gepakt door roofdieren en zo blijft schutkleur in het wild de gangbare outfit. Maar toen wij zo'n 10.000 jaar geleden varkens gingen fokken, waren het juist die opvallende en kleurrijke afwijkingen die het goed deden. We gingen erop selecteren. Op roze, en wit met zwart en allerlei andere variaties die in het wild niet zouden werken, maar die mensen er leuk uit vonden zien. In dit onderzoek gingen ze ook op zoek naar het genetisch mechanisme hierachter. Daarbij keken ze naar het MC1R-gen in de huidcellen die pigment aanmaken. Het gen bepaalt de balans tussen twee pigmenten: het donkere eumelanine en rood-gele feomelanine. Ook in ons mensen bepaalt die verhouding onze huids- en haarkleur. Ze vonden meerdere mutaties van dit gen in wilde en tamme varkens, maar in de wilde varkens werden die onderdrukt, terwijl ze in de tamme varkens verantwoordelijk waren voor het hebben van een andere kleur vacht. Voor sommige kleurcombinaties waren wel drie mutaties nodig. In het wild hadden deze varianten nooit lang genoeg overleeft om die opstapeling van mutaties bij zicht te dragen. En dus is de conclusie: varkens zijn roze, omdat wij ons er mee gingen bemoeien. Dat was hem voor nu. Blijf nieuwsgierig, blijf vragen stellen, dat heeft deze wereld hard nodig. En wie weet: misschien kan ik het niet laten om in de toekomst toch weer verhalen te maken voor jullie. Op de hoogte blijven kan, via LinkedIn, Instagram, of thesciencesection.com. Het was me een waar genoegen, liefs Karlijn Lees hier meer over het onderzoek: Colourful pigs evolved through farming, not natureSee omnystudio.com/listener for privacy information.
8/21/20243 minutes, 12 seconds
Episode Artwork

Hoe het is om als dierenarts in een dierentuin te werken

Een dierentuin is denk ik wel de spannendste plek om dierenarts te zijn. Ik ga langs bij Christine Kaandorp om van haar te horen wat daar allemaal bij komt kijken.   Hoe zorg je voor dieren waar niet eens medicijnen voor op de markt zijn? Dieren die zo groot, of gevaarlijk zijn, dat je ze niet even op een onderzoekstafel legt? Wat zijn de meest bijzondere dingen die ze heeft meegemaakt? En hoe krijg je eigenlijk zo'n baan?See omnystudio.com/listener for privacy information.
8/20/202417 minutes, 42 seconds
Episode Artwork

Met microscopen en algoritmes dieper in weefsel kijken dan ooit

Met de juiste microscopen en de hulp van algoritmes kunnen we dieper in weefsel kijken dan ooit. Dat maakt het ook mogelijk om de interactie tussen onze immuuncellen en tumorcellen tot op eiwit niveau te bestuderen.   Microscopie- en beeldanalyse experts Bram van den Broek en Rolf Harkes van het Nederlands Kanker Instituut leggen mij in hun lab uit hoe ze dat doen en wat de nieuwste ontwikkelingen zijn.See omnystudio.com/listener for privacy information.
8/19/202413 minutes, 42 seconds
Episode Artwork

Aan welk onderzoek hebben transgenderpersonen zelf nou het meest?

Neurowetenschapper Mathilde Kennis, onderzoeker van de Universiteit Maastricht, heeft gekeken naar seksuele opwinding bij transpersonen. Specifiek naar wat er in hun brein gebeurt. Maar waar het gesprek - waar we de tijd voor hebben genomen - uiteindelijk misschien nog wel meer over ging is: aan welk onderzoek hebben transgenderpersonen zelf nou het meest? Met welke vragen zit deze groep en hoe ga je daar als onderzoeker respectvol mee om? Kennis deelt ook haar opgedane inzichten over de neurowetenschap op zich. Want een doorsnee onderzoeker is zij in haar vakgebied niet en dat kan wel eens schuren met hoe andere wetenschappers denken. Haar laatste publicatie vind je hier: Heed lessons from past studies involving transgender people: first, do no harmSee omnystudio.com/listener for privacy information.
8/18/202445 minutes, 40 seconds
Episode Artwork

Zwemmen in een school helpt vissen waarschijnlijk energie besparen

Tourrenners doen het en vissen blijken er nu ook gebruik van te maken: energie besparen door in een groep voort te bewegen. In het geval van de wielrenners scheelt het tegenwind, bij vissen tegenstroom. Je zou denken dat iemand dit al weleens goed had onderzocht, maar deze wetenschappers zeggen de eerste te zijn die het op deze manier hebben aangepakt. Waarom zwemmen vissen in een school? Was dus nog een open vraag. Ja het biedt natuurlijk ook gewoon meer bescherming, maar zou het ook minder energie kosten? Om daarachter te komen bouwden ze in het lab een wildwaterbaan voor vissen, met daarin allerlei slimme camera's, de mogelijkheid om de stroom te sturen en een apparaatje waarmee ze konden meten hoeveel zuurstof de vissen verbruikten. Ze konden hiermee zien dat wanneer de vissen in een groep van acht zwommen, ze 79 procent minder energie verbruikten dan individuele vissen. Of het nou turbulent of kalm water was. Hoe wilder de omstandigheden, hoe dichter ze bij elkaar gingen zwemmen. Bij individuele vissen zagen ze wel een verschil tussen turbulent of kalm water. Zij verbruikten 22 procent meer energie in turbulent water. Het zou dus kunnen dat energiebesparing één van de redenen is geweest waarom vissen überhaupt in scholen zijn gaan zwemmen. Geen gek idee, aangezien deze tactiek in de biologie vaker voorkomt. Zelfs bij spermacellen die onderweg zijn door het voortplantingskanaal, zagen ze in eerder onderzoek al eens. Lees hier meer over het onderzoek: Swimming in Schools May Help Fish Save Energy in Turbulent WatersSee omnystudio.com/listener for privacy information.
8/16/20242 minutes
Episode Artwork

In de dierentuin vind je tegenwoordig ook een dierenwelzijnscoördinator

De rol van dierentuinen is - terecht - aan het veranderen. Van exotische tentoonstelling, om het zo maar even te zeggen, naar een plek waar naast bezoekers ook veel onderzoekers rondlopen. Een plek waar soortbehoud een steeds grotere rol speelt en dierenwelzijn - voor zover dat in een niet-natuurlijke setting gaat - steeds meer voorop staat. Dat vraagt ook om andere experts. Met één daarvan, dierenwelzijnscoördinator Stephan Lugthart, heb ik afgesproken in Diergaarde Blijdorp. Nou wordt hier ook nog op andere manieren het dierenwelzijn in de gaten gehouden. Door de dierenarts, vanzelfsprekend, maar inmiddels ook steeds meer door onderzoek te doen in het lab. Ook daar neem ik even een kijkje. Want wat wordt daar precies allemaal bestudeerd?See omnystudio.com/listener for privacy information.
8/15/202420 minutes, 17 seconds
Episode Artwork

Je magnetron heeft zijn eigen extreme microbioom

Ze worden ook wel extremofielen genoemd: organismen die extreme omstandigheden kunnen overleven, of hier zelfs heel erg goed op gaan. Het beerdiertje is een bekende, maar denk ook aan de beestjes die van hete hydrothermale bronnen hun thuis hebben gemaakt. Of die het goed doen op plekken als Antarctica. Maar nu hebben onderzoekers ze gevonden op een plek waar je ze misschien niet zo snel zou verwachten: ons eigen magnetron. In eerdere onderzoeken werden al gemeenschappen van microben in andere keukenapparaten gevonden. Zoals vaatwassers en koffiemachines. Nu zijn ze ook gevonden in een apparaat waarvan je zou denken dat het echt geen geschikte leefomgeving is. Maar de straling en hitte die ontstaat in een magnetron is dus niet genoeg om bijvoorbeeld bacteriën uit te schakelen. En dat is ook belangrijke informatie als het aankomt op voedselveiligheid. Nou was het geen groot onderzoek, maar de monsters uit 30 magnetrons – sommigen stonden in huishoudens, anderen in gedeelde ruimtes en een paar in labs – zijn wel uitvoerig bestudeerd. Ze ontdekten zo meer dan 100 soorten bacteriën. De meesten afkomstig van ons eigen lichaam. In sommige huishoudmagnetrons groeiden ook wat bacteriën die geassocieerd worden met voedselziektes. Nou is het niet alleen slecht nieuws. Mogelijk zijn deze extreme bacteriën door ronde na ronde straling zo geëvolueerd dat ze iets unieks kunnen, en kunnen we ze inzetten voor het verwerken van gevaarlijke afvalstoffen bijvoorbeeld. Mits er nog flink wat onderzoek wordt gedaan. Maar voor nu is de les in ieder geval: die magnetron kan wel een extra schoonmaakrondje gebruiken bij de meeste mensen. Neem hem het liefst even vaak mee als je aanrecht en andere keukenapparaten, zegt één van de onderzoekers. Lees hier meer over het onderzoek: Your microwave oven has its own microbiomeSee omnystudio.com/listener for privacy information.
8/14/20242 minutes, 18 seconds
Episode Artwork

Data van Mars-lander suggereert dat er nog steeds vloeibaar water op de planeet is

Een nieuwe analyse van data die is verzameld door de InSight Mars-lander is het beste bewijs tot nu toe voor het nog steeds aanwezig zijn van vloeibaar water op Mars. Naast wat er vastgevroren zit op de polen. Als deze analyse klopt, dan verandert dat nogal de ideeën over de leefbaarheid van deze planeet. De data werd verzameld in 2022. Het gaat om informatie over de ondergrond, waaronder hoe snel de golven van bevingen door de bodem trekken. Daarmee kan iets worden gezegd over wat die onderweg allemaal tegenkomen en dus ook over de samenstelling. Wat hierover aan gegevens binnenkwam is vervolgens in een geologisch model gestopt. En op basis daarvan zeggen de wetenschappers nu: hier moet haast wel vloeibaar water zitten. Dat zou de beste verklaring zijn voor wat ze op sommige plekken ‘zien zitten’ in de bodem. Lees hier meer over het onderzoek: Presence of liquid water most probable explanation for data collected by mars landerSee omnystudio.com/listener for privacy information.
8/13/20241 minute, 26 seconds
Episode Artwork

Onnodig veel (ongecertificeerde) vis in voer voor huisdieren

Onderzoeker Sander van Lopik creëert kraamkamers voor vissen rond Bonaire om zo koraalrifherstel te stimuleren, maar ontwikkelt ook vegan visvoer en nieuwe voedermethodes voor de vissen  van Diergaarde Blijdorp. Ik sprak daar met hem af bij het aquarium voor een lesje waterdierenwelzijn. Nu krijgen veel vissen (en andere huisdieren) namelijk nog voedsel op basis van andere vissen. Dat kan en moet anders.See omnystudio.com/listener for privacy information.
8/12/202413 minutes, 36 seconds
Episode Artwork

Wetenschappers boren dieper in de aardmantel dan ooit

Een record is het: 1268 meter. Zo diep hebben onderzoekers de aardmantel in geboord voor een bodemmonster. Dit deden ze in de Mid-Atlantische Rug, een grotendeels onder water liggende bergketen in de Atlantische Oceaan. Het levert gedetailleerde data op over de samenstelling van de mantel en daarmee vertelt het ook iets over het ontstaan van leven op aarde. Veel van wat we weten over het binnenste van de aarde, weten we dankzij rotsen en stenen die van de oceaanbodem zijn gehaald. Maar daaraan valt nog een heleboel niet af te lezen, alleen al door alle extreme invloeden in de diepe oceaan die de van invloed kunnen zijn op de samenstelling. Welke mineralen er op welke plek in de mantel zitten bijvoorbeeld, wat de samenstelling zegt over processen in die mantel, dat soort dingen kun je daaraan niet goed zien. Dat lukt beter als je een holle boor de bodem in krijgt, waarmee je vervolgens een sample van alle lagen door de tijd heen kunt verzamelen. Maar makkelijk is dit niet gebleken. Er worden al tientallen jaren pogingen gedaan. In 2023 lukte het om dieper te boren dan eerder was gelukt en nu zijn ze druk met het bestuderen van de samples. Wat ze al kunnen zien is onverwacht. Veel minder van het mineraal pyroxeen en veel meer magnesium. Dat vertelt ze dat er veel meer smelt plaatsvindt dan voorspelt is op basis van eerder onderzoek. Dat smelten gebeurt als de mantel van de diepere aarde omhoog beweegt richting het oppervlak. En beter begrijpen hoe deze processen werken zegt weer iets over vulkanisme en hoe bijvoorbeeld vulkanen op de oceaanbodem gevoed worden van binnenuit. Wat ze ook konden zien was hoe het mineraal olivijn reageert met zeewater. Een proces waaruit belangrijke moleculen ontstaan die nodig zijn voor leven. Het vermoeden is dat dit proces een belangrijke rol heeft gespeeld bij het ontstaan van dat leven. Ongetwijfeld levert het onderzoek nog meer interessante vondsten op. En daarna is het wachten op de volgende geslaagde boorpoging. Want van hoe meer plekken we deze gegevens hebben, hoe beter we weten hoe het allemaal begon. Lees hier meer over het onderzoek: Record-breaking recovery of rocks that originated in Earth’s mantle could reveal secrets of planet’s historySee omnystudio.com/listener for privacy information.
8/11/20242 minutes, 36 seconds
Episode Artwork

Zijn dit de flexibele zonnecellen die in de toekomst mee de ruimte ingaan?

In Nijmegen op de Radboud Universiteit werken ze al heel lang aan het verbeteren van zonnecellen. Bijvoorbeeld door de samenstelling van het materiaal te veranderen, of door alternatieven te vinden voor de manier waarop onderdelen aan elkaar vastzitten.  Onderzoeker John Schermer vertelt hoe een technologie die ze een tijdje geleden al ontwikkelden en waarmee ze destijds een record haalden, nu interessant aan het worden is voor de ruimtevaart. See omnystudio.com/listener for privacy information.
8/10/202413 minutes, 21 seconds
Episode Artwork

Onderzoekers ontdekken grootste eiwit ooit

Eigenlijk wilden ze weten hoe algen in water hun complexe visdodende giftige stofjes aanmaken, maar wat ze ontdekten was het grootste eiwit ooit gevonden in de biologie. De onderzoekers, die zelf nogal verrast waren door deze Mount Everest onder de eiwitten, gaven het de naam PKZILLA-1. De vorige recordhouder, titine, is een eiwit dat wordt gevonden in ons eigen spieren. Titine is al zo'n 90 keer groter dan een gemiddeld eiwit. En dit nieuwe eiwit is weer 25 procent groter dan titine. Niet alleen de grootte van het eiwit is indrukwekkend. Ook de functie is interessant. Het speelt een belangrijke rol bij de productie van giftige stoffen in de algen. De manier waarop in dit proces stofjes in elkaar worden gezet is uniek. En dat is mogelijk een tactiek die ook gebruikt kan worden voor het ontwikkelen van nieuwe medicijnen en materialen. Nu ook de genen achter dit mechanisme zijn bestudeerd geeft dat onderzoekers ook houvast in het ontwikkelen van betere manieren om problematische algengroei in water te monitoren. De genen detecteren in plaats van de gifstoffen zou het misschien mogelijk maken om gevaarlijke groei op te merken nog voor er problemen ontstaan. Nu ze dit is gelukt voor één algensoort, hopen ze hetzelfde te kunnen doen voor andere soorten. Als die betere detectie van giftige algengroei lukt, hopen ze dat dit flink wat sterfgevallen onder mens en dier kan schelen in de toekomst. Lees hier meer over het onderzoek: Largest protein yet discovered builds algal toxinsSee omnystudio.com/listener for privacy information.
8/9/20242 minutes, 2 seconds
Episode Artwork

Tumorcellen te slim af met robots die tienduizenden experimentjes tegelijk doen

In deze aflevering krijgen we een mini-college tumorcellen van Roderick Beijersbergen, professor in Functional Genomics en groepsleider op het Nederlands Kankerinstituut. Hij kijkt in zijn onderzoek hoe de behandelingen van verschillende soorten kanker verder verbeterd kunnen worden. Hoe blijf je al die soorten tumorcellen, die steeds maar weer slimme manieren verzinnen om resistent te worden tegen behandelingen, te slim af? Daarbij krijgen ze onder andere hulp van robots die gigantisch veel experimenten tegelijk kunnen doen.See omnystudio.com/listener for privacy information.
8/8/202429 minutes, 16 seconds
Episode Artwork

Waarom heeft de ene plant prikkels en de andere niet?

Je hebt planten met doorns en planten met prikkels. Een doorn is een soort aangepast takje van de plant, maar dan met een scherp puntje. Een prikkel is een soort uitgroeisel van de huid van de plant, kort en puntig, met een haarachtig uiteinde. En dat laatste is wat rozen hebben: prikkels, geen doorns.   Nou hebben planten prikkels om verschillende redenen. Het kan een verdedigingsmechanisme zijn tegen planteters of andere plantensoorten, maar ze kunnen ook gebruikt worden om water in op te slaan, of ze helpen de plant grip te krijgen bij het klimmen.  Prikkels hebben zich in soorten ontwikkeld die slechts verre, of zelfs geen familie van elkaar zijn. Dat noem je convergente evolutie. Het ontstaan van dezelfde functie bij verschillende, niet-verwante groepen. Denk aan vleugels bij verschillende soorten vogels, maar ook vleermuizen en vliegende eekhoorns.   Hoe zit dat precies bij prikkelplanten? Zit daar misschien eenzelfde genetisch mechanisme achter? En stel je wilt planten kweken zonder prikkels, kun je die kennis daar dan voor gebruiken?   In de afgelopen 400 miljoen jaar zijn in verschillende soorten zowel prikkels ontstaan als weer verdwenen. En het proces erachter is vergelijkbaar, blijkt nu uit een uitgebreid genetisch onderzoek in de familie van de aubergine, aardappel en tomaat.   Een gen-familie genaamd LONELY GUY fungeert in veel soorten als een soort manager voor de prikkelige eigenschap. Dit is waarmee de prikkels aan en uit zijn gezet, als het ware, in verschillende soorten in een tijdsspanne van miljoenen jaren.   Dat is dus niet alleen belangrijke kennis voor kwekers, het laat ook zien hoe convergente evolutie kan werken. Geen oervoorouder van waaruit alle soorten met prikkels zijn ontstaan, maar een oeroud genetisch mechanisme. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists traced roses’ thorny origins and solved a 400 million-year-old mysterySee omnystudio.com/listener for privacy information.
8/7/20242 minutes, 23 seconds
Episode Artwork

Mentale inspanning voelt altijd onprettig, ook als we het zelf opzoeken

Onderzoekers van de Radboud Universiteit hebben bestudeerd hoe we mentale inspanning ervaren. Ze zagen dat zelfs als mensen zich vrijwillig op denkwerk storten, ze hard nadenken nog steeds onprettig vinden.   We ervaren iets vergelijkbaars wanneer we fysiek werk moeten verrichten. Evolutionair gezien is het zo dat onnodige inspanning zo veel mogelijk beperkt moet worden. Dat we moeite hebben met onszelf aanzetten tot sporten is dan ook niet zo gek. Maar hoe dat zit met mentale inspanning wisten we nog een stuk minder goed.   In dit onderzoek werd data van mensen uit verschillende landen en uit verschillende beroepsgroepen bestudeerd. Er werd gekeken in hoeverre deze mensen irritatie en frustratie ervaarden tijdens het doen van cognitieve taken.   In alle gevallen bleek de mentale inspanning negatieve gevoelens op te roepen. Ook als veel nadenken onderdeel was van iemands opleiding of werk. Voor iedereen lijkt nadenken vervelend.   Maar hoe zit het dan met puzzels? Sudoku's? En quizzen? Dat doen toch echt een heleboel mensen voor hun plezier. Nou, dat doen we vooral vanwege de beloning, zegt één van de onderzoekers. Het is niet het nadenken zelf, maar het succes dat daarmee behaald wordt, waar we in dat geval blij van worden.   En dat is weer allemaal kennis waar ontwikkelaars van bijvoorbeeld onderwijsmateriaal of nieuwe software meer mee zouden kunnen doen. Hoe zorg je daar voor die beloning?  Iets als kunstmatige intelligentie kan in sommige gevallen dat denkwerk van ons overnemen. Maar ja, dan ervaren we ook niet dat fijne gevoel, wanneer we zelf iets hebben opgelost. Ergens hard voor werken, geeft de taak ook meer betekenis. Dat geldt dus voor zowel fysieke als mentale inspanning.  En vergeet ook niet dat je hersenen en je spieren aan het werk zetten van invloed kan zijn op hoe goed je in je vel zit en hoe gezond je ouder wordt. Dus prettig of niet, het is de moeite in veel gevallen toch echt wel waard. Ook al is een deel van die beloning er eentje van de langere termijn. Lees hier meer over het onderzoek: Hard nadenken ‘doet pijn’See omnystudio.com/listener for privacy information.
8/6/20242 minutes, 41 seconds
Episode Artwork

Kunstmatige verlichting zorgt voor te sterke blaadjes aan bomen

We weten dat kunstmatig licht in steden rommelt met veel biologische processen. Maar nu zeggen wetenschappers een effect te hebben gevonden dat je misschien iets minder snel zou verwachten. Straatlichten die de hele nacht aanstaan, maken de blaadjes aan bomen zo sterk, dat insecten ze niet meer kunnen opeten.   Hoe sterker het blad, hoe minder sporen van bladetende insecten, zagen ze aan de ongeveer 5500 blaadjes van twee soorten bomen die ze op verschillende locaties verzamelden en vergeleken.  Waarom de blaadjes dit laten zien is nog niet helemaal duidelijk. Mogelijk zorgt het kunstmatige licht voor langere periodes van fotosynthese. Wat uiteindelijk leidt tot de andere structuur.  Wel moet nog worden bestudeerd of het echt de sterkte van de blaadjes is die ervoor zorgt dat de insecten er minder van eten. Daar lijkt het wel op, maar het kunstmatige licht zelf heeft waarschijnlijk ook een effect. Meer licht, beter zichtbaar voor vijanden, immers. Ook dat kan het gedrag van insecten beïnvloeden.  Maar aangezien het wel duidelijk is dat de sterkte van en voedingsstoffen in bladeren, zeker een rol speelt in ecosystemen, is dit effect van kunstmatig licht belangrijk om verder uit te zoeken, menen deze wetenschappers.   We weten nog ontzettend weinig over het effect van verstedelijking op insecten, voegen ze daaraan toe. Hoog tijd om daar wat aan te veranderen.   Lees hier meer over het onderzoek: Streetlights running all night makes leaves so tough that insects can’t eat them, threatening the food chainSee omnystudio.com/listener for privacy information.
8/5/20241 minute, 52 seconds
Episode Artwork

Ontstond complex leven nou 1.5 miljard jaar eerder dan gedacht of niet?

Een groep wetenschappers zegt bewijs te hebben gevonden voor het veel eerder voorkomen van complexe levensvormen op aarde dan werd gedacht. Dat bewijs zouden ze gevonden hebben diep in rotsformaties in Gabon, Afrika. Daar zouden ze de 2,1 miljard jaar oude condities voor en sporen van dierlijk leven hebben ontdekt. De organismen die daar dan zouden hebben geleefd, zaten wel vast in een binnenzee op een eiland en verspreiden zich niet over de rest van de wereld. Uiteindelijk stierven ze weer uit. Wat het een soort eerste poging tot het ontstaan van complexe levensvormen zou maken. Niet alle wetenschappers zijn het eens met deze theorie. De meesten geloven nog steeds dat dierlijk leven ‘pas’ 635 miljoen jaar geleden ontstond. Ook is er nog steeds discussie over of het nou wel of niet om fossielen gaat, die daar in Afrika zijn gevonden. Maar de onderzoekers zeggen dat ze naast die vermeende fossielen in de rotsformatie ook sporen van nutriënten als zuurstof en fosfor hebben gevonden en dat dit het idee ondersteunt dat hier toch echt levensvormen als eencelligen schimmelachtigen zaten. Dat die nutriënten er mogelijk zo vroeg al hebben gezeten, dat geloven ook andere wetenschappers wel, maar zij vinden dat dit nog onvoldoende bewijs is voor leven. Al is de chemische samenstelling van de rotsen wel opmerkelijk voor die periode in de geschiedenis van de aarde. Het laatste woord is hier dus waarschijnlijk nog niet over gezegd, maar bewezen wordt de theorie dus nog niet geacht. Lees hier meer over het onderzoek: Complex life on Earth may be much older than thoughtSee omnystudio.com/listener for privacy information.
8/4/20242 minutes, 2 seconds
Episode Artwork

Hoe macromoleculen ontstaan voordat ze op planeten terechtkomen

Grote moleculen, met daarin duizenden atomen, worden ook wel macromoleculen genoemd. DNA valt hieronder, maar ook eiwitten bijvoorbeeld. Op aarde zijn organische macromoleculen essentieel voor leven. Nou gaan planeetonderzoekers ervan uit dat deze moleculen vanuit chondrieten op planeten terechtkomen. Dat zijn oeroude meteorieten van samengeklonterde kiezels. Maar ja: hoe komen die moleculen daar dan weer terecht? Waar ontstaan ze? Een internationaal team van wetenschappers onder Nederlandse leiding heeft nu een verklaring gevonden. Ze combineerden in een model twee processen die al in het echt zijn waargenomen. Het eerste is dat er in de stofschijf rond een jonge ster, gebieden zijn waar stof en ijs zich ophoopt. Dit noemen ze ook wel een stofval. Het tweede verschijnsel draait om zware bestraling, bijvoorbeeld door sterlicht. Dankzij onderzoek in het lab weten we al dat er in eenvoudige ijsmengsels door die bestraling zeer complexe moleculen van honderden atomen kunnen ontstaan. Stel nou dat er stofvallen zijn die te maken krijgen met gigantisch veel straling, zouden daardoor dan misschien organische macromoleculen van duizenden atomen kunnen ontstaan? Dat is precies wat er uit het nieuwe model kwam. Bij de juiste omstandigheden kunnen in korte tijd – enkele tientallen jaren – op deze manier macromoleculen ontstaan. Nu willen de onderzoekers nog gaan kijken hoe verschillende soorten stofvallen reageren op straling en bewegende stofstromen. Om zo meer te kunnen zeggen over de kans op leven rond verschillende soorten exoplaneten en sterren. Lees hier meer over het onderzoek: Sterrenkundigen verklaren hoe organische macromoleculen worden gevormdSee omnystudio.com/listener for privacy information.
8/3/20242 minutes, 8 seconds
Episode Artwork

Opwarming verstoort belangrijke samenwerking nodig voor fotosynthese

Onderzoekers hebben een piepklein eencellig organisme en de alg die dit organisme als host gebruikt bestudeerd. Deze symbiose tussen de twee soorten vind je in zoetwater wereldwijd. Het levert bescherming op voor de alg en een makkelijke uitwisseling van voedingsstoffen voor beiden. Maar nu zagen wetenschappers dat wanneer ze het water met 5 graden opwarmden, deze relatie op termijn verstoord raakt. Zowel de fotosynthese - het produceren van energie - als het gebruik van die energie om te groeien stopten volledig. Zonder bruikbare energie voor de host is de symbiose weg en wordt de alg eigenlijk een parasiet. Nou zijn er heel veel van dit soort samenwerkingen in de natuur. Veel ervan zijn enorm belangrijk voor ecosystemen. Zo ontstaat de helft van alle fotosynthese in water dankzij dit soort relaties. Om maar even aan te geven wat de impact zou zijn, als die samenwerking zou stoppen. Iets wat nu al te zien is in verblekende koraalriffen. Hopelijk kunnen beide soorten in dit soort samenwerkingen zich nog enigszins aanpassen aan de veranderende omstandigheden. Maar of ze dat snel genoeg kunnen is nog maar de vraag. De twee bestudeerde organismen lukte het wel om hun temperatuur aan te passen naar een geschikte temperatuur voor voortplanting, maar zelfs als meerdere generaties werden bestudeerd vonden ze helaas geen bewijs dat ze ook hun relatie konden herstellen. Lees hier meer over het onderzoek: Warming stops tiny organisms working togetherSee omnystudio.com/listener for privacy information.
8/2/20242 minutes, 2 seconds
Episode Artwork

Visfuiken en e-DNA: de nieuwe (en oude) technieken waarmee ons zeeleven wordt bestudeerd

Al ontzettend lang bestuderen ze bij het NIOZ – het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee – hoe het ervoor staat met ons zeeleven. Hoeveel van elke soort zijn er? In welke gezondheid verkeren ze? En welke functies hebben al die verschillende organismen binnen ecosystemen?   Ik ga langs op Texel, om te beginnen bij microbioloog Judith van Bleijswijk. In het lab bestudeert zij onder andere wat sporen van RNA en DNA in watersamples ons kunnen vertellen over verschillende zeeorganismen. Ik ga ook langs bij visecoloog Anieke van Leeuwen. Met haar heb ik afgesproken bij één van de visfuiken van het NIOZ. Al zestig jaar gebruiken ze deze toch vrij simpele techniek om zowel individuele vissen te bestuderen, als populaties en ecosystemen te monitoren.   See omnystudio.com/listener for privacy information.
8/1/202424 minutes, 12 seconds
Episode Artwork

Nieuwe houtsoort ontdekt, veelbelovend voor opslag CO2

Onderzoekers hebben de microscopische structuur van sommige iconische bomen in de botanische collectie van de universiteit van Cambridge bestudeerd en ontdekten zo een geheel nieuw soort hout. Het gaat om het hout van de Liriodendron, familie van de Magnolia, ook wel de Tulpenboom genoemd. De boom kan wel 30 meter hoog worden en blijkt qua celstructuur niet binnen de hardhoutfamilie, maar ook niet bij de zachthoutsoorten te passen. Die celstructuur brachten ze in beeld met een geavanceerde microscopie-techniek, waarmee op nanoschaal naar de opbouw van de secundaire celwand gekeken kon worden in de natuurlijke gehydrateerde staat. Die tweede celwand is verantwoordelijk voor de mechanische sterkte van de cel. De twee nog bestaande soorten van de tulpenboom bleken veel grotere vezels te hebben in deze cellaag dan hun hardhout verwanten. Tulpenbomen groeien snel en zijn zeer effectief in het opslaan van CO2. Die grotere vezels zouden weleens verantwoordelijk kunnen zijn voor die snelle groei en die efficiënte opslag. Er worden om al velden met tulpenbomen aangelegd. Als een soort CO2-opslag plantages. Je zou dus kunnen zeggen dat we dit al wel een beetje wisten. Maar dan nog is het belangrijk om te snappen waarom deze bomen hier zo goed in zijn. En dat weten we dankzij dit onderzoek weer wat beter. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists discover entirely new wood type that could be highly efficient at carbon storageSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/31/20241 minute, 58 seconds
Episode Artwork

Hoe algoritmes die gedrag voorspellen beter zouden kunnen

Met kunstmatige intelligentie kan tegenwoordig een heleboel moois, maar met sommige aspecten van ons leven hebben algoritmes nogal wat moeite. Zoals wanneer het aankomt op het (eerlijk en rechtvaardig) voorspellen van menselijk gedrag.   Kan onderzoek daar iets aan veranderen? Daarover ga ik in gesprek met Gijs van Dijck, hoogleraar aan de universiteit van Maastricht. Hij werkt aan het 'schoonwassen' van AI-modellen en vertelt waar dit idee vandaan komt.See omnystudio.com/listener for privacy information.
7/30/202424 minutes, 14 seconds
Episode Artwork

Vingerafdruk van kosmische zwavel gevonden

Zwavel is essentieel voor alles wat leeft. Het is ook één van de chemische elementen waar DNA uit op is gebouwd. Je vindt het dus op onze planeet, maar ook in gaswolken waaruit planeten ontstaan. Alleen op het moment dat die gaswolken samentrekken om planeten en sterren te vormen, is de meeste zwavel al niet meer te detecteren met een telescoop.  Daar missen we dus een stukje kennis. Hoe komt zwavel vanuit zo'n wolk op een planeet terecht? En in welke vorm? Van alle zwavel in de kosmos weten we van slechts 1 procent waar het zich bevindt. Dat kleine beetje wordt meestal gezien in moleculen, zoals zwaveldioxide of waterstofsulfide. Maar waar is de rest?  Onderzoekers van HFML-FELIX bij de Radboud Universiteit zagen dankzij simulaties van chemische reacties in planeet- en stervormende gaswolken al dat er ketens en ringen van zwavel kunnen vormen. Bijvoorbeeld de ringvormige zwavelmolecule S8. Maar kan deze vorm van zwavel overleven in het heelal en zo terecht komen op jonge planeten? Om die vraag te beantwoorden, moet je dit soort moleculen eerst kunnen detecteren in zo'n gaswolk.   En daar zijn we nu dichterbij. Met behulp van de FELIX-infraroodlaser hebben de wetenschappers voor het eerst de kosmische vingerafdruk vastgelegd van de stabielste (maar nog steeds kwetsbare) zwavelmolecuul S8, en van verschillende kleinere zwavelmoleculen. Hiermee kan de James Webb Space Telescope nu gerichter gaan zoeken naar deze moleculen.  Lees hier meer over het onderzoek: Kosmische vingerafdrukken van zwavelringen gevondenSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/29/20242 minutes, 4 seconds
Episode Artwork

Komodovaraan heeft tanden met beschermend laagje ijzer

Met een komodovaraan knuffel je niet. Daar blijf je ver bij uit de buurt. Dat weten de meeste mensen denk ik wel. Eén van de redenen hiervoor is hun giftige speeksel en scherpe klauwen, maar vergeet zeker ook hun tanden niet, zeggen wetenschappers.   We wisten al dat die scherp en gebogen zijn, maar nu is ontdekt dat ze ook een beschermend laagje ijzer hebben. Waarschijnlijk is dat de reden waarom hun tanden zo scherp kunnen blijven. Iets wat mogelijk ook het geval was voor sommige dino's.   Onderzoekers deden deze ontdekking toen ze met de nieuwste technieken naar een bestaand museum exemplaar keken. Of dinotanden dezelfde hoeveelheid ijzer bevatten, en of ook bij hun het ijzer vooral aan de buitenkant zit, dat kunnen ze nog niet zeggen.   Dit komt waarschijnlijk door het fossiliseren van de dinotanden, waardoor de chemische samenstelling verandert. Wat ze wel al kunnen zien is dat de structuur van tanden van vleesetende dino's op de snijranden anders is.    De onderzoekers hopen dat meer testen met de komodo-tanden andere markers opleveren waarmee toch iets gezegd kan worden over de aanwezigheid van ijzer in fossielen dino-tanden. En dat zou ons weer iets vertellen over hoe deze uitgestorven diersoort leefde en at. Lees hier meer over het onderzoek: Komodo dragons have iron-coated teeth to rip apart their preySee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/28/20241 minute, 42 seconds
Episode Artwork

Onderzoeken die suggereerden 'een beetje alcohol is juist goed' kloppen niet

Weet je nog? Die tijd waarin we geloofden dat een beetje alcohol misschien wel beter zou zijn dan helemaal geen alcohol?  Canadese wetenschappers hebben nog eens goed gekeken naar 107 onderzoeken waarin dit is bestudeerd. En daarin vonden ze nogal wat foute aannames. Hun conclusie: er is geen bewijs dat af en toe drinken beter is voor de gezondheid of levenslengte dan helemaal niet drinken.   Wat ging er in die onderzoeken dan mis? Veel van de studies die zeiden dat af en toe drinken beter was, maakten een verkeerde vergelijking, of corrigeerden niet voor sturende factoren.  Zo werd alcoholgebruik in het verleden vaak niet meegenomen en werd vooral naar oudere volwassenen gekeken. Maar sommige inmiddels niet-drinkers waren bijvoorbeeld gestopt vanwege gezondheidsklachten. En als je die groep - ex-drinkers met klachten - meeneemt in de vergelijking met gematigde drinkers, tja, dan lijkt het inderdaad al snel of de gematigde groep gezonder is dan de geheelonthouders.  In sterkere onderzoeken waarin ook jongere mensen werden meegenomen en waarin werd gelet op vroegere drinkgewoontes, werd dit voordeel dan ook niet gezien. Van af en toe drinken leef je niet langer.   Rode wijn voor een lage hartslag en minder hartziektes? Nope. Er bestaat geen veilige of voordelige hoeveelheid alcohol. Niet drinken is het best. En het is aan iedereen zelf om te bepalen of een glas alcohol op zijn tijd het risico wel of niet waard is. Lees hier meer over het onderzoek: The research was wrong: study shows moderate drinking won’t lengthen your lifeSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/27/20242 minutes
Episode Artwork

Webb ziet extreem koude exoplaneet, zes keer zo groot als Jupiter

Astronomen hebben met James Webb een planeet gezien die zes keer zoveel massa heeft als gasreus Jupiter. De planeet draait om een ster relatief dicht bij de zon en hij is extreem koud. Sterker nog: als de data klopt zou het de oudste en koudste planeet ooit vastgelegd zijn.  Meestal detecteren astronomen exoplaneten doordat ze tussen de aarde en hun ster bewegen. Dit veroorzaakt een dip in het licht van de ster. Dat vertelt onderzoekers van alles over het object dat deze dip veroorzaakt. Wat ook kan is dat wordt gekeken naar zwaartekracht. Een planeet kan daarmee bijvoorbeeld invloed uitoefenen op het gedrag van de ster, en die beweging kan gemeten worden.   Een directe waarneming van een exoplaneet, dat is een stuk zeldzamer. Van de exoplaneten die wel op deze manier zijn gezien, is het grootste deel zo heet en fel, dat ze door het licht van hun ster heen te zien zijn.   Dankzij de zwaartekrachttechniek was er al een vermoeden dat 12 lichtjaar van de aarde een grote planeet gevonden kon worden. Vervolgens is geprobeerd om die planeet ook te zien met de James Webb telescoop. Het lukte met de instrumenten aan boord om de gloed van de ster weg te werken, zodat de planeet inderdaad zichtbaar werd.   Het moet net als Jupiter een gasreus zijn, maar dan wel zes keer zo zwaar. De planeet zit 15 keer verder van zijn ster dan de aarde van de zon en het is er iets boven het vriespunt.   Nou zou het nog beter zijn als er meer bewijs was dat het ook echt om een planeet gaat. Bijvoorbeeld een beeld waarop het gevonden stipje zich heeft verplaatst, maar het is zelfs zonder die aanvullende data al een spannende observatie. Mogelijk zijn we hiermee een stap dichterbij het daadwerkelijk zien van dit soort exoplaneten. Lees hier meer over het onderzoek: This glowing speck is a freezing exoplanet six times the size of JupiterSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/26/20242 minutes, 20 seconds
Episode Artwork

Anders omgaan met water: ons toiletbezoek is niet meer van deze tijd

30 liter drinkwater spoelen we hier per persoon per dag door onze toilet. Niet meer van deze tijd, waarschuwen onderzoekers al langer. Maar waarom stoppen we er dan nog steeds niet mee? Ik ga in gesprek met onderzoekers Bas van Vliet, Annemieke ter Heijne en Nora Sutton van de universiteit van Wageningen. Over besparen, hergebruiken, filteren en terugwinnen. En over onze gewoontes. Want zelfs al kan het anders en zijn er alternatieven, dan betekent dat nog niet dat alle gebruikers zomaar af willen stappen van het geliefde flush and forget.See omnystudio.com/listener for privacy information.
7/25/202420 minutes, 47 seconds
Episode Artwork

Wetenschap op de Zwarte Cross: in gesprek over voldoen aan het perfecte plaatje

Op veel festivals heb je tegenwoordig flink wat ruimte voor wetenschap. Het geeft onderzoekers op een bijzondere manier een inkijkje in het leven van duizenden mensen. Ook op de Zwarte Cross werd dit jaar onderzoek gedaan. Onder andere door Hogeschool Saxion. Wouter Barewijk en Anne Pasman van Saxion wachten me op. In 30 graden zon, tussen de toeters, cross bikes, biertjes en fanfare. Zij staan tijdens het festival in de Taboetent. Waar ze onder andere met bezoekers in gesprek gaan over passen in het perfecte plaatje. Het onderzoek is mogelijk gemaakt door Regieorgaan SIA en Innofest. Innofest streeft naar een duurzame en sociale samenleving door innovaties een testplek te geven op festivals. See omnystudio.com/listener for privacy information.
7/24/202414 minutes, 56 seconds
Episode Artwork

De diepzee blijkt zelf ook zuurstof te produceren

Bomen produceren zuurstof, algen doen het, maar nu zeggen onderzoekers een nieuwe zuurstofbron te hebben ontdekt, in de vorm van zware mineralen. Gedacht werd, dat alleen organismen die gebruik maken van fotosynthese zuurstof kunnen produceren. Maar deze mineralenbollen vind je zo'n 4000 meter diep, op de bodem van de oceaan, in het pikkedonker. De onderzoekers die dit hebben ontdekt, dachten eerst dat hun meetapparatuur kapot was. Maar na jarenlang meten en experimenten in het lab, denken ze het nu zeker te weten. De mineralen, zeker wanneer ze samenklonteren, produceren elektriciteit. Genoeg om een chemische reactie ingang te zetten, waarmee zuurstof kan ontstaan. En dat betekent dat we mogelijk anders moeten gaan nadenken over het ontstaan van leven. De organismen die zuurstof nodig hebben om te bestaan, waaronder een heleboel diersoorten, zijn dan mogelijk niet alleen maar ontstaan dankzij fotosynthese. De mineralen die nu zijn bestudeerd, zouden mogelijk ook hebben kunnen zorgen voor voldoende zuurstof. Het gaat om samengestelde brokstukken, waarin een mix van mineralen zit van bijvoorbeeld koper, nikkel, kobalt en lithium. Qua grootte variërend tussen een zandkorreltje en een aardappel. En ja: dat zijn inderdaad grondstoffen die we gebruiken voor het maken van onze batterijen. En deze knollen worden momenteel al door diepzeemijnbouw van de bodem geharkt. We moeten ons dan ook niet alleen afvragen wat deze vorm van mijnbouw doet met de bodem en het zeeleven zelf, zeggen de wetenschappers, maar ook met de zuurstofcyclus. Lees hier meer over het onderzoek: Deep-ocean floor produces its own oxygenSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/23/20242 minutes, 4 seconds
Episode Artwork

Onderzoekers leggen vast hoe mannetjesolifanten ‘tijd om te gaan’ zeggen

Voor het eerst hebben onderzoekers vastgelegd hoe mannetjesolifanten hun kudde in beweging krijgen als ze willen vertrekken na bijvoorbeeld een drinkpauze. Het is meestal het meest dominante mannetje, en een gewaardeerd groepslid, dat het seintje ‘laten we gaan’ geeft aan de rest. Het is leuk om te weten, maar ook verrassend. Want olifantenkuddes worden vooral geleid door vrouwtjes en dat zijn vaak ook de groepsleden die deze verfijnde vorm van communiceren gebruiken. Nu blijken ook de mannetjes deze rol op zich te kunnen nemen. Om zeker te weten dat ze het goed hadden, namen de onderzoekers 12 jaar lang audio en beeld op bij dezelfde waterbron. Daarvoor was speciaal apparatuur nodig, want het diepe geluid dat de olifanten maken kunnen wij mensen niet horen. Op het seintje van vertrek wordt ook gereageerd door de rest van de groep. Waarbij elk individu degene daarvoor aanvult en ook de toonhoogte wordt aangepast, om onderscheid te maken tussen de groepsleden. Het onderzoek volgt op een ander bijzondere ontdekking, waarbij het duidelijk werd dat olifanten unieke namen voor elkaar gebruiken. Dat is vergelijkbaar met ons gebruik van zelfstandig naamwoorden. Het ‘laten we gaan’ seintje zou je kunnen zien als een werkwoord. Zouden ze de twee combineren, zeggen de onderzoekers, dan kunnen we dus spreken van een taal. Het onderzoek zegt ook iets over de rol van oudere mannetjesolifanten in familiegroepen. En dat is weer belangrijke kennis voor het behoud van de diersoort en de impact die het ontbreken van deze belangrijke groepsleden kan hebben op de sociale structuur. Lees hier meer over het onderzoek: Male elephants signal ‘let’s go’ with deep rumblesSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/22/20242 minutes, 20 seconds
Episode Artwork

De grijze roodstaart: de meest verhandelde vogel ter wereld

In Diergaarde Blijdorp is een nieuw Afrikaans vogelverblijf geopend. Eén van de hoofdbewoners: de grijze roodstaartpapegaai. Toen de volière nog in aanbouw was, sprak ik met natuurbehoudseducator Oscar Vissers over deze inmiddels bedreigde vogelsoort, die helaas nog regelmatig als huisdier eindigt. See omnystudio.com/listener for privacy information.
7/21/20248 minutes, 10 seconds
Episode Artwork

Dit model helpt monstergolven op zee voorspellen

Onderzoekers hebben een nieuw AI-model ontwikkeld, waarmee ze ongebruikelijk grote golven op zee kunnen voorspellen. Monstergolven, of rogue waves, worden ze genoemd. Het model zou het mogelijk maken om mensen op schepen of olieplatformen een seintje te geven voordat de golven ontstaan. Het algoritme werd getraind met 14 miljoen waterhoogtemetingen van 30 minuten, die waren gedaan door boeien op zee. Vervolgens hebben ze het getest met 40.000 nieuwe metingen, die gedaan waren op dezelfde locaties. Het lukte ze om met 75 procent nauwkeurigheid monstergolven te voorspellen een minuut voordat ze er waren en met 73 procent vijf minuten voordat ze er waren. Het model voorspelde ook succesvol monstergolven op locaties die niet in de dataset zaten waarmee het algoritme was getraind, met 75 procent, één minuut van tevoren. De nauwkeurigheid van het model zou nog beter kunnen, zeggen de onderzoekers, als ook waterdiepte, windsnelheid en locatie meegenomen worden. Ook zou het dan waarschijnlijk mogelijk worden om nog eerder te waarschuwen dat zo'n monstergolf ontstaat en iets te kunnen zeggen over de hoogte. Lees hier meer over het onderzoek: Engineering: Tool predicts rogue waves up to 5 minutes in advanceSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/20/20241 minute, 36 seconds
Episode Artwork

Minuscuul diertje maakt eigen antibiotica met gestolen genen

Een groep piepkleine zoetwater diertjes heeft een uitzonderlijke manier gevonden om zichzelf te beschermen tegen infecties: ze zetten genen aan die ze gestolen hebben van bacteriën en mogelijk ook planten. De diertjes die in dit onderzoek zijn bestudeerd zijn niet groter dan de dikte van een haar, maar hebben wel een hoofd, mond, spijsverteringsstelsel, spieren, en zenuwen. Werden deze diertjes blootgesteld aan een schimmelinfectie, zagen onderzoekers, dan zetten ze ter verdediging honderden genen aan die ze overgenomen hadden van bacteriën en microben uit hun omgeving. Sommigen van die genen zorgden vervolgens voor de productie van stofjes die de infectie tegengingen. Een soort zelfgemaakte antibiotica. En dat is uitzonderlijk. Dat deze beestjes DNA kunnen opnemen uit hun omgeving, en dat ze dit al miljoenen jaren doen, dat wisten we al uit eerder onderzoek. Maar dat ze deze genen ook echt gebruiken en waarvoor, dat is nieuwe informatie. Ze zagen ook dat de geadopteerde genen in de diertjes ook weer evolueerde. Dat zou kunnen betekenen dat ze antimicrobiële stofjes kunnen produceren die zijn aangepast aan een meer geavanceerd soort organisme. Wat ze mogelijk minder giftig maakt voor mensen en dieren, dan de stofjes die we nu produceren in het lab. Ook gezien de wereldwijde problemen met resistentie, is deze nieuwe vorm van antibiotica erg interessant om verder te onderzoeken. Lees hier meer over het onderzoek: Small animals acquire genes from bacteria that can produce antibioticsSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/19/20241 minute, 56 seconds
Episode Artwork

Drugs als medicijn: wat we al wel begrijpen en wat nog niet

De werkende stoffen uit verschillende soorten drugs lijken veelbelovend als behandeling van bijvoorbeeld depressie en ADHD. Hoe ver zijn we van deze middelen als goedgekeurde medicijnen? Wat weten we wel zeker over hun werking en wat nog niet? Ik ga langs bij onderzoeker Kim Kuypers van de Universiteit Maastricht. Zij doet al meer dan vijftien jaar onderzoek in het veld van de toegepaste en fundamentele psychofarmacologie. Ook interessant is dit nieuwe onderzoek: Your brain on shrooms — how psilocybin resets neural networksSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/18/202420 minutes, 51 seconds
Episode Artwork

Narcisme neemt af als we ouder worden, zeggen onderzoekers

Wetenschappers analyseerden data uit 51 langlopende onderzoeken, waarin onder andere is gekeken naar het niveau van narcisme bij zo'n 37.000 mannen en vrouwen tussen de 8 en 77 uit verschillende - vooral Westerse - landen over tientallen jaren. Ze hoopten iets te kunnen zeggen over hoe hardnekkig narcisme als eigenschap is. Daarbij hielden ze ook rekening met de verschillende vormen van narcisme. In één daarvan voelt iemand zich vooral superieur en heeft diegene behoefte aan bewondering van anderen. In een tweede is er sprake van arrogantie en van weinig empathie. Bij een derde vorm gaat het mis bij het reguleren van emoties en komt hypergevoeligheid kijken. Aan de data konden ze zien dat voor alle drie de vormen geldt dat het niveau afneemt naarmate we ouder worden. Al was die afname groter in de twee laatste vormen. Wat ze echter ook zagen was dat mensen die gemiddeld meer narcisme laten zien dan anderen, dat nog steeds wel doen op een later moment in hun leven in. Milde narcisten worden milder en extreme narcisten minder extreem, maar de verschillen tussen beiden blijven bestaan. Waarom narcisme afneemt is nog niet duidelijk. Mogelijk komt het door de sociale rollen die we aannemen als we volwassen worden. Die rollen - als bijvoorbeeld partner, ouder en werknemer - zouden er weleens voor kunnen zorgen dat onze persoonlijkheid daarin meebeweegt. Maar helemaal begrijpen hoe dit werkt doen we nog niet.   Lees hier meer over het onderzoek: Narcissism decreases with age, study findsSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/17/20241 minute, 58 seconds
Episode Artwork

Kan geo-engeneering gletsjers redden? En moeten we dat willen?

Het is een hot topic in een steeds hetere wereld: geo-engineering. Het bewust ingrijpen in de natuurlijke systemen van de aarde, met als doel om onder andere de negatieve gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan of af te remmen. Het is voer voor een heleboel complottheorieën, maar ook voor discussies onder wetenschappers. Zonder te zeggen dat dit ook echt de route moet worden, roept een groep Amerikaanse onderzoekers nu bijvoorbeeld op om op zijn minst serieus te bespreken of geo-engeneering smeltende gletsjers zou kunnen afremmen. Daarbij wordt natuurlijk ook gekeken naar de nadelen van ingrijpen in dit soort processen. Elk gletsjersysteem in de wereld ondergaat op het moment grote veranderingen. Meer en meer smeltwater belandt in zee, met de inmiddels bekende gevolgen voor de rest van de wereld.   Er is al eens geopperd om, op essentiële plekken waar veel smelt is, muren of gordijnen te installeren die het ijs te beschermen tegen het steeds warmere zeewater. Hier wordt nu al onderzoek naar gedaan.   Ook wordt gekeken of het verminderen van smeltwater kan helpen. Door bijvoorbeeld gaten te boren en het water weg te sluizen of kunstmatig te bevriezen voor het de zee bereikt en onderweg de ijsplaatstructuur teveel wordt beïnvloed.   Maar beide opties zijn een duur en ingrijpend iets, waarmee ook het lokale ecosysteem en de lokale gemeenschappen beïnvloed zullen worden. Ook als het nog maar om proeven gaat.  Naar verwachting is pas over tientallen jaren aan onderzoek met zekerheid te zeggen of een dergelijk ingrijpen meer positieve dan negatieve gevolgen heeft op de lange termijn. Onder andere omdat we de natuurlijke mechanismen nog steeds niet volledig begrijpen of kunnen voorspellen.   Daarom, zeggen deze wetenschappers, moeten we nu grotere stappen maken, zodat we nog een kans hebben om het op tijd uit te zoeken.  Met menselijk handelen voorkomen dat het erger wordt, door uitstoot terug te dringen bijvoorbeeld, blijft hoofdprioriteit, voegen ze hieraan toe. Lees hier meer: Scientists call for ‘major initiative’ to study whether geoengineering should be used on glaciersSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/16/20242 minutes, 32 seconds
Episode Artwork

Handjevol snel bewegende sterren verraadt zeldzaam medium groot zwart gat

Ergens tussen een zwart gaatje en een superzwaar zwart gat, moet een soort medium maat zwart gat bestaan. Maar bewijs hiervoor is er amper. Nu zeggen astronomen dat een analyse van een cluster van snel bewegende sterren daar weleens verandering in zou kunnen brengen.   Je hebt zwarte gaten die voortkomen uit één of een paar sterren en je hebt de monsters in het hart van sterrenstelsels die miljoenen keren de massa van onze zon zijn. Maar iets er tussenin moet ook bestaan. Dan hebben we het overigens nog steeds over iets met een massa duizenden keren groter dan onze zon. Zoiets krachtigs heeft natuurlijk een effect op zijn omgeving.  Twintig jaar lang is met interesse gekeken naar een handjevol sterren dat, niet al te ver bij ons vandaan, zo snel beweegt dat het wel in de zwaartekrachtsgreep van iets heel zwaars moet zitten. Een mysterieus object met een massa 8200 keer zwaarder dan de zon.  En dat mysterieuze object, concluderen ze, moet dan wel een medium zwart gat zijn. Deze objecten zijn ook een belangrijke schakel binnen het onderzoek naar het ontstaan van superzware zwarte gaten.   Er waren eerder hints voor het bestaan van de medium variant, maar die telden nog niet als stevig bewijs.   Ook wat betreft het cluster waarin de sterren uit dit onderzoek zich bevinden kon eerder niet worden uitgesloten dat het om meerdere kleine zwarte gaten kon gaan. Dankzij observaties met de Hubble telescoop, die wel 500 beelden van de groep sterren maakte gedurende 20 jaar, is er nu eindelijk meer duidelijkheid.   Het bestudeerde sterrensysteem is nu het kleinste systeem dat ooit gezien is met eigen zwarte gat. Het zwarte gat zelf is ook het dichtstbijzijnde ooit gevonden. Zelfs het superzware zwarte gat in het centrum van de Melkweg is verder weg van de aarde. Dat maakt het nieuwe zwarte gat erg interessant voor toekomstig onderzoek. De kans is groot dat hier ook James Webb voor wordt ingeschakeld. Lees hier meer over het onderzoek: Fast-moving stars are ‘smoking gun’ for long-sought midsize black holeSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/15/20242 minutes, 34 seconds
Episode Artwork

Astronomen doen nieuwe ontdekkingen over dichtstbijzijnde millisecondepulsar

Als een soort op hol geslagen vuurtoren zwiept hij elke 5,75 milliseconde een bundel radio- en röntgenstraling richting de aarde: pulsar PSR J0437. Een ronddraaiende neutronenster, 150 lichtjaar van ons af. Deze neutronenster is de dichtstbijzijnde millisecondepulsar die we kennen, draait 174 keer per seconde om zijn as en wordt begeleid door een witte dwergster. Het is ook, onder andere omdat hij zo dichtbij staat, de helderste van zijn soort. En qua timing ook nog eens een stabielere klok dan door ons gemaakte atoomklokken. Over deze pulsar weten we nu een stuk meer, dankzij uitvoerige berekeningen op een Nederlandse supercomputer. Die combineerde onderzoekers met metingen gedaan door de NICER-röntgentelescoop aan boord van het ISS. Hierdoor lukte het om de straal van de ster te berekenen (11,4 kilometer) en de temperatuurverdeling van de magnetische polen te bepalen. Die polen blijken niet netjes tegenover elkaar te liggen. Ze hoopten vooraf al dat ze dit konden bevestigen, maar waren blij verrast dat het ook echt is gelukt. Dankzij het onderzoek konden ze ook iets zeggen over bestaande theorieën die iets vertellen over het maximumgewicht van neutronensterren. Dat moet lager zijn, denken ze nu, dan is voorspeld. En dat, zeggen de onderzoekers, komt dan weer mooi overeen met onderzoek naar zwaartekrachtsgolven. De komende tijd hopen de onderzoekers meer gegevens van de NICER-röntgentelescoop binnen te krijgen. Zowel van deze pulsar, als anderen. Uiteindelijk willen de onderzoekers zo voor elke neutronenster kunnen voorspellen waarvan de ster gemaakt is en welke krachten er tussen de deeltjes spelen. Lees hier meer over het onderzoek: Dichtstbijzijnde millisecondepulsar heeft straal van 11,4 kilometer en is 1,4x zo zwaar als de zonSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/14/20242 minutes, 18 seconds
Episode Artwork

Ochtendmensen presteren slechter op cognitieve testen, suggereert onderzoek

Tot laat opblijven en laat opstaan: de nachtbrakers onder ons weten dat dit niet altijd - afhankelijk van je werkveld natuurlijk - als iets positiefs wordt gezien door de rest van de wereld.  Hardwerkende mensen staan vroeg op, zijn meteen klaar voor de dag en zorgen dat ze op tijd weer klaar zijn met al hun taken.   Nou werd in eerder onderzoek al gesuggereerd dat snoozers ten opzichte van ‘meteen eruit’-mensen niet inleveren qua concentratie en prestatie gedurende de dag.  Nu zeggen onderzoekers dat dit eigenlijk ook geldt voor laat naar bed gaan en laat opstaan.   Hiervoor bekeken ze data van 26.000 mensen, die onder andere hadden meegedaan aan intelligentie-, reactie- en geheugentesten. Dat legden ze naast hun slaappatronen. En daaraan zeggen ze te kunnen zien dat ochtendmensen de laagste scores hadden op cognitieve testen en avondmensen en mensen die er tussenin zitten een hogere score.  Niet iedereen is overigens even zeker van de implicaties van deze resultaten. Aangezien dit nog niets zegt over de gedetailleerde mechanismen in het brein die hieraan ten grondslag liggen. Wat is precies de link tussen slaappatroon en cognitie? Hoe beïnvloedt het één het ander?    Ook is bijvoorbeeld niet aangetoond op welk moment van de dag die cognitieve testen dan zijn gedaan. En zo zijn er nog een aantal beperkingen.   Toch zeggen de onderzoekers wel ook iets over slaaplengte te kunnen zeggen. Of je nou avond- of ochtendmens bent: genoeg slapen lijkt altijd belangrijk. Tussen de 7 en 9 uur bleek voor cognitieve taken het best te zijn. Dat sluit aan bij wat in eerdere onderzoeken al werd gezien, maar nogmaals: dit onderzoek heeft zo zijn beperkingen.  Als je er dan toch een les uit wilt halen, dan is slaaplengte qua focus waarschijnlijk beter dan een transitie ondergaan van ochtendmens naar avondmens.  Dat gezegd hebbende: als avondmens ben ik toch altijd blij om stukjes potentieel bewijs tegen te komen dat dit voor mij en mijn hersenen een prima ritme is. En dat zowel in het geval van snoozen, als laat slapen, dit waarschijnlijk niet betekent dat ik minder scherp ben dan een ochtendmens. Lees hier meer over het onderzoek: Night owls’ cognitive function ‘superior’ to early risers, study suggestsSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/13/20242 minutes, 42 seconds
Episode Artwork

Oeroude fossielen van chromosomen gevonden

DNA-materiaal kan ontzettend lang bewaard blijven, mits de omstandigheden precies goed zijn. De meest intacte vondsten worden bijvoorbeeld vaak gedaan op plekken waar het materiaal lange tijd onverstoord in extreme kou bewaard is gebleven. Als het goed genoeg bewaard is gebleven kan dat materiaal iets zeggen over de drager ervan, zelfs als diegene, dat plantje, of het dier, tienduizenden jaren geleden leefde. Je kunt het bijvoorbeeld vergelijken met moderne verwanten en kijken wat er evolutionair veranderd is. Nu hebben onderzoekers wel een hele bijzondere ontdekking gedaan: DNA van een mammoet, in 3D vastgevroren op zo'n manier dat de structuur van het chromosoom bewaard is gebleven. En dat geeft ze veel meer informatie dan anders. Weet je de vorm van de chromosomen, dan kun je het hele DNA van een organisme in kaart brengen en zelfs iets zeggen over welke genen er actief waren. In dit geval ging het om DNA uit de huid van een mammoet die zo'n 50.000 jaar geleden moet hebben geleefd in Siberië. Ze konden al snel zien dat het dier evenveel chromosoom paren had, 28, als de moderne olifant. Dat was te verwachten, maar toch: nooit eerder bevestigd op deze manier. De meeste gen-activiteit in de huid van de mammoet leek ook op die van olifanten. Maar niet altijd. Het ging namelijk om een wolharige mammoet. Voor het eerst konden ze precies zien welke genen er verantwoordelijk waren voor het vormen van die haren. Iets anders interessants dat ze konden zien was dat deze oeroude chromosomen qua vorm heel erg lijken op moderne chromosomen. Bijvoorbeeld de ring van DNA en eiwitten in de celkern van bepaalde cellen, een structuur niet groter dan 50 nanometer, pas 10 jaar geleden voor het eerst is gezien in mensen. Einstein voorspelde ooit dat materiaal van deze grootte nooit bewaard zou kunnen blijven, natuurkundig gezien. De onderzoekers wilden dan ook maar al te graag een verklaring vinden voor dit intact gebleven materiaal. Het lijkt erop dat het in een staat verkeert die lijkt op glas.  Maar hoe is het in die staat terechtgekomen? Vermoedelijk dankzij onze voorouders. Toen al werd eten soms bewaard voor later. Door een combinatie van uitdrogen en bevriezen. Het stukje huid waar dit DNA uit is gehaald, was waarschijnlijk een stukje mammoet-beef jurky.  Iemand was zo slim deze snack te bewaren, zodat wij er nu, tienduizenden jaren later, mee terug in de tijd kunnen kijken.  Lees hier meer over het onderzoek: Fossils of ancient chromosomes discovered. See omnystudio.com/listener for privacy information.
7/12/20243 minutes, 10 seconds
Episode Artwork

Onze kust heeft het zwaar, zo proberen onderzoekers te helpen

Stranden en duinen raken in de knel, zeegrasvelden en oesterbanken hebben steeds meer moeite met herstellen: onze kust heeft het zwaar. Bij het NIOZ op Texel – het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee – weten ze dat maar al te goed. Eén van de mensen die daar zoekt naar oplossingen is kustecoloog Tjisse van der Heide. Hij doet onderzoek naar biobouwers. Soorten die het landschap aanpassen op zo'n manier dat ze daar zelf ook voordeel uit halen. Ook zij hebben het zwaar, maar we kunnen ze helpen.  Ik ga ook een stuk wandelen met NIOZ-onderzoeker Eva Lansu. Zij kijkt naar versnippering en beknelling van duingebieden en wat dat voor invloed heeft op biodiversiteit en op het risico op overstromingen.See omnystudio.com/listener for privacy information.
7/11/202421 minutes, 9 seconds
Episode Artwork

Op deze planeet ruikt het naar rotte eieren en regent het glas

Onderzoekers hebben de atmosfeer van planeet HD 189733 b nader bestudeerd en deden daar een aantal interessante ontdekkingen.  De metingen werden gedaan door de James Webb ruimtetelescoop. Daaraan was te zien dat in de atmosfeer veel waterstofsulfide zit. En dat zegt meteen iets over hoe een bezoekje aan deze planeet zou ruiken: dit gas ruikt naar rotte eieren en komt ook voor in, jawel, scheten.   Het is één van de eerste ontdekkingen van waterstofsulfide op een exoplaneet. Dichterbij is het ook te vinden in de atmosfeer van Jupiter. Het gas kan een teken van leven zijn, maar op deze twee gasreuzen zal dat niet gevonden worden, het is er te heet.  Dat betekent ook dat je  – al zou je deze exoplaneet bereiken – waarschijnlijk niets zal ruiken. Met een temperatuur van 1000 graden is even rondwandelen en de lucht opsnuiven er niet bij. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de glas-achtige regen die naar beneden slaat.   Toch is de ontdekking wel waardevol omdat het de onderzoekers meer vertelt over hoe exoplaneten zich vormen. Lees hier meer over het onderzoek: Johns Hopkins astronomers sniffed out the stinky atmosphere with Webb TelescopeSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/10/20241 minute, 40 seconds
Episode Artwork

Nieuw model voor verhouding tussen hersengrootte en lichaamsgrootte in zoogdieren

Onderzoekers zijn aan de slag gegaan met een enorme dataset van 1500 zoogdieren met daarin gegevens over hun hersen- en lichaamsgrootte. Want is het nou wel of niet zo dat evolutionair gezien geldt: de grootste dieren hebben in verhouding ook het grootste brein. Er werd lang gedacht dat dit lineair is. Hersengrootte wordt proportioneel groter, hoe groter een dier is. Maar een nieuw model laat zien dat het een curve is. Hele grote dieren hebben juist weer een kleiner brein.  Met behulp van dat model konden ze ook zien welke dieren van de regels afwijken. Wij mensen zijn daar één van. 20 keer sneller geëvolueerd dan alle andere zoogdieren, met als resultaat die enorme hersenpartij.  Nou zijn er wel meerdere zoogdieren die zo'n evolutiespurt door hebben gemaakt. Maar qua brein niet altijd naar groter. Vleermuizen kregen aan het begin heel snel een steeds kleiner brein bijvoorbeeld. De drie groepen dieren die qua hersengrootte de meest ingrijpende veranderingen door hebben gemaakt zijn primaten, knaagdieren en vleeseters. In deze groepen neemt relatieve hersengrootte meestal toe door de tijd heen. Maar dat geldt dus niet voor alle zoogdieren.  In de grootste dieren, maar ook in sommige vogels, weerhoudt iets het brein ervan om te groot te worden. Misschien kost het bij een bepaalde grootte simpelweg te veel energie voor het lichaam.  Qua biologie zijn de dieren waarbij dit wordt gezien erg verschillend, dus of er een oorzaak wordt gevonden voor alle soorten die deze curve volgen is nog maar de vraag. Lees hier meer over het onderzoek: Brain size riddle solved as humans exceed evolution trendSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/9/20242 minutes, 4 seconds
Episode Artwork

Kun je een enkel woord terugzien in onze hersenactiviteit?

Met onze oren horen we een woord natuurlijk al, maar pas in onze hersenen wordt er betekenis aan gegeven. In vorige onderzoeken is dit mechanisme bestudeerd door naar de bloedtoevoer te kijken. Dat geeft een idee van waar hersenactiviteit kan zijn. Daarmee lukte het al om delen van de hersenen aan te wijzen, waarin woordverwerking plaatsvindt. Maar nu hebben onderzoekers gekeken naar individuele neuronen in real time. Ze kregen hierbij hulp van patiënten die al aan hun brein geopereerd moesten worden vanwege epilepsie. Bij deze ingreep worden elektroden op de hersenen geplaatst om te bepalen waar de epileptische aanvallen vandaan komen, maar daarmee konden ze ook de activiteit van zo'n 300 neuronen bestuderen. De tien deelnemers luisterden naar korte zinnen, met daarin ongeveer 450 woorden. Voor elk woord zagen ze zo'n twee tot drie specifieke neuronen actief worden. Vervolgens keken ze naar overlap: welke woorden activeerden vergelijkbare groepen. Zo zagen ze dat woorden die met elkaar geassocieerd worden, of lijken op elkaar - denk aan ‘kip’ en ‘ei’, of 'rat’ en ‘muis’ - vergelijkbare patronen creëerden. Hetzelfde gold voor woorden van dezelfde categorie. Bijvoorbeeld ‘boven’ en ‘achter’, of woorden die een actie omschrijven. Betekent dit dat de onderzoekers ook konden uitlezen wat iemand had gehoord? Als een soort gedachtenlezen? Niet helemaal, al konden ze wel aangeven of in de zin bijvoorbeeld een dier, een actie en voedsel zat en in welke volgorde. Het doel is uiteindelijk om mensen te helpen communiceren die zelf hun spraak niet meer kunnen gebruiken. Het lijkt erop dat in alle individuen dezelfde groepen neuronen aan de slag gaan voor dezelfde woorden. In deze studie is wel alleen gekeken naar het Engels en er is maar naar een stukje van de hersenen gekeken. Dus er is nog veel vervolgonderzoek nodig. Lees hier meer over het onderzoek: Ultra-detailed brain map shows neurons that encode words’ meaningSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/8/20242 minutes, 42 seconds
Episode Artwork

Spreeuwen kijken trekroute toch niet van elkaar af

Hoe weten trekvogels welke routes ze moeten nemen? Over die vraag buigen wetenschappers zich al heel lang, maar een team van Nederlandse en Zwitserse onderzoekers heeft voor één soort een nieuw antwoord: jonge, onervaren spreeuwen vinden zelfstandig de weg naar hun overwinteringsgebied. Ze kijken de trekroute niet af bij hun soortgenoten. Hier kwamen ze achter door een oud verplaatsingsexperiment opnieuw te bekijken en uit te breiden met nieuwe gegevens. In het experiment, uitgevoerd in de jaren 50 en 60, werden spreeuwen vanuit Den Haag per vliegtuig naar Zwitserland en Spanje gestuurd, om vervolgens te kijken welke route ze vanaf daar vlogen. Daarin was te zien dat volwassen spreeuwen zich bewust waren van de plotselinge verplaatsing. Zij pasten hun trekrichting aan om alsnog de normale gebieden te bereiken. Jonge spreeuwen vlogen door in de richting die ze vanuit Nederland hadden genomen en kwamen terecht op verkeerde bestemmingen in Zuid-Frankrijk en Spanje. Had die groep jonge spreeuwen zich bij andere lokale spreeuwen aangesloten? En waren ze daarom daar terechtgekomen? Of hadden ze zelf een nieuw pad gekozen? Om dat te bepalen combineerden de onderzoekers de data van het eerdere onderzoek met nieuwe data over het vlieggedrag van lokale spreeuwen in Zwitserland en Spanje. Hun vliegroutes bleken anders dan die van de verplaatste jonge spreeuwen te zijn. Geen ‘meevliegers’ dus. Niet aangeleerd, maar aangeboren. Waarom is dit überhaupt belangrijk om te weten? Door klimaatverandering en menselijk landgebruik verandert de wereld waar de trekvogels doorheen vliegen snel. Is hun trekgedrag aangeboren en niet aangeleerd, dan zullen ze zich ook minder snel kunnen aanpassen, is de vrees. Lees hier meer over het onderzoek: Spreeuwen kijken trekroute niet van elkaar afSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/7/20242 minutes, 16 seconds
Episode Artwork

Oudste figuratieve grottekening gevonden in Indonesische grot

In een grot op het Indonesische eiland Sulawesi is een figuratieve grottekening gevonden die ten minste 51.200 jaar oud moet zijn. Dat maakt hem zo'n 5000 jaar ouder dan de vorige recordhouder. Het gaat om een tekening van drie mensachtige figuren naast wat een wild varken moet zijn. Het grootste poppetje lijkt, met de armen in de lucht, een soort stok vast te houden. Het tweede figuur staat dicht bij de kop van het dier en lijkt ook een stok vast te hebben richting de nek van het dier. Het derde mensfiguur staat op zijn kop, met één hand richting of op het hoofd van het varken. Waarschijnlijk vertelden mensen al veel langer verhalen aan elkaar, maar op een manier die niet werd vastgelegd. Het is overigens niet de oudste grottekening. In Zuid-Afrika werden al eens getekende geometrische patronen gevonden die meer dan 75,000 jaar oud moeten zijn. Maar dat werd nog niet gezien als verhalende kunst. De tekening van de drie poppetjes en het varken wel. Het laat zien dat toen al de weg werd ingeslagen die uiteindelijk leidde tot kunst en wetenschap. Wat er dan voor heeft gezorgd dat de mens ooit ging tekenen, en of dat een verandering in bijvoorbeeld de hersenen is geweest, dat weten we niet. De ontdekking werd gedaan met de nieuwste dateertechnieken. Daarmee zal waarschijnlijk ook opnieuw naar andere, al eerder ontdekte tekeningen worden gekeken. Mogelijk worden daarmee nog oudere tekeningen gevonden. Sommige onderzoekers vermoeden dat deze waarschijnlijk in Afrika gevonden zullen worden, maar voorlopig is Sulawesi recordhouder. Lees hier meer over de ontdekking: World's oldest cave art found showing humans and pigSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/6/20242 minutes, 4 seconds
Episode Artwork

Erfelijke ziekten en schadelijke raskenmerken bij gezelschapsdieren voorkomen

In de vorige aflevering hoorde je hoe Diergaarde Blijdorp omgaat met het fokken van bedreigde diersoorten. Nu ga ik langs bij de Universiteit Utrecht, waar ze zich bezighouden met het fokken van gezonde en sociale gezelschapsdieren. Jeffrey de Gier van de faculteit Diergeneeskunde vertelt mij in het lab wat daar allemaal bij komt kijken.  Ik spreek ook met onderzoeker Else den Boer. Zij bestudeert één van de aandoeningen die heeft kunnen ontstaan door problemen in de fokkerij, eentje die vooral veel voorkomt bij witte herders. Lees hier meer over de verschillende onderzoeken: Expertisecentrum GeneticaSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/5/202421 minutes, 21 seconds
Episode Artwork

Genetica en het fokken van gezonde bedreigde diersoorten

Het fokken van dieren, dat doen wij mensen al ontzettend lang, maar we hebben het niet altijd gedaan met een focus op het welzijn van het dier. Inmiddels zijn er gelukkig een stuk meer regels, maar het kan nóg beter. Ik ga langs op twee plekken waar ze hiernaar kijken: de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht, waar ze zich bezighouden met het fokken van gezonde en sociale gezelschapsdieren en - in dit eerste deel van de aflevering - Diergaarde Blijdorp, waar onderzoeker Jeroen Kappelhof meer vertelt over het fokken van bedreigde diersoorten. Blijdorp is onder andere coördinator van het Europese fokprogramma van de Aziatische olifanten. Hoe zorg je dat je als dierentuin ook echt bijdraagt aan een gezonde populatie in het wild? Lees hier meer over de populatiemanagement programma's van Blijdorp.See omnystudio.com/listener for privacy information.
7/4/202410 minutes, 42 seconds
Episode Artwork

Hoe schildwantsen en bacteriën samenwerken om planten voor de gek te houden

Insecten en planten, ze kunnen elkaar helpen, maar ze kunnen elkaar ook kapot maken. Zo houden zuidelijke groene schildwantsen nogal van tomaten, komkommers en paprika. Maar hierdoor zijn ze verantwoordelijk voor wel 40 procent van het oogstverlies van deze gewassen. Uit onderzoek blijkt nu dat de schildwants hierbij hulp krijgt van bacteriën die het insect bij zich draagt. Die beschermen tegen de schadelijke stoffen die de plant produceert. Daarnaast zorgen de bacteriën er ook nog eens voor dat de plant geen afweerstoffen tegen de wants meer aanmaakt. Belangrijke kennis, want door de opwarming van de aarde komt de zuidelijke schildwants op steeds meer plekken voor. Helaas evolueren planten langzaam. De kans dat ze zich snel genoeg aanpassen is klein. Terwijl bacteriën dit juist makkelijk kunnen. Zij werken zich zo weer om een afweermechanisme heen. Daarom is het zo belangrijk om te weten hoe de schildwants dit doet. De onderzoekers willen nu kijken of ze de specifieke bacteriën, zonder pesticiden, kunnen aanpakken om de gewassen beter te beschermen. Lees hier meer over het onderzoek: Bacteriën plaaginsect houden planten voor de gekSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/3/20241 minute, 30 seconds
Episode Artwork

Niet alle huid wordt minder gevoelig als we ouder worden

Tast en aanraking zijn ontzettend belangrijk voor ons mensen. Net als voor de meeste primaten overigens. Zonder aanrakingen, denk maar weer even aan die covid-periode, maken we onder andere meer stresshormonen aan.   Prettige aanrakingen zorgen dan weer voor stofjes die ons een goed gevoel geven. En zelf goed kunnen voelen helpt natuurlijk bij het voorzichtig oppakken en verplaatsen van allerlei voorwerpen en het op een prettige manier aanraken van anderen.   Lang is gedacht dat, net als ons zicht en gehoor, ook onze tast achteruitgaat als we ouder worden. Maar nieuwe onderzoeksresultaten suggereren dat dit toch niet helemaal het geval is.   Voor het onderzoek bestudeerden ze 96 vrouwelijke vrijwilligers tussen de 20 en 75 jaar. Ze testen de gevoeligheid van de huid op het puntje van de vinger, op de voorarm en de wang.   De deelnemers moesten in één experiment zelf verschillende oppervlaktestructuren aanraken, en in andere experimenten werd hun huid aangeraakt, van voelbaar, tot bijna niet meer voelbaar.   Uit beide onderzoeken kwam dat de gevoeligheid van de vinger afnam, naarmate de leeftijd toenam. Voor de wang en voorarm gold dat niet. En laten dat nou de plekken zijn, waar ook bij vrouwen, allemaal haartjes zitten.   Dat was best een verrassende vondst aangezien haarloze huid vaak meer receptoren heeft. Je zou denken dat die huid dan ook gevoeliger is.   Een vergelijkbaar onderzoek onder mannen zou een mooie aanvulling zijn, maar voor nu alvast interessant om te bedenken dat die haartjes ons niet alleen beschermen tegen bacteriën en de elementen, ze werken mogelijk ook als een soort antenne voor aanraking.   Misschien toch maar wat minder vaak scheren..   Lees hier meer over het onderzoek: Study shows hairy skin does not become less sensitive with ageSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/2/20242 minutes, 15 seconds
Episode Artwork

Hoe blijven sommige herinneringen een leven lang in ons brein zitten?

Ik kan me de straat waarin ik woonde tot ik drie was nog zo voor me zien. Zonder dat ik daar ergens foto's van heb. De meeste mensen hebben er ook wel een paar: van die hele vroege herinneringen die zijn blijven hangen. Maar hoe onthouden we die zo lang? Ja er is nieuwe kennis over de link tussen geheugen en slaap, over hoe de hersenen ervaringen verwerken, en welke signalen daarbij belangrijk zijn. Maar helemaal begrijpen hoe ons geheugen werkt doen we nog lang niet.    Nu brengt  een nieuw onderzoek ons daar mogelijk weer een stapje verder in. Met een biologische verklaring voor lang zittende herinneringen.   Een eiwit genaamd KIBRA, dat gevonden wordt in de hersenen en nieren, speelt hierin een belangrijke rol. Het blijkt als een soort lijm te dienen die andere moleculen kan vastzetten.   Dat is best verrassend als je bedenkt dat de meeste moleculen in onze neuronen alle kanten op gaan en constant vervangen worden.  In het geheugen spelen synapsen een grote rol, dat zijn de verbindingen tussen zenuwcellen waar doorheen signalen verstuurd worden.   KIBRA hecht zich aan sterke synapsen. Wat ervoor zorgt dat een ander eiwit zich aan KIBRA kan hechten. Dat tweede eiwit heeft weer als effect dat de synaps sterk blijft. Wat weer zorgt voor nieuwe KIBRA aanwas, en meer van dat tweede eiwit. Enzovoort enzovoort.   Ondanks dat iets vergelijkbaars in de jaren 80 al werd voorspeld, hebben ze het nu pas kunnen bevestigen. In muizen zagen ze onder andere dat als ze de verbinding tussen deze twee eiwitten verbreken, dit kan zorgen voor het verdwijnen van oude herinneringen.   Uiteindelijk moet deze kennis helpen bij het beter begrijpen en verhelpen van geheugenproblemen bij verschillende soorten patiënten. Lees hier meer over het onderzoek: How do our memories last a lifetime? New study offers a biological explanationSee omnystudio.com/listener for privacy information.
7/1/20242 minutes, 14 seconds
Episode Artwork

Oorsprong van mysterieuze bollingen in het aardoppervlak gevonden

De meeste bergkammen zijn ontstaan doordat twee aardplaten op elkaar botsen. Ze duwen elkaar dan omhoog. Diepe geulen in de oceaanbodem kunnen weer vormen als de ene plaat onder de andere schuift.   Veel van deze oppervlaktestructuren zijn dus te vinden aan de grenzen van platen. Maar dat geldt niet voor ze allemaal. Er zijn bollingen in het landschap die ver van dit soort grenzen afliggen. Hoe zijn die dan ontstaan?  Om die vraag te beantwoorden bestudeerden onderzoekers aardkorst gegevens en data van de aardmantel. Ze zagen dat op sommige plekken hoogteverschil moet zijn ontstaan door temperatuurverschil en de chemische samenstelling van de mantel.    Op plekken waar de mantel heet is, vind je de hoogste structuren. Van soms wel twee kilometer hoog en honderden kilometers lang. Waar de mantel juist erg koud is, vind je diepe geulen.   Dit zijn formaties die zich langzaam vormen, over miljoenen jaren. Maar ze vertellen ons wel wat over belangrijke geologische processen, zoals erosie en sedimentafzetting. Weten hoe ze lange tijd geleden zijn gevormd is daarmee ook nu belangrijke informatie. Lees hier meer over het onderzoek: Deep mantle movements help explain Earth’s mysterious bulgesSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/30/20241 minute, 42 seconds
Episode Artwork

Waar de laatste groep wolharige mammoeten door uitstierf

10.000 jaar geleden wandelden ze nog rond: wolharige mammoeten. De laatst levende groep van deze dieren was te vinden op Wrangel Island, vlakbij de kust van Siberië. Een eiland dat werd afgesneden van de wal toen de zeespiegel steeg. Daar leefden de dieren nog zo'n 6000 jaar.  Zo geïsoleerd leven kan op verschillende manieren van invloed zijn op een dierenpopulatie. Op sommige eilanden vind je daardoor bijvoorbeeld unieke diersoorten, die uitzonderlijk goed zijn aangepast aan de omstandigheden. Maar je kan ook te maken krijgen met iets als inteelt. Was dat voor deze mammoeten ook het geval? Een nieuwe genetische analyse, waarin ook mammoeten van een oudere groep die op het land leefde zijn meegenomen, laat zien dat de eilandpopulatie begon met maar 8 individuen. Uiteindelijk werden dat er, in twintig generaties, zo'n 200 tot 300. Niet zo gek dat er ook sprake was van inteelt en weinig genetische diversiteit. Dan moet dat zijn waarom ze het niet hebben gehaald, zou je denken. Maar de onderzoekers kunnen ook zien dat de beperkte genetische diversiteit niet erg genoeg was om voor uitsterving van de populatie en daarmee de hele soort te zorgen. Het moet een andere, willekeurige oorzaak hebben gehad. Waarschijnlijk iets wat plotseling gebeurde, maar wat er is gebeurd weten we nog niet. Toch hebben we al wel wat aan deze kennis. Het vertelt onderzoekers iets over de genetica achter een verlies van leefruimte en interactie met andere groepen. En dat is nu minstens even relevant. Lees hier meer over het onderzoek: Last surviving woolly mammoths were inbred but not doomed to extinctionSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/29/20242 minutes, 8 seconds
Episode Artwork

Waarom mannen geen melk geven

Mannelijke zoogdieren geven geen melk. Nou ja, behalve als je de zeldzame Dayak vleermuis bent, die voorkomt in het regenwoud in Zuidoost-Azië. Dit dier doet het, en meer zoogdierenmannetjes zouden het kunnen, maar doen het niet. De verklaring hiervoor was lang als volgt: een mannetje is nooit zeker of hij de vader is en dus heeft het zorgen voor de kinderen geen prioriteit. Maar, wiskundigen van de universiteit van York komen met een ander verklaring. Zij denken dat het niet geven van melk te maken heeft met microben. In borstvoeding zitten microben die onder andere belangrijk zijn voor de samenstelling van het microbioom in het spijsverteringsstelsel van het kind. Als beide ouders deze microben zouden doorgeven, dan zou dat volgens deze theorie een te groot risico opleveren. Ziekmakende microben zouden dan te veel kans krijgen om doorgegeven te worden en zich door populaties te verspreiden. Ze kwamen op het idee voor dit onderzoek door het grijsnek-nachtaapje. Bij deze diersoort ligt de verzorging van de kinderen vrijwel helemaal bij de man. Alleen voor de borstvoeding gaan de kinderen heel even langs moeder. En dat is inderdaad best gek. Waarom alleen dan? Behalve als dit inderdaad een beschermende functie heeft. Dan kun je je nog afvragen waarom alleen de vrouwtjes? En niet in plaats daarvan alleen de mannetjes? Waarschijnlijk omdat tijdens de dracht en de geboorte ook al een microbenpakket van de moeder meekomt. Het is op zijn minst een interessante theorie. En goed om te weten: jullie mannen zouden het dus eigenlijk best kunnen, maar hebben in dit geval, waarschijnlijk, een goede reden om het niet te doen. Lees hier meer over het onderzoek: New mathematical model sheds light on the absence of breastfeeding in male mammalsSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/28/20242 minutes, 16 seconds
Episode Artwork

Onderzoek naar 3D-betonprinttechniek: klaar voor de volgende stap

Drie jaar geleden werd het eerste bewoonbare 3D-betongeprinte huis van Europa in Eindhoven neergezet. Daarna werd het even wat stiller rondom het 3D-betonprinten. Maar de bedenkers van deze techniek hebben achter de schermen niet stilgezeten. Daarover ga ik het hebben met hoogleraar Theo Salet, van de TU Eindhoven. Hij legt uit hoe de techniek ook alweer werkt, wat de voordelen zijn en welke lessen ze in de afgelopen jaren hebben geleerd. Natuurlijk blikken we ook vooruit, want de volgende vier woningen - nieuwe stijl - komen eraan.  Veel van wat we bespreken wordt nu al gemaakt, in de fabriek van Weber. Peter Paul Cornelissen vertelt me daar meer over het printproces, terwijl de robot op de achtergrond laagje voor laagje zijn werk doet. See omnystudio.com/listener for privacy information.
6/27/202423 minutes, 15 seconds
Episode Artwork

Synthetische botvervanger lijkt beter te presteren dan eigen bot

Bottransplantaties vinden vaak plaats met patiënt-eigen botmateriaal. Maar uit onderzoek uitgevoerd door meerdere medische centra in Nederland blijkt nu dat - in ieder geval bij een specifieke ingreep in de rug - een nieuw afbreekbaar kunstmatig alternatief mogelijk nog beter werkt.  Onderzoeker Hilde Stempels en chirurg Moyo Kruyt van het UMC Utrecht vertellen waarom een alternatief nodig was, wat er al was geprobeerd en wat ze tot hun eigen verrassing in dit nieuwe onderzoek hebben ontdekt.See omnystudio.com/listener for privacy information.
6/26/20246 minutes, 8 seconds
Episode Artwork

AI-stem of mens? We horen het slecht, maar ons brein reageert wel anders.

Inmiddels is de AI-spraaktechniek zo ver, dat we het verschil met een echte mensenstem nog maar slecht kunnen horen. Toch lijken onze hersenen nog wel een verschil op te merken, suggereert nieuw onderzoek. 43 mensen luisterden naar zowel AI-stemmen als menselijke stemmen. Ze moesten detecteren welke spraakfragmenten echt waren en welke niet, terwijl hun hersenactiviteit werd bestudeerd.   In maar ongeveer de helft van de gevallen hadden ze het goed. Geen beste score. De onderzoekers zagen ook dat als een stem neutraal klonk, het eerder als AI werd gehoord. Zeker wanneer het een vrouw was. Dit heeft ongetwijfeld iets te maken met onze ervaringen met Siri en Alexa. Als een stem vrolijk klonk, werd deze dan weer eerder als menselijk beoordeeld.   De deelnemers waren even slecht in het identificeren van AI-stemmen als mensenstemmen, maar werd gekeken naar hersenactiviteit dan was er wél een verschil te zien. Menselijke stemmen zorgden voor een sterkere reactie in het geheugen- en empathiegebied in het brein. AI-stemmen zorgden dan weer voor meer activiteit in gebieden die gelinkt zijn aan het detecteren van fouten en het behouden van aandacht. Het was een klein onderzoek, maar toch zijn het interessante resultaten. We kunnen het slecht, de toon van de stem is daarbij behoorlijk sturend, maar onze hersenen lijken toch een verschil op te merken.   In vervolgonderzoek willen ze onder andere gaan kijken of eigenschappen van de persoon die luistert, van invloed zijn op hoe goed diegene AI-stemmen van echt kan onderscheiden. Lees hier meer over het onderzoek: Our brains respond differently to human and AI-generated speech, but we still struggle to tell them apartSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/25/20242 minutes, 8 seconds
Episode Artwork

Hoe seksorganen met speciale neuronen vibraties detecteren

Onderzoekers hebben in muizen ontdekt dat specifieke sensorische zenuwcellen op de clitoris en penis verantwoordelijk zijn voor het detecteren van vibraties. Dat zorgt er vervolgens voor dat deze cellen geactiveerd worden en er zoiets als een erectie kan ontstaan. De hoop is dat met de nieuwe kennis mensen met erectieproblemen, vaginale pijn, maar ook functieverlies door verlamming in de toekomst beter geholpen kunnen worden. De specifieke cellen, die bestaan uit zenuwuiteinden, strak opgerold in kleine balletjes, zitten net onder de huid en werden al zo'n 150 jaar geleden ontdekt. Hun structuur lijkt veel op die van cellen in onze vingers en handen. Ook die reageren op vibraties, wanneer we bijvoorbeeld een bepaald oppervlak aanraken. Maar hoe deze cellen in genitaliën werken en welke rol ze spelen bij seks, dat was minder goed bekend. Nu hebben ze bij muizen verschillende ontdekkingen gedaan over de werking van de cellen. Zo hebben ze onderzocht welke frequentie voor activatie van de cellen zorgt: tussen de 40 en 80 hertz. Iets wat ze overigens in de seksspeeltjes-industrie al ver voor deze experimenten hadden ontdekt. Ze konden zien dat hoewel een penis en clitoris ongeveer evenveel van deze cellen hebben, ze 15 keer geconcentreerder zijn in de clitoris. En ze ontdekten dat deze specifieke cellen zich pas vlak voor de dieren volwassen worden vormen Zonder de cellen was er geen voortplanting mogelijk, werd ook duidelijk uit de experimenten, wat suggereert dat ze ook bij seks een belangrijke rol spelen. De zenuwcellen blijken ook op een specifieke plek verbonden te zijn met de rest van het zenuwstelsel. Zelfs zonder verbinding met het brein, zorgde de stimulatie van dit gebied voor activatie van de cellen. Ook een interessante vondst. Wat er precies in de hersenen gebeurt, of onderweg naar de hersenen, wanneer de cellen in normale omstandigheden geactiveerd worden, daar willen ze in vervolgonderzoek nog naar kijken. Net als naar: of de werking en gevoeligheid van de cellen afneemt bij veroudering. En wat de invloed van hormonen op het functioneren van de cellen is. Lees hier meer over het onderzoek: Sensory secrets of penis and clitoris unlocked after more than 150 yearsSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/24/20242 minutes, 50 seconds
Episode Artwork

Interactie met insecten versnelt de evolutie van planten

Afhankelijk van het bodemtype, kunnen planten zichzelf zo aanpassen dat ze specifiek voor die ondergrond optimaal ingesteld zijn om zoveel mogelijk voedingsstoffen binnen te krijgen. Dat zorgt ervoor dat één plantensoort er op een andere plek weer net anders uit kan zien en ook net anders kan werken. Uiteindelijk kan dit zelfs zorgen voor een hele nieuwe soort. Kennis over hoe planten die veranderingen ondergaan is ook weer interessant voor de landbouw. En dus voerden Zwitserse wetenschappers een experiment van twee jaar uit, waarin zo'n 800 planten 10 generaties lang groeiden in verschillende bodemtypes. Ze vroegen zich af of het uitmaakte of de planten voor bestuiving afhankelijk waren van hommels, of van mensen. En of de aanwezigheid van bladluizen van invloed was op hoe goed de planten zich konden aanpassen. Wat ze zagen was dat planten die interactie hadden met hommels en die zichzelf moesten verdedigen tegen de bladluizen, zich het best konden aanpassen aan de verschillende typen grond. Het ontbreken van deze interacties met andere organismen, doordat we voor een andere aanpak kiezen, of doordat het aantal insecten afneemt, heeft dus een effect op het aanpassingsvermogen van deze planten. En dat is belangrijke kennis voor de toekomst. Lees hier meer over het onderzoek: Interaction with insects accelerates plant evolutionSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/23/20241 minute, 42 seconds
Episode Artwork

Gigantische nieuwe gehoornde dinosoort ontdekt

Onderzoekers hebben, in het noorden van Montana, vlakbij de grens tussen de VS en Canada, een nieuw soort dinosaurus ontdekt. Lokiceratops rangiformis heet het enorme dier, dat vooral indruk maakt met zijn bizar grote schedel vol puntige attributen.  Het dier behoort tot een grotere groep gehoornde dino's, waar ook de triceratops onder valt. Al kwam die zo'n 12 miljoen jaar later pas om de hoek kijken dan dit exemplaar. Met hun gigantische kop, met daarop grote nekschilden en puntige hoorns, hielden ze het uiteindelijk allebei vol tot aan het einde van het dino-tijdperk.   Sommige structuren op de kop van deze nieuwe dino, die 78 miljoen jaar geleden moet hebben geleefd, zijn de grootste ooit gezien. Ook het dier zelf is enorm en moet zo'n 6.7 meter lang en 5 ton zwaar zijn geweest. Deze uitzonderlijke maten zijn waarschijnlijk ontstaan omdat de soort geïsoleerd leefde, op en om een eiland.  Onderzoekers denken dat dit soort indrukwekkende schedelornamenten meer kunnen vertellen over het ontstaan van ecosystemen die vol zitten met verschillende soorten, nou ja laten we zeggen, uitsloverige structuren.   In het geval van deze dino's is het nog niet helemaal zeker waar de gigantische nekschilden precies voor werden gebruikt. De onderzoekers die dit exemplaar hebben gevonden vermoeden of voor het indruk maken op potentiele partners, of om soorten van elkaar te onderscheiden.  Op dezelfde plek werden ook nog vijf andere dinosoorten gevonden. In zo'n klein gebied is dat uitzonderlijk. De vondst van deze nieuwe soort laat volgens de wetenschappers ook zien, dat de diversiteit binnen deze groep lange tijd is onderschat. Lees hier meer over de ontdekking: Newly discovered dinosaur boasts big, blade-like hornsSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/22/20242 minutes, 10 seconds
Episode Artwork

Hoe een orkaan ook de sociale verhoudingen tussen apen omver kan blazen

Een orkaan kan een spoor van verwoesting achterlaten, maar waar het weerfenomeen ook een effect op blijkt te hebben, is de sociale structuur van een apengemeenschap. Hiervoor moeten we even terug naar orkaan Maria, die in 2017 in Puerto Rico meer dan 3000 mensenlevens kostte en op één van de eilanden, met de bijnaam Monkey Island, zorgde voor een vegetatie verlies van 63 procent. Op dit eiland woont een grote populatie resusapen. Deze dieren bleven dus achter met extreem weinig bomen en beschutting. Dat betekende dat in dit hete deel van de wereld, schaduw ineens een zeldzaam goed werd. En dat veranderde de sociale verhoudingen in de groep compleet, zien onderzoekers na het bestuderen van 10 jaar aan data, van voor en na de ravage. Voor de orkaan werd er constant gevochten om eten en de beste rustplek. Tolerantie was niet van invloed op overlevingskans. Maar na de orkaan veranderde dat. Ineens was er een tekort aan schaduwplekken terwijl het buiten al snel de 40 graden aantikte. Toen werd het delen of doodgaan. De hele groep toonde minder agressie en meer tolerantie, wat ervoor zorgde dat de paar koele plekken beter gedeeld konden worden Het was zelfs zo dat meer dan gemiddeld tolerante apen een 42 procent grotere kans hadden om te overleven. De nieuwe mindset sijpelde ook door in andere activiteiten. Apen die schaduw deelden, brachten ook op andere momenten meer tijd met elkaar door. En zo gooide een orkaan dus een hele apengemeenschap om. Lees hier meer over het onderzoek: Hurricane changed ‘rules of the game’ in monkey societySee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/21/20242 minutes, 8 seconds
Episode Artwork

Vaart maken met proefdiervrij onderzoek

Ik heb het regelmatig over onderzoek waarin dierproeven zijn gebruikt. Daar ben ik me heel erg bewust van, want ik ben absoluut tegen dierenleed. De meeste onderzoekers zijn daar ook heus niet voor, maar soms lijkt het gewoon nog niet anders te kunnen. Dit jaar investeerde het Nationaal Groeifonds een flink bedrag in een nieuw Centrum voor Proefdiervrije Biomedische Translatie. Zou er dan nu echt wat meer vaart gemaakt kunnen worden? Ik ga erover in gesprek met Anne Kienhuis van het RIVM en Wouter Dhert, wetenschappelijk directeur Life Sciences bij de Universiteit Utrecht. Zij vertellen meer over het doel achter het centrum en hun eigen motivatie om hier nu stevig de schouders onder te zetten.  In het lab laat Jeffrey Beekman van het UMC Utrecht zien wat er allemaal al - proefdiervrij - mogelijk is binnen zijn onderzoek naar taaislijmziekte.See omnystudio.com/listener for privacy information.
6/20/202423 minutes, 40 seconds
Episode Artwork

Astronomen zien zwart gat ontwaken in real time

Eind 2019 lichtte een daarvoor vrij nietszeggend sterrenstelsel ineens fel op, waardoor het de interesse wekte van onderzoekers. Want de dramatische manier waarop het oplichtte was niet eerder op deze manier waargenomen. Met behulp van meerdere telescopen, zowel in de ruimte als op aarde, concluderen astronomen nu dat wat ze in dat sterrenstelsel zien gebeuren, het ontwaken van een zwaar zwart gat moet zijn. Er zijn ook andere manieren waarop een stelsel ineens kan oplichten. Bijvoorbeeld wanneer een ster wordt opgeslokt door een zwart gat, of zelf explodeert. Maar in die gevallen duurt dat oplichten maximaal een paar honderd dagen. In dit geval schijnt het felle licht al meer dan vier jaar sinds werd gezien dat het aanging. De veranderingen in dit sterrenstelsel, 300 miljoen lichtjaar van de aarde, zijn niet eerder gezien en dus moest worden gezocht naar een andere verklaring dan ontploffende sterren. De meest logische verklaring moet zijn dat in het centrum van dit stelsel ineens activiteit is ontstaan die duidt op het ontwaken van een zwaar zwart gat dat daarvoor niet actief was. Iets wat nooit eerder in real time is waargenomen. Vervolgobservaties moeten nog wel gedaan worden om uit te sluiten dat het licht toch geen andere oorzaak heeft en het echt om het ontwaken van het zwarte gat gaat. Dat ontwaken zou overigens ook kunnen gebeuren bij het zwarte gat in het centrum van ons eigen sterrenstelsel. Hoe groot die kans is, dat is nog niet helemaal duidelijk. Lees hier meer over het onderzoek: Astronomers see a massive black hole awaken in real timeSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/19/20242 minutes, 5 seconds
Episode Artwork

Hoe communiceerden mieren miljoenen jaren geleden met elkaar?

De antennes op de kop van mieren hebben verschillende functies. Ze detecteren er feromonen mee die ze wat vertellen over gevaar, routes en sociale context. Maar wanneer zijn mieren dit op deze manier gaan doen? Dankzij een 100 miljoen jaar oud fossiel van een inmiddels uitgestorven mierensoort, weten we dat nu iets beter. Onderzoekers bestudeerden oeroude mieren in barnsteen en zagen dat deze dezelfde microscopische, haarachtige structuren op hun antennes hadden als moderne mieren. Dit suggereert, maar bewijst nog niet, dat mieren toen al communiceerden met gebruik van feromonen. De wetenschappers zijn nu benieuwd of ze deze nieuwe kennis kunnen gebruiken om iets te kunnen zeggen over het succes van deze diersoort. De sociale structuur heeft daar zeker ook wat mee te maken. Dat mieren hier al lang geleden gebruik van maakten, dat was in eerder onderzoek al eens aangetoond. Zo werd in een fossiel van 99 miljoen jaar geleden al eens een koningin met werkers gevonden van dezelfde soort. Maar hoe deze insecten communiceerden, dat is nog niet duidelijk. Chemische stofjes blijven niet goed bewaard in barnsteen en hetzelfde geldt voor de organen in mieren die deze stofjes produceren. Vandaar deze nieuwe aanpak: niet de stofjes bestuderen, niet de productie ervan, maar de ontvanger in de vorm van de antenne. En wat ze daaraan kunnen aflezen is in ieder geval dat de kans erg groot is dat mieren toen ze er pas net waren, 100 miljoen jaar geleden, al communiceerden met behulp van chemische stofjes. Lees hier meer over het onderzoek: Early ants’ antennae may have let them ‘talk’ using pheromonesSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/18/20242 minutes, 5 seconds
Episode Artwork

Cruciaal hersensignaal voor geheugen raakt verstoord door weinig slaap

Er is een link tussen slaap en geheugen, maar dit mechanisme begrijpen we nog lang niet goed genoeg. Nu hebben onderzoekers ontdekt dat een cruciaal hersensignaal dat een rol speelt in ons lange termijn geheugen, niet goed werkt wanneer we te weinig slaap hebben gehad.   Neuronen in het brein vormen netwerken en werken vrijwel altijd samen. Dat samenwerken gebeurt in patronen van signalen, vaak ritmisch en repetitief. Eén van die patronen is de sharp-wave ripple, waarin een grote groep neuronen tegelijk actief is, dan een tweede groep, dan de volgende en dan de volgende. Wat je dan krijgt is een golf door de hersenen, als een wave in een voetbalstadion. Deze vorm van hersenactiviteit komt voor in het hersengebied waar herinneringen worden gevormd en opgeslagen, zowel overdag als wanneer we slapen.  Wat al is gezien is dat deze golven soms versnelde herhalingen van hersenactiviteit zijn op eerdere momenten. Alsof een ervaring wordt herbeleefd. En het zijn precies deze golven van activiteit die beïnvloed lijken te raken door slaap. Dit zagen de onderzoekers in dit geval bij ratten, die een doolhof moesten ontdekken, sommigen met en sommigen zonder verstoorde slaap.   Tot hun verrassing zagen ze dat er in beide gevallen evenveel van deze hersengolven te zien waren, maar bij de dieren die slecht hadden geslapen waren ze wel minder sterk en chaotischer. Er werd minder exact herhaald. Wanneer weer een paar dagen normale slaap volgde, herstelden deze hersengolven enigszins, maar ze werden nooit zo goed als bij de goede slapers. De hoop is dat deze kennis uiteindelijk kan helpen bij het ontwikkelen van toekomstige behandelingen die zijn gericht op het verbeteren van het geheugen.  Lees hier meer over het onderzoek: Sleep deprivation disrupts memory: here’s whySee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/17/20242 minutes, 18 seconds
Episode Artwork

Deze grijze walvissen in de grote oceaan zijn aan het krimpen

In de afgelopen 20 tot 30 jaar zijn de grijze walvissen die hun zomers doorbrengen langs de noordwestkust in de grote oceaan 13 procent korter geworden.  Het gaat om een subgroep van 200 dieren die in de zomer dichter bij de kust blijven dan de rest van de 14.500 tellende populatie in dit deel van de oceaan. Niet alleen is deze groep walvissen kleiner, ook hun gezondheid is minder goed dan die van hun soortgenoten dieper in de oceaan. Dat melden onderzoekers uit deze regio die al langer onderzoek doen naar de grijze walvissen in dit gebied.   De verandering in lengte is niet alleen opmerkelijk, het kan ook consequenties hebben voor het voortbestaan van de soort. Kleinere kalven zijn kwetsbaarder en het is de vraag of de kleinere volwassen dieren genoeg energie kunnen opslaan voor een succesvolle voortplanting en herstel in het geval van ziekte, of verwondingen.   Het is ook meteen een waarschuwing voor de gezondheid van het ecosysteem waar deze dieren onderdeel van zijn. Als het niet goed met deze walvissen gaat, dan zou hetzelfde kunnen gelden voor de gehele voedselketen.   Ze vonden in het onderzoek dan ook een link tussen veranderingen in de dynamiek van voedselverspreiding langs de kust en de afname in lengte. Die link met voedsel en het klimaat willen ze nu verder bestuderen. Lees hier meer over het onderzoek: Pacific coast gray whales have gotten 13% shorter in the past 20-30 years, Oregon State study findsSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/16/20241 minute, 48 seconds
Episode Artwork

Genen aanpassen in beerdiertjes om achter hun geheimen te komen

We raken maar niet uitgepraat over beerdiertjes. En dat is niet zo gek gezien het feit dat sommige soorten de meest extreme omstandigheden, zoals bijvoorbeeld de ruimte, of bevriezing, kunnen overleven.  Wetenschappers proberen al jaren achter de genetische geheimen van die halve millimeter lange diertje te komen en zijn daar nu weer ietsje dichterbij.   Het is onderzoekers in Tokio gelukt om een extreem weerbarstige soort genetisch zo aan te passen dat ze in het nageslacht van het diertje de genen konden beïnvloeden. Zo lukte het om in deze soort genen aan of juist uit te zetten om zo te kijken welke een rol spelen bij het overleven van extreme omstandigheden.   Deze vorm van genetisch editen kan al langer in bijvoorbeeld fruitvliegjes en andere insecten, maar niet eerder is dit op deze manier gedaan in beerdiertjes.    Eén van de superkrachten van het beerdiertje is overleven in extreme droogte. Dit lukt ze dankzij een speciale gel in hun cellen. Zou dit ooit voor mensen kunnen werken? Een heel orgaan, uitgedroogd en dan weer gehydrateerd, zonder dat het beschadigt? Het zou een enorme impact kunnen hebben op orgaantransplantatie denken de onderzoekers.   Maar dan moeten we eerst helemaal begrijpen hoe het beerdiertje het doet. Met deze techniek hopen deze wetenschappers de missende puzzelstukjes te kunnen vinden.  Lees hier meer over het onderzoek: Modifying genomes of tardigrades to unravel their secretsSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/15/20241 minute, 54 seconds
Episode Artwork

Op hele warme dagen is het taalgebruik van politici anders

Hittegolven zijn op allerlei manieren van invloed op ons mensen en de planeet waarop we leven. Nu hebben onderzoekers in die lijn iets geobserveerd wat nogal opmerkelijk is: hoge temperaturen leiden tot ander taalgebruik van politici.  Ze kwamen tot deze conclusie door 7 miljoen politieke toespraken van 28.000 politici uit 8 verschillende landen te analyseren. Toespraken die werden gegeven verspreid over enkele tientallen jaren.   Op dagen waarop het erg warm was bleek het taalgebruik in deze toespraken minder complex dan op dagen met een gemiddelde of koude temperatuur.   Het is niet voor het eerst dat er een link wordt gesuggereerd tussen hitte en verminderde cognitieve vaardigheden. Dat dit ook een impact heeft op het taalgebruik van de mensen die belangrijke beslissingen moeten maken is dan ook niet geheel verrassend, maar iets waar we misschien niet zo vaak bij stilstaan.  De onderzoekers gebruikten de data uit Duitsland om ook nog in te zoomen op leeftijd en geslacht. Bij oudere politici was het effect op taalgebruik groter dan bij jongere politici. Ook dat sluit aan bij bevindingen in andere onderzoeken.   Hoe erg is het dat taalgebruik op deze manier verandert op warme dagen? Misschien leidt het wel tot beter begrip onder het publiek. Wat een positieve bijkomstigheid zou zijn. Een minder goed functionerend brein is dan weer nadelig wanneer je belangrijke beslissingen moet maken die een effect kunnen hebben op een hele samenleving.   Maar eigenlijk geldt het natuurlijk voor ons allemaal: als onze hersenen op warme dagen minder goed functioneren, dan moeten we daar misschien wat meer rekening mee houden. Sommige beslissingen, meetings, of discussies dan toch misschien maar even uitstellen tot na een hittegolf. Lees hier meer over het onderzoek: Parliamentary members use simpler language on hot daysSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/14/20242 minutes, 20 seconds
Episode Artwork

Wat we kunnen leren van onze buurplaneten

Er is nog genoeg wat we niet weten over onze buren. Zoals: wanneer was er nou precies water op Mars? Het antwoord op die vraag zit - onder andere - in het oppervlakte van de planeet gesleten, maar moet dan wel op de juiste manier worden afgelezen.  Nou zijn er onderzoekers die zich precies daarmee bezig houden: met modderstromen en delta's, sediment en zwaartekracht. Met wat hun gedrag en sporen zeggen over Mars, maar ook over onze eigen aarde.  Om het hierover te hebben hoeven we niet de ruimte in. Dat kan gewoon in het lab, waar onderzoekers Lonneke Roelofs en Lisanne Braat van de Universiteit Utrecht ons opwachten.See omnystudio.com/listener for privacy information.
6/13/202423 minutes, 35 seconds
Episode Artwork

Nieuw soort antibiotica doodt bacteriën zonder microbioom te verstoren

Ziekmakende gramnegatieve bacteriën, zoals E. coli, kunnen zich goed verdedigen tegen antibiotica en ontwikkelen vaak resistentie. De verschillende soorten bacteriën in deze groep kunnen ziektes veroorzaken als salmonella en cholera.   Er zijn behandelingen die werken, maar veel van die medicijnen doden ook de goede bacteriën in ons spijsverteringsstelsel. Daar hebben wetenschappers nu mogelijk iets op gevonden. Ze ontwikkelden een antibioticum dat ziekmakende gramnegatieve bacteriën doodt, zonder het gezonde microbioom aan te vallen. Dit positieve effect is nu alleen nog aangetoond in muizen, maar als hetzelfde lukt in mensen, dan kan de ontdekking een flinke impact hebben. Al moet dan nog worden afgewacht of resistentie op de lange termijn niet alsnog ontstaat.  Om voorbij de beschermende wand van dit soort bacteriën te komen, bestudeerden de onderzoekers een stofje dat de bacterie niet doodt, maar wel een specifiek netwerk in de bacterie beïnvloedt. Een netwerk van eiwitten dat uniek is voor dit type bacterie en dat het ‘Lol system’ wordt genoemd.   Zo ontdekten ze dat een stofje genaamd lolamicin wel ziekmakende bacteriën doodt, maar geen gezonde bacteriën, doordat het reageert op een verschil in samenstelling van de eiwitten in het Lol-netwerk.   Het werkte tegen meer dan 130 resistente bacteriesoorten in het lab. Ook bij muizen werden de bacteriën succesvol verslagen. En dat dus zonder het gezonde microbioom te verstoren.   Dit klinkt allemaal als goed nieuws, maar een medicijn voor mensen, als dat er al komt, zal wel even op zich laten wachten. In de afgelopen 10 jaar zijn er zo'n tien tot twintig nieuwe antibiotica tegen gramnegatieve bacteriën ontwikkeld, nog geen één daarvan is in de VS, waar dit onderzoek werd uitgevoerd, goedgekeurd. Lees hier meer over het onderzoek: ‘Smart’ antibiotic can kill deadly bacteria while sparing the microbiomeSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/12/20242 minutes, 22 seconds
Episode Artwork

Wereldrecord verbroken voor organisme met meeste DNA

Niet elk organisme heeft dezelfde hoeveelheid DNA. Nu blijkt een vrij onwaarschijnlijke kandidaat het meeste te hebben van alle levende organismen op aarde: een piepkleine varen, die voorkomt op de eilanden van Nieuw-Caledonië.  Het genetisch materiaal van dit plantje, dat tot een groep behoort die al op aarde voorkwam voor er dino's waren, zou als je het uit zou rollen ongeveer 100 meter in lengte zijn.   Nou hebben planten wel vaker een groot genoom, maar we weten nog niet zo goed waarom en hoe dat van invloed is op het functioneren van de planten. Er zijn ook dieren met een groot genoom, zoals sommige vissen en salamanders. Aan de andere kant zijn er ook planten met een klein genoom. Het genetisch materiaal van de eik zou uitgerold bijvoorbeeld maar tot 66 centimeter komen.   Het genoom van deze varen, die groeit op boomstammen en zelf geen wortels heeft, bevat 160 miljard basisparen. Ter vergelijking: het menselijk genoom bevat er zo'n 3 miljard. Daarmee halen wij uitgerold ongeveer twee meter en verliezen we het dus – qua lengte – van een piepklein plantje. Lees hier meer over het onderzoek: World record broken for living thing with most DNASee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/11/20241 minute, 42 seconds
Episode Artwork

De ene planeetvormende stofschijf is de andere niet

De schijven waarin planeten ontstaan kunnen sterk van elkaar verschillen. Schijven rond lichte jonge sterren bevatten hele andere moleculen dan schijven rond zon-achtige sterren, ontdekten astronomen met behulp van de James Webb-ruimtetelescoop.  De interesse in dit soort jonge sterren is er onder andere omdat in hun stofschijven veel aardachtige planeten lijken te ontstaan. Toen het team het gebied rondom de nog jonge ster ISO-ChaI-147 bestudeerde, vonden ze daar dertien verschillende koolwaterstoffen. Het meest bijzonder is de vondst van ethaan, iets wat niet eerder buiten ons zonnestelsel is gedetecteerd.  In de schijf rond zon-achtige sterren is de samentelling heel anders. Daar worden vooral veel zuurstofhoudende moleculen zoals water en kooldioxide gevonden. Die verschillen in samenstelling zijn weer van invloed op wat voor soort planeten er in zo'n schijf kunnen vormen.   De onderzoekers zijn van plan om zeker nog naar 50 andere stofschijven rond jonge sterren te kijken, om op die manier zoveel mogelijk kennis op te doen over het ontstaan van rotsachtige planeten in schijven rond kleine en grotere sterren. Lees hier meer over het onderzoek: Planeetvormende schijf rond jonge lichte ster is echt anders dan rond zon-achtige sterSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/10/20241 minute, 40 seconds
Episode Artwork

Het effect van hittegolven op de voortplanting van insecten

Hittegolven zijn voor veel biologische processen en organismen over het algemeen niet bepaald goed. Omdat de verwachting is dat ze nog vaker voor zullen komen dan ze nu doen wordt er veel onderzoek gedaan naar het effect daarvan.   Zo hebben wetenschappers recent de hulp ingeschakeld van de kastanjebruine rijstmeelkever. Specifiek waren ze benieuwd naar het effect van hittegolven op de voortplanting van dit diertje.    Ze gaven de spermacellen van het mannetje een fluorescerend labeltje, zodat ze konden kijken wat er allemaal mee gebeurde. Zo zagen ze dat de zaadcellen van mannetjes die aan kunstmatige hittegolven van 5 dagen waren blootgesteld, minder vaak voor nageslacht zorgden.  De vrouwtjes van dit insect slaan op verschillende plekken in het lichaam zaadcellen op. En minder van de zaadcellen van deze mannetjes haalden het naar deze opslaglocaties. Het is kennis die kan helpen begrijpen hoe het klimaat van invloed kan zijn op het afnemen van populaties. In dit geval dus die van de kastanjebruine rijstmeelkever. Lees hier meer over het onderzoek: Experimental heatwaves reduce the effectiveness of ejaculates at occupying female reproductive tracts in a model insectSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/9/20241 minute, 30 seconds
Episode Artwork

Communicatie met nanobuisjes de reden voor succes blauwalgen?

Een millimeter zeewater kan wel een half miljoen cellen bevatten. Dat is een enorme hoeveelheid verschillende microben in een minuscuul druppeltje.  Blauwalgen zijn bijvoorbeeld veelvoorkomend: bacteriën die zonlicht nodig hebben om energie te produceren. Met maar twee soorten zijn ze verantwoordelijk voor één vierde van de energie productie in de oceanen. Ze zijn ook van invloed op de aanwezigheid van belangrijke voedingsstoffen in het water.   Ze komen ontzettend vaak voor, maar nu blijkt dat we nog lang niet alles van ze wisten. Wetenschappers hebben namelijk ontdekt dat als cellen van beide soorten elkaar ontmoeten, ze één op één communiceren door een nanobuisje te vormen van de ene cel naar de andere.  Met deze tijdelijke ‘bruggetjes’ lukt het deze cellen mogelijk om meer nutriënten op te nemen, omdat ze hiermee hun oppervlakte vergroten. Het zou ook zo kunnen zijn dat ze de verbinding gebruiken om DNA, eiwitten en andere materialen uit te wisselen met elkaar, iets wat ook bij andere bacteriesoorten al gezien is.    De nanobuisjes zouden weleens een verklaring kunnen zijn voor het succes van blauwalgen op plekken waar van nature weinig voedingsstoffen aanwezig zijn. Het geeft onderzoekers in ieder geval belangrijke informatie over de evolutie en werking van dit soort oceaanorganismen. Lees hier meer over het onderzoek: Direct interaction between marine cyanobacteria mediated by nanotubesSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/8/20241 minute, 46 seconds
Episode Artwork

Hoe kunnen sommige tumorcellen zo succesvol verspreiden door de hersenen?

Onderzoeker Elly Hol van het UMC Utrecht bestudeert onder andere wat er nou voor zorgt dat ziekmakende tumorcellen zich zo succesvol kunnen verspreiden door het brein. Ze legt uit met welke innovatieve technieken het lukt om dit tot in detail te bekijken.  Ook gaan we in deze aflevering langs in het lab, bij onderzoeker Emma van Bodegraven. Zij kijkt dan weer hoe onze eigen gezonde cellen soms juist helpen bij die verspreiding van tumorcellen. Benieuwd naar nog veel meer technieken van de toekomst op het gebied van hersenziektes? Het UMC Utrecht Hersencentrum organiseert samen met New Scientist NL een hele avond over dit onderwerp: 13 juni in TivoliVredenburg, er zijn nog kaarten.See omnystudio.com/listener for privacy information.
6/7/202414 minutes, 46 seconds
Episode Artwork

Met bubbeltjes en geluidsgolven de bloed-hersenbarrière doorbreken

Hersenziektes zijn vaak enorm ingrijpend voor de mensen die ermee te maken krijgen. Ook zijn ze vaak moeilijk te behandelen, het brein is immers een extreem complex orgaan.   Maar er zijn technieken in ontwikkeling waarmee het lukt om in hele moeilijke gevallen toch in te grijpen. Tijd om daar meer over te leren. We gaan langs bij neuroloog Tom Snijders in het UMC Utrecht. Daar kijkt hij in samenwerking met het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie en andere ziekenhuizen hoe hij met behulp van geluidsgolven en bubbeltjes voorbij de bloed-hersenbarrière kan komen.  En dat proberen ze natuurlijk niet zomaar. Wanneer hersentumoren behandeld moeten worden met medicatie - zeker als opereren geen optie is - moet die medicatie wel op de goede plek in de hersenen kunnen komen. Vaak lukt dat nog niet of niet goed vanwege deze barrière.  In het volgende deel van deze aflevering horen we meer van onderzoeker Elly Hol. Haar lab zit een paar gangen verder. Zij bestudeert wat er nou voor zorgt dat ziekmakende tumorcellen zich zo succesvol kunnen verspreiden door het brein. Emma van Bodegraven sluit ook aan. Zij kijkt dan weer hoe gezonde cellen daar soms bij helpen.  Benieuwd naar nog veel meer technieken van de toekomst op het gebied van hersenziektes? Het UMC Utrecht Hersencentrum organiseert samen met New Scientist een hele avond over dit onderwerp: 13 juni in TivoliVredenburg, er zijn nog kaarten.See omnystudio.com/listener for privacy information.
6/6/202410 minutes, 32 seconds
Episode Artwork

Belangrijke ontdekking gedaan over vroege ontwikkeling menselijk embryo

In een nieuw onderzoek zagen wetenschappers hoe embryonale cellen in een vroeg stadium kiezen of ze zich in gaan zetten voor de foetus, of ze gaan bijdragen aan de dooierzak. Die zorgt ervoor dat het embryo alle voedingsstoffen krijgt, maakt rode bloedcellen aan en helpt hij bij het vormen van de navelstreng. De dooierzak voert deze taken uit totdat de placenta af is. Begrijpen hoe cellen de keuze maken tussen foetus en dooierzak is belangrijk. De dooierzak is essentieel voor de ontwikkeling van het embryo. En voor het vormen ervan zijn precies het goede aantal cellen nodig. Als je dan denkt aan IVF, dan moet je hier dus ook rekening mee houden. Nou is onderzoek doen op menselijk embryo's moeilijk en dus hebben de onderzoekers gebruik gemaakt van stamcellen. Stamcellen die zo gestuurd konden worden dat ze het weefsel van een embryo konden vormen. Zo konden ze de voorlopercellen van de dooierzak en hun gedrag bestuderen. Ze ontdekten een essentieel seintje dat maar kort gegeven wordt, dat ingang zet dat cellen deze voorlopers worden. Dat belangrijke seintje, een eiwit, is er minder dan een dag, maar is dus erg bepalend voor het vormen van de juiste hoeveelheid cellen voor de dooierzak. En dat is belangrijke kennis, onder andere voor het slagen van Ivf-behandelingen.See omnystudio.com/listener for privacy information.
6/5/20241 minute, 52 seconds
Episode Artwork

Leverziekte detecteren in het bloed, in plaats van door nemen biopt

Steeds vaker lukt het om op een andere manier een ziekte vast te stellen dan met een biopt: wat het afnemen van een stukje weefsel uit het lichaam is. Het verwijderen van zo'n stukje weefsel kan, zeker als het om een plek dieper in het lichaam gaat, een pijnlijke ingreep zijn die niet ongevaarlijk is. Dit geldt bijvoorbeeld voor biopten uit de lever. Het aantal mensen met overgewicht neemt nog altijd toe, en dat betekent ook meer patiënten met vette leverziekte. Dat maakt dat er veel behoefte is aan een snellere, goedkopere en minder ingrijpende manier om dit soort ziektes vast te stellen. Onderzoekers van TNO en meerdere Academisch Medische Centra hebben nu nieuwe biomarkers ontdekt waarmee leverziektes kunnen worden gedetecteerd in het bloed. Specifiek kan de mate van littekenweefselvorming daaruit worden afgelezen. Dit lukt door naar drie eiwitten te kijken. Die vertellen de onderzoekers ook meteen iets over de mate waarin dat littekenweefsel zich al heeft gevormd. Dat maakt het ook interessant voor medicijnenonderzoek. Voor succesvolle trials is het belangrijk dat de juiste patiëntengroep meedoet. En die groepen zou je aan de hand van deze biomarkers mogelijk beter van elkaar kunnen onderscheiden. TNO verwacht, omdat de eiwitten gekoppeld zijn aan het actieve ziektemechanisme, dat deze ook gebruikt kunnen worden voor het snel kunnen bepalen of een therapie uiteindelijk wel of geen effect heeft. Lees hier meer over het onderzoek: TNO ontdekt nieuwe methode voor diagnose van leverziekteSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/4/20241 minute, 54 seconds
Episode Artwork

Wat gebeurt er in onze hersenen als we ergens 'niet' voorzetten?

We begrepen nog helemaal niet goed hoe onze hersenen omgaan met ontkenningen zoals: ‘niet heet’, of ‘niet goed’. Eerder onderzoek suggereert dat dit soort combinaties langzamer door de hersenen worden verwerkt dan bevestigende zinsconstructies. En dat het vaker voor verwerkingsproblemen zorgt.  In nieuwe experimenten moesten deelnemers zowel bevestigende als ontkennende zinnen oplezen en vervolgens aangeven hoe positief of negatief ze waren. Zo zagen ze dat het beoordelen van de ontkennende woordcombinaties langer duurde en dat het eindoordeel vaker varieerde.  Aan de bewegingen van het pijltje op het scherm, konden ze zien dat deelnemers vaak eerst richting een positieve beoordeling bewogen, om vervolgens toch voor een negatievere te gaan.  Toen in andere experimenten ook naar de hersenactiviteit werd gekeken, zagen ze daar iets vergelijkbaars gebeuren. Activiteit die in het begin vergelijkbaar was met een positief oordeel, maar later afzwakte.  Wat dat zegt: het woordje ‘niet’ voor een ander woord zetten, betekent niet dat we dat lezen als het tegenovergestelde. ‘Niet heet’, verwerken we niet als ‘koud’, maar als ‘minder dan heet’. Bij ‘niet goed’ richten we ons eerst op het woordje ‘goed’, voordat we dat afzwakken naar ‘minder dan goed’.  ‘Niet’ zwakt dus af, maar draait niet om. En dat is interessante en belangrijke informatie als je geïnteresseerd bent in hoe we taal verwerken en met elkaar communiceren. Lees hier meer over het onderzoek: Is your coffee ‘not hot’ or ‘cold’? Observing how the brain processes negated adjectivesSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/3/20242 minutes, 2 seconds
Episode Artwork

James Webb verbreekt eigen record voor verste sterrenstelsel ooit

Met de James Webb Space Telescope is een klein maar helder sterrenstelsel ontdekt dat nu de nieuwe recordhouder is van verste en vroegste sterrenstelsel ooit.  He stelsel - JADES-GS-z14-0 - werd vorig jaar al ontdekt door één van de instrumenten aan boord van de telescoop, om te bepalen hoe ver het stelsel precies van ons af is, was het nodig om ook met één van de andere instrumenten te kijken. Dat gebeurde begin dit jaar, voor tien uur lang.  Zo konden ze zien dat het zo ver weg staat dat het licht er ruim 13,5 miljard jaar over heeft gedaan om de aarde te bereiken. Dat betekent dat als we naar dit stelsel kijken, we zien hoe het was toen het heelal nog maar piepjong was, 290 miljoen jaar.  Dat maakt het extra bijzonder dat het gaat om een heel helder stelsel. Hoe kan dit zo vroeg al zijn ontstaan? Er zijn zelfs sterke aanwijzingen voor de aanwezigheid van absorberend stof en geïoniseerde zuurstofatomen. Wat zou betekenen dat er zelfs al een eerdere generatie van sterren is geweest. Lees hier meer over de ontdekking: Webb ontdekt verste (en vroegste) sterrenstelsel ooitSee omnystudio.com/listener for privacy information.
6/2/20241 minute, 36 seconds
Episode Artwork

Slechts één keer in de 120 jaar: de zwarte bamboe in ARTIS staat in bloei

Het is fascinerend en een beetje tragisch tegelijk: de voorplantingsmethode van de zwarte bamboe. In 1905 gebeurde het voor het laatst dat hij bloeide. Een zeldzaam fenomeen dus, dat helaas ook meteen het einde van de plant betekent. En laat het nou net de lievelingssnack zijn van sommige pandasoorten.  In ARTIS staat de zwarte bamboe nu in bloei, voor het eerst in 120 jaar dus. Hovenier Ton Hilhorst neemt ons mee de tuin in. Waar hij ons ook even bijpraat over alle eetbare planten die daar inmiddels groeien. Zo horen we onder andere dat sommige smakelijke bloemen een nogal bijzonder effect op het liefdesleven van reptielen kunnen hebben.See omnystudio.com/listener for privacy information.
6/1/20249 minutes, 5 seconds
Episode Artwork

Het ritme van onze genen in ons voordeel gebruiken

Epigenetische instructies bepalen in ons lichaam welke genen ‘aan’ of ‘uit’ staan. En dat stuurt weer hoe onze cellen geprogrammeerd worden voor hun taak in het lichaam, zoals het worden van een hersencel of een spiercel. Hierbij volgt elk gen een specifiek aan-uit ritme. Als we dat mechanisme beter begrijpen, zouden we dat weleens in ons voordeel kunnen gebruiken bij het behandelen van ziektes. Dat is waar Pernette Verschure van de Universiteit van Amsterdam, hoogleraar in de functionele dynamiek van het epigenoom, naar kijkt. We gaan langs om meer te horen over de laatste ontwikkelingen in het onderzoeksveld.  Lees hier meer over haar werk: De dynamiek van onze genenSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/31/202417 minutes, 16 seconds
Episode Artwork

Onderzoek toont een compleet nieuwe manier aan waarop kankercellen doodgaan

We weten steeds meer over onze genen, maar echt nog lang niet alles. Zo deed onderzoeker Thijn Brummelkamp van het Nederlands Kanker Instituut met zijn team recent nog een verrassende ontdekking over een heel specifiek gen. Een gen dat een rol blijkt te spelen bij hoe kankercellen doodgaan. Deze ontdekking deden ze door een techniek te gebruiken waarmee genen één voor één worden uitgezet, om te kijken wat hun functie nou precies is. Want van heel veel genen weten we dat nog niet, of niet goed genoeg. Uiteindelijk hoopt Brummelkamp dit voor zoveel mogelijk genen in kaart te brengen.  We spreken hem, samen met onderzoeker Nicolaas Boon, in het lab. Lees hier meer over de meest recente publicatie: Researchers discover new pathway to cancer cell suicide In de volgende aflevering van Afdeling Wetenschap gaan we langs bij de Universiteit van Amsterdam, waar Pernette Verschure, hoogleraar in de functionele dynamiek van het epigenoom, ons meer vertelt over haar onderzoek naar het expressie-ritme van onze genen.See omnystudio.com/listener for privacy information.
5/30/202420 minutes, 24 seconds
Episode Artwork

Hoe weten onze hersenen het verschil tussen muziek en spraak?

Laat iemand een spraakfragment en een stukje muziek horen en het zal geen uitdaging zijn om te bepalen wat wat is. Maar wat er in ons brein precies gebeurt om dit onderscheid te maken, dat was nog niet helemaal duidelijk.  In experimenten uitgevoerd door een internationaal team van onderzoekers luisterden 300 deelnemers naar een serie spraak-en muziekachtige geluidsfragmenten. Dat wil zeggen: door de computer gegenereerde audio die niet makkelijk hoorbaar het één of het ander was. De deelnemers moesten bepalen of het om verhulde spraak of muziek ging. De resultaten lieten zien dat ons geluidverwerkingssysteem een verrassend simpele manier gebruikt om dit soort fragmenten te ordenen. Langzamere fragmenten met een constant volume, werden gehoord als muziek. Fragmenten die zo'n drie keer sneller waren, met meer variatie in volume werden gehoord als spraak.   Deze kennis kan mogelijk gebruikt worden om mensen met spraak- en taalstoornissen te helpen. Melodic Intonation Therapy is bijvoorbeeld een bestaande behandeling voor mensen met ernstige niet-vloeiende afasie. Hierbij leren mensen te zingen wat ze willen zeggen, omdat dit muzikale hersenpaadje vaak nog wel werkt.   Weten hoe muziek en spraak in de hersenen uit elkaar worden gehouden zou onder andere kunnen zorgen voor een verbetering van dit soort behandelingen.  Lees hier meer over het onderzoek: Is it a sound of music…or of speech? Scientists uncover how our brains try to tell the differenceSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/29/20241 minute, 52 seconds
Episode Artwork

AI-model voorspelt het gedrag van fruitvliegjes

Wij mensen hebben ongelooflijk veel taaluitingen die iets te maken hebben met zicht. Niet zo gek, want als je ons als diersoort vergelijkt met andere dieren, dan vertrouwen wij flink op onze ogen.   Ook als het aankomt op sociale interacties. Om beter uit te zoeken wat er op zulke momenten precies gebeurt in onze hersenen hebben wetenschappers de hulp in geroepen van mannelijke fruitvliegjes.  Ze ontwikkelden een AI-model om te voorspellen hoe deze vliegjes reageren als ze een potentiële partner spotten. Ze legden eerst vast hoe die mannetjes dat in het echt deden en trainden daarmee het model.   Vervolgens werden sommige vliegjes zo aangepast dat bepaalde genen niet meer geactiveerd konden worden. Genen die gelinkt waren aan visuele neuronen. Ze lieten nu het model detecteren wat dat voor afwijkingen in gedrag veroorzaakte.   Door dit te doen voor een heleboel verschillende soorten visuele neuronen, lukte het ze om te voorspellen hoe een mannetjesfruitvlieg in het echt zou reageren op een vrouwtje, in verschillende situaties.   Zo kunnen ze dus eigenlijk hersenactiviteit voorspellen en ook nog bepalen welke neuronen daarbij aan het werk gaan.   Dit liet ze wat betreft de fruitvliegjes al zien dat de verwerking van visuele data in het brein van de vliegjes veel complexer in elkaar zit dan gedacht. De kaart met hersenpaadjes die ze hiermee hebben weten te maken, zal pas over jaren helemaal ontcijferd zijn.   En dit is nog maar het brein van een fruitvlieg. Eentje met zo'n 100 duizend neuronen. Wij hebben er eerder 100 miljard. Dus mocht je je afvragen: kunnen we straks het gedrag van mensen voorspellen met dit model? Nee, zeker niet zomaar.   Denk alleen al aan hoelang het zou duren om die hersenkaart uit te pluizen. Toch hopen de onderzoekers wel dat dit model een beginnetje is en dat we ooit het visuele netwerk van mensen op een vergelijkbare manier in beeld kunnen brengen.   De kans is groot dat we dan hele nieuwe ontdekkingen gaan doen, en dat we problemen met visuele verwerking, bijvoorbeeld in het geval van sommige ziektes, veel beter zullen begrijpen. Maar ja... eerst zien, dan geloven.  Lees hier meer over het onderzoek: New AI accurately predicts fly behaviorSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/28/20242 minutes, 46 seconds
Episode Artwork

Astronomen slagen erin de draaisnelheid van een superzwaar zwart gat te bepalen

Meten hoe snel een zwart gat draait, dat is niet makkelijk gebleken. Astronomen is het nu toch gelukt, door de wiebelige schijf rondom het zwarte gat te bestuderen.   De methode maakt gebruik van een verstoring getijdenkracht rondom een zwart gat. Wanneer een ster binnen het bereik van een zwart gat komt, wordt die ster met aardig wat geweld uit elkaar getrokken. Een stuk wordt weggeblazen en de andere helft wordt steeds dichter naar het zwarte gat toegetrokken. Dat stermateriaal dat rond het zwarte gat draait vormt tijdelijk een schijf van ongelooflijk heet materiaal.    De mate waarin die schijf wiebelt blijkt onderzoekers een idee te kunnen geven van hoe snel de kern van het zwart zelf draait. Ze bestudeerde hiervoor een aantal maanden de röntgenstraling die van de schijf van een superzwaar zwart gat afkwam, met een telescoop die op het International Space Station zit.  Ze bepaalden dat fluctuaties in die straling waarschijnlijk lieten zien hoe de schijf heen en weer wiebelde terwijl eraan geduwd en getrokken werd door de draai van het zwarte gat zelf. Door te veranderingen in dat wiebelen door de tijd heen te bestuderen, konden ze terugrekenen hoe snel het zwarte gat zelf moest draaien om die veranderingen te veroorzaken.   Hoe snel was dat? Minder dan 25 procent van de snelheid van het licht. Relatief langzaam, voor en zwart gat.   Het vermoeden van de wetenschappers is dat deze methode nu kan helpen om ook van honderden andere zwarte gaten op vergelijkbare afstand te bepalen hoe snel ze draaien. En dat geeft uiteindelijk weer kennis over de invloed van zwarte gaten op de rest van het universum en over het leven van de zwarte gaten zelf. Lees hier meer over het onderzoek: Using wobbling stellar material, astronomers measure the spin of a supermassive black hole for the first timeSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/27/20242 minutes, 18 seconds
Episode Artwork

Flinke financiële impuls voor regeneratieve geneeskunde met slimme materialen

In de regeneratieve geneeskunde wordt geprobeerd om beschadigde weefsels en organen te repareren of vervangen door gebruik te maken van lichaamseigen herstelprocessen.   Vaak worden hierbij implantaten gebruikt gemaakt van slimme, soms levensechte of zelfs levende materialen die het lichaam kunnen helpen bij het herstel.   Dat is ook waar ze in het DRIVE-RM consortium met meerdere universiteiten en kennisinstituten naar kijken. Ze hebben nu bijna 40 miljoen euro gekregen om de komende tijd flinke stappen te zetten in het onderzoek.   De betrokken partijen werken al een tijdje samen. Het lukte ze al om een synthetisch biologisch afbreekbaar bloedvat te maken. Na de implantatie breekt het implantaat geleidelijk af, terwijl lichaamseigen weefsel het weer overneemt.   ‘Het kan meteen functioneren als bloedvat, en verliest die functionaliteit niet naarmate het eigen lichaam het overneemt’, zegt hoogleraar en projectleider Marianne Verhaar van het UMC Utrecht. De volgende stap is kijken hoe goed dit in patiënten werkt.   Het aantal mensen met chronische ziekten stijgt door vergrijzing flink. Regeneratieve geneeskunde is veelbelovend om die aandoeningen effectief te behandelen door het lichaam te stimuleren zelf te herstellen.  Met de nieuwe financiële impuls willen de topwetenschappers binnen deze samenwerking de herstelprocessen van weefsels en organen in de patiënt volledig doorgronden. Om vervolgens te werken aan nieuwe behandelingen voor hartfalen, nierfalen en aandoeningen van botten, kraakbeen en gewrichten. Lees hier meer over het onderzoek: Consortium van wereldklasse krijgt 37,5 miljoen voor regeneratieve geneeskunde met slimme materialen Naast dit project ontvingen nog 4 andere consortia een beurs. Hier lees je daar meer over: Van quantum tot klimaat: vijf teams van topwetenschappers ontvangen Summit grantSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/26/20242 minutes, 6 seconds
Episode Artwork

Een levende cel bouwen van levenloze moleculen

Alle levensvormen bestaan uit cellen, en alle cellen bestaan uit moleculen. Maar die moleculen leven niet, terwijl de cel als geheel dat wel doet.  Dus hoe ontstaat zo'n levende cel nou uit een hoopje levenloze moleculen?  Een multidisciplinair team van Nederlandse wetenschappers gaat proberen een levende synthetische cel te bouwen waarmee deze vragen hopelijk beter te beantwoorden zijn. Een cel die zelf kan repliceren, communiceren en evolueren. Zo'n cel is complexer dan elk ander slim materiaal dat door wetenschappers in een lab is ontwikkeld. Daarom is de samenwerking tussen wetenschappers en onderzoeksdisciplines ook zo hard nodig op dit gebied. Het consortium ontvangt nu 40 miljoen om samen de volgende stappen in het onderzoek te zetten.   Als het bouwen van de cel ze lukt dan komen ze dichter bij het beantwoorden van een nogal grote vraag: wat is leven? Wanneer kun je daarvan spreken? Hoe ga je van één cel, naar meercelligheid?  'Hoe kan een cel eigenlijk groeien? Hoe kan hij precies op het goede moment delen, als hij de juiste grootte heeft bereikt? Allerlei hele grote open vragen in de biologie kunnen we gaan beantwoorden', zegt Gijsje Koenderink van de TU Delft, één van de onderzoekers binnen het project. Zij gaat zich richten op dat delen van cellen, maar ook op hoe cellen interactie hebben met hun omgeving. Beter begrijpen hoe dit allemaal werkt is één onderdeel. Beter begrijpen hoe het mis kan gaan, bijvoorbeeld in sommige ziektes, is een tweede. 'Bijvoorbeeld in kanker, waarbij cellen de controle helemaal verliezen en heel erg veel gaan delen. Dan zit er helemaal geen rem meer op'. Dit onderzoek geeft straks waarschijnlijk dus ook nieuwe aanknooppunten voor behandelingen, door dat wat we leren van zo'n synthetische cel. Maar die kunstmatige cel zelf kan ook worden ingezet. 'Hierbij kun je denken aan cel-gebaseerde therapieën, ook om bijvoorbeeld een ziekte als kanker te bestrijden'. Dan heb je straks dus een cel, op de plank liggen, die je aan kunt passen naar wens en die kan worden ingezet in het lichaam, om daar vervolgens bijvoorbeeld stofjes vrij te laten. Maar je kan zo'n cel ook inzetten als fabriekje buiten het lichaam, om stofjes voor behandelingen te produceren, of grondstoffen voor voedsel bijvoorbeeld.   Een beetje spannend is zo'n levende kunstmatige cel natuurlijk wel. Daarom zijn er ook filosofen en gedragswetenschappers betrokken bij het project. Want hoe gaan we straks om met zo'n nieuwe vorm van leven?   Goed om alvast over na te denken, maar zover is het natuurlijk nog niet. Al zal elke stap in dit project, ondanks dat het er eentje van de lange adem is, waarschijnlijk al onmisbare kennis opleveren. Lees hier meer over de toegekende beurs: Leven creëren uit levenloze biomoleculen met AI en lab-evolutie Ook vier andere onderzoeksprojecten ontvingen een flinke financiële impuls. Daarover lees je hier meer: Van quantum tot klimaat: vijf teams van topwetenschappers ontvangen Summit grantSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/25/20243 minutes, 18 seconds
Episode Artwork

Kunnen bodemtransplantaties zorgen voor gezondere grond?

In de vorige aflevering hoorden we meer over de verschillende manieren waarop gekeken wordt naar biodiversiteitsherstel in het landelijk gebied. Rosa Boone van de Radboud Universiteit vertelde vanuit het lab hoe ze kijkt of ze met een elektronische neus kan detecteren hoe het met verschillende typen bodem gaat.  Waar Boone in ander onderzoek ook nog naar kijkt, is het effect van bodemtransplantaties. Daar hoor je, vanuit het veld, meer over in deze aflevering.See omnystudio.com/listener for privacy information.
5/24/202411 minutes, 14 seconds
Episode Artwork

Elektronische neus helpt bepalen hoe het met onze bodem gaat

Hoe kunnen we zorgen voor biodiversiteitsherstel in het landelijk gebied? Om dat te kunnen bepalen, maar ook om in de toekomst te kunnen testen of maatregelen echt werken, is het belangrijk om eerst goed te weten hoe het met de bodem gaat en wat voor organismen er allemaal in te vinden zijn.   Rosa Boone van de Radboud Universiteit onderzoekt hoe goed dit lukt door aan de bodem te ruiken. Daarvoor gebruikt ze een elektronische neus. Ze vertelt er meer over vanuit het lab.  Waar Boone in ander onderzoek ook nog naar kijkt, is het effect van bodemtransplantaties. Daar hoor je meer over in de volgende aflevering, die verschijnt vanzelf in de podcast-feed.See omnystudio.com/listener for privacy information.
5/23/202422 minutes, 20 seconds
Episode Artwork

Onderzoekers willen weten wat de geur van de natuur met onze hersenen doet

Tijd doorbrengen in de natuur is goed voor onze (geestelijke) gezondheid, maar hoe komt dat nou precies? In veel onderzoeken is gekeken naar het effect van het zien van natuur, maar veel minder is er gekeken naar de rol van onze neus. Een grote groep onderzoekers uit allerlei landen en disciplines roept op om dit eens goed uit te zoeken.   Die neus van ons pikt de hele dag door chemische stofjes op uit onze omgeving. Honderden receptoren kunnen samen wel een biljoen geuren onderscheiden. Zelfs zonder dat we het merken, worden die verwerkt door de hersenen en dat heeft weer een effect op hoe we reageren en hoe we ons voelen.   De natuur zit vol met chemische stofjes om ons reukorgaan goed bezig te houden. Dankzij planten bijvoorbeeld, die een constante stroom van signaalstofjes vrijlaten. Stofjes die in de plantenwereld dienen als lokmiddel, of juist afweer.   Nou weten we maar heel beperkt hoe die mix van natuurlijke stofjes ons mensen beïnvloedt, behalve dan misschien als het op pollen aankomt. Wat we ook nog niet goed genoeg weten is in hoeverre de reactie op deze stofjes universeel is, of misschien ook gestuurd wordt door herinneringen of cultuur.   Niet overal is evenveel natuur en daarnaast zijn ook de stofjes die daar in de lucht hangen grotendeels beïnvloed door ons. De onderzoekers hopen dat hun gezamenlijke werk kan bijdragen aan het bepalen van wat we moeten beschermen om de juiste geurtjes in de lucht te houden, voordat het op sommige plekken al niet meer kan. Lees hier meer: Scientists want to know how the smells of nature benefit our healthSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/22/20242 minutes, 2 seconds
Episode Artwork

De bizarre wereldreis van de onderstebovenboom

Misschien heb je ze weleens gezien: de baobab-boom, ook wel up side down tree genoemd. Waarbij het lijkt of op de bovenkant van de vaak gigantische stam een wortelnetwerk prijkt, in plaats van een kroon van takken en bladeren.   Maar het is niet alleen het uiterlijk van deze boom dat tot de verbeelding spreekt. Van oorsprong, hebben onderzoekers nu ontdekt, blijkt hij voor te komen op Madagaskar. Maar twee van de acht bekende soorten zijn helemaal in Afrika en Australië terechtgekomen.   En daar hebben ze zich ontzettend slim aangepast aan de omstandigheden. Het ontwikkelen van verschillende bloemenstructuren maakte het mogelijk om niet alleen maki's aan te trekken, maar ook vleermuizen en motten.   Het onderzoek leverde ook belangrijke kennis op over hoe het klimaat van invloed is geweest op de verspreiding van deze boomsoort. En dat is weer informatie die kan helpen voorspellen hoe veranderingen in het klimaat in de toekomst effect kunnen hebben op dit soort processen.  Lees hier meer over het onderzoek: The origin and long-distance travels of upside down trees Of hier: Scientists solve mystery of ancient 'tree of life'See omnystudio.com/listener for privacy information.
5/21/20241 minute, 26 seconds
Episode Artwork

Zorgt een gen in deze muissoort voor monogamie?

Terwijl veel muizensoorten er een nogal losbandige levensstijl op nahouden, is er één klein muisje dat in de VS in Florida en Georgia voorkomt, dat verrassend monogaam is.   Bij de grotere, vaker voorkomende hertmuis kan een nestje jongen wel vier verschillende vaders hebben, maar de kleinere oldfield muis, heeft een partner voor het leven. En dat is bijzonder, want qua bouw en genetica lijken de dieren flink op elkaar.   Onderzoekers besloten bepaalde klieren te vergelijken die stofjes aanmaken die gedrag beïnvloeden. En daar zagen ze een opvallend verschil. Deze klieren waren, na correctie voor lichaamsgewicht, wel zes keer zwaarder in de monogame muizen.   Na een genetische analyse bleek dat één gen in deze muizen veel actiever is. Een gen dat de productie van een vrij onbekend hormoon aanstuurt. Dit hormoon was een tijdje geleden in mensen ook al ontdekt, maar lang was niet bekend wat het deed.   In vervolgexperimenten zagen ze dat meer van het hormoon het zorggedrag in ouders van beide muissoorten verhoogde. En daar moet de link met monogamie zitten.   De onderzoekers hopen dat er nu ook meer onderzoek naar dit hormoon gedaan kan worden in mensen. En dat zo mensen met bijvoorbeeld postnatale depressie beter geholpen kunnen worden. Lees hier meer over het onderzoek: Some mice may owe their monogamy to a newly evolved type of cellSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/20/20241 minute, 52 seconds
Episode Artwork

Patriarchaat beïnvloedt genetische diversiteit

Niet geweld, maar de patriarchische clanstructuren uit de Bronstijd zorgden ervoor dat er weinig genetische variatie zat op het mannelijke y-chromosoom.  Ongeveer 3000 tot 5000 jaar geleden was er heel weinig genetische variatie op het y-chromosoom. Wetenschappers vragen zich al jaren af hoe dat komt.  Lange tijd werd gedacht dat het kwam door de clan-ruzies. De mannen van de clans zouden zo gewelddadig leven, dat ze te vroeg overleden om hun genen door te geven. Maar dat blijkt nu niet de beste verklaring te zijn voor het gebrek aan genetische variatie op het y-chomosoom.  Volgens nieuw onderzoek van Franse wetenschappers, komt het door de manier waarop de clans georganiseerd waren. In een patriarchische clan-structuur blijven vaders en zonen bij elkaar wonen. Vrouwen hoppen van clan naar clan. Binnen één clan, is er dus veel genetische variatie tussen vrouwen en weinig variatie tussen mannen. Dit wordt het meest zichtbaar in de genetische variatie van de chromosomen die het geslacht bepalen: de x- en y-chromosoom. De mannelijke y-chromosoom was binnen clans dus ongeveer hetzelfde. Omdat het allemaal vaders en zoons en neven en ooms van elkaar zijn. Om tot deze conclusie te komen analyseerden de wetenschappers twintig jaar aan data van gewelddadige en niet-gewelddadige groepen. En ze modelleerden verschillende sociale veranderingen.  Wil je meer weten? Het hele onderzoek is hier te lezen: Patrilineal segmentary systems provide a peaceful explanation for the post-Neolithic Y-chromosome bottleneckSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/19/20241 minute, 49 seconds
Episode Artwork

Niet alleen mensen, maar ook vogels hebben een episodisch geheugen

Wij mensen kunnen mentaal tijdreizen. Dat wil zeggen: we kunnen ons dingen herinneren, zelfs als we daar op het moment zelf niet echt op hebben gelet. Door sommige wetenschappers werd gedacht dat dit episodisch geheugen uniek is in de dierenwereld. Alleen mensen zouden het kunnen.  Maar nu bewijst een gaai, je weet wel: die beige vogel met felblauw op de vleugel, dat we zeker niet de enige zijn. Hoe hebben onderzoekers dat ontdekt: ze deden een geheugenexperiment met zeven van deze vogels.   Een gewilde snack werd onder één van vier identieke bekertjes geplaatst. Kozen ze de goede beker, dan kregen ze een beloning. Zo leerden ze na een tijdje dat ze moesten letten op de plek van het bekertje in de rij.  Maar toen ze daar helemaal aan gewend waren, veranderde het experiment ineens. De bekertjes zagen er nu allemaal anders uit. De vogels keken toe hoe eten onder één van de bekertjes werd gelegd.   Vervolgens werden de vogels 10 minuten apart gezet. Terwijl buiten hun zicht de bekertjes van plek werden gewisseld. Ondanks dat het bekertje met snack niet meer op dezelfde plek stond, lukte het de vogels in 70 procent van de gevallen toch om het juiste bekertje eruit te pikken.   Op basis, dus, van de visuele kenmerken van de beker. Terwijl ze op het moment dat ze de bekertjes zagen nog niet wisten dat dit relevante informatie was. En dat, zeggen de onderzoekers, suggereert dat ook een gaai een soort episodisch geheugen heeft. In vervolgonderzoek willen ze kijken of dit ook werkt als er geen eten in het spel is. Lees hier meer over het onderzoek: Eurasian jays can use “mental time travel” like humansSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/18/20242 minutes, 8 seconds
Episode Artwork

Bacteriën gebruiken om metalen uit afvalstromen van de mijnbouw te halen

In de vorige aflevering hoorden we hoe onderzoekers onder andere ammoniak proberen terug te winnen uit waterreststromen. Lot van der Graaf, van de TU Delft, kijkt in haar onderzoek weer naar een heel ander soort reststroom en een andere techniek. Ze bestudeert hoe bacteriën ingezet kunnen worden om metalen terug te winnen uit afvalwater dat afkomstig is uit de mijnbouw. Dat kan belangrijke grondstoffen opleveren, maar gaat ook vervuiling tegen. See omnystudio.com/listener for privacy information.
5/17/202411 minutes, 55 seconds
Episode Artwork

Hoe we veel meer ammoniak uit reststromen zouden kunnen halen

We doen in Nederland al een heleboel slimme dingen met water. Toch halen we er nog lang niet alles uit. Dat geldt bijvoorbeeld voor sommige belangrijke grondstoffen.  Zonde vindt ook Jules van Lier van de TU Delft, onderzoeker op het gebied van milieu en technologie. Hij vertelt wat ze daar op dit moment aan proberen te doen. Eén van de dingen waar ze naar kijken is het slim terugwinnen van ammoniak uit reststromen. We brengen een bezoekje aan de installatie waarin de nieuwe techniek getest wordt. Niels van Linden van Lenntech legt uit hoe alles werkt en wat ze al lukt.  Daarnaast horen we van Adriaan Lieftinck waarom partner Mezt zoveel vertrouwen heeft in de techniek en van Tobias Opschoor tot in detail hoe de installatie in elkaar zit.  In de volgende aflevering van Afdeling Wetenschap horen we meer over het werk van Lot van der Graaf. Zij kijkt in haar onderzoek naar het terugwinnen van grondstoffen uit reststromen in de mijnbouw. See omnystudio.com/listener for privacy information.
5/16/202418 minutes, 59 seconds
Episode Artwork

Bizarre samenwerking tussen bacteriën bij productie vitamine B12

Vitamine B12 is een essentieel stofje voor veel organismen, maar het is ook behoorlijk schaars. Kijken we in de oceanen, dan is het zo dat de helft van alle algensoorten niet zou kunnen overleven zonder deze vitamine.  Maar net als mensen kunnen deze dieren dit stofje niet zelf produceren. Bepaalde zee-bacteriën kunnen dat wel. Sommige produceren het hele stofje, anderen maken een deel ervan aan en kunnen B12 alleen maken als ze samenwerken met andere bacteriën.   Naar deze bijzondere samenwerking hebben onderzoekers nu gekeken. Daar waren een heleboel experimenten en geavanceerde technieken voor nodig, maar ze hebben nu in kaart kunnen brengen hoe de bacteriën dat doen.   Ze zagen hoe de ene bacterie de kleine B12-bouwblokjes loslaat in het water. Een tweede bacterie maakt niet alleen de missende grote bouwblokjes aan, maar kan ook alles bij elkaar brengen om zo de vitamine te produceren.   Het bijzondere is alleen, dat deze bacterie de vitamine niet zomaar vrijgeeft. Dit gebeurt alleen als die eerste bacterie van de kleine bouwblokjes een virus activeert in de bacterie van de grote bouwblokjes.   Die zorgt ervoor dat de bacterie die B12 in elkaar kan zetten barst en de vitamine vrijkomt. Een bizar systeem dat waarschijnlijk een belangrijke rol speelt in het controleren van de voorraad B12 in watersystemen.   Het is een samenwerking met een complexiteit die nooit eerder bij bacteriën is gezien.  Lees hier meer over het onderzoek: Marine bacteria team up to produce a vital vitaminSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/15/20241 minute, 58 seconds
Episode Artwork

Record voor kleinste dier dat plantenzaden verspreidt verbroken

Veel plantensoorten zijn afhankelijk van dieren voor hun voortbestaan. Dat geldt voor bestuivers, maar ook voor de dieren die zaden eten. Die zorgen ervoor dat de zaden, wanneer verteerd en weer uitgepoept, op nieuwe plekken terechtkomen.  Nou is er voor elk zaadformaat wel een dier. Sommige grote bomen zijn bijvoorbeeld volledig afhankelijk van olifanten, omdat die als enige hun enorme zaden naar binnen kunnen werken.   Hele kleine zaadjes worden onder andere door vogels verorberd, maar nu hebben wetenschappers ontdekt dat zelfs een diertje zo kleine als een pissebed het kan.  Sommige plantenzaadjes zijn nou eenmaal niet groter dan een stofdeeltje, dus ja, dan heb je ook niet een enorm dier nodig om ze te eten, verwerken en verplaatsen.    Ze ontdekten deze bijzondere rol van pissebedden toen ze een specifieke plant, de Alocasia Silver Dragon, bestudeerden. Hiervan was nog niet bekend hoe de plant zich verspreid.   Ze zagen hoe verschillende insectensoorten, waaronder ook oorwormen, de zaadjes van deze plant aten en in zo'n staat weer uitpoepten dat er een nieuwe plant uit zou kunnen groeien. Het kleinste diertje dat ze dit zagen doen was de pissebed. En daarmee verbreekt het dus een record. Nooit eerder is dit bij zo'n klein beestje gezien. Lees hier meer over het onderzoek: New record holder for smallest dispersers of ingested seeds: WoodliceSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/14/20241 minute, 44 seconds
Episode Artwork

Hoe regen en sneeuw voor aardbevingen kunnen zorgen

Als wordt gezocht naar de oorzaak van aardbevingen en het voorspellen ervan, dan ligt de focus meestal onder de grond. Bij de beweging van platen en de activiteit rondom breuklijnen. Maar MIT-onderzoekers suggereren nu dat ook het weer een rol speelt bij het ontstaan van sommige bevingen.  Ze baseren dit op een link die ze vonden in Japan tussen periodes van zware sneeuwval en regen en een aantal aardbevingen. Het gewicht van de sneeuw en regen zou de oorzaak zijn. Dit zou namelijk zorgen voor druk en stress onder de grond.    De bevingen, die niet verklaard konden worden met seismische activiteit, bleken synchroon op te gaan met deze veranderingen in druk die werden veroorzaakt door seizoensveranderingen in het weer.  De onderzoekers verwachten dat dit mechanisme ook op andere plekken van de wereld voorkomt en dat klimaatverandering weleens zou kunnen zorgen voor meer van dit soort aardbevingen in de toekomst. Lees hier meer over het onderzoek: Study: Heavy snowfall and rain may contribute to some earthquakesSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/13/20241 minute, 23 seconds
Episode Artwork

Sterk bewijs voor atmosfeer rond rotsachtige planeet buiten ons zonnestelsel

Astronomen hebben met de James Webb Telescope mogelijk een atmosfeer gedetecteerd rondom een rotsachtige planeet buiten ons zonnestelsel.  Er zijn in de afgelopen twintig jaar tekenen van een atmosfeer gevonden rond tientallen exoplaneten. Maar niet elke atmosfeer is even makkelijk te zien. Sommige kleine rotsachtige planeten – zoals de aarde – hebben bijvoorbeeld een hele dunne gasmantel als atmosfeer en die zijn erg lastig te detecteren.   Nu zijn die atmosferische gassen dus wél gevonden. Rond 55 Cancri e, een hete rotsachtige exoplaneet, 41 lichtjaar van de aarde, in het sterrenbeeld kreeft, die in 2011 al werd ontdekt. De planeet heeft een diameter die twee keer zo groot is als de aarde, en is ook qua dichtheid groter.   Stel je overigens geen groene dalen en gebergtes voor: de planeet draait zo dicht om zijn zon dat alles aan het oppervlakte waarschijnlijk gesmolten is. Geen blauwe zee met vissen, maar borrelende oceanen van magma.  De metingen zijn het beste bewijs tot nu toe voor het bestaan van een atmosfeer van een rotsachtige planeet buiten ons zonnestelsel. En zo verlegt Webb alweer de grenzen van de astronomie. Lees hier meer over het onderzoek: Webb-data wijzen op mogelijke atmosfeer rond rotsachtige exoplaneetSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/12/20241 minute, 44 seconds
Episode Artwork

1400 terabyte aan informatie uit één kubieke millimeter hersenweefsel

Het menselijke brein is een ontzettend complex orgaan dat moeilijk te bestuderen is. Zeker als het aankomt op de allerkleinste structuren.  Verstoringen in die microcellulaire structuren en netwerken van neuronen spelen een belangrijke rol bij verschillende hersenziektes, maar om dit goed genoeg te kunnen bestuderen heb je hele geavanceerde technieken en genoeg hersenweefsel nodig. Ook gezond hersenweefsel. En je zult begrijpen: dat is niet bepaald voorradig.   Nu is het wetenschappers gelukt om met de nieuwste microscopie-technieken een kubieke millimeter van de buitenste laag van de hersenen in beeld te brengen tot op de kleinste details.   Volgens de onderzoekers zijn er ongeveer 57.000 cellen, 230 millimeter aan bloedvaten en 150 miljoen verbindingen tussen zenuwcellen in 3D in kaart gebracht.   1400 terabyte aan data uit één kubieke millimeter weefsel, nu openbaar beschikbaar voor andere onderzoekers om mee aan de slag te gaan.  Zelf hebben deze wetenschappers er ook al nieuwe ontdekkingen mee kunnen doen. Zo zagen ze een ongekend aantal gliacellen in verhouding tot zenuwcellen. Gliacellen kun je zien als de verzorgers van zenuwcellen. In eerdere onderzoeken werd gesuggereerd dat de verdeling één op één is, maar in deze millimeter blijkt dat nu dus niet zo te zijn.   De kans is groot dat er nog veel meer ontdekkingen worden gedaan met behulp van deze nieuwe data, zeker als die worden aangevuld met metingen van andere weefselsamples. Lees hier meer over het onderzoek: Cubic millimeter fragment of human brain reconstructed at nanoscale resolutionSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/11/20242 minutes, 5 seconds
Episode Artwork

Hier testen ze een duurzamere verbinding tussen onderdelen in chips

In de vorige aflevering van Afdeling Wetenschap hoorden we al een heleboel over het recyclen van elektronica en het verlengen van de levensduur van deze apparaten en onderdelen. We bespraken nieuwe regelgeving, onderzoek naar corrosie en hoe beter voorspelt kan worden hoe lang elektronica meegaat. Maar er spelen nog veel meer processen een belangrijke rol bij het goed recyclen van deze apparaten en onderdelen. Aan de Radboud Universiteit wordt bijvoorbeeld weer naar iets heel anders gekeken. Iets wat tussen de onderdelen in gebeurt, vertelt onderzoeker John Schermer. Het heeft alles te maken met hoe die met elkaar verbonden zijn.  We mogen ook even een kijkje nemen in het lab, waar onderzoeker Fatin Battal goed nieuws heeft over de laatste testen. See omnystudio.com/listener for privacy information.
5/10/202417 minutes, 42 seconds
Episode Artwork

Waarom het recyclen van elektronica nog steeds niet goed genoeg lukt

Ik lever altijd keurig mijn kapotte elektronische apparaten in, maar wordt er dan ook echt wat mee gedaan? In een tijd van schaarse materialen zou je hopen van wel, maar het recyclen van dit soort producten is behoorlijk ingewikkeld. Wereldwijd lukt dat maar voor zo'n 20 procent van de producten. In Nederland doen we het een stuk beter, maar ook nog niet goed genoeg. Nou proberen ze daar binnen het Circulair Circuits-project met meerdere universiteiten verandering in te brengen. In deze aflevering spreken we oprichter van dat project Jan-Henk Welink van de TU Delft. Hij vertelt hoe ze via verschillende onderzoekslijnen proberen om beter recyclen en een langere levensduur van elektronica mogelijk te maken in een tijd van schaarse kritieke grondstoffen.  Ook spreken we Jasper Coppen over zijn onderzoek naar corrosie en Sjoerd de Jong over zijn computermodellen die het mogelijk moeten maken om beter te voorspellen hoe lang apparaten überhaupt meegaan.  In de volgende aflevering - morgen in de feed - gaan we op bezoek bij de Radboud Universiteit waar binnen hetzelfde project gekeken wordt naar slimmere en duurzamere verbindingen tussen onderdelen in chips.  De TU Delft heeft volgende week - de week waarin ook een Europese top plaatsvindt over kritieke grondstoffen - een eigen Materials Week. Daarin komen nog veel meer onderzoekers aan het woord en zijn er meerdere evenementen te bezoeken.See omnystudio.com/listener for privacy information.
5/9/202416 minutes, 20 seconds
Episode Artwork

Nieuwe versie AlphaFold voorspelt naast miljoenen eiwitstructuren nu ook alle moleculen

Eiwitten zijn cruciaal voor het leven op aarde. Zonder zouden dieren, planten en mensen niet kunnen bestaan. Om te begrijpen hoe eiwitten werken is het belangrijk om hun structuur zo goed mogelijk in kaart te brengen.  Nou is dat door heel veel hard werk van onderzoekers gelukt voor meer dan 100.000 unieke eiwitten. Maar dat is maar een fractie van alle eiwitten die kunnen vormen. En hoe die eiwitten zich uitvouwen of uitklappen in hun 3D-structuur dat weet je dan nog niet. Iets wat wel belangrijke kennis is om bijvoorbeeld te begrijpen wat hierbij mis kan gaan bij sommige ziektes.   Inmiddels kunnen we voor dit soort dingen de hulp inschakelen van computers en algoritmes. Zo kwam Google DeepMind in 2018 met AlphaFold, waarmee het al is gelukt om de structuur van zo'n 200 miljoen eiwitten te voorspellen.   Inmiddels is het niet meer het enige AI-programma dat zich hieraan wijdt, maar het is door de jaren heen flink verbeterd en aangepast om de voorspellingen beter te maken en inmiddels zijn we aangekomen bij AlphaFold 3. Volgens de makers gaat de nieuwe versie voor een flinke revolutie in de onderzoekswereld zorgen.  Het  kan namelijk de structuur van bijna alle biomoleculen voorspellen - de bouwstenen van cellen en levende organismen. Combineer dat met de kennis van eiwitstructuren en je kunt zelfs iets zeggen over interacties tussen al die verschillende belangrijke onderdeeltjes.  De hele database is gratis beschikbaar voor niet-commercieel onderzoek. De hoop is natuurlijk dat de verbeterde tool weer allerlei belangrijke inzichten op gaat leveren als wetenschappers wereldwijd ermee aan de slag gaan. Lees hier meer: Google DeepMind’s ‘leap forward’ in AI could unlock secrets of biologySee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/8/20242 minutes
Episode Artwork

Twentse onderzoekers maken belangrijke verbetering condensatoren mogelijk

Veel apparaten, waaronder pacemakers, defibrillatoren, radarsystemen en elektrische voertuigen, kunnen niet zonder een condensator.   Dat is een elektrisch component waarmee stroom opgeslagen en heel snel vrijgelaten kan worden. In een pacemaker zorgt dit onderdeel er bijvoorbeeld voor dat elektrische pulsen snel achter elkaar aan het hart gegeven kunnen worden en dat deze hoog genoeg zijn om het hart te 'resetten' wanneer nodig.  Maar bij elke keer opladen en ontladen gaat er niet alleen energie verloren, elke cyclus wordt de condensator ook wat minder betrouwbaar. En dat terwijl het miljarden keren moet kunnen opladen en ontladen. Onderzoekers van de universiteit in Twente hebben nu een nieuw type condensator ontwikkeld. Eentje die bestaat uit meerdere dunne lagen van verschillende materialen. Door die lagen toe te voegen konden ze de efficiëntie tot meer dan 90 procent verhogen. Dit betekent dat er minder dan 10 procent van de elektrische lading verloren gaat tijdens het opladen. Dat is twee keer minder energieverlies vergeleken met bestaande ontwerpen. De condensator blijft goed werken onder verschillende temperaturen van tussen de 25 en 200 graden en kan tot 10 miljard keer opladen en ontladen. Genoeg om dit één keer per seconde te doen voor meer dan 300 jaar. En zo gaat dit ontwerp dus ook een stuk langer mee. Lees hier meer over het onderzoek: Doorbraak in condensatorentechnologieSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/7/20241 minute, 50 seconds
Episode Artwork

Astronomen weten storende aardatmosfeer te omzeilen met nieuwe techniek

Onder leiding van Leidse sterrenkundigen is het een internationaal team van onderzoekers gelukt om met een nieuwe kalibratietechniek de verstoringen van de aardatmosfeer te omzeilen.  Daarmee wordt het mogelijk om bijvoorbeeld uitbarstende zwarte gaten beter te bestuderen. Met de nieuwe techniek lukte het ze namelijk om scherpe radiokaarten op lage frequenties te maken. Dit werd altijd gezien als onmogelijk, omdat deze frequenties worden verstoord door de ionosfeer op zo'n 80 kilometer boven de aarde.  Dit hebben de onderzoekers nu dus weten te omzeilen. Met de nieuwe methode brachten ze al plasma's van oude uitbarstingen van zwarte gaten in beeld. Mogelijk is de techniek ook geschikt om exoplaneten te vinden die om kleine sterren draaien.    Voor het onderzoek werd de LOFAR-telescoop in Drenthe gebruikt, op dit moment één van de beste radiotelescopen ter wereld voor lage frequenties. Meer data worden op het moment nog geanalyseerd. Uiteindelijk hopen ze de hele noordelijke hemel in kaart te kunnen brengen op deze lage frequenties. Lees hier meer over het onderzoek: Radio-astronomen omzeilen storende aardatmosfeer met nieuwe kalibratietechniekSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/6/20241 minute, 30 seconds
Episode Artwork

Werd het leven op aarde diverser door dip in magnetisch veld?

Er zijn verschillende golven geweest in de geschiedenis van onze planeet waarin het leven op aarde ineens complexer en gevarieerder werd. Maar wat daar precies voor heeft gezorgd dat weten onderzoekers nog niet zo goed als ze zouden willen.  Nou is het in veel gevallen waarschijnlijk een combinatie van meerdere factoren geweest. Maar voor een specifiek tijdsblokje, namelijk tussen 591 en 565 miljoen jaar geleden, denken onderzoekers dat het weleens grotendeels door een dip in de kracht van het magnetisch veld van de aarde zou hebben kunnen komen.  Die dip van het magnetisch veld, ging namelijk gelijk op met een toename van zuurstof in de atmosfeer en oceanen, zeggen de wetenschappers. En dat laatste zorgde waarschijnlijk voor veel complexere organismen in die periode.  Ze ontdekten dit door mineralen uit de aardkorst te bestuderen, die uit een 591 miljoen jaar oude rotsformatie in Brazilië waren gehaald. De kristallen die ze hebben bestudeerd bevatten hele kleine magnetische mineralen en daaraan kunnen we zelfs nu nog zien hoe krachtig het magnetisch veld miljoenen jaren geleden was.   De mineralen lieten zien dat 591 miljoen jaar geleden het magnetisch veld zo'n 30 keer minder sterk was dan het huidige magnetische veld en dat van een paar duizend jaar geleden.   Deze zwakte moet zo'n 26 miljoen jaar hebben aangehouden. Precies de periode waarin de hoeveelheid zuurstof aanzienlijk toenam.   Wat de onderzoekers denken dat er is gebeurd: door het slappere magnetische veld kon er meer waterstof ontsnappen uit de atmosfeer, wat zorgde voor een hoger percentage zuurstof. En uiteindelijk dus mogelijk voor een heleboel veel complexere planten- en diersoorten. Lees hier meer over het onderzoek: Evolution: Weak magnetic field may have supported diversification of life on EarthSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/5/20242 minutes, 20 seconds
Episode Artwork

Sterrenkundigen vinden tot hun verrassing geen methaan aan de nachtkant van bekende exoplaneet

Exoplaneet WASP-43b is qua grootte en massa vergelijkbaar met Jupiter, maar lijkt absoluut niet op de bekende gasreus.   De planeet draait extreem dicht om zijn ster, wat ervoor zorgt dat het op de ene kant permanent dag is en op de andere kant permanent nacht. Een jaar op de planeet, dus de tijd waarin de planeet een keer rond de ster draait, duurt daarom maar zo'n 19,5 uur.  Dat maakt het dan wel weer makkelijker om de planeet een heel jaar lang te bestuderen. Al heb je dan nog altijd extreem goede instrumenten nodig. En die zitten onder andere op de James Webb Telescoop.   Daarmee is het nu gelukt om ook de donkere nachtkant van de planeet goed te bekijken en een temperatuurkaart van de hele planeet te maken. Ook de chemische samenstelling van de atmosfeer is gemeten. Er blijkt zowel aan de dagkant als aan de nachtkant waterdamp in de atmosfeer te zitten.   Nou was al bekend dat er aan de dagkant van de planeet geen methaan kan voorkomen. Het is daar simpelweg te heet. Maar uit de nieuwe metingen blijkt dat er ook geen methaan aan de nachtkant zit. En dat was een grote verrassing voor de onderzoekers. De nachtkant is met 600 graden in theorie koel genoeg voor de productie van methaan.  De onderzoekers denken dat extreme winden met snelheden tot 7.500 kilometer per uur de reden zijn dat er geen detecteerbare hoeveelheden methaan kunnen vormen.  Het is voor het eerst dat wetenschappers zo duidelijk de temperatuur en samenstelling van de atmosfeer van een exoplaneet in kaart hebben gebracht. In de toekomst willen ze dat met meer exoplaneten doen. Lees hier meer over het onderzoek: Verrassing: geen methaan aan nachtkant exoplaneet WASP-43bSee omnystudio.com/listener for privacy information.
5/4/20242 minutes, 8 seconds
Episode Artwork

Onderzoek naar luchtkwaliteit in schoolklassen nog steeds hard nodig

Hoe staat het ervoor met onze binnenlucht? In een uitgebreid onderzoek bestuderen wetenschappers Lidwien Smit en Esmée Janssen van de Universiteit Utrecht hoe we de lucht in schoolklassen zo gezond mogelijk kunnen krijgen.  We horen vanuit welke gedachte dit onderzoek is gestart en gaan langs in de klas om te kijken wat er allemaal wordt gemeten.  Meer weten over het project, of je aanmelden als school (ze zijn nog hard op zoek naar scholen die willen meedoen): Claire: Clean Air For Everyone In de vorige aflevering van Afdeling Wetenschap hoorden we meer over het onderzoek van Roel Vermeulen. Hij gebruikt zelfgebouwde meetauto's om heel lokaal de buitenlucht te bestuderen. See omnystudio.com/listener for privacy information.
5/3/20249 minutes, 34 seconds
Episode Artwork

Hoe staat het ervoor met de kwaliteit van onze buitenlucht?

We gaan langs bij onderzoeker Roel Vermeulen van de Universiteit Utrecht en bespreken hoe het ervoor staat met onze buitenlucht en het onderzoek dat daarnaar gedaan wordt.  Wat staat er bijvoorbeeld in de nieuwe richtlijnen voor de uitstoot van fijnstof en stikstofdioxide? Gaan we dat in Nederland halen? En wat zou er moeten gebeuren om de luchtkwaliteit hier verder te verbeteren? We bespreken uitgebreid de huidige gezondheidsrisico's, wat er nog niet voldoende bestudeerd is en hoe ze dat met een langlopend meetproject proberen te veranderen. In dat project wordt met zelfgebouwde auto's heel lokaal gemeten en toegewerkt naar een Europese luchtkwaliteit-kaart. Met daarop niet alleen de hoeveelheid fijnstof en stikstofdioxide, maar ook de minder bekende ultrafijnstofdeeltjes. Er staat toevallig ook net een gloednieuwe meetauto klaar waar we een kijkje in kunnen nemen. De maker van de auto, Kees Meliefste, sluit ook even aan.  In de volgende aflevering van Afdeling Wetenschap bespreken we met onderzoekers Lidwien Smit en Esmée Janssen hoe het ervoor staat met de kwaliteit van onze binnenlucht. Zij vertellen onder andere meer over het onderzoek dat zij doen op scholen. See omnystudio.com/listener for privacy information.
5/2/202418 minutes, 9 seconds
Episode Artwork

Vergeet je ook vaak je sleutels? Waarschijnlijk ligt het niet aan je geheugen.

Goed nieuws voor iedereen die weleens z'n sleutels vergeet: volgens een nieuw boek is dat volkomen normaal en hoeft dat niet aan je geheugen te liggen.  Het opslaan en terughalen van informatie is een ontzettend complex proces. Sommige mensen, bijvoorbeeld diegene met een fotografisch geheugen, zijn er bijzonder goed in. Maar voor de meeste van ons is het hard werken.   Dat we af en toe dingen vergeten is volgens deze Amerikaanse schrijvers alleen maar logisch: er moet ruimte blijven in ons brein om belangrijke algemene kennis te blijven opslaan. Kennis die af en toe moet worden bijgesteld naar mate we meer leren en meemaken.   Omdat we ons een groot deel van de tijd niet zo druk maken om ons geheugen, behalve wanneer het niet naar behoren werkt, hebben we een vertekend beeld van hoe goed ons geheugen is.    Je zou kunnen denken: als je bij vertrek steeds eindeloos op zoek bent naar je sleutels, waterfles, telefoon en pasjes, staat het er niet best voor. Maar volgens deze onderzoekers - en dit is even los van ziektes die dit kunnen beïnvloeden - zijn onze hersenen gewoon niet heel goed in dit taakje. Zeker niet als we ook nog eens moe of gestrest zijn, of wanneer er veel koffie of alcohol in het spel is.   Onze hersenen zijn hier een stuk beter in, als het een kwestie van overleven is. Een manier om hiermee om te gaan is het koppelen van iets wat je moet onthouden met iets waar je niet omheen kan. De auteurs geven hier een nogal verontrustend voorbeeld van: leg je tas op de achterbank, zodat je niet vergeet dat je kind uit het stoeltje te halen wanneer je naar de supermarkt gaat.   In de VS blijkbaar een dagelijkse zorg. In het boek staan nog veel meer tips over het trainen van je geheugen, maar vergeet je af en toe je sleutels, dan ben je dus absoluut niet de enige. En is er niet meteen van alles mis met je geheugen.  Lees hier meer over het boek: Losing keys and everyday items ‘not always sign of poor memory’See omnystudio.com/listener for privacy information.
5/1/20242 minutes, 22 seconds
Episode Artwork

Een bericht van Karlijn: nieuw wetenschapsprogramma!

Hoi! Even een berichtje van mij. Wie vaak luistert heeft al gemerkt dat er wat dingen aan het veranderen zijn. De rubriek zit niet langer in het middagnieuwsprogramma op zender.  Dat vind ik heel jammer, maar er komt wel wat voor terug: een langer wekelijks wetenschapsprogramma, Afdeling Wetenschap, om 14:00 uur op donderdag te horen op zender.  Wat merk je daar in de podcast-feed van? Niet heel veel. Daar vind je gewoon nog steeds elke dag wetenschapsnieuws maar straks dus ook langere gesprekken op locatie met onderzoekers. Voor nu: heel erg bedankt voor het luisteren en downloaden! Want zonder jou, zou deze rubriek niet bestaan. Mocht je vragen, opmerkingen, of tips hebben: weet me op de socials te vinden. Groet, Karlijn  See omnystudio.com/listener for privacy information.
4/30/202453 seconds
Episode Artwork

Al bij het zien van eten gaat de lever aan de slag

Wat gebeurt er in het lichaam precies allemaal wanneer we honger hebben en eten zien of ruiken? Het aanmaken van speeksel is een bekende, maar een groot deel van het proces is nog onbekend. Als we dat wel beter begrijpen zou die informatie kunnen zorgen voor een betere behandeling van bijvoorbeeld diabetes type 2.   Uit een nieuw onderzoek, gedaan in muizen, blijkt dat de lever al heel vroeg in dit proces een grote rol speelt. Zelfs als het eten alleen gezien en geroken wordt, blijken levercellen zich na enkele minuten al voor te gaan bereiden op de binnenkomende nutriënten.   Dit loopt via signaaltjes vanuit de hersenen. Wordt er eten gedetecteerd, dan geven die door aan de lever: aan de slag. Maar zelfs als de betrokken neuronen los geactiveerd worden, zonder dat er echt eten geroken of gezien wordt, gaat de lever aan het werk.    De eiwitprocessen in de lever die in dit onderzoek voor het eerst zijn gezien, hebben een link met de gevoeligheid voor insuline en dit nieuw ontdekte paadje zou weleens heel geschikt kunnen zijn voor een nieuwe behandeling van diabetes type 2. Lees hier meer over het onderzoek: Food in sight? The liver is ready!See omnystudio.com/listener for privacy information.
4/30/20241 minute, 40 seconds
Episode Artwork

Nieuwe kennis over hoe verslavende drugs onze neuronen beïnvloeden

Drugs als morfine en cocaïne doen gekke dingen met het beloningssysteem in ons lichaam. We willen er steeds meer van, wat onze behoefte om te eten en drinken zelfs kan overschaduwen.   Tegelijk weten we al een tijdje dat het bevredigen van de behoefte aan voedsel, seks, sociale interactie, maar ook deze drugs hetzelfde hersengebied activeren.   Dit hersengebied werkt nauw samen met stofjes als dopamine en serotonine om dieren en mensen meer te laten verlangen van dat waar ze zich goed door voelen.   Wat we nog niet wisten, maar nu is ontdekt, is dat verslavende drugs de hersenactiviteit in dit gebied net even anders beïnvloeden.  Ze kwamen hierachter door onderzoek in muizen, waarbij in real time de signaaltjes tussen neuronen werden bestudeerd in dit moeilijk te meten en diep gelegen deel van het brein.   De drugs blijken een moleculair netwerk te kapen dat een belangrijke rol speelt in het proces waarmee neuronen leren. Waarbij waarschijnlijk de manier waarop neuronen communiceren en onthouden wordt verstoort.   Dat zou kunnen verklaren waarom de muizen, maar ook mensen met een erge verslaving, vrijwel volledig vergeten te eten en drinken. Lees hier meer over het onderzoek: Newly discovered brain pathway sheds light on addictionSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/29/20241 minute, 42 seconds
Episode Artwork

Als je dit wormpje bevriest, onthoudt het ineens wel dingen

Het modelwormpje C Elegans, dat in veel wetenschappelijke onderzoeken wordt gebruikt, heeft niet bepaald een goed geheugen. Na een paar uur is nieuwe informatie verdwenen alsof het er nooit is geweest. Behalve, als je zo'n wormpje heel snel heel koud maakt, of het lithium geeft.  Nou suggereren de onderzoekers in deze preprint niet dat we onszelf vanaf een bepaalde leeftijd in de vriezer moeten zetten, of we flink lithium moeten inslaan. Maar het heeft zeker ook interessante implicaties voor ons eigen geheugen, wat hier nu mogelijk is ontdekt. Hoe zit het bijvoorbeeld met de regulerende molecuul die in deze wormpjes een belangrijke rol speelt in dit proces? Wat voor functies heeft die in de mens? Maar nog even terug naar dat onderzoek: je kunt een wormpje natuurlijk niet vragen of het nog weet welke dag het gister was. Dus hoe checken ze dan of zo'n wormpje iets nog wel of niet weet? Wat ze hebben gedaan is het trainen van de wormpjes om een bepaalde geur te associëren met een tekort aan voedsel. Ruiken ze de geur vlak erna weer, dan hebben ze geleerd: niet goed. Maar twee uur later, zijn ze dat weer vergeten.  Behalve dus, als ze ten minste 16 uur in ijs worden gelegd, of wanneer ze lithium krijgen. Blijvend is het effect niet. Worden de bevroren wormpjes weer op kamertemperatuur gebracht, dan tikt de aftelklok weer verder, en zijn ze het drie uur later alsnog vergeten. Lees hier meer over het onderzoek: How to freeze a memory: putting worms on ice stops them forgettingSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/28/20242 minutes, 2 seconds
Episode Artwork

Groene aliens? Ze zijn waarschijnlijk eerder paars

Wat zouden we het graag weten: als er leven op andere planeten is, hoe ziet dat er dan uit? Inmiddels zien we in bijvoorbeeld films al veel creatievere afbeeldingen van ruimtewezens dan de groene poppetjes van lang geleden, maar het blijft een hardnekkig beeld.  Nou zijn er een aantal astronomen die in een nieuw onderzoek laten zien dat paars mogelijk de kleur is waar we naar moeten zoeken. Dit denken ze omdat een paarse bacterie, die ook op de vroege aarde in grote getalen aanwezig was, een uitstekende kandidaat zou zijn voor het leven op verre planeten.  De bacterie doet het goed in een heleboel verschillende omstandigheden. Het microorganisme gebruikt een paarsgetinte molecuul om zonlicht om te zetten naar energie. En dit zou met de nieuwe generatie telescopen vanaf de aarde te spotten moeten zijn.  Omdat op aarde organismen de overhand kregen die energie omzetten met moleculen met een groen pigment - denk planten en algen - en we daar het meest van weten, is dat ook waar veel naar gezocht is. Maar deze wetenschappers voegen daar graag een kleurtje aan toe.   Ze hebben inmiddels de chemische vingerafdruk van de paarse bacteriën zo goed mogelijk uitgezocht, zodat we die toe kunnen voegen aan het zoeklijstje. Lees hier meer over het onderzoek: Sorry, Little Green Men: Alien Life Might Actually Be PurpleSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/27/20241 minute, 44 seconds
Episode Artwork

Afkoelen helpt beter dan stoom afblazen wanneer je kwaad bent

Wat kun je nou het beste doen wanneer iets je heel erg boos maakt en je snel van die woede af wilt komen? In een kussen schreeuwen? Iets kapot gooien? Alles eruit sporten? Volgens dit onderzoek beter van niet.   Wetenschappers legden meer dan 150 studies naast elkaar om erachter te komen wat nou het beste werkt: opwinding verhogen, of juist verlagen?   In dit geval betekent opwinding: hoe energiek en alert iemand is. Als die opwinding hoog is dan gaat dat vaak gepaard met een hoge hartslag, snelle ademhaling en de aanmaak van zweet. Woede kan ook zorgen voor deze staat.   De onderzoekers zagen dat wanneer je de uitkomsten van al deze studies naast elkaar legt het afnemen van woede eerder lukt als je probeert uit die hoge opwinding te komen. Denk aan: letten op je ademhaling, yoga, of simpelweg je spieren ontspannen.  Dit gold zowel voor de experimenten in het lab, als in het echte leven, per individu of tijdens een groepsessie, offline en online. En het werd gezien bij zowel studenten, als niet-studenten, criminelen als niet-criminelen, en mensen van allerlei verschillende geslachten, landen en leeftijden.   Zelf een rondje hardlopen bleek niet te helpen. Groepssporten met een bal dan weer soms wel, waarschijnlijk vanwege het speelse aspect dat daarin zit.   Maar hoe dan ook, wil je snel van je woedeaanval af zijn: chill em dan vooral en bewaar die bokszak voor een andere keer. Lees hier meer over het onderzoek: Feeling Angry? Chilling Out Helps More Than Blowing Off SteamSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/26/20242 minutes, 2 seconds
Episode Artwork

Deze enorme tropische plant is parttime vleeseter

In het regenwoud van West-Afrika groeit een plant die op het eerste gezicht vrij onschuldig lijkt. Oké de stronk kan een indrukwekkende 60 meter de hoogte in groeien, maar daarboven doet de plant gewoon wat de gemiddelde andere plant ook doet.  Behalve.. als er een tekort aan fosfaat is tijdens het droge seizoen. Dan ineens groeien er een paar killer bladeren bij. Die bladeren zijn gigantisch plakkerig en vormen een handige insectenval. Komt een ongelukkig beestje erop terecht, dan krijgt het ook nog te maken met verterende eiwitten die uit de klieren in het blad sijpelen, waardoor het binnen aanzienlijke tijd verorberd is.   Het duurde wel even voordat wetenschappers deze truc doorhadden. De plant is moeilijk te bestuderen in het wild en nog moeilijker te kweken in het lab. Dat laatste is uiteindelijk toch gelukt en zo konden ze zien in welke omstandigheden de plant moordneigingen kreeg.  Is er weer voldoende fosfaat in de bodem te vinden, dan groeien er weer gewone gezellige bladeren uit de plant. Lees hier meer over het onderzoek: Plantwatch: why does a rainforest vine turn into a part-time carnivore?See omnystudio.com/listener for privacy information.
4/25/20241 minute, 32 seconds
Episode Artwork

De geavanceerde 'neus' van rupsen tegen ze gebruiken

Het leven van een rups zit vol bedreigingen. Ze worden door veel andere dieren als lekkernij gezien en planten hebben allerlei strategieën en stofjes om de altijd hongerige rupsen te weren.   Als rups is het dus noodzaak om tijdens al dat eten, tegelijk ook de omgeving goed in de gaten te houden. Dat doen ze met behulp van hun antennes, die dienen als een soort neus. Op dit lichaamsdeel hebben wetenschappers uit Wageningen eens goed ingezoomd.   Neem bijvoorbeeld de antenne van het Groot koolwitje. Deze bevat slechts 34 neuronen in de rups, maar 300.000 neuronen als het insect als volwassen vlinder door het leven gaat.   Dat is nogal een verschil. Toch blijkt de werking van beide reukorganen even complex. Beiden maken gebruik van speciale eiwitten, die zich aan chemische stoffen binden in de omgeving. Wordt zo'n stofje opgemerkt, dan gaat er een elektrisch signaaltje naar het hersengebied dat berekent om welke geur het gaat.   Snappen hoe dit in de rupsen werkt, kan ontzettend handig zijn voor het beschermen van gewassen. Dit specifieke diertje is bijvoorbeeld in staat om een hele kooloogst in gevaar te brengen.   Voor je nu denkt aan giftige pesticiden: de onderzoekers denken dat dit juist een ingang biedt om het zonder schadelijke middelen te doen. Zo zou gedrag van rupsen bijvoorbeeld beïnvloed kunnen worden door tussen koolgewassen rupsen-afstotende planten te laten groeien. Door vervolgens op andere plekken juist aantrekkelijke planten te gebruiken, zou je rupsen dan weg kunnen lokken van de gewassen.   Maar om zo'n chemicaliënvrije strategie te laten werken, moet je dus eerst heel goed hebben uitgezocht wat insecten nou precies kunnen ruiken. Lees hier meer over het onderzoek: ‘Rupsenneuzen’ blijken verrassend geavanceerdSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/25/20242 minutes, 18 seconds
Episode Artwork

Het geheim achter de powernap

Een powernap zorgt voor meer creativiteit. Dat blijkt uit onderzoek van de Sorbonne Universiteit in Parijs. Wetenschappers lieten proefpersonen rijen met ingewikkelde cijferreeksen oplossen om hun creativiteit te meten. Iedereen die het niet lukte om de hack gelijk te vinden mocht even slapen en het daarna opnieuw proberen. Van de mensen die een powernap deed vond 80 procent plotseling de creatieve oplossing. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.See omnystudio.com/listener for privacy information.
4/24/20245 minutes, 25 seconds
Episode Artwork

Al 75 jaar worden hier de astronomische geheimen uit radiosignalen gefilterd

Het Nederlandse onderzoeksinstituut voor radiosterrenkunde bestaat vandaag 75 jaar. Honderden ontdekkingen en wetenschappelijke publicaties kwamen in die jaren voorbij en nog steeds doen ze mee in de wereldtop.  Maar wat is er in die tijd allemaal ontdekt? Hoofdastronoom bij ASTRON, Jason Hessels, neemt ons mee terug naar het begin, waar technieken uit de Tweede Wereldoorlog ineens een hele nieuwe toepassing vonden, en vertelt met welke spannende dingen ze op het moment bezig zijn.  Lees hier meer: ASTRON celebrates its 75th birthday!See omnystudio.com/listener for privacy information.
4/23/20246 minutes, 47 seconds
Episode Artwork

Astronomen brengen gigantische explosie in naburig sterrenstelsel in beeld

Als grote sterren sterven, dan doen ze dat vaak met nogal wat bombarie. De explosie die dan plaatsvindt kan onder andere zorgen voor een enorme verplaatsing van gas.   Gas met daarin allerlei chemische elementen die een rol spelen bij de vorming van nieuwe sterren, maar die ook zorgen voor een soort vervuiling van de ruimte tussen stelsels in.   Terwijl zo'n gaswolk tijdens een explosie naar buiten wordt geduwd, verdunt het gas steeds verder en neemt ook de hoeveelheid licht af. Daarmee zijn die uitdijende wolken moeilijk te detecteren. Met de Very Large Telescope in Chili is dat nu toch gelukt.   Het zorgde voor een indrukwekkende hoge resolutie kaart van zo'n uitstromende wolk. En niet zomaar eentje. De wolk is zo groot dat het 20.000 jaar zou duren voor licht om van het ene uiteinde van de wolk naar het andere te reizen.   De gaswolk, die onder andere vol zit met zuurstof, stikstof en zwavel, is dus gigantisch en qua massa vergelijkbaar met 50 miljoen keer de zon.   De zeldzame kennis over de samenstelling en het gedrag van dit soort gaswolken vertelt onderzoekers meer over het ontstaan, maar ook het verdwijnen van sterrenstelsels. Ze hopen dan ook deze wolk met nog meer detail te bestuderen, maar gaan zeker ook achter andere gaswolken aan. Lees hier meer over het onderzoek: A giant galactic explosion catches galaxy pollution in the actSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/23/20241 minute, 54 seconds
Episode Artwork

Belangrijke correctiemethode in de microscopie nu zelf gecorrigeerd

Microscopie wordt in een heleboel verschillende onderzoek gebruikt, om iets te kunnen zeggen over bijvoorbeeld het effect van medicijnen of ziektes. Maar er is eigenlijk al decennia lang een probleem met dit soort microscopische metingen. Onder een lichtmicroscoop kan zo'n biologisch preparaat platter lijken dan het eigenlijk is. Daar is wel een correctiemethode voor ontwikkeld, al in de jaren 80, maar die houdt dan weer geen rekening met verschil in dikte van het plakje. Onderzoekers van de TU Delft hebben nu uitgerekend hoe hiervoor wel goed gecorrigeerd kan worden. Een correctie van een correctie dus eigenlijk.  Lees hier meer over het onderzoek: Probleem in de microscopie na decennia opgelostSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/22/20244 minutes, 4 seconds
Episode Artwork

Hersenen van profvoetballers zijn goed in niet-passen

Onderzoekers uit Osaka hebben aangetoond dat het vermogen van de hersenen om actie te onderdrukken, en dus ook om juist niet te passen, heel belangrijk is in het voetbal.  De wetenschappers lieten profs en niet-getrainde voetballers met foto’s een inschatting maken van of ze een bal tussen twee verdedigers door kunnen passen. De profs reageerden sneller, maar wat opvallend is, is dat uit hersenscans bleek dat de profs ook beter zijn in het onderdrukken van activiteit. Lees hier meer over het onderzoek: Quick decisions in soccer enhanced by brain’s ability to suppress actionsSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/21/20241 minute, 30 seconds
Episode Artwork

41.000 jaar geleden kreeg de aarde te maken met flinke ruimtestraling

Het magnetisch veld van de aarde is ontzettend belangrijk. Het beschermt ons tegen ruimtestraling en tegen de geladen deeltjes die van de zon komen. Maar het magnetisch veld, en dus ook de bescherming, is niet constant.  Het magnetische noorden is bijvoorbeeld in beweging, waarbij het steeds verder afdwaalt van het geografische noorden. Soms draait het magnetisch veld om, noord wordt zuid en zuid wordt noord. Tijdens dat proces is de kracht van het magnetisch veld minder.   Het komt zelfs voor dat het magnetisch veld zoals we dat kennen helemaal verandert. Tijdens zo'n geomagnetische excursie kunnen de twee polen verdwijnen en worden vervangen door meerdere nieuwe polen. Ook dan is de kracht van het magnetisch veld een stuk minder sterk.  De bekendste van dit soort gebeurtenissen vond 41.000 jaar geleden plaats. Nu hebben wetenschappers beter dan al was gedaan onderzocht wat dat voor effect op de aarde had.  Hoe doe je dat? Dat kan door monsters te nemen van ijs-of bodemsedimenten. Daarin zijn deeltjes te vinden die ontstaan door de interactie tussen ruimtestraling en de atmosfeer van de aarde. Een minder sterk magnetisch veld zou moeten samenhangen met meer van deze deeltjes.   En dat is ook wat ze zagen voor de excursie van 41.000 jaar geleden. Een twee keer zo groot aantal van deze deeltjes dan vandaag de dag, wat suggereert dat een grote hoeveelheid straling toen de aarde bereikte.   Hoe beter dit soort gebeurtenissen worden uitgezocht, hoe beter ruimteweer en de invloed daarvan op de aarde te voorspellen zijn. Lees hier meer over het onderzoek: Cosmic rays streamed through Earth’s atmosphere 41,000 years agoSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/20/20242 minutes, 6 seconds
Episode Artwork

Deze cellen komen in actie als je je verslikt

Als een slok water het verkeerde keelgat in schiet - richting je longen in plaats van je maag - dan beginnen de meeste mensen flink te hoesten.   Dat komt doordat de bovenste luchtwegen detecteren dat er water binnenkomt, waardoor razendsnel een signaaltje naar het brein wordt gestuurd om hier iets aan te doen. Komt er maagzuur omhoog, dan gebeurt er iets vergelijkbaars. Maar welke cellen deze reacties ingang zetten dat wisten we tot nu nog niet. Onderzoekers uit de VS hebben ze gevonden. Ze hebben de hele route nu in kaart gebracht: van het moment dat het water of zuur gedetecteerd wordt, tot aan de chemische stofjes die de zenuwen activeren die naar de hersenen lopen. Harstikke interessant, maar ook belangrijk. Als we ouder worden neem de kracht van deze hoestreflex namelijk af. Bij sommige mensen vanwege ziekte, maar ook gewoon door ouderdom. Snappen waarom dit zo is, kan mensen die hier last van hebben mogelijk helpen. Hetzelfde geldt voor de link tussen deze reflex en longontsteking, of chronische hoest.   De cellen die zijn bestudeerd zijn erg bijzonder. Ze voeren meerdere taken uit. Zo laten ze hormonen los, maar zenden ze ook elektrische signaaltjes uit. Deze cellen zijn ook te vinden in de longen, waar ze ook op druk reageren. De cellen in de bovenste luchtwegen reageren niet op druk, maar dus wel op de aanwezigheid van water of zuur.   Hoe de werking van de cellen precies beïnvloed wordt door levensstijl, ziektes en ouderdom, dat willen ze in volgende onderzoeken verder bestuderen. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists identify airway cells that sense aspirated water and acid reflux See omnystudio.com/listener for privacy information.
4/19/20242 minutes
Episode Artwork

Weer een deel van gigantisch prehistorisch zeereptiel gevonden

Onderzoekers hebben de fossiele overblijfselen van een gigantisch kaakbot van meer dan twee meter gevonden op een strand in Somerset, Engeland.   Volgens experts gaat het om een nieuw soort Ichthyosaurus, een enorm prehistorisch reptiel dat in zee leefde. Als de schattingen kloppen dan moet het dier meer dan 25 meter lang zijn geweest. De botten zijn zo'n 202 miljoen jaar oud. Het reptiel deelde in die tijd een leefwereld met dinosauriërs, maar overleefde zelf een grote massauitsterving 201 miljoen jaar geleden niet.   In 2016 was ook al eens een gigantisch kaakbot gevonden van dit dier, ook aan de Engelse kust. Nu er twee van dit soort botten gevonden zijn, kunnen de onderzoekers beter inschatten of eerdere berekeningen over bijvoorbeeld de lengte van het dier kloppen.  Dit nieuwe kaakbot werd in delen gevonden. Het eerste stukje werd in 2020 ontdekt door een meisje van 11 genaamd Ruby. Samen met haar vader en de onderzoekers die ook betrokken waren bij de vondst van het andere bot, spoorden ze vervolgens nog meer onderdelen van het kaakbot op.  De hoop is dat nog meer onderdelen van dit exemplaar worden gevonden, zodat er ooit een hele kop, of zelfs een heel skelet compleet gemaakt kan worden.   Ruby (inmiddels 15) en haar vader mochten na hun ontdekking meewerken aan de publicatie. Je naam op die leeftijd al op een paper hebben staan, dat kunnen niet veel mensen zeggen. Lees hier meer over de vondst: Paleontologists unearth what may be the largest known marine reptileSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/18/20241 minute, 58 seconds
Episode Artwork

Onderzoekers vinden wapen tegen schimmel die wereldwijd kikkers doodt

Je kan het gerust een pandemie noemen: de schimmel die op vrijwel alle continenten padden en kikkers doodt. Om te voorkomen dat hele soorten uitsterven, zoeken onderzoekers al een tijdje naar een oplossing. En die lijken ze nu te hebben gevonden.  De schimmel, atrachochytrium dendrobatidis, valt eerst de huid van de amfibieën aan, om vervolgens te zorgen voor hartfalen in de dieren. Al zeker 500 verschillende soorten zijn hierdoor flink in aantal teruggelopen. Vermoed wordt dat het voor 90 soorten misschien al te laat is.   Naast dat het verliezen van soorten voor een minder divers dierenrijk zorgt, heeft het ook meer tastbare gevolgen. Kikkers en padden eten insecten die voor onze gewassen, of in sommige gevallen onszelf schadelijk zijn.   Ook zijn kikkers belangrijke kanaries in de kolenmijn. Dat wil zeggen: de effecten van bijvoorbeeld klimaatverandering zijn snel zichtbaar bij deze dieren. Ze dienen daarmee ook als belangrijke graadmeter voor ecosystemen.   Gelukkig denken wetenschappers iets te hebben ontdekt dat de kikkers en padden kan helpen. Een virus dat van nature al in de schimmel voorkomt en dat met wat aanpassingen mogelijk ingezet kan worden om verspreiding van de schimmel tegen te gaan.   Dan moeten ze wel eerst nog meer onderzoek doen naar hoe dit specifieke virus überhaupt de schimmel binnenkomt.   Ondertussen is er de hoop dat de amfibieën zelf ook langzaam enige immuniteit tegen de schimmel opbouwen. Daar worden op sommige plekken al tekenen van gezien. Lees hier meer over het onderzoek: Discovery could end global amphibian pandemicSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/18/20242 minutes, 4 seconds
Episode Artwork

Hoe je je huis kunt verwarmen met zout

Eliane Neuteboom van de Universiteit van Nederland vertelt dat wetenschappers uit Eindhoven werken aan een zoutbatterij. Met zo'n apparaat kun je energie opslaan en afgeven. Volgens onderzoeker Joey Aarts is het een kwestie van tijd voordat iedereen straks zo’n ding in zijn of haar huis heeft staan.  En zo’n oplossing is hard nodig. Ons energieprobleem groeit: het stroomnet raakt steeds voller. Daarnaast willen we in 2050 ook graag klimaatneutraal zijn en minder afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen. Dat lukt al voor een deel: we wekken steeds mee groene energie op, met zonnepanelen en windmolens. Maar nu gaat heel veel van die groen opgewekte stroom ook weer verloren, omdat we het niet goed kunnen opslaan. Een zoutbatterij kan die energie opslaan en op een later moment weer loslaten.  Wat Aarts betreft heeft iedereen over 5 jaar zo'n zoutbatterij in huis! Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Eliane Neuteboom.See omnystudio.com/listener for privacy information.
4/17/20245 minutes, 28 seconds
Episode Artwork

De formule voor ongezonde snacks lijkt verdacht veel op die van borstmelk

Wij mensen willen altijd meer, meer, meer. En daar maken bedrijven dankbaar gebruik van. Maar uniek in het dierenrijk zijn we wat dit betreft niet. In het boek Gewoontedieren van de Deense moleculair bioloog Nicklas Brendborg lees je hoe het een tijd terug bij vogels al werd gezien: leg een groter en feller gekleurd nep-ei in het nest en ze kijken niet meer om naar hun eigen eitjes. Ganzen gaan zelfs op volleyballen zitten, wanneer ze de kans krijgen.  Ook wij zijn gevoelig voor dit soort superstimuli. In het geval van eten, zit dat hem in slimme trucjes van de voedingsindustrie. Bewerkt eten wordt zo ingenieus samengesteld dat in onze lichamen, of specifieker in ons brein, niet langer de stofjes worden aangemaakt om te kunnen stoppen. En laat de formule van dit soort snacks nou heel veel lijken op die van borstmelk.  In het boek van Brendborg lees je hier meer over. Maar hij bespreekt ook hoe het ervoor staat met obesitas wereldwijd, geeft nog meer voorbeelden uit de natuur en bespreekt vergelijkbare mechanismen die zorgen voor binge watchen en social media-verslavingen.See omnystudio.com/listener for privacy information.
4/16/20246 minutes, 13 seconds
Episode Artwork

Grootste stellaire zwarte gat van de Melkweg ontdekt

Een Europees team van astronomen heeft het grootste stellaire zwarte gat van onze Melkweg ontdekt. Het is meer dan dertig keer zo zwaar als de zon en bevindt zich in het sterrenbeeld Arend.   Het was een toevallige ontdekking die werd gedaan terwijl de vierde datarelease van ESA's ruimtetelescoop Gaia werd voorbereid. Tijdens de Gaia-missie worden de bewegingen van miljarden sterren in de Melkweg gevolgd.  Zo zagen ze in de data bewijs voor een vreemde wiebelbeweging van een ster. Dat was een aanwijzing dat er een zwart gat in de buurt moest zijn. Dat het om een zwart gat met zoveel massa gaat bleek vervolgens uit gegevens van de Very Large Telescope in Chili.  Eigenlijk zou de nieuwe data van de ruimtetelescoop pas eind 2025 vrijgegeven worden, maar deze vondst was te bijzonder om tot dan te bewaren. Onderzoekers wereldwijd kunnen nu aan de slag om het zwarte gat en de ster die eromheen draait nader te bestuderen.  De groep sterren waartoe deze ster en het zwarte gat behoren is ooit opgenomen door onze Melkweg. Die sterstroom was eerder al eens ontdekt door de groep van Amina Helmi van de Rijksuniversiteit Groningen. Dat er ook een flink zwart gat in zo'n sterstroom kan zitten, dat is nooit eerder gezien.  Waar de sterstroom met het zwarte gat precies vandaan is gekomen, voordat het door onze Melkweg werd opgenomen, daar hopen onderzoekers dankzij nieuwe waarnemingen snel meer over te kunnen zeggen. Lees hier meer over het onderzoek: Wetenschappers ontdekken grootste stellaire zwarte gat van de MelkwegSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/16/20242 minutes, 4 seconds
Episode Artwork

Hoe we toeval in ons voordeel kunnen gebruiken

Niemand heeft volledig de controle over hoe dingen in het leven bij elkaar komen. Over de enorme complexiteit van ons bestaan. Maar dat betekent niet dat we de chaos, of het toeval, niet in ons voordeel kunnen gebruiken, meent filosoof Jeroen Hopster van de Universiteit Utrecht.  Hij is één van de sprekers tijdens de Utrechtse Nacht van de Filosofie en schreef onlangs een boek over het onderwerp: Toeval: een onvoorziene filosofie. Hopster vertelt in deze aflevering op welke manieren we toeval volgens hem kunnen omarmen. See omnystudio.com/listener for privacy information.
4/15/20246 minutes, 18 seconds
Episode Artwork

Ook in tumoren leven bacteriën en we weten nu een stuk beter wat ze daar doen

Onderzoekers van het Nederlands Kanker Instituut hebben in kaart gebracht welke bacteriën er graag in uitzaaiingen leven. Ze analyseerden hiervoor 4000 tumoren van 26 kankersoorten en zagen hoe ontzettend divers deze groep bacteriële medebewoners is.  Voor darmkanker was dit al grotendeels bekend, maar nu hebben ze het dus veel breder bekeken. Welke bacteriën er in een uitzaaiing zitten, bleek sterk samen te hangen met de plek in het lichaam, de omstandigheden daar en het type kanker.  Wat ze ook bestudeerd hebben is de interactie tussen de bacteriën, de kankercellen en hun omgeving. Daaruit werd al duidelijk dat er een link is tussen sommige bacteriën en een minder goed effect van immuuntherapie. In dat geval gold: hoe bonter het bacteriële gezelschap, hoe actiever de tumorcellen.  Maar misschien zijn er ook bacteriën die juist een positief effect op sommige behandelingen hebben. De onderzoekers hopen dit in de toekomst nog veel beter uit te zoeken, zodat we deze kennis in ons voordeel en in het nadeel van tumoren kunnen gebruiken. Lees hier meer over het onderzoek: Bacteriën in kanker ontmaskerdSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/14/20241 minute, 38 seconds
Episode Artwork

FSC-certificatie heeft positieve invloed op biodiversiteit in bossen

De FSC-certificatie voor tropische bossen, heeft dat nou de gewenste effecten of niet? Na uitgebreid onderzoek in Afrika, uitgevoerd door Joeri Zwerts van de Universiteit Utrecht, is daar wat betreft het behoud van diersoorten goed nieuws over. De dieren die zo ontzettend belangrijk zijn voor de tropische ecosystemen worden effectief beter beschermd in gecertificeerde bossen. Dat geldt onder andere voor de olifant. Dit dier is als enige in staat de grotere zaden in de tropen op te eten. Gaat het goed met de olifant, dan heeft dat invloed op belangrijke boomsoorten die op hun beurt weer enorm veel CO2 opslaan. Zwerts vertelt uitgebreid over zijn onderzoek in de jungle en de meer dan een miljoen foto's die ze vervolgens in Utrecht moesten doorzoeken. Ook geeft hij uitleg over hoe het keurmerk werkt en welke maatregelen ermee samenhangen.  Lees hier meer over het onderzoek dat werd geïnitieerd door Utrechtse onderzoeker Marijke van Kuijk en werd uitgevoerd met steun van het Wereld Natuur Fonds en de Wildlife Conservation Society: FSC-certificering tropische bossen pakt goed uit voor gorilla’s en olifantenSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/13/202410 minutes, 8 seconds
Episode Artwork

Eerste officiële beelden gepresenteerd van klimaatsatelliet PACE

Ze zijn binnen: de eerste beelden van klimaatsatelliet PACE. First light, noem je dat officieel. Dat betekent dat alles het naar behoren doet en de onderzoeken kunnen beginnen. Jeroen Rietjens, instrument scientist bij SRON vertelt wat de instrumenten aan boord van PACE ook alweer gaan bestuderen, wat er de afgelopen weken allemaal is getest en hoe het er nu voorstaat. Lees hier meer: Eerste beelden klimaatsatelliet PACE vrijgegevenSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/12/20248 minutes, 57 seconds
Episode Artwork

Het kraken van het geheim van ons ingenieuze kraakbeen

De Europese onderzoeksraad heeft vandaag een aantal flinke subsidies uitgedeeld. Onder de ontvangers van de prestigieuze beurs zitten ook Nederlandse wetenschappers. Waaronder Jos Malda van de Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht. Hij kijkt in zijn onderzoek hoe we de geheimen van kraakbeen kunnen kraken.  Kraakbeen is een ontzettend ingenieus weefsel, maar het herstelt niet uit zichzelf als het beschadigd raakt. En omdat we met z'n allen steeds ouder worden, is het van groot belang om kapot kraakbeen goed te kunnen repareren. De groep van Malda probeert dit te doen door aan de ene kant het kraakbeen van zoveel mogelijk diersoorten te bestuderen en aan de andere kant te werken aan het namaken en bioprinten van kraakbeen. De subsidie gaat helpen om hierin de volgende stappen te zetten.  Lees hier meer over het onderzoek: Kraakt Jos Malda het geheim van kraakbeen?See omnystudio.com/listener for privacy information.
4/11/20246 minutes, 15 seconds
Episode Artwork

Strengere aanpak illegale ivoorhandel heeft nog niet het gewenste effect

De EU kondigde in 2021 strengere richtlijnen aan voor het beperken van de illegale ivoorhandel, maar uit een nieuw rapport van het IFAW blijkt dat de nieuwe regelgeving nog niet het gewenste effect heeft.   Ook in Nederland zet het probleem door. Sabine Zwiers van het IFAW vertelt meer over hoe het er nu voorstaat en wat er moet gebeuren om het probleem nu echt eens goed aan te pakken.  Lees hier meer over het rapport: See omnystudio.com/listener for privacy information.
4/11/202411 minutes, 56 seconds
Episode Artwork

De stikstofcrisis is het gevolg van een oplossing voor een ander probleem

Na de Tweede Wereldoorlog had de boerensector een heel andere crisis. Te veel jonge boeren en te weinig land. Het platteland raakte overbevolkt en er was te weinig werk. Van de oplossing die toen gezocht werd, plukken we nu de wrange vruchten, zegt historicus Erik van der Vleuten verbonden aan de TU Eindhoven. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Vandaag met Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.
4/10/20246 minutes, 1 second
Episode Artwork

De laatste Nederlandse expeditie

In 1959 vond de laatste Nederlandse expeditie plaats. Een onderneming naar Het Sterrengebergte in wat toen Nederlands-, nu Papua Nieuw Guinea heette. Nederland stond onder zware internationale druk om haar koloniën op te geven, men wilde met deze expeditie laten zien dat ze wel degelijk iets te zoeken en bij te dragen hadden in dit afgelegen deel van de wereld. De expeditieleden waren wetenschappers en militairen. Er waren antropologen, biologen, geologen en preparateurs mee. Tot op de dag van vandaag wordt het tijdens de expeditie in 1959 verzamelde materiaal door wetenschappers bestudeerd. Zo werd vorig jaar door bioloog Rob de Vos van Naturalis een nieuwe vlindersoort ontdekt in de collectie. Het vlindertje is destijds gevonden door 1 van de twee nu nog levende leden van de expeditie: John J. Staats. Het diertje heeft zijn naam gekregen: Blaviopelosia Staatsi. Woensdag 10 april, precies 65 jaar na de start van de expeditie opent Museum Naturalis in Leiden een mini-expositie over de expeditie. Uiteraard is daar de vlinder Blavipelosia Staatsi te zien.See omnystudio.com/listener for privacy information.
4/9/20245 minutes, 8 seconds
Episode Artwork

De bijzondere genomineerden voor Insect van het jaar 2024

Het is weer tijd voor de Insect van het jaar-verkiezing! Net als elk jaar stellen we graag de opmerkelijke finalisten aan je voor.  Jan Wieringa van Naturalis deelt met ons de bizarre en vaak uiterst efficiënte eigenschappen en trucjes van de vijf genomineerden en vertelt waarom de wedstrijd überhaupt in het leven geroepen is.  Zelf stemmen? Het kan nog tot en met 12 april. Ga snel naar: insectvanhetjaar.orgSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/9/202416 minutes, 38 seconds
Episode Artwork

Totale zonsverduistering unieke kans voor wetenschappelijk onderzoek

De totale zonsverduistering die hopelijk later vandaag in Canada, de VS en Mexico te zien is, geeft wetenschappers een unieke kans om onderzoek te doen.  In dierentuinen staan ze klaar om opmerkelijk dierengedrag te observeren, maar ook naar de zon zelf wordt gekeken. Of ten minste naar de corona: de hete atmosfeer rondom de zon, die wordt beïnvloed door het magnetisch veld van de zon. Want daar weten we nog een heleboel niet over. Dit kan ook bestudeerd worden vanuit de ruimte, maar zo'n totale eclips is eigenlijk perfect voor een meting vanaf de aarde. Stukken goedkoper dan een telescoop met een satelliet mee de ruimte in sturen.  Dan moet het alleen wel een heldere dag zijn. En dat is het niet. Onderzoeker Huw Morgan van de Aberystwyth University in Wales vertelt meer over de metingen die ze (als ze een gat in de wolken vinden) vandaag kunnen doen en welke vragen ze daarmee hopen te beantwoorden.  Lees hier meer over de verschillende onderzoeken: Total solar eclipse: The 4-minute window into the Sun's secretsWhat do animals do during an eclipse? Observers in US zoos hope to find outWaarom de zonsverduistering een unieke kans is voor de wetenschapSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/8/20245 minutes, 45 seconds
Episode Artwork

Onderzoekers maken haast om met uitsterven bedreigde variant van het Grieks vast te leggen

Romeyka is een duizenden jaren oude versie van het Grieks. De taal wordt nog maar door weinig, vooral oude mensen gesproken in het noordoosten van Turkije en kent geen geschreven variant, wat ervoor zorgt dat de taal nu voor altijd dreigt te verdwijnen.  Dat willen wetenschappers heel graag voorkomen. De taal wordt namelijk gezien als een schatkamer vol kennis over het verleden.   Ze willen hierbij gebruik maken van speech crowdsourcing, een nieuw sport applicatie waarin iedereen spraakfragmenten van een zeldzame talen kan vastleggen.   Niet alleen moet het hiermee mogelijk worden om deze talen te behouden, het zorgt uiteindelijk hopelijk ook voor een natuurlijke leeromgeving. Een cursus op basis van het dagelijks gebruik van de taal, in audiovorm, in plaats van op basis van een gestandaardiseerd boek.  Om aandacht te krijgen voor deze nieuwe applicatie deelt de bedenker, een Harvard-onderzoeker, in een expositie ook de laatste ontdekkingen over het Romeyka. Zijn belangrijkste vondst is dat de taal geen dochter van het moderne Grieks is, maar een zus. Een tweede lijn, die een andere oorsprong kent.   De onderzoeker, zelf spreker van het Aramees, heeft inmiddels zo'n 29 gigabite aan audio- en videodata verzameld. Allemaal in goede samenspraak met lokale bevolkingsgroepen. En hopelijk komt daar straks mede dankzij deze nieuwe applicatie nog een heleboel audio bij.  Meer lezen over zijn werk en meest recente ontdekkingen over de Griekse taalgeschiedenis kan hier: Last chance to record archaic Greek language ‘heading for extinction’See omnystudio.com/listener for privacy information.
4/7/20241 minute, 54 seconds
Episode Artwork

Onderzoekers ontwikkelen intelligente vloeistof die te programmeren is

Harvard onderzoekers hebben een vloeistof gemaakt die van veerkracht en vloeibaarheid kan veranderen, en die zelfs optische eigenschappen heeft.   Dit wordt mogelijk dankzij een heleboel piepkleine met lucht gevulde balletjes van speciale polymeren in een silicone gel. Die balletjes zakken onder druk in, wat voor de verandering in eigenschappen van de vloeistof zorgt. Neemt de druk af, dan ploppen ze weer terug.    Waar zou je zoiets dan voor kunnen gebruiken? Ze denken onder andere aan de hydraulische aansturing van robots, materiaal dat onder druk van melkig naar helder kan veranderen en slimme schokdemping die verschillend reageert afhankelijk van de kracht van impact. Door te spelen met de hoeveelheid balletjes en hun stevigheid kan ook gevarieerd worden in sterkte van de reactie. Maar de gel zelf reageert sowieso op verschillen in druk.    In een experiment met een robotische grijphand, lieten ze dat al zien. Normaal wordt zo'n grijper hydraulisch aangedreven met gewone vloeistof of lucht. Maar om dan zowel een ei, een bes, als een fles voorzichtig op te pakken, moet de grijper of sensoren hebben, of aangestuurd worden om te weten hoeveel kracht daarvoor nodig is.    Met de nieuwe vloeistof hoefde dat niet, die reageerde zelf op de kleine verschillen in druk, waardoor de grijper zijn grip aanpaste.    In de toekomst willen de onderzoekers bestuderen hoe de vloeistof reageert op geluid en temperatuur. Ook die invloeden lijken te zorgen voor nieuwe interessante eigenschappen van de vloeistof, waardoor waarschijnlijk nog veel meer toepassingen mogelijk worden. Lees hier meer over het onderzoek: Researchers develop metafluid with programmable responseSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/6/20242 minutes, 8 seconds
Episode Artwork

Organen monitoren met een ultrasone pleister

TNO heeft een flexibele pleister ontwikkeld waarmee organen te monitoren zijn. Deze pleister werkt doordat op een hele dunne plastic folie speciale structuren worden geprint die geluidsgolven kunnen uitzenden en ontvangen.   Als je veel van deze structuren op een groot genoeg oppervlak print, iets wat met deze techniek mogelijk is, dan kan daarmee een heel scherp beeld worden gemaakt van wat er in het lichaam speelt. Zo kan bijvoorbeeld een bepaald orgaan in de gaten gehouden worden.   Dat betekent weer dat het langer achter elkaar monitoren buiten het ziekenhuis in sommige gevallen een stuk makkelijker en betaalbaarder wordt. Denk bijvoorbeeld aan het continue monitoren van een kritische zwangerschap. Met deze pleister zou dat ook thuis mogelijk moeten zijn. Lees hier meer over het onderzoek: Ultrasone pleister op de huid vervangt bezoek aan ziekenhuis De paper vind je hier: Flexible large-area ultrasound arrays for medical applications made using embossed polymer structures.See omnystudio.com/listener for privacy information.
4/5/20241 minute, 14 seconds
Episode Artwork

Onderdelen in chipmachines laten zweven om productie te verbeteren

Onderzoekers uit Delft werken aan een belangrijke verbetering in het productieproces van chips. Het is namelijk zo dat de dunne schijven waarop die chips worden opgebouwd nu nog mechanisch verplaatst worden door de productiemachine.  Het nadeel daarvan is dat bij dat contact beschadigingen ontstaan. Daarbij komen niet alleen deeltjes vrij, het kan er ook voor zorgen dat een deel van de chips de prullenbak in kunnen. Onderzoeker Ron van Ostayen van de TU Delft kijkt daarom met andere wetenschappers of ze de schijven ook kunnen verplaatsen met luchtdruk, zodat ze contactloos door de machine kunnen zweven. Hij vertelt wat daarbij nu nog de grootste uitdagingen zijn.  Lees hier meer over het onderzoek: TU Delft en VDL ETG T&D willen wafers contactloos verplaatsen voor betere chipproductieSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/4/20245 minutes, 44 seconds
Episode Artwork

Vroege dino's waren razendsnelle groeiers, maar ze waren niet de enige

Jongen die snel groot en sterk zijn, dat kan voor een hele soort voordelig zijn. Het idee is dan ook dat hetzelfde moet gelden voor dino's die 252 tot 66 miljoen jaar geleden leefden. Hun groeisnelheid moet hebben bijgedragen aan hun wereldwijde succes wordt gedacht. Maar is dat ook echt zo?   Onderzoekers hebben het beter proberen uit te zoeken door onder andere botweefselanalyses te doen in fossielen van verschillende diersoorten die in het begin van die periode leefden. Daar zaten dino's bij, maar ook reptielachtigen en vroege voorouders van zoogdieren.   Ze konden bevestigen dat ook vroege dinosauriërs al snel groeiden, maar zagen ook dat hetzelfde gold voor veel andere dieren uit die tijd.   Dat ze deze eigenschap al vanaf het begin hadden en door te tijd heen hielden suggereert dat het van belang was voor het voortbestaan van de soort, maar aangezien het niet alleen voor de dino's gold denken de onderzoekers dat het maar deels voor het grote succes van het dier heeft gezorgd. Lees hier meer over het onderzoek: Early dinosaurs grew up fast, but they weren’t the only onesSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/4/20241 minute, 36 seconds
Episode Artwork

Wat je ziet verzin je zelf

Wat je waarneemt wordt voor het grootste deel ingevuld door je hersenen. Tot wel 90 procent. Gebaseerd op ervaringen uit het verleden. En gestuurd door suggesties. Je zou zelfs kunnen zeggen dat je niet kijkt om te zien, maar om te controleren of het klopt wat je verwacht te zullen zien. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.See omnystudio.com/listener for privacy information.
4/3/20245 minutes, 47 seconds
Episode Artwork

Nieuw materiaal kan enorme impact hebben op gevoeligheid sensoren

Nederlandse onderzoekers hebben een helemaal nieuw materiaal ontwikkeld waarmee sensoren in de toekomst weleens vele malen gevoeliger zouden kunnen worden.  Stel je een nanochip voor met daarop piepkleine trilhaartjes. Die haartjes, of snaartjes kunnen van alles voelen: een molecuul die langskomt bijvoorbeeld, of een elektrische lading, of een geluidsgolfje. Nou is het ze gelukt om het signaaltje dat één zo'n haartje detecteert, door te geven in een ketting van haartjes, zodat het gigantisch versterkt wordt. Wat je daarmee onder andere kunt maken zijn sensoren die veel gevoeliger zijn dan wat er nu bestaat.  Onderzoeker Ewold Verhagen van AMOLF vertelt meer over hoe ze dit is gelukt en de mogelijke toepassingen, die variëren van hele kleine moleculen in bloed detecteren, tot mogelijk zelfs het vinden van donkere materie.  Lees hier meer over het onderzoek: New topological metamaterial amplifies sound waves exponentiallySee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/2/20245 minutes, 25 seconds
Episode Artwork

Onderzoekers maken de zuurstofstromen in het brein zichtbaar

Met een nieuwe techniek is het onderzoekers gelukt om het zuurstoftransport door de hersenen in beeld te brengen. En dat heeft nu al belangrijke implicaties voor onderzoek naar onder andere Alzheimer.   Zuurstof is essentieel voor een functionerend brein, maar tijdens een hartaanval of een hersenbloeding kan die toevoer van zuurstof plotseling wegvallen. Wat er op zo'n moment precies gebeurt in de hersenen, dat weten we nog niet.  Daarom is het veelbelovend dat onderzoekers nu een bio-luminescente beeldtechniek hebben ontwikkeld waarmee ze de beweging van zuurstof door het brein van muizen realtime in beeld kunnen brengen.  De nieuwe methode gebruikt een variant van de lichtgevende eiwitten in vuurvliegjes. Deze eiwitten worden al in kankeronderzoek ingezet, waarbij ze oplichten als ze in aanraking komen met een andere vooraf bepaalde molecuul.   Dankzij de techniek zagen de onderzoekers dat kleine delen van de hersenen soms minutenlang geen zuurstof ontvangen. Dat wordt veroorzaakt door witte bloedcellen die tijdelijk de toevoer in dunne vaatjes blokkeerden. De rode bloedcellen met zuurstof aan boord, kunnen er dan even niet langs. Wat ervoor zorgt dat een klein gedeelte van de hersenen even zonder zuurstof zit.   In rust werd dit vaker gezien dan wanneer de muizen actief waren. Nou wordt er gedacht dat deze blokkades toenemen als we ouder worden. Ook worden ze gelinkt aan bijvoorbeeld Alzheimer, long COVID en te weinig bewegen.   Met de techniek, die makkelijk kan worden opgepikt door andere labs, wordt het mogelijk om de invloed van ziektes of levensstijl op deze blokkades te bestuderen. De hoop is dat zo een nieuwe manier wordt gevonden om ziekteprocessen in ieder geval te vertragen. Lees hier meer over het onderzoek: New imaging method illuminates oxygen's journey in the brainSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/2/20242 minutes, 18 seconds
Episode Artwork

De rotatie van de aarde remt af door klimaatverandering, zeggen onderzoekers

Eerder zou uit onderzoek al blijken dat we met het oppompen van grondwater de kanteling van de aarde hebben beïnvloed, nu zouden we met klimaatverandering ook de rotatiesnelheid van onze planeet hebben veranderd.    Door de stijgende temperaturen, zeggen onderzoekers in Nature, smelten meer ijsplaten, waardoor de watermassa op aarde zich moet herschikken. Die dikke lappen ijs hebben een trekkend zwaartekrachtseffect op de oceanen. Verdwijnen die platen en verplaatst het smeltwater, dan zorgt dat er volgens dit onderzoek voor dat de rotatiesnelheid van de aarde afneemt.    Is dat dat erg? Nou het heeft in ieder geval op termijn een mogelijk effect op onze klokjes. In slechts een paar jaar zou het kunnen dat we er een schrikkelseconde af moeten halen om de tijd zoals wij hem bijhouden kloppend te houden.     Nou is er wel al vaker een schrikkelseconde toegevoegd om te compenseren voor veranderingen in de rotatie van de aarde. Dan duurt de laatste minuut van die dag 61 seconde, geschreven als 23:59:60, maar in dit geval zou er dus juist een schrikkelseconde af moeten.    In de afgelopen 50 jaar is de aarde eigenlijk sneller gaan draaien, maar de remming die door de smeltende ijsplaten wordt veroorzaakt zou dat al die tijd hebben verbloemd. Als er geen opwarming was geweest, stelt deze onderzoeker, dan hadden we al veel eerder een schrikkelseconde moeten aftrekken. Nu denkt hij dat dit in 2028 of 2029 het geval is. Nou heeft dat allemaal niet super veel impact op huishoudklokken, misschien hoogstens op telecommunicatie of andere systemen die afhankelijk zijn van hele precieze tijdsbepaling. Er is al eens geopperd om helemaal te stoppen met de schrikkelsecondecorrectie, ook omdat de rotatie van de aarde constant wisselt.   Misschien, reageert een Harvard wetenschapper op het onderzoek, moeten we ons afvragen of we zo hard moeten vasthouden aan de aarde als bewaker van de tijd. ‘Blijven we corrigeren, of accepteren we deze onregelmatigheden gewoon?’ Lees hier meer over het onderzoek: Melting ice solves leap-second problem - for nowSee omnystudio.com/listener for privacy information.
4/1/20242 minutes, 40 seconds
Episode Artwork

Al van twee nachten slecht slapen kun je je jaren ouder voelen

Je jonger voelen dan je bent wordt in onderzoeken gelinkt aan een gezonder en langer leven. Zo zouden bijvoorbeeld de hersenen minder tekenen van veroudering vertonen bij mensen die zich een stuk jonger voelen dan hun biologische leeftijd.   Nou waren onderzoekers van de universiteit van Stockholm benieuwd of slaapkwaliteit ook een link heeft met dat jeugdige gevoel dat blijkbaar zo goed voor ons is. Want wat natuurlijk al wel bekend is: slaap is heel belangrijk voor het brein en de rest van ons lichaam.   Na één van de experimenten, waarin mensen twee nachten maar 4 uur sliepen, zagen ze dat deelnemers zich na die twee slechte nachten gemiddeld 4,4 jaar ouder voelden dan ze waren. Dat oude gevoel kon weer gelinkt worden aan hoe slaperig deze mensen zich voelden. Waren ze super alert, dan voelden ze zich zo'n 4 jaar jonger dan ze eigenlijk waren. Waren ze supermoe, dan voelden ze zich wel 6 jaar ouder. Daar zit dus maar liefst 10 jaar tussen.   Ook interessant: avondmensen voelden zich gemiddeld ouder dan ochtendmensen. Ook na genoeg slaap. Terwijl ochtendmensen dan gemiddeld weer meer last hadden van een slechte nacht slaap.   Nou heeft zo'n studie altijd beperkingen. Het is een perceptiestudie, een momentopname en een beperkte groep. Maar als een jeugdig en alert gevoel inderdaad een positief effect heeft op ons lichaam, en we ons door slecht slapen ouder voelen, dan zou je in ieder geval kunnen zeggen: nog maar weer een reden om je slaapkwaliteit goed in de gaten te houden. Lees hier meer over het onderzoek: Two nights of broken sleep can make people feel years older, finds studySee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/31/20242 minutes, 8 seconds
Episode Artwork

Plantjes die lichtgeven dankzij toegevoegde genen van paddenstoelen

Een aantal jaren geleden kregen wetenschappers het al voor elkaar om glow in the dark plantjes te maken die voor ons zichtbaar oplichten. Maar eigenlijk wordt hier al sinds de jaren 80 aan gewerkt.  Oorspronkelijk vanuit de interesse voor genexpressie: wat gebeurt er als je een gen van een ander organisme, bijvoorbeeld van een vuurvliegje, tot expressie laat komen in een plant? Dit lukte ze in 1986 al. Ze kregen het voor elkaar om dat gen te laten oplichten zodra een ander gen actief werd in de plant.   Ook toen al dachten er genoeg mensen: hier valt geld mee te verdienen. Verschillende bedrijfjes probeerden er een consumentenproduct van te maken, maar de hoeveelheid licht was erg beperkt en de plantjes hadden een speciaal soort voeding nodig om het gen actief te houden. Dat ging hem niet worden.  Maar inmiddels is het gelukt. Niet met genen van vuurvliegjes, maar met genen van een lichtgevende paddenstoel. Het levert een bio-luminescente petunia op die geen speciaal licht of voedsel nodig heeft. Hoe gezonder de plant is, hoe feller hij schijnt.   Verwacht dan overigens niet dat je er je hele huis mee kunt verlichten. Zelfs op volle kracht komt er slechts een groene gloed van de plant af, qua sterkte een beetje vergelijkbaar met wanneer de maan vol schijnt. Als sfeerverlichting in de tuin zou het prima werken.   Inmiddels is het plantje in de VS goedgekeurd en mag het worden verkocht aan consumenten. Ondertussen zijn wetenschappers nog lang niet klaar met dit interessante trucje.   Er wordt gekeken of ze deze plantjes nog feller kunnen krijgen, maar er wordt door andere groepen ook onderzocht of het mogelijk is om planten alleen te laten oplichten als ze ziek zijn, zodat het ook functioneel zou kunnen zijn voor in de landbouwsector.   Lees hier meer over het onderzoek: This Genetically Engineered Petunia Glows in the Dark and Could Be Yours for $29See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/30/20242 minutes, 22 seconds
Episode Artwork

Kankercellen niet afremmen maar juist stimuleren om ze kapot te krijgen

Om kanker te bestrijden wordt meestal gezocht naar manieren om kankercellen tegen te werken en te remmen, maar onderzoekers van het Antoni van Leeuwenhoek hebben nu juist het tegenovergestelde gedaan.  Veel van de huidige geneesmiddelen zijn erop gericht om het delen van kankercellen tegen te gaan, om zo de ziekte af te remmen, of helemaal te stoppen. Maar kankercellen hebben allerlei trucjes om dit te omzeilen. Het gevolg: de cellen reageren niet meer op de behandeling.   Wat nou, dachten onderzoekers, als we de kankercellen juist een zetje in de rug geven? Niet iedereen vond dat meteen een goed idee, maar toen ze het uiteindelijk toch probeerden - het extra stimuleren van kankercellen en ze daarna aanpakken - zagen ze verrassend goede resultaten.  Ze maakten de kankercellen zo overactief dat ze er helemaal gestrest en uitgeput door raakten. Met een tweede medicijn sloegen ze vervolgens toe om de klus af te maken.   Nou is deze methode nog niet in patiënten getest. Al lijken de eerste labresultaten goed en zijn de bijwerkingen in die experimenten te overzien, we weten nog niet of het in mensen werkt. Het vermoeden is van wel, maar dat moet nog worden getest, iets wat mogelijk eind dit jaar al gaat gebeuren.   Het is in ieder geval een hele nieuwe aanvalsstrategie. De onderzoekers hopen dat meer labs er nu mee aan de slag gaan en dat het een sterke nieuwe behandeling oplevert. Lees hier meer over het onderzoek: Neem oververhitte kankercellen hun rem afSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/29/20241 minute, 56 seconds
Episode Artwork

Tienjarig onderzoek naar de helpers die in ons lichaam alle eiwitjes in elkaar zetten

Een groep onderzoekers gaat maar liefst tien jaar twee piepkleine eiwitjes bestuderen, met de hoop dat ze een aantal hardnekkige ziektes daarna beter kunnen behandelen. De keuze voor juist deze twee eiwitten heeft een goede reden: ze spelen een belangrijke rol in de ziekte Cystic fibrosis (CF) en Parkinson. Waar ze specifiek naar gaan kijken dat zijn de begeleiders van deze eiwitten: de zogeheten chaperonnes die de eiwitten in elkaar zetten. Want juist bij het vouwen en vormen van de eiwitten kan een heleboel misgaan. Snappen ze dit proces voor deze twee eiwitten, dan levert dat ook meteen belangrijke kennis op voor een heleboel andere aandoeningen.  Onderzoeker Ineke Braakman van de Universiteit Utrecht vertelt dat het uiteindelijke doel is om van wieg tot graf te begrijpen wat deze eiwitten allemaal doormaken en door wie ze worden begeleid, om ze uiteindelijk beter te kunnen helpen of manipuleren.  Lees hier meer over het onderzoek: Zwaartekrachtsubsidie voor FLOW: “Wij beschikken straks over het lot van eiwitten”See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/28/20245 minutes, 55 seconds
Episode Artwork

Bijen draaien door warmer weer overuren die ze niet aankunnen

Een bezige bij, zo noemen we iemand die veel en hard werkt. Nou is het juist deze werkethiek die voor problemen zorgt onder de echte bezige bijen. Door langere periodes van gunstig weer, maken ze namelijk overuren, waar ze eigenlijk de energie niet voor hebben.   Elke keer als een bij erop uittrekt om bloemen te vinden, verkort dat het leven van die bij. Is het vliegweer en de temperatuur goed, dat is al zo vanaf 10 graden, dan zal een werkbij erop uitgaan, ook als er al genoeg honing in de korf is.  Nou zorgt klimaatverandering ervoor dat er, in het deel van de VS waar dit onderzoek is uitgevoerd, meer herfstdagen met gunstig vliegweer zijn. Daardoor gaan de bijen er vaker op uit en dat maakt de kans groter dat een kolonie het niet redt. Dit heeft te maken met de leeftijdsverdeling in de kolonie. De volwassen werkbijen sterven sneller dan dat er nieuwe werkbijen worden geboren.  Het onderzoek werd uitgevoerd met behulp van klimaatmodellen en bijenpopulatiemodellen. Zelfs bij een beetje opwarming (en zonder bijkomende problemen als ziektes en vervuiling), ontstaat het probleem al.   In de simulaties die werden uitgevoerd, zagen ze het effect zowel in gunstige als ongunstige klimaatscenario's. Of we nou onze uitstoot in de nabije toekomst verminderen of niet. Dit is dus niet een probleem waar de bijen over 100 jaar mee te maken krijgen. Dit speelt nu, waarschuwen de onderzoekers.  Nou denken ze ook dat de bijen te helpen zijn. Door kolonies in opwarmende gebieden op het juiste moment te verplaatsen naar een soort gekoelde opslag. Dat zou er dan hopelijk voor zorgen dat de bijen zich terugtrekken in de korf, zoals ze normaal ook zouden doen als de temperatuur zakt in de herfst. Een techniek die door sommige bijenhouders al wordt gebruikt en mogelijk een verschil kan maken in de toekomst.  Lees hier meer over het onderzoek: Honey bees at risk for colony collapse from longer, warmer fall seasonsSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/28/20242 minutes, 22 seconds
Episode Artwork

Waarom een koortslip nooit meer weggaat

Eén op de drie mensen heeft weleens een koortslip. En als jij er één van bent, dan weet je ook dat hij af en toe terugkomt. Dat kan na een paar maanden zijn, of na een paar jaar. Maar het komt terug. Dat heeft te maken met de bijzondere strategie van het herpesvirus: verstoppertje spelen. Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Eliane Neuteboom.See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/27/20245 minutes, 45 seconds
Episode Artwork

We doen nog veel te weinig met de mechanische krachten in plantencellen

Plantencellen krijgen te maken met allerlei mechanische krachten. Er wordt continue getrokken, geduwd en binnengedrongen en de druk in zo'n cel is vergelijkbaar met die in een champagnefles. Toch is deze kant van de plantenbiologie lange tijd onderbelicht geweest. Zouden we dit proces beter begrijpen, dan kunnen we mogelijk veel sterkere gewassen maken. Planten die harder terug kunnen vechten en beter beschermd zijn als een schimmel binnen probeert te komen bijvoorbeeld. We spreken onderzoeker Dolf Weijers van Wageningen University & Research. Zijn groep heeft net een flinke subsidie ontvangen om dit proces de komende 10 jaar helemaal uit te zoeken.  Lees hier meer over het onderzoek: Prestigieuze subsidie voor onderzoek naar tastzin van planten Lees hier meer over de andere onderzoeksprojecten die deze week een subsidie kregen: Kabinet investeert in wetenschap op wereldtopniveauSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/26/20246 minutes, 1 second
Episode Artwork

Wilde Japanse koolmees heeft eigen gebaar voor ‘na jou’

In Nederland hebben we er al moeite mee om ons medemens netjes te laten uitstappen uit een trein voor we onszelf erin proppen. In sommige andere landen zijn ze daar een stuk beter in en wacht men keurig in de rij.   Bijvoorbeeld in Japan. Nou blijkt dit niet alleen te gelden voor de menselijke inwoners. Onderzoekers van de universiteit van Tokio zeggen te hebben ontdekt dat een klein vogeltje, de Japanse koolmees, er ook keurige manieren op nahoudt.   Als een paartje met eten terugkomt bij de nestkast, wachten ze eerst samen voor de ingang, tot één van hen een vleugelgebaar naar de ander maakt dat lijkt aan te geven: na jou, ga maar eerst.   Deze conclusie trekken de onderzoekers na het bestuderen van 320 nestbezoeken van 8 vogelpaartjes. De vogel die het vleugelgebaar maakte, wat ze niet deden als ze alleen waren, liet vrijwel altijd de ander als eerste voor. En de vrouwtjes lieten de mannetjes vaker voorgaan dan andersom.   Als dit inderdaad het geval is dan zou dat betekenen dat er meer diersoorten communiceren met dit soort gebaren dan gedacht.   Er zijn, naast bij mensen en apen, ook eerder al weleens gebaren gezien bij onder andere raven en vissen. Maar in die gevallen ging het meestal om een soort aanwijzen. Zo van: dat ding daar, of die kant op. Maar symbolische gebaren, zoals ons handgebaar voor ‘na jou’, werden niet eerder op deze manier gezien.   De onderzoekers zien het in ieder geval als aanleiding om nog veel meer vogelcommunicatie te bestuderen. En wie weet, misschien blijken ze ook een eigen gebaar te hebben voor ‘duimpje omhoog’, of één van onze andere veelgebruikte pareltjes.  Lees hier meer over het onderzoek: Wild bird gestures “after you”See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/26/20242 minutes, 15 seconds
Episode Artwork

Flinke subsidie voor onderzoek naar behandelen van blindheid

Blindheid heeft een enorme impact op een mensenleven en er is maar zelden een behandeling voor. Een team van onderzoekers heeft nu een flinke subsidie gekregen om dat toch voor elkaar te krijgen: het behandelen van blindheid.  Professor Caroline Klaver van het Radboudumc en het Erasmus MC vertelt hoe ze het willen aanpakken. Ze denken in drie richtingen: gentherapie in het oog, op eiwitniveau cellen beschermen en zelfs het bioprinten van een compleet nieuw netvlies.  Lees hier meer over het onderzoeksproject: NWO Zwaartekracht subsidie voor ontwikkeling van therapieën bij blindheid Het kabinet investeert in totaal 160,5 miljoen euro in 7 grote onderzoeksprojecten van Nederlandse universiteiten. Eén van de voordelen van deze subsidie is dat de wetenschappers 10 jaar - met een evaluatiemoment in het midden - de tijd krijgen om hun onderzoek te doen.See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/25/20245 minutes, 50 seconds
Episode Artwork

Fossiel van enorme rivierdolfijnsoort gevonden

Zo'n 16 miljoen jaar geleden moet het dier hebben geleefd: een enorme rivierdolfijn, die wel 3,5 meter in lengte kon worden. Onderzoekers vonden een fossiel van de schedel van deze nieuwe soort, die Pebanista yacuruna is genoemd in Peru.   Ze ontdekten het enorme dier tijdens een wandelingetje en zagen al snel dat het geen familie van de bekende roze Amazonedolfijn was. Sterker nog: het meest verwante familielid leeft 10.000 kilometer verderop, in Zuidoost-Azië.    Het dier leefde oorspronkelijk waarschijnlijk in de oceaan, maar trok naar de rivieren in moeilijke tijden, op zoek naar eten, net als vele andere soorten hebben gedaan.   Een echt toevluchtsoord zijn deze rivieren al lang niet meer. Alle nog levende rivierdolfijnen worden volgens de onderzoekers met uitsterven bedreigd in de komende 20 tot 40 jaar.   Verlies van leefgebied, voedseltekort en vervuiling hebben er al voor gezorgd dat de Chinese vlagdolfijn, de enige zoetwatersoort in de langste rivier van het land, in 2007 uitgestorven werd verklaard. Hopelijk is het nog niet te laat om de nog bestaande soorten in stand te houden en helpt het vinden van dit enorme oerdier om het lot van de rivierdolfijnen weer even wat extra aandacht te geven. Lees hier meer over het onderzoek: Ancient giant dolphin discovered in the Amazon See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/24/20241 minute, 50 seconds
Episode Artwork

Eén korreltje ijs is genoeg voor het vinden van leven

Je zou verwachten dat er nogal wat nodig is om sporen van leven op andere planeten of manen te vinden. Een sample van de bodem bijvoorbeeld, of het uitgebreid scannen van het oppervlak van dichtbij. Nu denken onderzoekers dat zelfs een korreltje ijs in de lucht al genoeg informatie zou moeten geven.  In eerdere missies werd al gezien dat uit scheuren bij de zuidpool van Enceladus, één van de manen van Saturnus, wolken van gas en ijsdeeltjes omhoogschieten. Dit najaar begint een nieuwe missie waarin Europa, één van de ijzige manen van Jupiter, uitvoerig wordt bestudeerd.   Dan wil je natuurlijk zo goed mogelijk voorbereid zijn op wat je daar zou kunnen tegenkomen en dus zijn onderzoekers al druk bezig geweest met de vraag: wat kunnen we met die pluimen van gas en ijs? Wat nemen die mee uit de dieptes van de oceanen?  Voor het eerst laten ze nu zien dat zelfs een minuscule hoeveelheid celmateriaal in één ijsdeeltje kan worden gedetecteerd door de nieuwe instrumenten aan boord van het ruimtevoertuig. Dat hebben ze getest in een lab met druppels met daarin een bacterie die veel voorkomt in de wateren van Alaska.   Eentje die goed tegen kou kan, heel klein is en weinig voedsel nodig heeft. Een goede kandidaat voor de harde omstandigheden op een ijsmaan dus.   Met de nieuwe instrumenten moet het zelfs mogelijk zijn om vetten of vetzuren te detecteren. Natuurlijk razen de ijsdeeltjes waar dit dan in zou zitten straks wel met zo'n 4 tot 6 kilometer per seconden voorbij, maar theoretisch zou het, met een beetje geluk, mogelijk moeten zijn om op deze toch wel vrij simpele manier leven te detecteren.   Hoe groot is de kans dat ze dat ook echt gaan ontdekken? Dezelfde onderzoekers vonden in eerder onderzoek bewijs voor fosfaat op Enceladus. Combineer dat met eerder gevonden water, energie, zouten en organisch materiaal op basis van koolstof en het wordt steeds aannemelijker dat er iets vergelijkbaars als op aarde zou moeten kunnen ontstaan.   Eerst maar eens gaan kijken. En dan hopen dat áls er iets leeft, dat het zich ook laat vangen in een ijskorreltje. En dat precies dat ijskorreltje dan landt op het juiste instrument. Lees hier meer over het onderzoek: Signs of life detectable in single ice grain emitted from extraterrestrial moonsSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/23/20242 minutes, 48 seconds
Episode Artwork

Volgde de mens nou het water of het gras Afrika uit?

De mens verplaatste zich vooral als er, door de juiste klimaatomstandigheden, zogeheten ‘groene snelwegen’ ontstonden, was lang het idee. Dat wil zeggen: wanneer er genoeg water en volop eten was en de populatie groeide en verspreide in gelijke stap met de bloeiende natuur.   Nou zijn er meerdere migraties vanuit Afrika geweest, maar de grootste, die ene die moet hebben geleid tot het bevolken van vrijwel de hele wereld, die vond minder dan 100.000 jaar geleden plaats. In een nieuw onderzoek suggereren wetenschappers dat niet alleen ‘groene-’, maar ook ‘blauwe snelwegen’ voor deze massaverspreidingen hebben gezorgd. Ze volgden het water.   Ze bestudeerden in dit onderzoek mensen die leefden in wat nu het noordwesten van Ethiopië is. Een groep die er nog steeds was na de superuitbarsting van Toba, zo'n 74.000 jaar geleden.  Dit lukte ze onder andere door glasscherven te bestuderen die afkomstig zijn uit de vulkaan. Glasscherven dunner dan een mensenhaar. Dat kost enorm veel geduld en vraagt om heel precies werk. Niet veel labs lukt dan ook wat nu is gedaan: de aanwezigheid van minder dan 10 van die splinters detecteren in een gram materiaal.   Daarmee kunnen ze nu plekken die wel 8000 kilometer uit elkaar liggen met elkaar verbinden op een schaal van weken, in plaats van jaren.   Door ook te kijken naar gevonden tanden en eieren van dieren konden ze wat betreft de groep mensen in Ethiopië uiteindelijk concluderen dat ze na de uitbarsting leefden in een tijd van lange droogtes. In die periodes moeten mensen zich hebben aangepast door gebruik te maken van de weinige meertjes die overbleven. Eerst door op de dieren te jaren die ernaartoe kwamen om te drinken, daarna door de vissen die erin vast zaten te vangen.   Was het meertje leeg of opgedroogd, dan trokken ze verder. Zo trokken ze van meer naar meer in een tijd van weinig, en volgden ze dus niet een groen pad van overvloed. Deze groep is waarschijnlijk niet ‘de groep’ die uit Afrika trok, maar het was mogelijk wel deze flexibiliteit die uiteindelijk voor het grote migratiesucces heeft gezorgd. Lees hier meer over het onderzoek: Toba supereruption unveils new insights into early human migrationSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/22/20242 minutes, 46 seconds
Episode Artwork

Onderzoekers vinden manier om turbulentie te temmen

Turbulentie is meestal niet iets waar je op zit te wachten, maar er zijn onderzoekers die er vrijwillig jarenlang in zijn gedoken. Waarom? Omdat we die wervelende stromen van lucht en vloeistof nog helemaal niet goed begrijpen. Er waren miljoenen uren aan berekeningen op een supercomputer voor nodig, maar dan heb je ook wat. Het lukte de onderzoekers om vloeistofstromen zo te beïnvloeden dat er in middenin de chaos een patroon ontstaat dat wel wat wegheeft van de tekening in een luipaardvacht. Als het ook in experimenten kan worden herhaald (dit waren computersimulaties), dan zijn de mogelijkheden voor toepassingen eindeloos. Ook nu betekent de ontdekking al wat voor onderzoek naar sterren. Onderzoeker Xander de Wit van de TU Eindhoven geeft uitleg. Lees hier meer over het onderzoek: 'Kattenvacht'-patronen in vloeistoffen maken door het beheersen van chaotische turbulentieSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/21/20245 minutes, 21 seconds
Episode Artwork

Niet alleen oude sterren eten planeten

Wat eet een ster? Vraag je je dat weleens af? Uit nieuw onderzoek zou blijken dat ten minste één op de 12 sterren het liefst een flinke hap uit een planeet neemt.   Een internationaal team onderzoekers kwam hierachter toen ze met verschillende grote telescopen 91 ster-tweelingen bestudeerden. Ze keken naar ster-paren die zich samen verplaatsten en die uit dezelfde moleculaire wolken waren ontstaan.   Dit zou moeten betekenen dat ze ook nu nog uit dezelfde materialen moeten bestaan, maar in 8 procent van de gevallen bleek dit tot de verbazing van de onderzoekers niet het geval te zijn.   Het verschil in samenstelling bleek hem te zitten in de eetgewoontes van één van de twee sterren. Hoogstwaarschijnlijk leidde het verorberen van stukjes planeet tot de gevonden verandering.   Waarom dat extra bijzonder is: het opslokken van planeten is iets wat wel is gezien bij sterren aan het einde van hun leven, maar deze sterren waren nog in de bloei van hun leven. Iets wat niet eerder bij deze sterren werd gezien en dus voor genoeg nieuwe onderzoeksvragen zorgt.    Of de manier waarop de planeten worden gegeten keurig hapje voor hapje uit een planetaire schijf gebeurt, of dat ze ook in hun geheel kunnen worden opgeslokt is nog niet helemaal duidelijk. Lees hier meer over het onderzoek: Twin stars reveal planet-eating habitsSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/21/20241 minute, 45 seconds
Episode Artwork

De microscopische geheimen van de wintervacht

Sommige wilde dieren kunnen moeiteloos overleven in extreme weersomstandigheden waarin wij mensen geen kans maken. Nou ja, in ieder geval zonder kleren niet. Onderzoekers zijn nu diep in de vacht van wilde dieren gedoken om erachter te komen hoe ze dit precies voor elkaar krijgen.  Je hebt het vast weleens gezien of er in ieder geval over gehoord: dieren die een wintervacht en een zomervacht kunnen hebben. Soms verschillen die zelfs van kleur. Een Amerikaanse haas is bijvoorbeeld bruin in de zomer en wit in de winter. Maar in dieren die van vacht wisselen blijkt niet alleen de kleur, of de dikte van de haren te veranderen, maar ook de microscopische details aan de binnenkant van de haren.   Het onderzoek begon met de holle haar van een gaffelbok, maar al snel werden er ook haren van andere wilde dieren bijgehaald, zoals het muildierhert en de Rocky Mountain-eland. Van binnen zagen de haren er onder een elektronenmicroscoop uit als een soort rommelig honinggraad, met allemaal luchtzakjes.   Die luchtzakjes waren zowel in winter- als zomervacht kleiner aan de buitenranden van de haar, dan in het midden, maar bij alle dieren waren de luchtzakjes in de wintervacht veel groter. Gemiddeld soms wel twee keer zo groot als in de haren van de zomervacht. Met een betere isolatie tegen de kou als gevolg.   De volgende stap is het uitbreiden van de diersoorten. Er is al contact gelegd met dierentuinen voor haarsamples van beren, poema's en rode lynxen. Daarnaast willen ze het effect van leefgebied en klimaat op de haren bestuderen. Bij welk temperatuurverschil tussen zomer en winter is die wisseling van binnenstructuur bijvoorbeeld te zien? En verandert hier iets aan als het klimaat verandert?  Hebben wij mensen hier dan ook nog wat aan? Mogelijk kan het uiteindelijk helpen bij het ontwerpen van betere isolatie voor huizen, of kampeermaterialen. Lees hier meer over het onderzoek: Animal hair structure changes from summer to winter to fend off freezing weatherSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/21/20242 minutes, 28 seconds
Episode Artwork

Waarom val je niet om tijdens het fietsen?

Nederland is een echt fietsland. Maar wat doe je nou eigenlijk als je fietst? Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Eliane Neuteboom.See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/20/20245 minutes, 57 seconds
Episode Artwork

Medicijn tegen astma blijkt ook heftige reacties bij voedselallergieën te voorkomen

Omalizumab blijkt na onderzoek ook allergische reacties bij kinderen met een voedselallergie te verminderen. Het medicijn wordt al langer gebruikt voor allergische astma. Maar nu blijkt ook dat het helpt bij mensen met allergieën voor pinda’s, eieren, melk, tarwe en andere noten. Na behandeling met vier tot acht injecties kon tweederde van de patiënten met een pinda-allergie gemiddeld vier pinda’s eten zonder negatieve gezondheidseffecten te ervaren, schreven onderzoekers in New England Journal of Medicine. Aan dit deel van het onderzoek deden 177 kinderen mee in de leeftijd van 1 tot 17 jaar met meerdere voedselallergieën. Ze hadden allemaal een allergie voor pinda’s, waarbij allergische reacties al optraden bij een hoeveelheid van 5 procent van een pinda, zeer heftig dus. Daarnaast waren ze allergisch voor minstens twee andere voedingsmiddelen (ei, melk, walnoten, hazelnoten of cashewnoten). De deelnemers werden verdeeld in twee groepen: De ene groep kreeg elke twee tot vier weken injecties met omalizumab, de andere placebo-injecties. Het hele proces duurde voor beide groepen vier maanden. Van de mensen in de omalizumab-groep bleek 67 procent geen ernstige klachten te krijgen na het eten van pinda’s. In de placebo-groep was dit maar 7 procent. Het middel hielp ook tegen allergische reacties op melk, ei en cashewnoot. Een enorm verschil en een indrukwekkend resultaat . De wetenschappers benadrukken dat zelfs met dit medicijn voedingsmiddelen waar men allergisch voor is, nog steeds moeten worden vermeden. Dus een handjevol pinda’s eten kan nog steeds niet! Ongeveer drie procent van onze bevolking lijdt aan een voedselallergie, de meeste mensen zijn dan ook vaak allergisch voor meerdere voedingsmiddelen. Een pinda-allergie gaat vaak samen met allergieën voor melk, ei, tarwe of andere noten. Tot nu toe waren er nog geen medicijnen die allergische reacties op voedsel voorkomen.See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/19/20245 minutes, 23 seconds
Episode Artwork

Nieuwe methode maakt opsporen illegale houtkap makkelijker

De handel in illegaal gekapte bomen is wereldwijd een groot probleem. Het vormt een bedreiging voor sommige van de belangrijkste ecosystemen ter wereld.   Vandaar dat wetenschappers steeds betere manieren proberen te vinden om dit tegen te gaan. Een nieuwe manier van het analyseren van hout, moet het nu mogelijk maken om veel makkelijker aan te tonen waar een boom moet hebben gestaan voor hij werd gekapt.   Het probleem met illegale kap werd nog groter dan het al was toen Rusland Oekraïne binnenviel. Ondanks sancties vindt Russisch hout nog steeds een weg naar de EU en VS. Dat lukt door het vervalsen van de certificaten, waarop komt te staan dat het hout heel ergens anders vandaan komt.  Maar bomen dragen op allerlei manieren sporen van hun omgeving bij zich. Bijvoorbeeld van de bodem waarin ze groeiden, of van de lucht en het klimaat dat ze omringde. De chemische afdrukken die dit achterlaat kunnen worden afgelezen. Met behulp van algoritmes kan daarna worden bepaald of het genoemde land van afkomst ook klopt.   Ze hebben het getest op 900 houtmonsters uit Oost-Europa van uiteenlopende en veelgebruikte boomsoorten. Daarmee lieten zien dat het ze lukt om op 200 kilometer nauwkeurig te bepalen waar een boom vandaan komt.   Ja, dat kan nog nauwkeuriger, maar de database die ze hiermee hebben opgestart kan wereldwijd worden aangevuld en gebruikt. Hoe meer data daarin gaat, hoe nauwkeuriger de bepaling wordt. Hopelijk met als gevolg dat we belangrijke bossen en boomsoorten weer iets beter kunnen beschermen. Lees hier meer over het onderzoek: Researchers can reveal illegal timber exportsSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/19/20242 minutes, 10 seconds
Episode Artwork

Na 80 jaar is het bijna weer zover: Dubbelster T Coronae Borealis straalt binnenkort aan de hemel

De komende maanden is het zover, een ster die nu nog niet zichtbaar is met het blote oog, schittert straks net zo helder aan de hemel als de Poolster. Het gaat om de T Coronae Borealis, een dubbelstersysteem dat zich op zo’n 3000 lichtjaar afstand van de aarde bevindt, ook wel afgekort naar T CrB. De TCrB is normaliter niet te zien, maar zo heel af en toe komt daar verandering in. T CrB is namelijk niet zomaar een ster, het is een zogenoemde recurrente nova. Dat betekent dat er met enige regelmaat een uitbarsting plaatsvindt en daarbij neemt de helderheid van het systeem zo sterk toe dat het opeens wel zichtbaar wordt.  De T CrB is een dubbelster is en bestaat, de naam geeft het al weg, uit twee sterren: een witte dwerg en een rode reus. De twee sterren draaien in een smalle baan om elkaar heen waarbij de witte dwerg voortdurend stof van de rode reus weg trekt. Die stof hoopt zich op in een roterende, platte schijf rond de witte dwerg. Explosie Na verloop van tijd neemt de druk en temperatuur in die schijf dusdanig toe, dat er een reactie ontstaat die vergelijkbaar is met die in een waterstofbom: waterstofkernen fuseren tot helium. Het leidt tot een enorme explosie, waarbij materie de ruimte in wordt geslingerd en de helderheid van T Coronae Borealis gedurende korte tijd enorm toeneemt. Volgens de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie Nasa gaat dit binnenkort gebeuren. We weten namelijk dat T CrB ongeveer elke 80 jaar zo’n uitbarsting en dus heel helder wordt - en zichtbaar. En de laatste keer was bijna 80 jaar geleden, dus het zou binnenkort weer zo ver moeten zijn.  Nasa verwacht dat dat ergens tussen nu en september van dit jaar gaat gebeuren.  Met het blote oog Onderzoekers verwachten dat de T CrB tijdens de explosie ongeveer net zo helder wordt als de beroemde Poolster. En dat betekent dat het gemakkelijk met het blote oog te zien moet zijn. Maar zoals het met alle mooie dingen in het leven gaat, ook dit verschijnsel duurt niet heel lang, naar verwachting een paar dagen en heel misschien een paar weken.See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/18/202410 minutes, 9 seconds
Episode Artwork

Onderwaterspeakers gebruiken om koraalriffen te helpen herstellen

In een gezond koraalrif is het allesbehalve stil, naar onderwater standaarden dan. Gekras van schaaldieren, geklik, geveeg en geknabbel: er is van alles te horen.   Maar in een stervend of dood koraalrif is het ijzig stil. Uit eerder onderzoek was al bekend deze geluiden een effect hebben op de koraallarven die - als ze eenmaal hun plekje op de bodem hebben gekozen - uit kunnen groeien tot nieuw volwassen koraal. Het trekt de larven aan.   Wat nou, dachten onderzoekers, als we het geluid van een gezond rif nabootsen met onderwaterspeakers? Ze ontdekten dat koraallarven zich veel vaker in een zwak koraalrif vestigden, wanneer het dankzij de speakers klonk als een gezond koraalrif.  De onderzoekers hopen dat het, samen met andere maatregelen, kan bijdragen aan het herstel van riffen. En dat is heel hard nodig, sinds de jaren vijftig is de helft van alle koraalriffen verloren gegaan.  Het is wel nodig om het onderzoek te herhalen onder andere soorten koraal en op een later moment te kijken of het rif ook gezond verder groeit. Want ze lokken is mooi, maar dan ben je er nog niet. Lees hier meer over het onderzoek: Playing thriving reef sounds on underwater speakers ‘could save damaged corals’See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/17/20241 minute, 40 seconds
Episode Artwork

Hoe help je iemand die iets traumatisch heeft meegemaakt?

We kennen allemaal wel iemand die iets traumatisch heeft meegemaakt. Of misschien geldt dit wel voor jezelf. Sommige mensen herstellen makkelijker van de wond die dat achterlaat dan anderen. Bij de meeste mensen nemen de klachten, waaronder slecht slapen, angstgevoelens en maar blijven denken aan de gebeurtenis, na een aantal maanden weer af. Maar hoe help je iemand die niet verder lijkt te kunnen? Iemand waarbij dat trauma maar pijn blijft doen? Elisa van Ee, bijzonder hoogleraar psychotraumatologie aan de Radboud Universiteit en zelf klinisch psycholoog, heeft hier een nieuw boek aan gewijd. Hierin laat ze onder andere zien dat sociale steun een enorm belangrijke voorspeller is voor het wel of niet blijven bestaan van die klachten. Ze bespreekt ook hoe je die sociale steun het beste aan iemand anders kunt geven. Benieuwd naar het boek? Dat vind je hier: Mag ik bij jou?See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/16/20245 minutes, 46 seconds
Episode Artwork

Zo voorkomt een eitje dat er meerdere zaadcellen naar binnen kunnen

Zodra een eitje bevrucht wordt door een zaadcel, sluit de wand van het eitje zich om te voorkomen dat meerdere zaadcellen binnen kunnen komen. Want zou dat gebeuren, dan is het einde oefening.  Hoe dat proces precies in zijn werk gaat laten onderzoekers nu zien in nieuw onderzoek. En dat zou kunnen helpen bij onderzoek naar en de behandeling van onvruchtbaarheid.  In zoogdieren begint de bevruchting wanneer de zaadcellen zich hechten aan de wand van het eitje. Ze moeten behoorlijk wat moeite doen om zich daar vervolgens doorheen te wurmen. En zodra één zaadcel dat lukt, sluit de wand zich. Maar over de structuur van de wand en de betrokken eiwitten in dat proces wisten we nog lang niet alles.   Nu weten we met name over eiwit ZP2 een stuk meer. Dit eiwit speelt een belangrijke rol in de interactie tussen eitje en zaadcel. Zodra de eerste zaadcel het eitje binnenkomt, splijt dit eiwit zich. En dit is waardoor de wand verstevigt. Eerder werd gedacht dat ZP2 een receptor was voor de zaadcel, maar dat blijkt toch niet het geval. Welk eiwit die taak dan weer uitvoert, dat willen ze in vervolgonderzoek bekijken.   Het splijten van ZP2 voorkomt niet alleen dat meerdere zaadcellen het eitje binnenkomen, wat het eitje niet overleeft, het is ook belangrijk voor het beschermen van het embryo dat zich vervolgens ontwikkelt.   De nieuwe kennis kan gebruikt worden om sommige vormen van onvruchtbaarheid bij vrouwen te verklaren, waarbij afwijkingen in de genen die verantwoordelijk zijn voor de productie van dit soort eiwitten voor problemen zorgen.   Ook zou het hiermee wellicht mogelijk worden een niet-hormonale pil te maken, die bijvoorbeeld voorkomt dat de wand van het eitje zich kan sluiten. Lees hier meer over het onderzoek: New discovery reveals how the egg controls sperm entrySee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/15/20242 minutes, 18 seconds
Episode Artwork

Waarom er nog steeds veel onderzoek wordt gedaan naar het getal Pi

Het is vandaag Pi-dag. Daar heb je vast weleens van gehoord. Maar wat misschien niet iedereen weet is dat er nog steeds heel veel wetenschappers onderzoek doen naar dit getal.  We spraken Mike Daas, wiskundige aan de Universiteit Leiden, over de geschiedenis van het getal, wat we al wel en wat we nog niet weten over Pi en waarom het heus niet zo is dat dit soort wiskundig onderzoek overbodig is. In een eerdere (zeer aan te raden) aflevering spraken we hem over een nieuwe ontdekking rondom het decimaalteken: Schokkende ontdekking: het decimaalteken is 150 jaar ouder dan we dachtenSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/14/20245 minutes, 21 seconds
Episode Artwork

Onderzoekers denken fossielen van het oudste bos ooit te hebben gevonden

Het werd ontdekt in een rotsformatie vlakbij een zomerkamp in Somerset, Engeland: een gefossiliseerd woud dat mogelijk het oudste ter wereld is.   De gefossiliseerde bomen komen uit de familie van Calamopython. Een palmachtige boomsoort die niet hoger werd dan een meter of vier, een dunne stam had en een soort sprietige twijgjes kroon droeg in plaats van bladeren.   Naast deze bomen vonden ze ook planten, stammen en restanten van wortels. De leeftijd van het bos wordt geschat op 390 miljoen jaar. Daarmee is het ongeveer 4 miljoen jaar ouder dan de vorige recordhouder. Dat bos werd ontdekt in de Amerikaanse staat New York.   De vondst geeft de onderzoekers een unieke kijk in hoe de bomen en planten groeiden en wat voor invloed ze daarmee hadden op elkaar en hun omgeving. Er was in deze tijd weinig lage groei en nog geen gras, maar de twijgjes die uit deze dicht op elkaar gepakte bomen vielen hadden toch een effect op het landschap. Zo zouden ze bijvoorbeeld riviertjes van richting hebben laten veranderen.   Het bos moet onderdeel zijn geweest van een vlakte die toen nog vastzat aan delen van Duitsland en België. Ook daar werden vergelijkbare fossielen ontdekt, zelfs van hele bossen, maar die waren niet zo oud als deze laatste vondst. Lees hier meer over de ontdekking: World's earliest fossilised forest discovered in Minehead, SomersetSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/14/20241 minute, 46 seconds
Episode Artwork

Waar monsters onder je bed goed voor zijn

Kunnen monsters ons inspireren om het goede te doen? Spoiler: ja, dat kan! Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs, met het antwoord op een vraag waarvan je niet wist dat je hem had. Vandaag in de studio: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/13/20246 minutes, 6 seconds
Episode Artwork

In gesprek over de geschiedenis van de gebarentaal met Richard Cokart

De gebarentaal kent een moeizaam verleden, waarvan de nasleep nog altijd te merken is voor de dovengemeenschap. Toch weten maar weinig (horende) mensen wat er allemaal is gebeurd.  We bespreken het uitgebreid met Richard Cokart van het Nederlandse Gebarencentrum. Hij vertelt meer over het 100-jarige verbod dat er ooit was op gebarentaal in het onderwijs, het effect dat dit nog steeds heeft, onder andere op het huidige lexicon en de controversie rondom medische innovaties. Hier vind je meer informatie over filmfestival InScience 2024, waar dit jaar twee films te zien zijn over de gebarentaal. Of kijk hier voor meer informatie over het Nederlands Gebarencentrum.See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/12/202413 minutes, 32 seconds
Episode Artwork

Hoe het 100-jarig verbod op gebarentaal nog altijd een nasleep heeft

Het InScience Film Festival in Nijmegen heeft dit jaar als thema 'taal'. Er is onder andere aandacht voor de geschiedenis van gebarentaal. Want hoeveel weten we daar als land nou écht over? Richard Cokart van het Nederlandse Gebarencentrum vertelt meer over het 100-jarige verbod dat er ooit was op gebarentaal in het onderwijs, de nasleep daarvan, de uitdagingen van het moment en de controversie rondom medische innovaties. Hier vind je meer informatie over het filmfestival: InScience 2024. Kijk hier voor meer informatie over het werk van het Nederlands Gebarencentrum. Het volledige interview is ook als podcast terug te luisteren. Waarschijnlijk volgt er ook nog een video-verslag in gebarentaal, zodat het voor iedereen toegankelijk is. See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/12/20246 minutes, 9 seconds
Episode Artwork

Buitenaards signaal was waarschijnlijk gewoon een vrachtwagen

In 2014 werden in Papua New Guinea geluidsgolven opgevangen die mogelijk afkomstig waren van een vurige meteoriet die op dat moment de atmosfeer in knalde.  Met een hoop bombarie werd vorig jaar bekend gemaakt dat er stukjes van de meteoriet uit het water waren gevist. Niet zomaar stukjes ruimterots, nee, het zou gaan om buitenaardse tech.  Maar Amerikaanse onderzoekers denken nu een hele andere verklaring te hebben voor het opgevangen signaal, waardoor de fragmenten uit zee ineens een stuk willekeuriger worden. Het was waarschijnlijk gewoon een vrachtwagen.   Het signaal veranderde namelijk steeds van richting en deed dat keurig in overeenkomst met de weg die langs de seismograaf loopt waarmee het signaal in 2014 werd opgevangen.   Ook konden de onderzoekers laten zien dat er vaker vergelijkbare signalen zijn gedetecteerd en dat deze toch echt duidelijk de eigenschappen hebben van een vrachtwagen en niet van een meteoriet.   Ze denken ook dat de meteoriet ergens anders moet zijn neergekomen, zo'n 160 kilometer van waar vorig jaar die fragmenten werden gevonden in zee.   Wat ze toen ook gevonden dachten te hebben, het had - volgens dit nieuwe onderzoek - niets te maken met de vuurbal uit 2014. Waarschijnlijk vonden ze op de bodem stukjes van andere meteorieten. En bijzondere samenstelling of niet, de wetenschappers achter dit laatste onderzoek hebben het sterke vermoeden dat aliens hier niets mee te maken hebben gehad. Lees hier meer: Interstellar signal linked to aliens was actually just a truckSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/12/20242 minutes
Episode Artwork

Kun je opvoeden eigenlijk ooit goed doen?

Bestaat 'goed opvoeden' eigenlijk wel? En als het al bestaat, hoe zou dat er dan uitzien? Volgens hoogleraar pedagogiek Micha de Winter van de Universiteit Utrecht kan het zeker en zit het hem niet zozeer in alle technieken en trucjes die we aan elkaar doorsturen, maar zouden we meer bezig moeten zijn met wat we willen bereiken met die opvoeding.  Volgens De Winter moeten we toe naar meer medemenselijkheid. Zowel in wat we onze kinderen meegeven, als in hoe we opvoeden. Minder 'mijn kind, mijn opvoeding' en meer met een groep ouders een gezond pedagogisch klimaat creëren. In de straat bijvoorbeeld, of een schoolklas. En ja, dat betekent ook dat je moet overleggen met ouders die misschien hele andere ideeën hebben over wat hoort en wat niet. Precies dat, wat we niet meer zo goed lijken te kunnen.  Vanavond vertelt Micha De Winter meer tijdens Studium Generale in Utrecht: Opvoeden: kan je het ooit goed doen? (gratis te bezoeken, wel even aanmelden). Of lees verder in zijn nieuwe boek: Medemenselijk opvoeden.See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/11/20246 minutes, 37 seconds
Episode Artwork

Gigantische stervormige duin in Marokko blijkt zich te verplaatsen door de woestijn

Het zou niet misstaan om ze een wereldwonder te noemen: de gigantische stervormige zandduinen die je tegen kunt komen in woestijnen op aarde, maar ook op Mars en Titan, de grootste maan van Saturnus.  Bekijk je ze vanaf de grond dan hebben ze wat weg van een piramide, maar zou je van boven kijken dan zie je een piek en vanuit daar, drie of vier richels, of armen die verschillende richtingen opgaan. Vandaar de ster-associatie.   Wat de duinen ook zijn is moeilijk om te onderzoeken. Toch is dat precies wat wetenschappers uit Wales en Londen nu hebben gedaan. Daarvoor reisden ze af naar Marokko. Naar een sterduin van 100 meter hoog en 700 meter wijd met de naam Lala Lallia, wat hoogste heilige punt betekent.   Wat ze zagen, toen ze de zandkorrels in het lab bestudeerden, was dat delen van de sterduin jonger waren dan verwacht. De bodem vormde 13.000 jaar geleden al, maar het bovenste gedeelte maar zo'n 1000 jaar terug.   De bodem groeide tot 9000 jaar geleden door en stabiliseerde toen. Waarschijnlijk dankzij vegetatie, gezien de sporen van oude plantenwortels. Zo moet hij een tijd gebleven zijn, tot het klimaat weer veranderde en de stervormige bovenkant erop groeide.   Dit gebeurde doordat op deze plek de wind in twee tegengestelde richtingen blaast. Vanuit een derde richting komt de wind die ervoor zorgt dat de berg langzaam verplaatst. Richting het westen, met 50 centimeter per jaar.  Niet onhandig om te weten als je van plan bent om in de buurt een weg of huis te bouwen.  Lees hier meer over het onderzoek: Scientists unearth mysteries of giant, moving Moroccan star duneSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/10/20242 minutes, 11 seconds
Episode Artwork

Mini-orgaantjes gemaakt van cellen uit vruchtwater

Het in het lab kweken van mini-orgaantjes gemaakt van onze eigen cellen is niet nieuw, maar onderzoekers hebben er nu een paar laten groeien van cellen uit de baarmoeder die afkomstig zijn van de foetus.   Daarmee kunnen ze straks hopelijk meer zeggen over problemen bij de ontwikkeling van baby's tijdens de zwangerschap. De longcellen, niercellen en darmcellen waarmee de mini-orgaantjes zijn gemaakt komen uit het vruchtwater van de moeder. Tijdens een routinecheck ontdekten onderzoekers dat daarin niet alleen dode afgestoten cellen van de foetus zaten, maar ook nog een paar levende. Tot hun verrassing lukte het ze om deze cellen op te kweken in het lab.   Ongeveer 3 tot 6 procent van de baby's wereldwijd wordt geboren met misvormingen van of in het lichaam. En omdat de mini-orgaantjes al ver voor de geboorte in het lab gegroeid kunnen worden, hopen de onderzoekers dat dit een betere diagnose en behandeling mogelijk maakt.   Om dit te testen maakten de onderzoekers van de cellen ook mini-longen met een aangeboren afwijking, namelijk een opening in het middenrif. Vervolgens konden ze met succes op de mini-orgaantjes testen wat een behandeling voor effect zou hebben. De hoop is dat dit voor veel meer afwijkingen mogelijk moet zijn. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists grow ‘mini-organs’ from cells shed by foetuses in wombSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/9/20241 minute, 47 seconds
Episode Artwork

Met algoritmes bepalen waar schildpadden het liefst hun eieren leggen

We weten dat het wereldwijd niet goed gaat met alle zeven soorten zeeschildpadden. Plastic in zee, minder geschikte broedstranden, visnetten en temperatuurtoename: het is nogal wat waar ze mee te maken krijgen. Eén van de oplossingen waar naar wordt gekeken is het beter beschermen van bestaand broedgebied, of het vinden van geschikte alternatieven. Dan moet je wel eerst weten van welke omstandigheden schildpadden blij worden. Jakob Christiaanse, van de TU Delft heeft dat aan de hand van een enorme stapel data bestudeerd. Hij is met zijn onderzoek één van de finalisten van de Best Climate Action and Energy Paper, een wedstrijd die wordt georganiseerd door de TU Delft. Op 19 maart horen we wie er wint. De bijbehorende paper vind je hier: Distribution of global sea turtle nesting explained from regional-scale coastal characteristics en meer over hoe het gaat met schildpadden wereldwijd: State of the World’s Sea TurtlesSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/8/20245 minutes, 31 seconds
Episode Artwork

Ons brein heeft een voorkeursritme, maar is dat aangeboren of cultureel?

Wanneer we naar muziek luisteren lijkt ons brein een voorkeur te hebben voor ritmes waarin gelijke pauzes zitten tussen de beats. Maar muziek klinkt natuurlijk niet overal ter wereld hetzelfde. Zou dat ook betekenen dat de voorkeur voor die gelijke pauzes afhangt van de cultuur waarin je opgroeit?  MIT-onderzoekers hebben het samen met het Max Planck Instituut uitgezocht in 15 verschillende landen. Er deden 39 groepen deelnemers mee, waarvan veel mensen uit gemeenschappen waarin traditionele muziek hele andere ritmepatronen heeft dan het gemiddelde nummer in de top 40.  Het idee achter die voorkeur voor regelmaat in ritme is dat muziek ooit vooral werd gebruikt om informatie door te geven. Dan is het handig als iedereen hetzelfde muzikale verhaal vertelt, maar daarin werd natuurlijk weleens een foutje gemaakt. Waarschijnlijk is dat waarom ons brein afwijkingen probeert te corrigeren en we die voorkeur hebben voor voorspelbaarheid en regelmaat in muziek.  Uit dit nieuwe onderzoek, waarin ze heel bewust niet alleen studenten of mensen met internet hebben gevraagd om mee te doen, maar ook naar afgelegen gebieden toe zijn gegaan, blijkt dat de voorkeur voor simpele voorspelbare patronen geldt voor deelnemers uit vrijwel alle gemeenschappen.   Maar wat ze ook zagen is dat er in sommige groepen, bijvoorbeeld die uit Turkije, Bulgarije, Botswana en Mali, toch een verschil werd gezien in voorkeur van het soort interval. Ons brein-voorkeursritme lijkt dan dus niet iets waarmee we geboren worden, maar iets cultureels. En die voorkeur bepaalt weer hoe we ritme interpreteren.   Hoe konden ze dat nou zien? In het experiment lieten ze deelnemers ritmes van vier tellen achter elkaar horen. Dat moest vervolgens nagetikt worden. Wat de deelnemers zelf natikten werd weer aan ze teruggespeeld. Dat moesten ze weer herhalen. Dat ging een tijdje zo door en uiteindelijk zorgt dat ervoor dat iemand vanzelf - is het idee - naar het eigen voorkeursritme beweegt.   De onderzoekers willen nu het liefst nog veel meer aspecten van muziekperceptie op deze wereldschaal gaan onderzoeken. Lees hier meer over het onderzoek: Exposure to different kinds of music influences how the brain interprets rhythmSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/8/20242 minutes, 50 seconds
Episode Artwork

Hoe smeltmeertjes het afbreken van ijsplaten versnellen

Smeltmeren op ijsplaten: dat klinkt misschien ver weg en vrij onschuldig, maar dat is zeker niet altijd het geval, weet onderzoeker Sophie de Roda Husman. Ze is met haar onderzoek op basis van jaren aan satellietdata één van de finalisten van de Best Climate Action and Energy Paper, een wedstrijd die wordt georganiseerd door de TU Delft.  Daarin heeft ze gekeken naar Antarctica: een gebied dat voor veel onzekerheid zorgt in klimaatmodellen. Aan de randen vormen door de warmere temperaturen steeds vaker smeltmeren op de ijsplaten. Als die weer bevriezen is er niet zoveel aan de hand, maar sijpelen ze de scheuren in, dan zet dat processen ingang met grote gevolgen. See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/7/20245 minutes, 47 seconds
Episode Artwork

Fossiel gevonden van 240 miljoen jaar oude 'draak'

Zo'n vijf meter was het bizarre waterdier en het leefde ongeveer 240 miljoen jaar geleden. Wetenschappers hebben in kalksteen afzettingen in China een prachtig compleet fossiel gevonden van een Dinocephalosaurus orientalis. Van dit dier weten we sinds 2003 dat het heeft bestaan.   Vanwege de extreem lange nek, met welgeteld 32 wervels, langer dan zijn lichaam en staart bij elkaar, heeft het dier nogal wat weg van hoe draken vaak worden afgebeeld.   De nek moet ook erg flexibel zijn geweest, wat het dier onderwater wellicht voordelen opleverde. Met zo'n nek kun je natuurlijk zo om een hoekje of in een spleet of gaatje op zoek naar een snack.   Volgens de onderzoekers laat de vondst uit het Trias maar weer eens zien hoe bizar de wereld er toen moet hebben uitgezien. Ze verwachten dat we nog lang vreemde ontdekkingen zullen doen in afzettingen uit die tijd. Lees hier meer over het onderzoek: Fossil reveals 240 million year-old 'dragon'See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/7/20241 minute, 28 seconds
Episode Artwork

Baby's met ritmegevoel

80 procent van de Nederlanders zegt gevoel voor ritme te hebben. En de andere 20 procent heeft het mis. Eigenlijk heeft iedereen ritmegevoel. Zelfs baby's van een paar dagen oud. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/6/20245 minutes, 25 seconds
Episode Artwork

Indrukwekkend onderzoek geeft ongekend kijkje in de kraamkamers waar planeten worden geboren

Er is nog veel onduidelijk over de manier waarop planeten in verschillende delen van ons sterrenstelsel ontstaan. Een deel van die ontbrekende kennis is nu gevonden, dankzij een groot en indrukwekkend onderzoek naar de kraamkamers van planeten. In deze audio hoor je Per-Gunnar Valegård, promovendus aan de Universiteit van Amsterdam en één van de wetenschappers achter dit onderzoek. Hij vertelt meer over de verschillende vondsten die ze dankzij het onderzoek deden en de implicaties die dit heeft voor toekomstig onderzoek en de computermodellen die hier voorspellingen over doen.  Lees hier meer over wat ze hebben gevonden: Baanbrekend onderzoek onthult geheimen van planeetgeboorte rond tientallen sterrenSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/5/20245 minutes, 7 seconds
Episode Artwork

De wereldvoorraad vaccins tegen cholera is op

Er zijn problemen met de levering van choleravaccins. En dat op het moment dat de ziekte weer behoorlijk in het nieuws is: een verdachte uitbraak op een cruiseschip, een grote uitbraak in zuidelijk Afrika. In 15 landen zijn op dit moment uitbraken van de besmettelijke ziekte, ruim 40.000 gevallen en bijna 800 doden zijn alleen al in de afgelopen maand januari geregistreerd.  Cholera, veroorzaakt door de Vibrio Cholerae bacterie, leidt tot zeer ernstige diarree. Een liter vocht per uur verliezen is dan normaal. Onbehandeld leidt cholera binnen een dag tot de dood. Maar nu is dus het vaccin op, zeker tot midden maart, zegt de wereldgezondheidsorganisatie. Dat tekort komt niet door de nieuwe uitbraken maar omdat we als wereldgemeenschap afhankelijk zijn van slechts één leverancier: EUbiologics in Zuid Korea. En daar is de productiecapaciteit nu op.  Er is geen eenvoudige oplossing voor dit probleem, erkent ook UNICEF en Artsen Zonder Grenzen, al gaan twee nieuwe producenten het anti cholera vaccin ook maken: een zuid Afrikaans bedrijf en en medicijnfabrikant uit India. Het internationaal vaccinatie instituut, het IVI, denkt wel dat het tekort gedurende 2024 zal afnemen en in 2025 vrijwel verdwenen zal zijn.  De recente uitbraken in combinatie met het vaccintekort, leiden tot zorgen, bij de WHO en Artsen zonder grenzen, maar klimaatdeskundigen waarschuwen voor nieuwe problemen. Extreem weer in Pakistan, Malawi en Mozambique, heeft de riolering in die landen grotendeels verwoest. En kapotte riolering leidt op termijn tot cholera-uitbraken, zo leert ons de geschiedenis.  Ook zijn er grote zorgen over landen waar de hygiënische infrastructuur aan diggelen ligt door langdurige conflicten zijn zoals Yemen, Congo en ook Gaza. En zoals bekend: het krachtigste wapen tegen cholera is schoon water en een goed werkende riolering. Vaccins alleen zijn niet genoeg.See omnystudio.com/listener for privacy information.
3/5/20242 minutes, 14 seconds
Episode Artwork

Wat is het geheim van families waarin meerdere mensen bovengemiddeld oud worden?

In sommige families worden mensen veel ouder dan gemiddeld. Zeker wanneer dit voor meerdere generaties geldt, wordt het interessant. Want waar komt dat door? Dat is de vraag waar Nederlandse onderzoekers al tientallen jaren naar kijken. Ze begonnen ooit in Leiden, maar nu is het tijd voor de rest van het land. We horen er meer over van onderzoeker Eline Slagboom van het LUMC. Ze vertelt dat ze zowel naar genen als sociale factoren kijken, en dat ze zo al interessante ontdekkingen hebben gedaan in de groep langlevende Leidenaren.  Ken je nou een familie met veel langlevende mensen, of zit je er zelf in, dan kun je meewerken aan het onderzoek. Hier vind je alle informatie:  [email protected] of telefonisch op 071-526 8640 op werkdagen van 10.00 - 16.00. Kijk ook voor meer informatie op leidenlangleven.nlSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/4/20246 minutes, 25 seconds
Episode Artwork

Waarom giftige kikkers tapdansen

Het was wetenschappers opgevallen dat giftige kikkers fanatieke tapdansers zijn. Alleen tikken ze dan alleen met hun middelste teen. Dat doen ze sneller dan de dubbele baspedalen in een metal nummer. Veel meer dan een veegje in de lucht zie je niet met het blote oog.  Onderzoekers vonden dit zo opmerkelijk dat het nu in drie labs, elk in een ander land, wordt bestudeerd. Want waarom doen de kikkers dit? Er zijn nog meer soorten die een vorm van snel voetenwerk laten zien, dus als ze hier achter kunnen komen, dan kunnen ze dat mogelijk ook verklaren.  In het laatste onderzoek, dat nog niet officieel is gepubliceerd, zeg ik er even bij, zagen onderzoekers giftige schilderskikkers wel 500 keer met hun teen tikken per minuut. Ter vergelijking: dat is drie keer zo snel als het nummer Shake it off, van Taylor Swift.   Ze deden dit vooral als ze op bladeren zaten. Waarschijnlijk omdat die de vibraties goed doorsturen. Het vermoeden is dat de beweging gebruikt wordt om prooi te laten bewegen, of zelfs te lokken. Want kikkers doen het bijvoorbeeld niet in reactie op soortgenoten.    Als de beestjes een snack zagen, maar er niet bij konden, dan tikten ze minder vaak. Merkwaardig genoeg vonden de onderzoekers geen link tussen het tapdansen en hoe succesvol de kikkers waren in het vangen van hun prooi.   In een ander onderzoek werden de gemaakte vibraties nog eens goed onder de loep genomen. Daarin werd gezien dat sommige kikkers hun teen sneller bewegen vlak voordat ze hun tong uitsteken om iets te vangen.   En dat werpt nóg een hypothese op: zou het kunnen dat ze door zelf vibratie te creëren informatie halen uit hoe dat signaal weer terugkomt? Toekomstig onderzoek zal moeten uitwijzen of het zo is. Lees hier meer over het onderzoek: Poison Frogs Have a Strange Behavior That Scientists Seek to ExplainSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/3/20242 minutes, 22 seconds
Episode Artwork

Japanse maanlander overleeft onverwachts de nacht

Maanlandingen zijn erg in het nieuws deze dagen. De gekantelde Amerikaanse commerciële maanlander ligt nog vers in het geheugen, en er is weer nieuws, over een andere lander, namelijk die van Japan.  Een maand geleden landde het op de evenaar van de maan en tegen alle verwachtingen in heeft het de lange donkere maannacht overleefd. De SLIM, de Smart Lander for Investigating Moon, is ontworpen om alleen tijdens de eerste maan-dag te opereren. Op de maan duurt een dag ongeveer 2 weken, net als de nacht.  Als het nacht wordt op de maan leveren de zonnepanelen geen stroom, en de temperatuur daalt tot min 130 Celsius. De SLIM zou na een lange dag aan het werk voor altijd gaan slapen. Maar, zondagavond kwam er ineens een bericht binnen van de lander. JAXA, het Japanse ruimtevaart agentschap, spreekt van 'a nice surprise'. 'We hoopten natuurlijk dat dit zou gebeuren, we wisten dat we een kans hadden'.  De verwachting is dat de sonde nieuwe foto's gaat versturen naar de aarde. SLIM kijkt met een breed spectrum camera naar de samensrtelling van maanrotsen.  Dat SLIM nu weer werkt is het voorlopige sluitstuk van een ware achtbaanrit: na landing was er eerst geen contact, het voertuig lag op z'n kop, toen was er weer wel contact, toen weer twee weken niet en nu dus weer wel. SLIM heeft nog een paar dagen om foto's te maken en te verzenden: dan gaat de zon weer onder en wordt het steenkoud en pikdonker op de landingsplek. Tot die tijd zal de lander geen last hebben van de kou, maar wel van hitte: 120 graden celcius wordt het, de vraag is of de elektronische apparatuur dat overleeft. Over ongeveer een week weten we het. Lees hier meer: Japanese Moon-lander unexpectedly survives the lunar nightSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/2/20241 minute, 56 seconds
Episode Artwork

Camembert en roquefort met uitsterven bedreigd?

Oké, dit is natuurlijk een enorm luxeprobleem, maar in Frankrijk zorgde het voor een behoorlijke schok toen onderzoekers lieten weten dat twee van de bekendste Franse kazen misschien niet lang meer te leven hebben.  Ophef rond Franse kaas is niet nieuw. Die was er eerder onder andere al rondom douanetoeslagen in de VS en Europese verpakkingsregels, maar nu ligt het probleem heel ergens anders: bij de micro-organismen die nodig zijn om de kazen te maken.   Lang geleden zagen camembert en roquefort er heel anders uit dan hoe wij ze nu in de winkel zien liggen. Een stuk minder aantrekkelijk en ook niet altijd hetzelfde. Toen de kazen massaler geproduceerd werden om aan de vraag te voldoen selecteerden fabrikanten schimmelstammen die zorgden voor het uiterlijk dat we nu kennen.  Je zou kunnen zeggen dat de micro-organismen door de kaasproducenten gedomesticeerd zijn. Ooit leverde dat voordelen op, maar nu zorgt het juist voor problemen. De selectiedruk die daardoor is ontstaan heeft geleid tot een afname van genetische diversiteit. De micro-organismen planten zich nauwelijks nog voort.   Vooral voor camembert is dat slecht nieuws, deze kaas is al sinds 1902 afhankelijk van één enkele schimmel. Er wordt nu gekeken of er met een combinatie van schimmels gewerkt kan worden, maar dan gaat de kaas er mogelijk wel heel anders uitzien. En of ze dat een goed idee vinden in Frankrijk....   Lees hier meer over het onderzoek: French cheese under threatSee omnystudio.com/listener for privacy information.
3/1/20242 minutes, 2 seconds
Episode Artwork

Schokkende ontdekking: het decimaalteken is 150 jaar ouder dan we dachten

Waarschijnlijk sta je er zelden bij stil, maar ooit heeft iemand het decimaalteken uitgevonden. Dat is die komma (in het Engels een punt) die je gebruikt voor 2,75 euro, 6,5 kilo, of 3,65 meter. Voor die tijd werd er alleen met hele getallen gerekend. En misschien een breuk hier en daar. Nou was het idee dat een Duitse wiskundige, Christopher Clavius, de bedenker was. Want het teken werd voor het eerst gezien in een astronomische tabel van zijn hand uit 1593. Maar recent kwam een andere wiskundige tot een schokkende ontdekking terwijl hij een Latijnse tekst uit 1440 zat te vertalen op een schoolkamp. Daar stond hij gewoon: het decimaalteken! Zou het kunnen dat de schrijver van deze tekst, Giovanni Bianchini, koopman van origine, 150 jaar eerder al rekende met getallen achter de komma? Heeft al die tijd de verkeerde persoon credits gekregen voor iets wat de wiskunde, wetenschap en techniek volledig heeft veranderd? In deze audio hoor je ook Mike Daas, promovendus aan de Universiteit Leiden. Hij doet onderzoek binnen de getaltheorie. Lees hier meer over het onderzoek: The decimal point is 150 years older than historians thoughtSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/29/20246 minutes, 19 seconds
Episode Artwork

Hoe lang kun je boos zijn achter elkaar?

Bij de één blijven negatieve gevoelens wat langer hanger dan bij de ander. Maar als je boosheid niet voedt, zou het binnen 90 seconden weg moeten trekken. Alleen is dat soms makkelijker gezegd dan gedaan. We horen meer over het onderzoek van Michael Vlerick, hij bestudeert geluksgevoel en hoe je weg kunt bewegen van negatieve gevoelens. Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs, met dit keer Tuur Verdonck. See omnystudio.com/listener for privacy information.
2/29/20246 minutes, 47 seconds
Episode Artwork

Minuscuul visje produceert evenveel lawaai als een drilboor

Eén van de kleinste vissen ter wereld, blijkt een geluid te kunnen produceren zo hard als een geweerschot. Het gaat om het mannetje van een karperachtige visje van maar 12 millimeter. Het diertje komt voor in de rivieren van Myanmar.   Daarvan zou je niet direct verwachten dat het voor veel geluidsoverlast kan zorgen, maar het dier kan boven de 140 decibel uitkomen, vergelijkbaar met de sirene van een ambulance of een drilboor.  Veel vissen gebruiken hun zwemblaas om geluid te maken. Een met gas gevuld orgaan, die ze laten vibreren door speciale ‘drum’-spieren samen te trekken, wat een trommelgeluid veroorzaakt.   Dit visje, de Danionella cerebrum, met het kleinste brein van alle gewervelde dieren, pakt het anders aan. Het diertje heeft een unieke structuur waarmee het geluid maakt, onder andere bestaande uit speciaal kraakbeen, een rib en spiertjes met veel uithoudingsvermogen.   Om het snelle en harde pulserende geluid te maken, plaatst de vis de rib met een speciale spier in een stukje kraakbeen. Als de rib wordt losgelaten, schiet het tegen de zwemblaas en maakt het een trommelgeluid. In mannetjes is de rib harder en daardoor het geluid dat ze maken ook. En dat klinkt dan ongeveer zo... De ontdekking geeft wetenschappers belangrijke kennis over evolutionaire biologie en biomechanica. Waarom de vissen het doen laten ze met dit onderzoek nog niet zien. Mogelijk helpt het bij het navigeren of wordt het gebruikt om andere mannetjes te intimideren. Lees hier meer over het onderzoek: One of world’s smallest fish found to make sound as loud as a gunshotSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/29/20242 minutes, 12 seconds
Episode Artwork

De dans van dopamine en serotonine in het brein wanneer we sociale keuzes maken

Wat gebeurt er in onze hersenen als we sociale keuzes maken? Wetenschappers zijn er in geslaagd om hier meer over te kunnen zeggen door in realtime naar twee hersenstofjes tegelijk te kijken. Dit deden ze in mensen, terwijl ze bij waren en een spelletje speelden.  Uiteindelijk hopen de onderzoekers niet alleen wat te kunnen zeggen over wat er in ons brein gebeurt op het moment dat we dit soort keuzes maken, maar ook wat er bij ziektes als Parkinson gebeurt als de neuronen die deze stofjes produceren afnemen.  Lees hier meer over het onderzoek van Virginia Tech: First-in-humans discovery reveals brain chemicals at work influencing social behaviorSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/27/20245 minutes, 50 seconds
Episode Artwork

Link gevonden tussen lang tv-kijken en vaker uit bed om te plassen

Hier zeg ik meteen even bij: dit onderzoek heeft zo zijn beperkingen. Daar zo meer over, eerst even wat ze denken te hebben gevonden: mensen die lang achter elkaar televisiekijken, moeten er 's nachts vaker uit om te plassen.  Dit onderzoek gedaan door Chinese wetenschappers kijkt naar data uit de National Health and Nutrition Examination Survey van de VS. Specifiek naar vragenlijsten die zijn ingevuld tussen 2011 en 2016, door iets meer dan 13.000 mensen boven de 20.   Van die groep gaf 32 procent aan twee keer of meer uit bed te moeten tijdens de nacht om naar de wc te gaan. Nadat werd gecorrigeerd voor dingen als leeftijd, geslacht, afkomst, BMI en het wel of niet hebben van diabetes, zagen ze dat mensen die minstens vijf uur achter elkaar naar een scherm keken een bijna 50 procent grotere kans hadden om er 's nachts veel uit te moeten. Ten opzichte van mensen die minder dan een uur achter elkaar keken.   Nou gaat het hier om vragenlijsten die mensen zelf hebben ingevuld, dus helemaal zeker weten dat de informatie klopt doe je niet. Ook kunnen ze hiermee nog geen oorzaak-gevolg aantonen.  Toch hebben ze wel ideeën over hoe het één het ander zou kunnen beïnvloeden. Misschien drinken mensen meer tijdens het binge watchen, of heeft het lang naar een scherm kijken invloed op de kwaliteit van hun slaap, of leidt het vele zitten tot het vasthouden van meer vocht, of zelfs tot verstoorde signaleringen tussen hersenen en blaas.  Zoals je hoort: een heleboel onzekerheden. Maar interessant om verder uit te zoeken is het wel.   Lees hier meer: Binge watchers more likely to need multiple night-time loo breaksSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/27/20242 minutes, 6 seconds
Episode Artwork

Uniek strottenhoofd laat walvissen zingen, maar boven onze herrie komen ze niet uit

Baleinwalvissen - waar de grootste walvissen onder vallen die we kennen - blijken een uniek strottenhoofd te hebben ontwikkeld waarmee ze geluid produceren. Alleen kunnen ze daarmee één belangrijk probleem niet oplossen: zich verstaanbaar maken tussen onze luidruchtige scheepvaart. Onderzoeker Coen Elemans van de universiteit van Southern Denmark vertelt hoeveel geluk ze hadden bij dit onderzoek, hoe anders deze structuur bij de dieren werkt en waarom die er ook voor zorgt dat ze niet aan ons lawaai kunnen ontsnappen.  Lees hier meer over het onderzoek: Baleen whales evolved a unique larynx to communicate but cannot escape human noiseSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/26/20245 minutes, 36 seconds
Episode Artwork

Alleen sporten in het weekend goed genoeg voor afvallen, zegt onderzoek

Uit eerdere studies bleek al dat alleen sporten in het weekend even gezond is voor je hart als het verdelen over de week. Volgens nieuw onderzoek geldt hetzelfde voor afvallen.    Als je traint voor een specifiek sportdoel, of je wilt je spieren op een bepaalde manier opbouwen, dan zou een ander schema mogelijk beter werken, maar al je sportactiviteit concentreren in een langere sessie op één of twee dagen is voor de gezondheid van je hart en het verliezen van gewicht geen probleem, zeggen onderzoekers.   In dit nieuwe onderzoek is gekeken naar 9600 mensen tussen de 20 en 59 die in drie groepen waren verdeeld: niet actief, weekend sporter, of regelmatige sporter. Van deze mensen hadden ze ook meetgegevens over hun lichaamssamenstelling.  De onderzoekers vonden een link tussen de twee actieve groepen en het hebben van minder vet, ten opzichte van de niet actieve groep. Of de sporters hun training nou concentreerden op één dag of het verdeelden over kortere sessies gedurende de week. Mits je in totaal maar in de buurt van de aanbevolen hoeveelheid beweging komt. Goed nieuws dus voor de weekend warriors onder ons.   Er is meer onderzoek nodig om deze resultaten te bevestigen, maar de les die we volgens deze wetenschappers alvast kunnen onderstrepen is: iets is altijd beter dan niets.  Lees hier meer over het onderzoek: Study: whether you exercise regularly or one-to-two days a week, weight loss is possible En hier meer over het onderzoek naar sporten en hartgezondheid: Alleen sporten in het weekend is even gezond voor je hart, zeggen onderzoekersSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/25/20242 minutes
Episode Artwork

De mensen die al twee jaar zorgen voor de dieren in Oekraïne

Al twee jaar is het oorlog in Oekraïne. Hulporganisaties doen hun uiterste best om de miljoenen vluchtelingen te helpen. Maar daarmee kunnen ze niet voorkomen dat er nog elke dag mensen sterven. Maar het zijn niet alleen de mensen die hulp nodig hebben. Sommige reddingswerkers zijn juist die kant opgegaan om de dieren van Oekraïne te helpen. Annelyn Close bijvoorbeeld, van het IFAW. Ze vertelt meer over hoe de afgelopen twee jaar zijn geweest en wat de grootste zorgen op het moment zijn.  Lees hier meer over wat er voor de dieren in Oekraïne wordt gedaan: IFAW biedt noodhulp aan dieren in OekraïneSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/24/20246 minutes, 2 seconds
Episode Artwork

ESA kiest Nederlandse satellieten om vervuilende uitstoters wereldwijd in kaart te brengen

De Europese ruimtevaartorganisatie heeft Nederland groen licht gegeven voor de bouw van twee nieuwe satellieten die wereldwijd uitstoot in kaart gaan brengen.   We zijn hier nogal goed in het bouwen van instrumenten voor klimaatmonitoring vanuit de ruimte. Zo spoort het Nederlandse satellietinstrument TROPOMI al sinds 2017 wereldwijd het broeikasgas methaan op.  En terwijl TROPOMI rond de 5 procent van de uitstootbronnen in beeld kan brengen, kan dat met opvolger TANGO straks voor 75 procent van de bronnen.  Ook kan TANGO straks inzoomen tot op de schaal van een huizenblok. En wordt in de missie naast naar methaan onder andere ook naar CO2 gekeken.   Dit zal het mogelijk maken om straks de uitstoot van één enkele fabriek of centrale te kunnen controleren. Wat overheden, wetenschappers en bedrijven wereldwijd helpt om te checken of klimaat- en milieuregels wel worden nageleefd. Want wat op papier wordt opgegeven, klopt lang niet altijd met de praktijk.   Het duurt nog wel even voor de twee satellieten gelanceerd worden, aangezien ze nog gebouwd en getest moeten worden. Naar verwachting kunnen ze 2027 aan de slag. Lees hier meer over de missie: ESA kiest Nederlands satellietsysteem voor lokale emissiemonitoringSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/23/20241 minute, 43 seconds
Episode Artwork

Astronomen zien allerhelderste object dat ooit is waargenomen

Met behulp van de Very Large Telescope in Chili hebben astronomen de helderste quasar in zijn soort waargenomen.   Quasars zijn de heldere kernen van verre sterrenstelsels. Ze worden van energie voorzien door superzware zwarte gaten. In dit geval is dat een zwart gat dat per dag een zonsmassa aankomt, waarmee het ook het snelst groeiende zwarte gat is dat we kennen.  De nu ontdekte quasar is zover van de aarde af, dat zijn licht er meer dan 12 miljard jaar over heeft gedaan ons te bereiken. De schijf aan materie die zich rondom zijn zwarte gat heeft opgehoopt is ongelooflijk helder. 500 biljoen keer zo fel als onze zon.   In 1980 was deze heldere kern al eens vastgelegd, maar vervolgens afgedaan als iets anders, want: te fel om een quasar te kunnen zijn. Er waren nieuwe metingen met de VLT voor nodig om te bevestigen dat het er toch echt eentje was. En wat voor één. Lees hier meer over de ontdekking: Astronomen (her)ontdekken recordbrekende quasarSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/23/20241 minute, 28 seconds
Episode Artwork

Slim horloge kan hartstilstand detecteren, laat onderzoek zien

Onderzoekers zijn erin geslaagd om met een slim horloge en een nieuw algoritme betrouwbaar te meten of de bloedsomloop stilvalt bij een patiënt, zoals ook gebeurt bij een hartstilstand. Technisch geneeskundige Roos Edgar en cardioloog Judith Bonnes van het Radboudumc vertellen in deze audio meer over het onderzoek en de vervolgstappen.  Meer lezen over het onderzoek - dat door de Hartstichting werd geïnitieerd - kan hier: Mijlpaal: hartstilstand betrouwbaar vast te stellen met slim horlogeSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/22/20245 minutes, 53 seconds
Episode Artwork

Maakt microdoseren gelukkig?

Microdoseren is het regelmatig innemen van hele kleine hoeveelheden psychedelica, zoals LSD, truffels of mescaline wat je in cactussen vindt. Dat is niet om te trippen, maar om net een beetje creatiever of gefocust te worden. Maar werkt dat wel? Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Eliane Neuteboom.See omnystudio.com/listener for privacy information.
2/21/20246 minutes, 15 seconds
Episode Artwork

Deze borstband kan plakkers en draden vervangen bij monitoren te vroeg geboren baby's

De hartslag en de ademhaling van te vroeg geboren baby's worden nu nog in de gaten gehouden met elektroden die op de huid worden geplakt, maar daar heeft een startup iets beters voor bedacht: een draadloze band.  Fabio Bambang Oetomo, CEO van Bambi Medical, vertelt meer over hoe de Bambi Belt werkt, waarom het nodig was om iets anders te ontwikkelen dan de bestaande middelen en hoe de reacties uit de praktijk zijn. Technisch gezien is de band al goedgekeurd. Momenteel kijkt het Máxima Medisch Centrum in Veldhoven hoe hij in de workflow van de afdeling past. Zowel de verloskundigen als de ouders hebben tot nu toe positief gereageerd. See omnystudio.com/listener for privacy information.
2/20/20246 minutes, 19 seconds
Episode Artwork

Amateur paleontologen ontdekken honderden bijzondere fossielen in Frans bos

Het zou zomaar eens kunnen dat je er een wandelingetje overheen hebt gemaakt: de bijna 400 ongelooflijk goed bewaard gebleven fossielen van 470 miljoen jaar oud die recent zijn ontdekt in het zuiden van Frankrijk in een dal van de Montagne Noire.   Ze werden gevonden door twee amateur paleontologen, die zelf ook meteen doorhadden dat ze op iets bijzonders waren gestuit. Het is namelijk één van de meest diverse en rijkste vondsten uit dat tijdperk. Dat maakt de ontdekking ontzettend belangrijk voor onderzoek naar ecosystemen uit die tijd.   Tussen de fossielen zitten stukken schelp, maar ook zeldzame zachtere lichaamsdelen die niet vaak bewaard blijven zoals spijsverteringskanalen. De enorm diverse groep organismen, waar onder meer garnaalachtigen tussen zitten, algen, sponzen en kwallen, bevond zich ooit helemaal bij de zuidpool, maar is wellicht verder naar het noorden getrokken toen temperaturen opliepen.  De fossielen zullen de komende tijd uitvoerig worden onderzocht. Daaruit zal moeten blijken hoe de organismes precies in elkaar zaten en hoe ze te linken zijn aan moderne verre familieleden. Wordt vervolgd dus. Maar voor nu: misschien toch net iets beter tussen je voeten kijken tijdens je volgende vakantiewandeling. Je weet het maar nooit. Lees hier meer over het onderzoek: New fossil site of worldwide importance uncovered in southern FranceSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/20/20241 minute, 54 seconds
Episode Artwork

Hoe goed begrijpen we onze streektalen nog?

Streektalen, die hoor je weinig op nationale radiozenders. Ook in het dagelijks leven neemt het gebruik ervan steeds verder af en daarmee ook onze algemene kennis over dit cultureel erfgoed. Daar hopen drie taalonderzoekers wat aan te doen. Met een bordspel dat iedereen kan spelen.  In deze audio hoor je taalwetenschapper Hedwig Sekeres van de Rijksuniversiteit Groningen. Meer informatie over het spel vind je hier: Streektaalstrijd.See omnystudio.com/listener for privacy information.
2/19/20245 minutes, 51 seconds
Episode Artwork

Hier worden de implantaten van de toekomst gemaakt

Implantaten gemaakt van materiaal dat afbreekt, of dat zelfs bestaat uit levende cellen: onderzoekers van de TU Delft werken in verschillende labs aan de implantaten van de toekomst. Daarvoor zoomen ze onder andere in op hoe cellen en de moleculen in cellen reageren op verschillende soorten materialen. Ook worden er - inmiddels met behulp van AI - nieuwe materialen ontworpen die we eerder niet voor mogelijk hielden. Materialen die vervolgens een deur verder uit de 3D-printer komen, om daarna weer naast levende cellen onder een microscoop te belanden.  Onderzoekers Amir Zadpoor en Roderick Tas vertellen vanuit één van de labs meer over hun werk. See omnystudio.com/listener for privacy information.
2/19/20248 minutes, 47 seconds
Episode Artwork

Wanneer ontstond humor? Ten minste 13 miljoen jaar geleden, denken onderzoekers.

Wanneer ontstond humor? Ten minste 13 miljoen jaar geleden, denken onderzoekers.  Zelfs voor taal tot onze beschikking staat, halen we al plezier uit elkaar een beetje voor de gek houden, grapjes maken en plagen. Nu vroegen onderzoekers zich af of dat plaaggedrag - wat mensen al laten zien als ze nog piepjong zijn - ook voorkomt bij apen.  Grappen maken lijkt makkelijk, maar er is flink wat sociale intelligentie voor nodig en de vaardigheid om vooruit te kunnen denken. Behoorlijk knap dus dat mensenbaby's zo jong als acht maanden al een beginnetje van dit gedrag laten zien.  En nu blijkt uit nieuw onderzoek dat dit ook voor apen geldt.   Bij orang-oetangs, gorilla's, bonobo's en chimpansees wisten de wetenschappers gedrag vast te leggen en bestuderen dat lijkt op ons spelend plagen, met elementen van verrassing en uitdaging erin, net als bij ons.   Omdat dit gedrag bij alle vier de grote aapsoorten werd gezien, vermoeden de onderzoekers dat deze voorloper van humor zich ten minste 13 miljoen jaar geleden al ontwikkelde in onze met apen gedeelde voorouders.  De apen lieten het gedrag vooral zien als ze ontspannen waren. Vaak was het de plager die het werk verrichte. Duwen met een stokje, aanstaren, aan haren trekken, in het gezichtsveld van de ander bewegingen maken, iets afpakken: het leek allemaal behoorlijk op wat wij als kinderen doen.   Onderzoekers als Jane Goodall hadden eerder al opgemerkt dat dit soort gedrag voorkwam onder chimpansees, maar dit was het eerste uitgebreide onderzoek onder meerdere soorten naar dit specifieke gedrag. Lees hier meer over het onderzoek: Do apes have humor?See omnystudio.com/listener for privacy information.
2/18/20242 minutes, 4 seconds
Episode Artwork

Onderzoekers laten vlees groeien in rijstkorrels

Er wordt hard gewerkt aan eiwitrijke alternatieven voor dierlijk vlees. Er wordt bijvoorbeeld gekeken naar producten gemaakt van insecten, of kweekvlees. Koreaanse onderzoekers komen nu met een wel heel bijzonder recept: rijstkorrels met kweekvlees erin.   Volgens de onderzoekers heeft de poreuze binnenkant van een rijstkorrel de ideale structuur om dierlijke spier- en vetcellen in te laten groeien. Ook zijn er in rijstkorrels al stofjes aanwezig die deze groei stimuleren.   Het proces werd nog wat extra geholpen door de rijstkorrels een coating van vis-gelatine te geven. Vervolgens werden de spiercellen en vetcellen van koeien in de rijstkorrels gezaaid en na zo'n 9 tot 11 dagen in het lab was de vlees-rijst klaar.   Wat levert dat dan precies op? Rijst met 8 procent meer eiwit en 7 procent meer vet. Het idee is dat dit nog wel wat omhoog kan worden gebracht als aan de omstandigheden in de rijstkorrels gesleuteld wordt.   De onderzoeker menen hiermee een veilig en betaalbaar eiwitrijk alternatief te hebben ontwikkeld met een veel kleinere fossiele voetafdruk dan echt dierlijk vlees.  Of het ook smakelijk is, dat zal je zelf moeten beoordelen, mocht het ooit daadwerkelijk de weg naar de supermarkt vinden. Lees hier meer over het onderzoek: By growing animal cells in rice grains, scientists dish up hybrid foodSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/17/20241 minute, 44 seconds
Episode Artwork

Duurzame chirurgische robots en instrumenten maken te moeilijk? Welnee

Veel instrumenten die gebruikt worden om te opereren zijn ontzettend kostbaar, maar gaan toch na één keer gebruiken de prullenbak in. Dit moet anders als we de zorg willen verduurzamen en dat kan het ook, meent onderzoeker Tim Horeman van de TU Delft.  Hij laat het ons zien in zijn lab, waar de duurzame ontwerpen gemaakt en getest worden. Hij hoopt met zijn ideeën voor een nieuwe beweging te zorgen in de medische wereld, hoe moeilijk het ook is om dat in gang te zetten. Zelf mochten we ook even een operatie uitvoeren. Of dat een goed idee was hoor je aan het einde van deze aflevering. See omnystudio.com/listener for privacy information.
2/16/202411 minutes, 35 seconds
Episode Artwork

Hoe onze handgebaren voorspellen wat we gaan zeggen

Als we met elkaar in gesprek zijn gebruiken we veel meer dan alleen woorden. Denk aan gezichtsuitdrukkingen, knikjes, het hoofd schudden, of handgebaren. Het help allemaal om de boodschap of onze reactie begrijpelijker te maken.  Tijdens zo'n gesprek zijn onze hersenen constant bezig met het voorspellen van wat er gezegd gaat worden. Zouden we daarbij misschien die handgebaren gebruiken? Helpen die ons bij het vooruit denken?   Dat zoekt Marlijn ter Bekke van het Donders Instituut en het Max Planck Instituut samen met haar collega's uit. Hun laatste publicatie vind je hier: Hand Gestures Have Predictive Potential During Conversation: An Investigation of the Timing of Gestures in Relation to Speech. See omnystudio.com/listener for privacy information.
2/15/20244 minutes, 59 seconds
Episode Artwork

Verliefd worden werkt nog net als in de jaren '70

Als je samen iets spannends meemaakt, word je sneller verliefd. Die wijsheid komt uit onderzoek uit de jaren '70. Maar zou dat nog steeds zo werken? Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.See omnystudio.com/listener for privacy information.
2/14/20246 minutes, 34 seconds
Episode Artwork

Onderzoek naar hoe microben weefsel afbreken veelbetekenend voor forensisch onderzoek

We hebben het allemaal wel eens voorbij zien komen in een misdaadserie of -film: aan de hand van de beestjes op een lichaam wordt door een forensisch expert bepaald hoe lang geleden iemand is overleden.   Dankzij een nieuw onderzoek, waarbij wetenschappers voor het eerst een netwerk van zo'n 20 soorten microben in kaart hebben gebracht die verantwoordelijk zijn voor het afbreken van dierlijk materiaal, moet dit straks een stuk nauwkeuriger kunnen.    Het proces achter de afbraak van plantenmateriaal, iets wat op grote schaal gebeurt in de natuur, begrepen we al een stuk beter. Dit onderzoek, dat jaren heeft geduurd, levert belangrijke kennis op over hoe buiten menselijk materiaal wordt afgebroken.  Voor het onderzoek lieten ze 36 lichamen bij drie verschillende forensische instituten afbreken onder verschillende klimaat- en bodemomstandigheden en tijdens verschillende seizoenen. Tijdens dat proces werden huid- en bodemmonsters bestudeerd.   Dit maakte het onder meer mogelijk om uit te zoeken welke microben er aanwezig waren, hoe die daar kwamen en hoe ze van invloed waren op het proces. Tot hun verrassing vonden ze steeds dezelfde soorten, ongeacht de omstandigheden.   Het bleek niet te gaan om microben die al in de bodem of in ons lichaam zitten. Het lijkt erop dat ze allemaal door insecten worden gebracht.    Omdat ook de timing waarop de verschillende soorten verschenen heel precies te voorspellen bleek, zeggen de onderzoekers hiermee een tool te hebben ontwikkeld waarmee veel accurater kan worden voorspeld hoe lang geleden iemand overleden is. Lees hier meer over het onderzoek: Groundbreaking study on decomposing microbes could help transform forensic scienceSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/14/20242 minutes, 10 seconds
Episode Artwork

Honderden kinderen de 3D-scannner in om Europese veiligheidsnormen te verbeteren

Bij het ontwerpen van veel voorwerpen wordt nog onvoldoende rekening gehouden met kindveiligheid. Dat geldt zowel voor voorwerpen als fietshelmen, als voor bankjes in bushokjes en andere objecten in de openbare ruimte.  In veel gevallen zijn de maten die hiervoor worden gebruikt (als ze al worden gebruikt) achterhaald of beperkt. Onderzoekers van de TU Delft hopen daar met nieuwe metingen iets aan te veranderen. Ze krijgen daarbij hulp van een heleboel kinderen en een 3D-scanner.  In deze audio hoor je onderzoeker Toon Huysmans. Lees hier meer over het KidsCAN-project: Help ons een veiligere wereld te creëren voor kinderen De TU Delft doet ook mee aan De Slimme Zorg Estafette 2024, onder andere door het organiseren van hun eigen Health Maand.See omnystudio.com/listener for privacy information.
2/13/20247 minutes, 16 seconds
Episode Artwork

Nieuwe test kan bevolkingsonderzoek darmkanker verbeteren

Sinds 2014 doen we in Nederland bevolkingsonderzoek naar darmkanker. Dat heeft er al voor gezorgd dat de ziekte vaker in een vroeg stadium al wordt opgespoord. Maar nu denken onderzoekers dat de test die hiervoor wordt gebruikt ook nog verbeterd kan worden. Zo'n 10 jaar werkten ze aan een nieuwe test en de laatste onderzoeken laten zien dat er inderdaad ruimte voor verbetering is. Onderzoeker Gerrit Meijer van het Nederlands Kanker Instituut vertelt er meer over.  Meer lezen over het onderzoek kan hier: Nieuwe test kan darmkankerscreening verbeterenSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/12/20246 minutes, 7 seconds
Episode Artwork

Doneren we meer geld als we precies weten waar het aan besteed wordt?

Veel mensen zien zichzelf graag als behulpzaam en vrijgevig. Maar zijn we dat eigenlijk wel echt? Linh Vu van de Universiteit van Amsterdam en haar collega's doen hier onderzoek naar. In hun laatste werk keken ze naar het doneren van geld aan kinderen in nood. Wat bleek: als we alle informatie hebben over waar ons geld naar toe gaat, dan staat het er behoorlijk goed voor met onze vrijgevigheid.  In een eerdere aflevering bespraken we Waarom sommige mensen voor onwetendheid kiezenSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/12/20244 minutes, 18 seconds
Episode Artwork

Met een natte huid waarschijnlijk minder schade bij blikseminslag

Laten we even vooropstellen dat je het beste een veilige beschutte plek kunt opzoeken als het onweert. Maar mocht je onverhoopt toch midden in een storm belanden, dan zou het weleens beter kunnen zijn om jezelf helemaal nat te laten regenen.  Er bestonden al wel wat theorieën hierover, er zijn - helaas - ook experimenten met dieren gedaan, maar het is zoals je zult begrijpen niet iets wat je makkelijk bij mensen kunt testen. Duitse onderzoekers hebben nu een poging gedaan met behulp van twee 3D-modellen van het menselijk hoofd.  Daarop smeerden ze een paar lagen met iets wat nog het meeste wegheeft van agar, het poeder dat van zeewier wordt gemaakt. De geleidende eigenschappen van ons eigen hoofd werden daarmee zo goed mogelijk nagebootst. Elk laagje kreeg ook een aantal elektroden.    Vervolgens werd één van de twee modellen natgemaakt met een spray van regenachtige vloeistof. Daarna werden de twee modellen blootgesteld aan een simulatie van 10 blikseminslagen. In beide gevallen trok er een stroomgolf over het hoofd heen.  Maar het natte hoofd had een lagere lading in de diepere lagen die het brein vertegenwoordigden en liet ook minder schade zien.   De wetenschappers zelf geven ook aan: meer onderzoek is nodig. Maar met deze resultaten willen ze wel verder. Het liefst zouden ze met behulp van meer van dit soort instrumenten beschermend materiaal ontwikkelen dat je zou kunnen dragen, bijvoorbeeld wanneer je wandelt, in een storm terechtkomt en nergens kunt schuilen. Lees hier meer over het onderzoek: Wet skin could save lives when lightning strikes, study finds See omnystudio.com/listener for privacy information.
2/11/20242 minutes
Episode Artwork

Orkanen worden zo hevig dat we een nieuwe categorie moeten toevoegen, menen onderzoekers

Hij stamt uit begin jaren zeventig: de Schaal van Saffir-Simpson. Daarmee worden sindsdien - aan de hand van windsnelheid, luchtdruk en stormvloed - orkanen ingedeeld in één van vijf categorieën.  Qua windsnelheid begint categorie één bij 119 kilometer per uur. Categorie vijf begint bij windsnelheden van 250 kilometer per uur. Maar door klimaatverandering zijn stormen heviger geworden, zeggen wetenschappers in een nieuw onderzoek, wat volgens hen betekent dat er een extra categorie bij moet komen.   In de afgelopen 10 jaar zijn er al vijf megastormen geweest die in deze zesde categorie zouden vallen, met windsnelheden van meer dan 300 kilometer per uur. Ondanks dat het aantal orkanen niet lijkt toe te nemen, doet de heftigheid van de stormen dat wel, zou blijken uit satellietmetingen van de afgelopen 40 jaar.   Dit zou het gevolg zijn van de warmere water- en luchttemperaturen en de luchtvochtigheid. Lopen die temperaturen verder op, dan zal die hevigheid van stormen ook verder toenemen. En daar moet in de orkaanschaal, die natuurlijk ook dient als waarschuwingsinstrument, rekening mee gehouden worden.   Het zal niet de eerste schaal zijn die aangepast wordt aan het klimaat. Zo voegde Australië recent de kleur paars toe om extreme hitte in weerkaarten te kunnen aantonen en kreeg de hittestress-schaal voor koraal in de VS er drie nieuwe zware categorieën bij. Het National Hurricane Center van de VS heeft nog niet gereageerd op de publicatie over de schaal voor orkanen, die ooit mede door hun directeur in het leven werd geroepen. Voorlopig dus nog geen officiële categorie 6. Lees hier meer over het onderzoek naar orkanen: Hurricanes becoming so strong that new category needed, study says en hier meer over de nieuwe hitte-stress schaal voor koraal: ‘Literally off the charts’: global coral reef heat stress monitor forced to add new alerts as temperatures riseSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/10/20242 minutes, 18 seconds
Episode Artwork

We weten eindelijk waarom blauwe bessen blauw zijn

Als je een blauwe bes perst, dan krijg je geen sap van dezelfde blauwe kleur. Daarin zie je eerder de dieprode pigmenten die schuilgaan in de schil terug. Dat moet betekenen, dachten onderzoekers, dat de kleur die wij zien ergens anders vandaan komt. Wat is hier aan de hand?    Na zorgvuldig onderzoek blijkt nu dat de kleur afkomstig is van de structuur in het waxlaagje op de schil. De manier waarop de kristallen in dat buitenste laagje zijn opgebouwd zorgt ervoor dat het licht dat op de bessen valt zo wordt weerkaatst dat wij en sommige andere dieren het zien als blauw.  Natuurlijk hebben ze ook even geprobeerd of dit ook na te maken is. En dat lukte inderdaad. In het lab creëerden ze een coating van de wax die ze hadden geoogst. Niet meer dan twee micron dik. Het weerkaatst minder goed dan het echte werk, maar is voor ons wel overduidelijk blauw van tint.   De onderzoekers hopen dat ze hiermee een nieuw soort verf kunnen maken. Eentje die duurzaam, biocompatibel en zelfs eetbaar zou kunnen zijn. Misschien is het zelfs mogelijk om de andere natuurlijke eigenschappen van de wax te behouden. Zo heeft het laagje op vruchten bijvoorbeeld ook een zelfreinigende werking. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists reveal why blueberries are blueSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/9/20241 minute, 48 seconds
Episode Artwork

We begrijpen weer iets beter hoe zebravissen moeiteloos weefsel laten teruggroeien

In tegenstelling tot mensen zijn zebravissen ontzettend goed in het laten teruggroeien van beschadigd weefsel. Dit regeneratieve trucje willen we natuurlijk maar al te graag kopiëren, maar dan moeten we het eerst tot op de molecuul begrijpen. Dat doen we zeker nog niet helemaal, maar we komen wel steeds iets dichterbij. Eén van de onderzoekers die hier in is gedoken is Maaike Allers. Zij deed haar werk bij het Hubrecht Instituut en heeft net haar promotie achter de rug. Ze vertelt meer over waar ze precies naar hebben bekeken. See omnystudio.com/listener for privacy information.
2/8/20246 minutes, 37 seconds
Episode Artwork

Honderd meter sprinten zonder te ademen: het kan!

Kun je de honderd meter sprint volbrengen zonder te ademen? Ja, dat blijkt te kunnen. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs, met het antwoord op een vraag waarvan je niet wist dat je hem had. Vandaag in de studio: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.
2/7/20246 minutes, 31 seconds
Episode Artwork

Nieuw soort pterosaurus ontdekt in Schotland

Op het Isle of Skye in Schotland is een nieuw soort pterosaurus ontdekt. Onder deze soort vallen de grootste vliegende dieren die ooit op aarde zijn voorgekomen. Van het dier zijn delen van de schouders, vleugels, poten en ruggenwerf gevonden. Veel van de botten zitten volledig vast in steen en kunnen alleen met CT-scans worden bekeken. De gevonden ceoptera, zoals hij is genoemd, verraste de onderzoekers, omdat de vliegende reptielen blijkbaar dus ook voorkwamen in de Middle Jurassic periode in het Verenigd Koninkrijk.  Dat geeft nieuwe kennis over belangrijke gebeurtenissen in de evolutie van de soort. Ze kwamen al eerder voor dan gedacht, bleven langer en verspreiden zich vrijwel over de hele wereld. Ook leefden ze op het eind naast de vliegende dino's die daarna evolueerden richting onze moderne vogelsoorten. Lees hier meer over het onderzoek: New species of Jurassic pterosaur discovered on the Isle of SkyeSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/7/20241 minute, 24 seconds
Episode Artwork

Deze bacterie kan leven zonder celwand en daardoor DNA opnemen en uitwisselen

We snappen steeds beter hoe bacteriën zich op slimme manieren verstoppen voor ons immuunsysteem en voor medicatie. Een Leidse onderzoeker dook voor haar promotie in één van de trucjes die we nog niet zo goed begrijpen. Ze bestudeerde ongevaarlijke bodembacteriën die zonder celwand kunnen leven en DNA uit hun omgeving op kunnen slurpen. Zouden ziekmakende bacteriën in ons lichaam dit ook doen, dan maakt dat ze dubbel zo gevaarlijk. Ze kunnen zich zonder celwand beter verstoppen en het opnemen en doorgeven van DNA kan zorgen voor resistentie. Nou zitten de bestudeerde bodembacteriën niet in ons lichaam, maar er zijn genoeg plekken - denk aan afvalwaterzuiveringsinstallaties - waar veel verschillende soorten bacteriën bij elkaar zitten. Waarvan in ieder geval sommigen dit trucje kunnen uitvoeren. Hoe beïnvloedt dit de verspreiding van ziektes en het ontstaan van resistentie? In deze audio hoor je Renée Kapteijn. Zij deed haar onderzoek bij het Instituut Biologie Leiden. Lees hier meer over de publicatie die eerder verscheen in Nature naar aanleiding van haar werk: Celwandloze bacteriën slurpen DNA uit omgeving op onderdeel van het grotere TargetBio-project.See omnystudio.com/listener for privacy information.
2/6/20245 minutes, 56 seconds
Episode Artwork

Indrukwekkend Nederlands klimaatinstrument klaar om met NASA-satelliet de lucht in te gaan

Morgenochtend zal vanaf het Kennedy Space Center in Florida - naar alle waarschijnlijkheid, zoals dat gaat - een nieuwe klimaatsatelliet gelanceerd worden. Met aan boord: een nogal indrukwekkend instrument van Nederlandse bodem.  We spreken SRON-onderzoeker Aaldert van Amerongen over de laatste voorbereidingen, over wat het SPEXone-instrument dat ze met Airbus Netherlands bouwden precies gaat meten en wat ze daarmee hopen te kunnen zeggen over het klimaat. De verwachting is dat we dankzij deze metingen straks veel en veel meer te weten komen over de verschillende soorten fijnstofdeeltjes en hun effect op het klimaat. Daarover bestaat nu nog veel onduidelijkheid.  Lees hier meer over het instrument: SPEXone for PACESee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/5/20245 minutes, 47 seconds
Episode Artwork

Groot of klein maakt geen verschil: bacteriën zwemmen even snel

Langere ledematen: sterkere slagen. Voor sommige zwemkampioenen is dat zeker waar, maar hoe zit dat bij bacteriën? Net even anders, hebben onderzoekers ontdekt.   Zowel grote als kleine bacteriën gebruiken een piepklein zweepstaartje om zich voort te bewegen. Deze mini propellertjes helpen de bacteriën om eten te bereiken en aan vijanden te ontsnappen.   Nou zou je kunnen denken - en dat deden sommige onderzoekers ook: een langere loggere bacterie zwemt door zijn grootte tegen meer weerstand in. Grote bacteriën zouden daardoor langzamer voortbewegen dan kleinere.   Om dat te testen zijn de bewegingen van 25.000 bacteriën in hoge resolutie bestudeerd. En wat bleek: of ze nou 2, 4, of 6 micrometer lang waren: ze zwommen allemaal precies even snel. Namelijk zo'n 20 micrometer per seconde. Even ter verduidelijking: een micrometer is 0,001 millimeter. En dat alles lukt ze dankzij dat piepkleine zweepstaartje dat 100 keer per seconde rondzwaait.   Maar hoe doen de zware jongens dat nou? Want die extra weerstand is er wel. Die blijken extra zweepstaartjes te hebben, zodat ze de extra kracht in huis hebben om bij te blijven. Want verplaatsen als groep is een stuk veiliger, ook als je een bacterie bent.   Deze resultaten zijn naast interessant ook nog eens nuttig: ze kunnen belangrijk zijn in onderzoeken naar hoe infecties zich verspreiden en in onderzoek naar efficiënte kunstmatige microzwemmertjes. Lees hier meer over het onderzoek: Bacteria are evenly matched in swimming contests, no matter their sizeSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/5/20242 minutes, 8 seconds
Episode Artwork

De sterren aan de rand van onze Melkweg bewegen trager dan gedacht

Astronomen hebben ontdekt dat de sterren in de buitenwijken van onze Melkweg trager hun rondjes om het centrum draaien dan werd gedacht. Dat zou volgens de onderzoekers betekenen dat we nog eens even heel goed naar bestaande donkere materie-modellen moeten kijken.  Hoe sterren aan de buitenranden van sterrenstelsels bewegen vertelt ons namelijk iets over de aanwezigheid van die donkere materie. Als die materie er niet zou zijn, dan zouden sterren ver van het midden van een stelsel vertragen.   In de jaren 60 en 70 werd al gezien dat dit bij veel stelsels niet het geval is: de sterren aan de buitenkant maken hun rondje even snel als de sterren dichter bij het centrum. De verklaring hiervoor moet een krans van donkere materie zijn. Het zwaartekrachtseffect daarvan zorgt ervoor dat de sterren blijven bewegen.   Nou zou je denken dat we onze eigen Melkweg door en door kennen. Maar omdat we er middenin zitten is iets als het meten van de bewegingen van die sterren best lastig.   Gelukkig brengt ruimtetelescoop Gaia momenteel zoveel mogelijk sterren in de Melkweg in beeld. Die data op zich liet nog geen afremming van sterren aan de rand zien, maar gecombineerd met data van APOGEE-grondinstrumenten zagen onderzoekers die afremming tot hun grote verrassing ineens wel.  Dat suggereert dat er in het midden van ons Melkweg minder donkere materie moet zijn dan werd gedacht. Wat er precies aan de hand is en waarom onze Melkweg hierin afwijkt van andere stelsels, dat zal toekomstig onderzoek moeten uitwijzen. Lees hier meer over het onderzoek: Study: Stars travel more slowly at Milky Way’s edgeSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/4/20242 minutes, 6 seconds
Episode Artwork

Fruitvliegjes geven inkijkje in evolutie mannelijke geslachtsdelen

Met dank aan de fruitvlieg hebben onderzoekers nieuwe ontdekkingen gedaan over de evolutie van mannelijke geslachtsdelen.   Ze keken hier naar secundaire geslachtskenmerken, daaronder vallen bij ons: lichaamshaar, borsten, de adamsappel, maar ook het mannelijke geslachtsdeel zelf. Eigenlijk alles wat zich in de puberteit ontwikkelt. Bij een pauw zijn dat bijvoorbeeld de staartveren. Bij insecten zijn het ook de externe geslachtsdelen.   En dat zijn de snelst evoluerende lichaamsdelen van dieren die er maar zijn. Ze vormen zich snel maar zijn door de tijd heen ook flink van vorm en grootte veranderd. Waarschijnlijk grotendeels door seksuele selectie: dat wat het meest werd gekozen of getolereerd door vrouwen.   Nou proberen onderzoekers natuurlijk steeds vaker zoveel mogelijk uit te zoeken over de genetische oorsprong van dit soort aanpassingen. En dus hebben ze eerst maar eens twee fruitvliegsoorten bestudeert. Waarbij ze keken naar een deel van de mannelijke geslachtsdelen.  Een soort flapjes waarmee het fruitvliegvrouwtje wordt vastgepakt tijdens de seks. Ze wilden specifiek hiernaar kijken omdat juist dat deel in de laatste 240.000 jaar enorm is veranderd. Zowel in grootte als in vorm. En ze ook nog flink verschillen tussen de twee soorten.   Zo kwamen ze er uiteindelijk achter dat één van de twee fruitvliegsoorten meer van het gen Sox21b had. En dat dat gen in die soort verantwoordelijk was voor veel kleinere flapjes. Nou kun je bij fruitvliegen natuurlijk iets wat je niet bij mensen kunt doen: genetische aanpassingen uitproberen.  Dat hebben ze ook gedaan. Ze hebben fruitvliegjes meer of minder van dat gen gegeven en zagen dat dit inderdaad de grootte en vorm van die geslachtsdelen beïnvloedde. En dat had weer invloed op hoe lang er gepaard werd met vrouwtjes.  Hiermee is het één van de weinige gevallen waarin het nu bekend is welke genen hier een rol bij spelen. Terwijl er heel veel insecten en dieren zijn waarbij die geslachtsdelen enorm zijn veranderd door de tijd heen.  Wat de onderzoekers nu kunnen doen is.. nog veel meer testen. Welke vorm en grootte geeft de mannetjes een streepje voor? Welke worden door de vrouwtjes vaker gekozen? Hoe is het van invloed op hoe lang er wordt gepaard?   En ook interessant: is het misschien zo dat de vrouwtjes beter hun eigen soort kunnen herkennen als die qua geslachtsgrootte heel anders zijn dan een andere soort? En zorgt dat ervoor dat die verschillen blijven bestaan?   Genoeg vragen om nog te beantwoorden. En dan hebben we het nog niet eens over de mens gehad. Lees hier meer over het onderzoek: Fruit flies give further insight into evolution of male genitalia driven by sexual selectionSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/3/20243 minutes, 14 seconds
Episode Artwork

Nemo kan strepen tellen

Anemoonvissen, zoals kleine Nemo en zijn vader, hebben dankzij Pixar een vrij schattige reputatie. Maar eigenlijk zijn de diertjes behoorlijk fel. Met veel overgave verdedigen ze hun woonplekken in zeeanemonen tegen indringers. Met name als het om indringers van hun eigen soort gaat.  Maar hoe weten die visjes eigenlijk dat ze te maken hebben met hun eigen soort? Hoe onderscheiden ze die van andere gestreepte anemoonvissen? Want die zijn er genoeg.  Om hierachter te komen creëerden onderzoekers een school van jonge Nemo's. Ze lieten ze opgroeien zonder ooit een andere vissoort te hebben gezien. Toen ze 6 maanden oud waren filmden ze de reactie van de vissen op verschillende andere soorten en op onbekenden van hun eigen soort.  En toen zagen ze het gebeuren: anemoonvissen van dezelfde soort - in het Engels de common clownfish - die met drie witte strepen, werden verreweg het hardst aangepakt. Vissen van een andere anemoonvissensoort, eentje zonder strepen aan de zijkant, werden soms bijna genegeerd. Terwijl andere soorten met twee strepen, of zelfs sommige met drie strepen mild werden gepest.   Om een beter beeld te krijgen van wat hier nou precies gebeurde, werden mini schooltjes van drie vissen apart gezet. Ze werden geconfronteerd met een volledig oranje vis van hun eigen soort, en eentje met één geschilderde streep, twee strepen, of drie.    Zo zagen ze dat de indringer met drie strepen het er weer flink van langs kreeg, terwijl de streeploze vissen en de vissen met één streep amper werden lastiggevallen. De vis met twee strepen werd het ook niet makkelijk gemaakt. Dat zou ermee te maken kunnen hebben dat anemoonvissen beginnen met twee strepen als ze jonger zijn.   Conclusie van de onderzoekers: Nemo kan tellen.  Lees hier meer over het onderzoek: Clownfish count stripes to distinguish friend from foeSee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/2/20242 minutes, 28 seconds
Episode Artwork

Hersenscans suggereren: oudere vrouwen gevoeliger voor pijn door verschil in hersenactiviteit

De wat oudere mensen onder ons zullen het vast herkennen: de pijntjes nemen met de jaren toe. Maar is het simpelweg slijtage? Of zit het hem bijvoorbeeld ook in hoe onze hersenen pijn verwerken? En hoe zit het met de verschillen tussen mannen en vrouwen?  Vooral naar dat laatste hebben onderzoekers nu gekeken. Juist in oudere leeftijdsgroepen. Ze zagen een verminderde reactie in specifieke gebieden in het brein bij oudere vrouwen, terwijl ze dezelfde hoeveelheid pijn als oudere mannelijke deelnemers ervaarden.  De onderzoekers vermoeden dat de verminderde reactie betekent dat het pijnverkwerkingssysteem in de hersenen onder andere minder goed in staat is om pijnstilling in gang te zetten. En dat zou betekenen dat vooral oudere vrouwen gevoeliger zijn voor pijn. Lees hier meer over het onderzoek: Brain changes behind pain sensitivity may affect older women more Lees hier meer over het anesthesie-onderzoek dat wordt genoemd: Hormonal basis of sex differences in anesthetic sensitivitySee omnystudio.com/listener for privacy information.
2/1/20246 minutes, 41 seconds
Episode Artwork

Soms kan een boycot werken

Een boycot kan werken. Maar dan moet hij wel aan een aantal eisen voldoen. Welke, hoor je van historicus Peter van Dam van de Universiteit van Amsterdam. Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.
1/31/20245 minutes, 30 seconds
Episode Artwork

Robot leert twee keer zo snel braille lezen als een mens in onderzoek naar namaken vingertoppen

Wetenschappers hebben een robotische sensor ontwikkeld die, mede dankzij kunstmatige intelligentie, twee keer zo snel braille kan lezen als een mens. 315 woorden per minuut met een nauwkeurigheid van bijna 90 procent.   Nou is het niet zo dat deze robot is ontwikkeld om mensen met slecht of geen zicht te helpen. Al zou dat wel een optie zijn. Het was onderdeel van een onderzoek naar het nabootsen van de gevoeligheid van menselijke vingertoppen.  Dat is één van de moeilijkste onderdelen om goed te krijgen in robots en protheses omdat onze zachte vingertoppen nogal indrukwekkend zijn. Ze kunnen de kleinste veranderingen in textuur voelen, zijn temperatuurgevoelig en ze helpen ons in te schatten hoe en met hoeveel kracht we iets moeten vastpakken of verplaatsen zonder het te beschadigen.   Voor een robot of prothese zou het ook handig zijn om die gevoelige kussentjes te hebben, alleen moeten er dan vaak ook sensoren in verwerkt worden.  Vandaar deze test met een nieuw soort robotische vingerstoppen. Braille-robots bestonden overigens al wel, alleen lazen die de letters één voor één. Deze aangepaste variant leest met behulp van sensoren en kleine cameraatjes meer zoals een menselijke lezer zou doen.   Het moeilijke hierbij was wel dat het beeld beweegt en daardoor onduidelijk wordt, maar met een slim algoritme hebben ze dat in dit geval opgelost en haalden ze uiteindelijk eenzelfde nauwkeurigheid als een gemiddelde menselijke braille-lezer.  In de toekomst willen ze gaan kijken of ze deze techniek kunnen verwerken in een volledige robotische hand, met het idee dat het ooit in de buurt moet komen van al onze aftast- en vastpakvaardigheden. Lees hier meer over het onderzoek: Robot trained to read braille at twice the speed of humans. See omnystudio.com/listener for privacy information.
1/31/20242 minutes, 18 seconds
Episode Artwork

Kun je charisma aanleren?

Genoeg boeken en cursussen die zeggen dat het kan: jezelf charismatischer maken. Of in ieder geval: zo overkomen op anderen. Maar wat zegt een persoonlijkheidsonderzoeker daarover?  In dit artikel van BBC Science Focus wordt met expert Ryne Sherman besproken of de verschillende facetten van charisma te trainen zijn. Al vrij snel wordt duidelijk: makkelijk is het niet. See omnystudio.com/listener for privacy information.
1/30/20246 minutes, 31 seconds
Episode Artwork

Razendsnel meerdere eiwitten tegelijk volgen in een cel: met deze nieuwe methode lukt het

Wetenschappers hebben een methode ontwikkeld waarmee voor het eerst razendsnel de bewegingen van meerdere eiwitdeeltjes in een bacteriële cel tegelijk gevolgd kunnen worden. De methode is interessant voor allerlei onderzoeken en toepassingen waarin processen in cellen een rol spelen. Zelf bestudeert onderzoeker Koen Martens bijvoorbeeld vooral DNA-herstel en dat doet hij in een wel heel bijzonder organisme.  Lees hier meer over het onderzoek: Tracking Molecules at Turbo Speed of Nieuwe manier om beweging in cel te volgenSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/29/20245 minutes, 30 seconds
Episode Artwork

Met de hand schrijven mogelijk beter voor hersenenverbindingen

Veel mensen zijn inmiddels gewend om notities, berichtjes aan anderen, agendapunten, boodschappenlijstjes en hersenspinsels in hun telefoon of laptop te tikken.   Maar daar moeten we misschien toch weer een beetje op terugkomen, menen onderzoekers. Schrijven met de hand zou namelijk veel beter zijn voor zowel ons geheugen als onze taalvaardigheid.   In dit Noorse onderzoek bestuurden ze hersenverbindingen en hersenactiviteit terwijl ze de twee schrijfstijlen met elkaar vergeleken. Ze zagen dat er tijdens het schrijven met de hand veel complexere patronen te zien waren dan tijdens het typen.  Activiteit die gelinkt wordt aan het opslaan en verwerken van informatie. Iets wat dus belangrijk is voor het leren en onthouden van nieuwe dingen.   Nou is het wel een onderzoek dat is uitgevoerd met een beperkte groep universiteitsstudenten. Ook schreven de deelnemers met een digitale pen op een touchscreen en typten ze met één vinger. Daar zou je zeker nog wat van kunnen zeggen. Al verwachten de onderzoekers dat het schrijven op een touchscreen geen verschil zou moet maken.   Het is natuurlijk ook niet onlogische dat de handbewegingen die we met schrijven gebruiken meer van onze hersenen vragen dan type-bewegingen. Krullen en lussen in plaats van tikken op toetsen.   Die verschillen in hersenactiviteit zouden mogelijk ook verklaren waarom kinderen die leren schrijven en lezen op een tablet meer moeite hebben met het uit elkaar houden van gespiegelde letters als de kleine ‘b’ en 'd’. Ze hebben het simpelweg niet gevoeld tot in hun vingers.   Dus. Haal die pen maar weer uit de kast. En doe in ieder geval je volgende boodschappenlijstje met de hand, zou ik zeggen. Lees hier meer over het onderzoek: Writing by hand may increase brain connectivity more than typing on a keyboard  See omnystudio.com/listener for privacy information.
1/29/20242 minutes, 12 seconds
Episode Artwork

Nog maar twee over: kan IVF de noordelijke witte neushoorn redden?

Van de noordelijke witte neushoorn bestaan nog maar twee dieren. Twee vrouwtjes in Kenia die 24 uur per dag worden bewaakt. Beide kunnen ze geen jongen meer krijgen en dus is het einde voor deze soort in zicht.   Toch is er nog wel enige hoop. In de vorm van 30 embryo's. Als het lukt om een andere neushoornsoort als draagmoeder te laten fungeren, dan is het misschien nog niet te laat. Makkelijk is dit plan niet. Maar een succesvolle eerste embryotransplantatie in een zuidelijke witte neushoorn laat nu zien dat het niet onmogelijk moet zijn.   Het plaatsen van de embryo's vond plaats in september vorig jaar. De embryo's kwamen van een zuidelijke witte neushoorns en werden bij draagmoeders van dezelfde soort geplaatst. Met een succesvolle zwangerschap als gevolg.   Alleen stierven zowel de vader als de zwangere moeder helaas aan een bacteriële infectie die niets met de ingreep te maken had. Het baby'tje dat de moeder in haar droeg was toen 70 dagen oud. Dat is maar een heel klein stukje van de totale draagtijd, die 16 maanden duurt. Toch is het piepkleine diertje volgens de onderzoekers het bewijs dat het moet kunnen.   Nou is het wel zo dat de embryo's die er nog zijn van de noordelijke witte neushoorn van de eitjes van één vrouwtje en twee mannetjes zijn gemaakt. Dat betekent dat zelfs als het lukt om meerdere jonge dieren geboren te laten worden er niet genoeg genetische variatie is om een gezonde populatie te beginnen. Dat hopen onderzoekers in de toekomst op te lossen met genetische aanpassingen, onder andere met behulp van genetisch materiaal van het dier uit musea.   Maar dat is op de zaken vooruitlopen. Eerst kijken of een IVF-zwangerschap überhaupt lukt. In mei of juni van dit jaar, wordt de eerste poging gedaan. Lees hier meer: Just two northern white rhinos remain. The species’ first IVF pregnancy could save them from extinctionSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/28/20242 minutes, 22 seconds
Episode Artwork

Algoritme kan zelfs op onduidelijke foto's zeehonden tellen en soorten onderscheiden

Marien bioloog Jeroen Hoekendijk onderzocht voor het NIOZ en de universiteit van Wageningen of het mogelijk is om het tellen van zeehonden met de computer te doen, in plaats van met de hand.  Dat op zich zou het onderzoekers al veel makkelijker maken, maar als dit ook nog eens lukt met satellietbeelden, of minder scherpe foto's, dan zouden de zeehondenpopulaties in het Noordpoolgebied ook veel beter in de gaten gehouden kunnen worden.  Hoekendijk en zijn collega's is het gelukt om een slim computermodel te ontwikkelen en testen, waarmee dat zou moeten kunnen. Ze vonden zelfs een oplossing voor het onderscheiden van verschillende soorten zeehonden, want dat gaat op foto's die van heel hoog zijn genomen niet zomaar.  See omnystudio.com/listener for privacy information.
1/27/20244 minutes, 9 seconds
Episode Artwork

Hoe een mier een leeuw verslaat

Een miezerig invasief miertje zal je niet direct zien als een waardige vijand voor een machtige Afrikaanse leeuw. Toch blijkt uit nieuw onderzoek dat mieren het de leeuwen in Oost-Afrika behoorlijk moeilijk maken. Ze zijn zelfs van invloed op het dieet van de grote katten.  Tientallen jaren bestudeerden wetenschappers met zenders, camera's, satellieten en modellen het ecosysteem in een wildpark in Kenia. Naast een indrukwekkende hoeveelheid dieren, vind je daar ook de acaciaboom.   De bladeren van deze boom zijn een gewilde snack onder de planteneters, maar de boom heeft daar iets op bedacht. Een samenwerking met een lokale miersoort. Zij een veilig huis, de boom een leger van beestjes dat de strijd aangaat met hongerige olifanten en giraffen.  Een complexe balans, die al heel lang goed werkt. Maar 15 jaar geleden arriveerde een invasieve miersoort - de glimmende dikkop - die de boel in de war begon te schoppen. De met mensen meegereisde mierensoort opende de aanval op de boommieren. Wat de acaciabomen steeds vaker onbeschermd achterlaat.   En dat heeft een watervaleffect zien de onderzoekers. Olifanten hebben ineens alle kans om hele bomen te strippen. De leeuwen die in de omgeving leven zijn daardoor de beschutting kwijt die ze onder andere nodig hebben voor het besluipen van zebra's.   De leeuwen moeten nu improviseren. Steeds vaker gaan ze achter buffels aan, maar dat is geen makkelijke prooi. Terwijl er inmiddels pogingen worden gedaan om een deel van de bomen te redden, moet nog maar blijken of dat op tijd is voor de leeuwen.   En zo kan zelfs het kleinste schakeltje in de natuur een gigantische verschuiving in gang zetten.   Lees hier meer over het onderzoek: Tiny ant species disrupts lion’s hunting behaviorSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/26/20242 minutes, 20 seconds
Episode Artwork

Nieuwe methode maakt productie biokoolstof op grote schaal mogelijk

Nederlandse onderzoekers hebben een nieuwe methode ontwikkeld om biokoolstof te produceren voor diverse toepassingen. Het zou onder andere heel geschikt zijn om veen mee te vervangen in potgrond. Ook wordt gekeken of het uiteindelijk fossiele koolstof in batterijen, in de staalindustrie, in de waterzuivering en in cement kan vervangen. In deze audio hoor je onderzoeker Rian Visser. Lees hier meer over het onderzoek: TNO ontwikkelt methode om biokoolstof te producerenSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/25/20246 minutes, 6 seconds
Episode Artwork

Nederlands satellietinstrument verstuurt voor het eerst succesvol data via laser naar de aarde

Een Nederlands satellietinstrument heeft voor het eerst succesvol data via een laser naar de aarde verstuurd. De geslaagde test is een belangrijke mijlpaal voor de ruimtevaartindustrie in ons land. Dick de Bruijn van TNO legt uit wat de techniek ook alweer inhoudt, wat ze nu precies is gelukt en wat er de komende tijd gaat gebeuren. Een animatie over het experiment vind je hier: How does laser satellite communication work? Meer lezen over het project kan onder andere ook hier: Optische satellietcommunicatieSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/24/20246 minutes, 27 seconds
Episode Artwork

Megalodon: niet massief en snel, maar slank en sloom?

Hij was gigantisch en angstaanjagend en... slank? Uit nieuw onderzoek zou blijken dat de enorme prehistorische Megalodon haai een stuk minder bonkig was dan eerder werd gedacht.   We zijn natuurlijk constant onze ideeën over uitgestorven dieren aan het bijschaven, onder andere omdat we met elke technologische stap vooruit of nieuwe fossiele vondst weer nieuwe details ontdekken.  Nu zouden we dus ook ons beeld van The Meg moeten bijstellen. Niet massief als een witte haai, maar langer en slanker. Dat baseren onderzoekers op een analyse van een incomplete set fossiele wervels.   Volgens deze groep wetenschappers zijn er in het verleden wat foute aannames gedaan over Megalodon. Zo zou als vergelijkingsmodel meer dan eens een jonge witte haai gebruikt zijn, terwijl er toch echt duidelijke anatomische verschillen aan te wijzen zijn. Er bestaan nu van eenzelfde fossiel verschillende schattingen in lengte. Dat schiet natuurlijk niet op.   Eerder onderzoek suggereerde dat Megalodon een stuk minder snel heeft gezwommen dan eerder werd gedacht. Dat zou aansluiten bij de langere slankere lichaamsvorm die hij volgens dit laatste onderzoek moet hebben gehad.   Maar om helemaal zeker te weten hoe het dier er ooit uitzag zou het wel nog steeds nodig zijn om ten minste één volledig skelet te vinden. Massief en snel, of slank en sloom: een ontmoeting met dit roofdier moet in beide gevallen behoorlijk angstaanjagend zijn geweest. Met dank aan: Huge, fearsome … and slender: rethink megalodon body shape, experts saySee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/24/20242 minutes, 6 seconds
Episode Artwork

Onderzoek naar bestaande bloedtest Alzheimer suggereert: evengoed als ruggenpik of scan

Er wordt al jaren hard gewerkt aan een bloedtest voor het diagnosticeren van Alzheimer. Onderzoekers van een Zweedse Universiteit hebben één van de reeds ontwikkelde testen nu nader onderzocht. Hun conclusie: dit werkt evengoed als een ruggenprik of hersenscan. Omdat een ruggenprik invasief en onprettig is en een scan vaak enorm kostbaar, is de hoop dat een bloedtest een makkelijk en goedkoop alternatief is voor het stellen van de diagnose. Zeker als we ooit richting bevolkingsonderzoeken willen bewegen. Het uitvoerig bestuderen van ontwikkelde bloedtesten was nog moeilijk, omdat er vaak niet genoeg testen beschikbaar waren. Experts reageren hoopvol op een onderzoek waarin dat wel gelukt lijkt te zijn. Hierin werd gekeken naar een bestaande bloedtest die de aanwezigheid van het eiwit p-tau217 aantoont. Volgens de onderzoekers lukt het met de test evengoed als met een ruggenprik en zelfs beter dan met een scan om aan te tonen of er sprake van Alzheimer is. Het onderzoek zelf vind je hier: Diagnostic Accuracy of a Plasma Phosphorylated Tau 217 Immunoassay for Alzheimer Disease Pathology Er werd onder andere hier over geschreven: Blood test could revolutionise diagnosis of Alzheimer’s, experts say en hier New blood test that screens for Alzheimer’s may be a step closer to reality, study suggests. Hier vind je meer info over ALZpath, het bedrijf achter de test.  See omnystudio.com/listener for privacy information.
1/23/20245 minutes, 59 seconds
Episode Artwork

Terwijl de wereld keek naar de maanlader, ontvingen ze in Dwingeloo de eerste amateurradio vanaf de maan ooit

Japan is sinds afgelopen vrijdag het vijfde land op de maan. Wel is het nog onduidelijk hoe het precies gaat aflopen met hun maanlander SLIM. De zonnepanelen doen het niet en na een paar uur waren de batterijen leeg. Maar terwijl alle ogen en schotels gericht waren op SLIM, keken ze bij de radiotelescoop in Dwingeloo naar iets anders: een klein apparaatje dat tijdens de landing over boord werd gegooid. Waarom? Vanaf dat hoppertje werd door Japanse radioamateurs een signaal gestuurd dat ze hier in Nederland beter binnen konden halen dan in de Japanse controlekamer zelf lukte. Daarmee hebben ze ook in Dwingeloo een primeur: ze ontvingen de eerste amateurradio vanaf de maan.  Tammo Jan Dijkema, vrijwilliger bij de radiotelescoop in Dwingeloo en onderzoeker bij Astron, vertelt meer over wat ze hebben ontvangen en wat daar nou zo bijzonder aan is. Lees hier meer over de maanmissie: Japan’s successful Moon landing was the most precise ever of Japan hopes sunlight can save stricken Slim Moon lander. En hier meer over wat ze in Dwingeloo hebben gedaan: UHF-signalen van Japanse maanrover ontvangen in DwingelooSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/22/20246 minutes, 9 seconds
Episode Artwork

Kwispelen honden omdat wij van ritme houden?

De mens heeft een enorme invloed gehad op hoe dieren, vooral huisdieren, er nu uitzien. Zo heeft de manier waarop we honden hebben gefokt er waarschijnlijk voor gezorgd dat ze nu voornamelijk bruine ogen hebben.   Nu denken onderzoekers dat we ook van invloed zijn geweest op hoe ze kwispelen. Vandaag de dag wordt de kwispelende staart van dit trouwe gezelschapsdier gezien als een uiting van gevoel. Een blij gevoel over het algemeen. Maar hoe is dat gedrag ooit ontstaan?   Uit onderzoek is bijvoorbeeld al gebleken dat door mensen opgevoede hondenpuppies veel meer kwispelen dan door mensen opgevoede wolvenpups. Ook is al eens ontdekt dat honden naar rechts kwispelen bij positieve ervaringen, zoals het terugzien van hun baasje, maar naar links bij spannende situaties waaruit ze zich willen terugtrekken.   Honden kwispelen meer dan andere hondachtigen, ook als ze volwassen zijn. Vermoedelijk heeft dat met ons selectieproces bij het fokken te maken gehad. En mogelijk deden we dat, opperen deze wetenschappers nu, omdat de mens enorm gevoelig is voor ritme.   Er is wel flink wat onderzoek nodig om dat met meer zekerheid te kunnen zeggen. Er zijn ook genoeg andere aannemelijke theorieën. Mogelijk hebben we erop geselecteerd tijdens het fokken omdat we de kwispelcommunicatie prettiger vinden dan geblaf. Lees hier meer over het onderzoek: Dogs may wag their tails so much due to rhythm-loving humans, scientists saySee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/22/20241 minute, 50 seconds
Episode Artwork

Potvissen leven in enorme groepen met elk hun eigen cultuur, net als wij

Potvissen: ze kunnen 15 meter lang worden, 45.000 kilo wegen en wel twee uur duiken op zoek naar eten. En, weten we nu: ze leven in gigantische sociale groepen van wel 20.000 individuen. Voornamelijk vrouwen en kinderen.   Voor het onderzoek werden geluidsopnames en dronebeelden gebruikt. Zo konden ze onder andere horen hoe de groepen zich van elkaar onderscheiden: door hun morsecode achtige dialecten. In de Stille Oceaan vonden ze in totaal zeven van dit soort grote clans, elk met hun eigen dialect.   De groepen komen elkaar af en toe tegen, zagen ze, maar daten gebeurt alleen binnen de eigen groep. Volgens de onderzoekers lijkt het alsof ze zich bewust zijn van hun verschillen en dit ook in stand houden. Inderdaad: niet heel veel anders dan cultuur werkt bij ons.  In de potvismaatschappij lijkt ook sprake te zijn van overleg in plaats van hard leiderschap. Beslissingen lijken gezamenlijk te worden gemaakt. ‘Soms', vertelt een onderzoeker, ‘deed een groep er wel een uur over om te bedenken welke kant ze op zouden gaan’.   Ze dachten ook sporen te zien van menselijke beïnvloeding. Potvissen kunnen wel 80 worden, sommige hebben de tijd nog meegemaakt waarin er vrij op ze gejaagd werd. Dieren die in gebieden leven waar ook nu nog gejaagd wordt, laten een verminderde vruchtbaarheid, kleinere lichaamsgrootte en gefragmenteerde leefgroepen zien.   De onderzoekers hopen nu dat ze verder terug in de tijd, eigenlijk voor onze bemoeienis kunnen kijken naar de geschiedenis van dit enorme dier. Makkelijk wordt dat niet, interessant ongetwijfeld wel. Lees hier meer over het onderzoek: Sperm whales live in culturally distinct clans, research findsSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/21/20242 minutes, 14 seconds
Episode Artwork

James Webb ontdekt oudste zwarte gat ooit

Onderzoekers hebben de James Webb telescoop gericht op het oudste heelal dat eerder is gevonden door de Hubbletelescoop. In het binnenste van dat heelal ontdekten ze iets indrukwekkends: een superzwaar zwart gat. Het is het oudste zwarte gat dat ooit is gedetecteerd.  Dat er zo vroeg in het universum - namelijk 400 miljoen jaar na de oerknal - al zo'n zwaar zwart gat kon ontstaan verbijstert onderzoekers wereldwijd. Van de superzware zwarte gaten die we al kenden, zoals die in het centrum van onze Melkweg, werd gedacht dat ze er miljarden jaren over hebben gedaan om zo groot te groeien.   Maar dit nieuwe superzware zwarte gat moet in een veel kortere tijd heel groot zijn geworden. Vermoedelijk kunnen zwarte gaten ook groot geboren worden, of eet het zwarte gat veel sneller materie uit de omgeving op. Dat zou dan zo'n vijf keer sneller moeten zijn dan wat tot nu toe voor mogelijk werd gehouden.   Het kleine heelal waarin dit superzware zwarte gat zich bevindt is met zo'n vreetzak geen lang leven gegund. Dat betekent ook het einde van het zwarte gat zelf, want met dat geschrok hindert het de formatie van sterren en heeft het uiteindelijk zelf niets meer om op te eten.   Lees hier meer over het onderzoek: Astronomers detect oldest black hole ever observedSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/20/20241 minute, 46 seconds
Episode Artwork

Enorme ijsformatie ontdekt op Mars

15 jaar geleden werden tijdens de onbemande Mars Express-missie indrukwekkende afzettingen ontdekt op de evenaar van de planeet. Het was alleen niet duidelijk waar de formatie uit bestond. Misschien stof en as, mogelijk iets anders.   Die duidelijkheid lijkt er nu wel te zijn: het moet gaan om een enorme laag ijs, van wel 3.7 kilometer dik. Dat blijkt uit de analyse van nieuwe radarbeelden. Het gaat om een hoeveelheid die, als het zou smelten, het hele oppervlak van Mars zou bedekken met een laag water van 1.5 tot bijna 3 meter.   De volgende vraag is: wanneer is deze ijs-formatie ontstaan? En hoe zag de planeet er destijds uit? Als bevestigd kan worden dat het hier om waterijs gaat, dan zou dat volgens de onderzoekers ons kennis over de klimaatgeschiedenis van de Rode Planeet enorm verrijken.   Ook is de locatie van deze ijsafzettingen gunstig voor toekomstige missies naar Mars. Het is één van de weinige plekken waar een basis gebouwd zou kunnen worden en dan is een grote hoeveelheid water om de hoek behoorlijk gunstig. Lees hier meer over het onderzoek: Buried water ice at Mars's equator?See omnystudio.com/listener for privacy information.
1/19/20241 minute, 36 seconds
Episode Artwork

Nederlandse onderzoekers gaan Uruguay helpen bij meten luchtvervuiling

Het Uruguayaanse Ministerie van Milieu heeft het Nederlandse TNO ingeschakeld om te helpen bij het beter in kaart brengen van de luchtvervuiling in het land.  Daar gaan ze verschillende technieken voor inzetten. Anton Leemhuis van TNO vertelt meer over wat er precies gemeten gaat worden, hoe ze dat gaan doen en waarom het belangrijk is om dit soort projecten op te zetten in andere landen.  Lees hier meer: TNO ondersteunt Uruguay in gebruik satellietdata bij voorspelling luchtkwaliteit Lees hier het artikel van het FD (abonnement nodig): De groene revolutie in Uruguay van wind en waterSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/19/20245 minutes, 39 seconds
Episode Artwork

Hoe vanuit Rotterdam geprobeerd wordt het Caribisch koraal te redden, met behulp van vissen

Het gaat enorm slecht met het koraal in het Caribisch gebied. Er wordt dan ook van alles geprobeerd om hier nog wat aan te veranderen. Eén van de mogelijke oplossingen komt uit een dierentuin in Rotterdam.  We spreken Sander van Lopik van Diergaarde Blijdorp, oprichter van het RoffaReefs-project. Daarin ligt de nadruk niet op het koraal zelf, maar op de belangrijke rol van de vissen die er in en rondom leven. Tijdens hun poging om in de riffen van Bonaire met een drijvende kraamkamer de lokale vissoorten op te kweken, ontdekten ze nog iets: waar ze eigenlijk aan werken is een enorme niet eerder gemaakte database met waardevolle kennis over de voortplanting van tropische vissen.  Lees hier meer over de rol van Diergaarde Blijdorp: Blijdorp omarmt RoffaReefs Zelf meewerken aan dit project? Neem dan even via Blijdorp contact op. Ze zoeken nog studenten die naar Bonaire willen komen.See omnystudio.com/listener for privacy information.
1/18/20246 minutes, 5 seconds
Episode Artwork

Deo helpt niet tegen angstzweet

Sportzweet en angstzweet hebben een heel andere samenstelling. Niet zo gek, want ze hebben ook een heel ander doel. En belangrijk: deo helpt niet tegen angstzweet. Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Eliane Neuteboom.See omnystudio.com/listener for privacy information.
1/17/20245 minutes, 11 seconds
Episode Artwork

Eindelijk ontdekt hoe moordende bacterie zijn slachtoffers kiest

We weten al dat het gebeurt sinds de jaren zestig: Bdellovibrio bacterivorous is een rovende bacteriesoort die in staat is om andere soorten op te sporen en te doden.   Dat doet de bacterie door de cel binnen te dringen en die van binnenuit op te eten, om vervolgens naar buiten te barsten.  Maar om dit te doen, moet de bacterie toegang krijgen tot het slachtoffer. Ze moeten zich op de één of andere manier hechten. Maar omdat de slachtoffers die ze kiezen enorm gevarieerd zijn, snapten onderzoekers niet hoe ze dit deden. Hoe kunnen ze zich hechten aan al die verschillende vormen?   Daar zijn ze nu achter: de bacterie heeft verschillende lange sliertachtige eiwitten op het oppervlak. Een stuk of twintig. Een beetje als een sleutelbos. Waarbij elke sleutel toegang geeft tot een ander slachtoffer. Het lukte de onderzoekers zelfs om één zo'n sleutel-slachtoffercombinatie te achterhalen. Waarom doen ze hier nou al zolang onderzoek naar en is het nieuws dat dit nu is ontdekt: snappen hoe deze bacterie dit doet, kan wellicht zorgen voor een nieuwe manier om met behulp van deze bacterie andere, voor ons schadelijke bacteriën op te sporen en te doden. Nu nog achterhalen welke sleutels bij welke sleutelgaten horen. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists solve mystery of how predatory bacteria recognizes preySee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/17/20241 minute, 46 seconds
Episode Artwork

Mogelijk stroomde er honderden miljoenen jaren lang water op Mars, maar niet onafgebroken

Waarschijnlijk heeft er honderden miljoenen jaren lang water gestroomd door de riviervalleien van de planeet Mars. Veel langer dan eerder werd gedacht. Maar dat stromende water werd wel afgewisseld met lange droge periodes.  Lees hier meer over het onderzoek: Water May Have Flowed Intermittently in Martian Valleys for Hundreds of Millions of Years, waarin naar de inslagkraters op de rivierbodem is gekeken om te bepalen wanneer en hoelang het water stroomde.  En hier meer over het werk van onderzoeker Lonneke Roelofs van de Universiteit Utrecht, ook te horen in deze audio.See omnystudio.com/listener for privacy information.
1/16/20246 minutes, 12 seconds
Episode Artwork

Verhalend lezen zorgt voor sterkere sociaal-cognitieve vaardigheden

Veel en vaak verhalen lezen zorgt voor sterkere sociaal-cognitieve vaardigheden, zoals empathie. Bij zowel kinderen als volwassenen. En dat zorgt er weer voor dat we ons tijdens het lezen beter en sneller kunnen inleven in personages. Dat blijkt uit onderzoek van taalwetenschapper Lynn Eekhof van de Radboud Universiteit. Ze promoveerde vandaag op dit onderwerp: Verdiep je empathie door meer en vaker te lezen!See omnystudio.com/listener for privacy information.
1/15/20246 minutes, 7 seconds
Episode Artwork

Oeroud DNA laat onder andere zien hoe de ziekte MS naar Europa kwam

Onderzoekers hebben dankzij oeroud genetisch materiaal een beter beeld gekregen van hoe sommige genetische aanpassingen hun weg naar Europa hebben gevonden. Eén daarvan is een verhoogd risico op de ziekte MS.   De oorspronkelijke dragers zijn in drie golven naar ons continent gekomen. De eerste golf vond zo'n 45.000 jaar geleden plaats, toen jagers-verzamelaars vanuit Azië deze kant op kwamen. Rond 11.000 jaar geleden trokken boeren uit het Midden-Oosten naar Europa en 5000 jaar geleden voegden zich daar ook nog herders uit het westen van Azië bij.   Wat werd gedacht is dat de meeste genetische verschillen die we nu zien zijn ontstaan doordat al deze groepen en de al aanwezige populatie zich mengden en mensen zich door de tijd heen aanpasten aan de omstandigheden in verschillende delen van Europa. Maar dat blijkt toch niet het geval te zijn.   Zo zagen de onderzoekers onder andere dat sommige migratiegroepen vrijwel niet mixten met de bewoners die er al waren, maar dat bestaande populaties op sommige plekken zijn verdreven en vervangen. In Denemarken is dit bijvoorbeeld het geval.   Ook ontdekten ze dat moderne mensen veelal genetische sporen van alle drie de migratiegroepen bij zich dragen, maar afhankelijk van de leefplek vaak meer van de één dan van de ander.   Veel van de genetische kenmerken die wij nu nog hebben, waaronder genen die fysiologische kenmerken als lengte aansturen en genen die voor een verhoogde kans op sommige ziektes zorgen, zijn terug te voeren naar één van de drie stromingen.   Zo is een verhoogd risico op MS bijvoorbeeld meegekomen met de laatste golf uit het westen van Azië. Mogelijk leverden dezelfde genen oorspronkelijk ook een evolutionair voordeel op en is dat waarom ze zo sterk zijn doorgegeven. Lees hier meer over het onderzoek: Ancient DNA reveals origins of multiple sclerosis in EuropeSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/15/20242 minutes, 24 seconds
Episode Artwork

Waarom de grootste aap die ooit leefde het niet overleefde

Zo'n drie meter lang en tegen de 300 kilo was ie waarschijnlijk: de grootste aapachtige die ooit over de aarde liep. Onderzoekers weten nu iets beter waarom andere soorten het wel hebben gered, maar deze reus, Gigantopithecus blacki, het niet heeft gehaald.  Antropoloog Ralph von Koenigswald was degene die, 90 jaar geleden, in een apotheek in Hong Kong de eerste enorme tand van het uitgestorven dier vond. Inmiddels hebben onderzoekers in grotten verspreid door China in totaal vier kaakbotten en zo'n 2000 tanden gevonden. Maar dat is het ook. Andere delen van het skelet zijn nooit ontdekt en dat maakt het nogal moeilijk om veel over de enorme aap te kunnen zeggen.  En dus hebben onderzoekers bestaande fossielen en de bodem op de plek waar deze werden gevonden nog eens beter bestudeerd. Zes verschillenden technieken werden gebruikt om te bepalen wanneer het dier heeft geleefd en in welke omstandigheden het uitstierf.  De nieuwe schatting zegt dat de aapachtige het vol heeft gehouden tot zo'n 295,000 tot 215,000 jaar geleden. En terwijl tanden van veel oudere exemplaren van het dier tekenen laten zien van een overvloed aan voeding en water, suggereren tanden van de laatst levende exemplaren dat hun dieet flink veranderde en ze minder voedingsstoffen binnenkregen.  In deze periode waren er ook veranderingen in het landschap. Minder dichte bossen en meer open vlaktes. Andere, ook uitgestorven, aapachtigen uit die tijd lijken zich beter te hebben aangepast. Eén orang-oetangsoort, die langer doorleefde, werd bijvoorbeeld kleiner. Waarschijnlijk om hoog in de bomen te kunnen klimmen op zoek naar vruchten. G. blacki werd in die tijd juist groter. Te lomp wellicht om bij de goede snacks te kunnen.   Om een nog accurater beeld van de leefomstandigheden en lichaamsgrootte van het dier te krijgen zouden wel nog meer fossielen nodig zijn, van andere delen van het lichaam. Terug naar de grotten dus. Lees hier meer over het onderzoek: Why did the world’s biggest ape go extinct?See omnystudio.com/listener for privacy information.
1/14/20242 minutes, 42 seconds
Episode Artwork

Biomaterialen zorgen voor veel minder uitstoot, maar klimaatneutraal zijn ze nog niet

Een heleboel fossiele materialen kunnen tegenwoordig vervangen worden door biomaterialen. Denk bijvoorbeeld aan plastic of kleding gemaakt van plantenmateriaal. Het idee hierachter is natuurlijk dat dit beter is voor het milieu.   Maar in hoeverre is dat ook zo? Onderzoekers van de Radboud Universiteit legden de resultaten van 130 internationale studies naast elkaar om daar antwoord op te kunnen geven. Ze keken naar de hele keten: van grondstofwinning, tot productie en afvalverwerking.   Zo zagen ze dat gemiddeld genomen biomaterialen 45 procent minder CO2 uitstoten dan hun tegenhangers gemaakt van fossiele brandstof. Maar er zijn wel grote verschillen tussen de biomaterialen. Geen één is volledig klimaatneutraal, al kwamen enkelen al wel in de buurt. Sommigen stoten zelfs meer CO2 uit dan de fossiele variant.   Willen we op grote schaal overstappen op biomaterialen, dan is er dus nog wel wat werk aan de winkel. Naast uitstoot ook wat betreft andere effecten van de productie van biomaterialen.   Meer plantmateriaal betekent in sommige gevallen namelijk ook meer kunstmest, en dat heeft ook gevolgen voor het milieu. Het is volgens de onderzoekers dus belangrijk om naar het hele plaatje te blijven kijken. Zodat we niet het ene probleem met het volgende probleem vervangen. Lees hier meer over het onderzoek: Biomaterialen leiden tot een forse reductie in broeikasgasemissies, maar nog niet klimaatneutraalSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/13/20241 minute, 52 seconds
Episode Artwork

Lignine als rendabele basis voor duurzame vliegtuigbrandstof stapje dichterbij

Terwijl kleinere voertuigen steeds vaker elektrisch zijn, is dat voor het massatransport - denk vliegtuigen en schepen - een stuk moeilijker te realiseren. Daarom wordt er hard gewerkt om dan in ieder geval alvast de brandstoffen die ze nu nog nodig hebben te verduurzamen.   Zo maakt een Engels bedrijfje – het zit nog in een testfase, maar toch - al kerosine van rioolslib. In Eindhoven kijken onderzoekers met veel interesse naar het plantaardige lignine als alternatief voor aardolie. Dat vind je naast suiker in biomassa.   Nou kunnen suikers worden omgezet in ethanol, en kun je chemicaliën en brandstoffen maken van lignine. Het probleem is dat dit laatste alleen nog niet efficiënt genoeg lukt om rendabel te zijn.   Dat heeft ermee te maken dat de sterke koolstof-koolstofverbindingen in lignine moeilijk uit elkaar te krijgen zijn. En daar hebben onderzoekers van de TU Eindhoven nu een oplossing voor gevonden.  Door de koolstofverbindingen eerst te activeren op metalen nanodeeltjes raken ze verzwakt. Daardoor zijn ze een stuk makkelijker te kraken in de volgende stap van het proces.  Uiteindelijk maakt deze combinatie een veel hogere opbrengst mogelijk, wat volgens de onderzoekers hernieuwbare brandstof op basis van lignine eindelijk commercieel levensvatbaar maakt. Lees hier meer over het onderzoek: Het kraken van koolstof-koolstofverbindingen in lignine om duurzame vliegtuigbrandstoffen te makenSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/12/20241 minute, 48 seconds
Episode Artwork

Oudste fossiel van stukje huid ooit gevonden

Onderzoekers hebben in een grot een gefossiliseerd stukje van de buitenste laag van de huid van een oeroud reptiel ontdekt. Het is het oudste huidfossiel dat tot nu toe is gevonden. 21 miljoen jaar ouder dan de vorige recordhouder.  Met het geribbelde oppervlak lijkt het een beetje op de huid van een krokodil, maar het heeft ook kenmerken die gevonden worden bij slangen en wormhagedissen. Het moet dus om een reptiel gaan, maar omdat er geen botten zijn gevonden of andere overblijfselen, weten de onderzoekers niet precies om welk soort het moet gaan.   Het vinden van restanten van deze laag van de huid, ook al gaat het in dit geval maar om een stukje niet groter dan een vingernagel, geeft belangrijke informatie over de evolutie van dieren. Bij de transitie van leven in het water naar leven op het land was die beschermende buitenste laag huid namelijk erg belangrijk.  Huid en ander zacht weefsel blijven zelden bewaard, maar in dit geval is dat door unieke omstandigheden wel gebeurd. Het grottensysteem in Oklahoma waarin de vondst werd gedaan was waarschijnlijk vrij van zuurstof en rijk aan fijne klei, wat beiden de afbraak van de fossielen geremd kan hebben. Ook lekte er olie door deze grotten, wat ook moet hebben bijgedragen aan het behoud van de huid. Lees hier meer over het onderzoek: Oldest known fossilized skin is 21 million years older than previous examplesSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/12/20241 minute, 52 seconds
Episode Artwork

Bestaand vaccin blijkt in sommige mensen 'slapende' immuuncellen wakker te maken

Het meer dan honderd jaar oude BCG-vaccin blijkt bij sommige mensen 'slapende' immuuncellen wakker te maken. Het begrijpen van dit mechanisme en weten waarom het vaccin niet bij iedereen hetzelfde effect heeft is heel belangrijk voor de ontwikkeling van nieuwe, betere vaccins tegen infectieziektes als tuberculose, hiv en malaria. Voor alle drie geldt dat die verbetering nog hard nodig is.  We bespreken de ontdekking met internist infectioloog van het Radboudumc: Mihai Netea. Meer over het onderzoek lees je hier: Vaccin versterkt aangeboren immuniteit bij mensen met ‘slapende’ immuuncellenSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/11/20245 minutes, 34 seconds
Episode Artwork

Elke vingerafdruk uniek? AI zegt van niet.

Vingerafdrukken zijn nog altijd een belangrijk onderdeel van forensisch onderzoek. In veel zaken gaven ze de doorslag en linkten ze een dader aan een wapen of plaats delict. Maar stel die dader doet op twee locaties iets misdadigs. Op de ene laat diegene een vingerafdruk van de duim achter en op de ander een vingerafdruk van de wijsvinger. Dan zijn die twee niet zomaar aan elkaar te linken. Want: elke vingerafdruk is uniek geldt niet alleen per persoon, maar zelfs per vinger aan dezelfde hand. Werd gedacht.   Dat spreken onderzoekers van de universiteit van Columbia nu tegen. 60.000 vingerafdrukken gingen in paartjes een algoritme in, sommige waren van verschillende mensen, sommige van dezelfde persoon maar andere vingers.   Na wat training kon het algoritme met behoorlijk wat zekerheid - bijna 80 procent - aangeven wanneer twee vingerafdrukken van verschillende vingers van dezelfde persoon waren. Toch waren collega-onderzoekers en forensische experts sceptisch. Uniek is uniek. Dit kan niet kloppen. Paper niet geaccepteerd.   De onderzoekers gingen door met het trainen van hun algoritme. Met meer data bleef het AI-systeem verbeteren. Maar weer werd de publicatie geweigerd.   Eén van de open vragen bleef namelijk: wat ziet dit algoritme dat experts al die tijd hebben gemist? Wat bleek: het kijkt niet naar de vertakkingen en eindpuntjes van de tekeningen in vingerafdrukken, maar naar de middelste golfjes en bochtjes.   Ondanks dat het algoritme nog niet goed genoeg is om de doorslag te geven in een strafrechtelijke zaak, kan het al wel richting geven in een onderzoek. De verwachting is dat het met meer data alleen nog maar beter zal gaan werken. Voor nu was het genoeg om uiteindelijk toch een paper gepubliceerd te krijgen. Lees hier meer over het onderzoek: AI discovers that not every fingerprint is uniqueSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/11/20242 minutes, 28 seconds
Episode Artwork

De tijd is bijna op

19 januari 2038, om veertien minuten en zeven seconden na vier uur 's nachts is de tijd op. In elk geval voor computers. Logisch, want dat is 2.147.483.648 seconden na middernacht 1 januari 1970. Gelukkig kunnen we makkelijk tijd bij maken. Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.
1/10/20246 minutes, 9 seconds
Episode Artwork

150.000 liter regenwater opslaan: onder dit dierentuinplein kan het

Onder het vernieuwde plein bij de oude ingang van Diergaarde Blijdorp vind je tegenwoordig 5000 - deels holle - betonnen bufferblokken. Daarmee zijn de zakkende straatstenen verhoogd, maar ze zitten er ook zodat regenwater kan worden opgeslagen. Regenwater dat na zorgvuldig zuiveren weer kan worden ingezet in de dierentuin. En dat scheelt flink wat drinkwater. We spreken Rene Reusen, verantwoordelijk voor alle bouwprocessen in de dierentuin, Dorian Hill van Bufferblock en Kieran Dartée van Field Factors over dit gezamenlijke project.See omnystudio.com/listener for privacy information.
1/10/202410 minutes, 35 seconds
Episode Artwork

De dierentuin als veldlab voor de rest van de stad

In een stad kun je als onderzoeker niet zomaar alles testen. Zelfs op een universiteitscampus kan het lang niet allemaal. Wetenschappers uit Delft hebben daar al een tijdje een mooie oplossing voor: ze doen hun experimenten eerst tussen de olifanten en zeeleeuwen.  Lindsey Schwidder van het TU Delft Innovation & Impact Centre vertelt in deze aflevering meer over de verschillende experimenten die hun studenten en onderzoekers uitvoeren in Diergaarde Blijdorp in Rotterdam.  In deze audio hoor je ook Leon Haimes van Reefy over een nieuw soort kunstmatig rif dat zowel dient als golfbreker als voor de bevordering van biodiversiteit. En Jelle Dercksen, hij doet onderzoek naar het opsporen en monitoren van dieren aan de hand van eDNA in het water. Meer over het onderzoek naar slimme wateropslag en waterzuivering hoor je in deze aflevering.See omnystudio.com/listener for privacy information.
1/9/202416 minutes, 14 seconds
Episode Artwork

Ballontelescoop succesvol gelanceerd vanaf Antarctica, eerste testen goed

Terwijl wij hier tijdens de jaarwisseling voor miljoenen aan vuurwerk omhoog zagen gaan, ging er in Antarctica iets heel anders de lucht in: een telescoop aan een ballon ter grootte van een voetbalveld. En met succes, weten we inmiddels.  We praten bij met onderzoeker Jose Silva van SRON. Hij was bij de voorbereidingen en de lancering. Eerder spraken we hem ook al over de voorbereidingen en hoe het is om op Antarctica te werken. Die afleveringen vind je hier: Ballontelescoop Gusto klaar voor vertrek vanaf AntarcticaTelescoop die aan ballon de lucht in zal gaan is aangekomen op AntarcticaSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/8/20245 minutes, 42 seconds
Episode Artwork

Gehoorapparaatjes verminderen kans op overlijden met 25 procent, zeggen onderzoekers

Voor veel van ons geldt: als we ouder worden, werkt ons gehoor minder goed. Je kunt dan gehoorapparaatjes aanschaffen. Maar ondanks dat ze vandaag al een stuk minder opvallen dan vroeger, kiezen er toch nog altijd aardig wat mensen voor om zonder door het leven te gaan. Het gehoorverlies op de koop toe nemend.   In de VS draagt bijvoorbeeld slechts 1 van de 10 mensen die het nodig heeft een gehoorapparaat. In het Verenigd Koninkrijk is dat 3 op de 10. Geen goeie cijfers, zeggen onderzoekers nu, want wat blijkt: het dragen van gehoorapparaatjes als je ze nodig hebt kan de kans op overlijden met zo'n 25 procent verminderen.   Waar dat hem volgens de onderzoekers in zit is de link tussen verbetering van het gehoor en mentale- en cognitieve gezondheid. Dit zou de algemene gezondheid weer ten goede komen en daarmee ook de levensverwachting.   Ze bestudeerden voor dit onderzoek meer dan 1800 mensen met gehoorverlies uit een groep van 10.000 deelnemers. Slechts 237 van de 1800 slechthorenden gebruikte regelmatig gehoorapparaatjes. Los van factoren als leeftijd, afkomst en inkomen bleek de kans op overlijden in de groep niet- of weinig-gebruikers 25 procent hoger te liggen.   Mocht je dus twijfelen of je wel of niet die gehoortest moet doen, of laat je de aangeschafte gehoorapparaatjes standaard uit, dan is dit wellicht het moment om actie te ondernemen. Lees hier meer over het onderzoek: Hearing aids reduce risk of death by almost 25 per cent, study findsSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/8/20242 minutes, 4 seconds
Episode Artwork

Sommige zeekomkommers houden van extreem

Een hydrothermale bron, je weet wel: zo'n eruptiekanaal in de zeebodem, klinkt nou niet echt als de beste plek om te gaan leven. Donker, hoge druk, bizarre wisselingen in temperatuur, zuur met veel methaan en zwavel: ik zou er als zeedier met een grote boog omheen zwemmen. Maar sommige zeekomkommers gaan hier juist heel goed op.  Natuurlijk waren onderzoekers benieuwd naar dit dier dat in deze extreme omstandigheden kan overleven, want daar kunnen we vast weer van alles van leren. En dus zochten ze het hele genoom van een zeekomkommersoort uit die ze vonden in de buurt van deze bronnen op de bodem van de Indische Oceaan, op bijna 2500 meter diepte.   Van zeekomkommers die op andere plekken voorkomen hebben we deze data ook al en zo konden ze mooi zien dat de extreme zeekomkommer genetisch anders in elkaar zit. Het dier blijkt onder andere unieke genen voor DNA-reparatie en de regulatie van ijzer te hebben.  Naast het verder bestuderen van deze vondsten, willen de wetenschappers ook de andere dieren die leven op deze plekken beter gaan bekijken. Lees hier meer over het onderzoek: Some sea cucumbers like it hotSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/7/20241 minute, 36 seconds
Episode Artwork

518 miljoen jaar oude enorme wormensoort ontdekt

In Noord-Groenland zijn de meer dan 518 miljoen jaar oude fossielen van een nieuwe diersoort gevonden. Het gaat om een grote worm met flinke kaken.   Het dier kreeg de naam Timorebestia, terror beest in Latijn. Nou is het met 30 centimeter misschien iets minder beestachtig dan je had verwacht, destijds was het één van de grootste zwemmende roofdieren en mogelijk één van de eerste vleeseters. Het was, zeg maar, de haai van z'n tijd.  De worm had vinnen, een antenne op zijn hoofd en dus die flinke kaken. Pijlwormen zijn de meest verwante nog levende familieleden. Al zijn die tegenwoordig een stuk kleiner en hebben ze niet langer kaken, maar buitenboordborstels om prooi mee te vangen.   De grote worm was toen der tijd niet het enige roofdier in zee, die plek moest hij onder andere delen met de Anomalocaris. Een opmerkelijk beestje dat moeilijk te omschrijven is, maar misschien nog wel het meest lijkt op een garnaal-inktvis-duizendpoot-zeekomkommer-combi. Nouja, zoek maar even op.   De onderzoekers konden zelfs zien wat er in de buik van hun fossiele megaworm zat: de restanten van een geleedpotige uit die tijd genaamd Isoxys. Bijzonder, want dit soort dingen blijven zelden goed genoeg bewaard.   In de omgeving waar deze ontdekking is gedaan vonden ze nog veel meer niet eerder ontdekte diersoorten. Op sommige van die verhalen moeten we nog even wachten, die onderzoeken zijn nog in volle gang. Lees hier meer over het onderzoek: ‘Giant’ predator worms more than half a billion years old discovered in North GreenlandSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/6/20242 minutes
Episode Artwork

Het ruimtevaartuig dat dit jaar dichterbij de zon gaat vliegen dan ooit is geprobeerd

Aan het einde van dit nieuwe jaar is het zover, dan zal Nasa's Parker Solar Probe met een snelheid van 195 kilometer per seconde langs onze zon racen, dichter bij het oppervlak dan welk door mensen gemaakt object ooit eerder kwam.   We landen praktisch op de ster, zegt een betrokken onderzoeker. Even voor de duidelijkheid: dat betekent nog steeds dat Parker zich op het dichtstbij zo'n 6.1 miljoen kilometer van de zon zal bevinden. Maar als je kijkt naar de totale afstand tussen de aarde en de zon, dan is dat wel slechts de laatste 4 procent.   De missie begon al in 2018. Toen werd het onbemande ruimtevaartuig gelanceerd. In de tussentijd is hij al langs de zon gevlogen, elke keer zal dat wat dichterbij zijn. Met aan het einde van dit jaar de spannendste vliegroute tot nu.   Eentje met ongekende uitdagingen. Want zo dichtbij de zon krijgt Parkers voorkant te maken met temperaturen van zo'n 1400 graden. De instrumenten die metingen moeten uitvoeren die ons meer moeten vertellen over de omstandigheden in de corona, de atmosfeer van de zon, zitten dan ook achter een dik en geavanceerd hitteschild. Dan alsnog zal het bezoekje extreem kort moeten zijn.   We weten nog een heleboel niet over de processen rondom de zon. Bijvoorbeeld over het ontstaan van zonnevlammen. En dus is de hoop dat Parker baanbrekende ontdekkingen zal doen. Lees hier meer over de missie: Nasa mission lines up to 'touch the Sun'See omnystudio.com/listener for privacy information.
1/5/20241 minute, 58 seconds
Episode Artwork

Nederlandse onderzoekers tonen oorzaak extreme vermoeidheid bij long-covid aan

Voor veel mensen met long-covid - ook wel post-covid - is het herkenbaar: een extreme vermoeidheid waardoor je bijna aan niets meer toekomt. Onderzoekers van het Amsterdam UMC tonen nu aan wat de lichamelijke oorzaak van die vermoeidheid is.  In deze audio hoor je Brent Appelman, arts-onderzoekers bij het Amsterdam UMC. Lees hier meer over het onderzoek dat hij en zijn collega's uitvoerden: Vermoeidheid van patiënten met post-covid heeft lichamelijke oorzaakSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/4/20246 minutes, 53 seconds
Episode Artwork

Onderzoekers hebben ontdekt waarom onze plas geel is

Amerikaanse wetenschappers hebben ontdekt welk eiwit verantwoordelijk is voor de gele kleur in urine. Een vondst die onder andere kan helpen in onderzoek naar de link tussen de microben in ons spijsverteringsstelsel en verschillende ziektes.  Nou weten de meesten van ons wel dat de kleur van je plas iets kan zeggen over je gezondheid, of in ieder geval over hoeveel water je die dag hebt gedronken. Maar gek genoeg was dus nog niet bekend hoe die gele kleur nou precies ontstaat.   Het blijkt zo te zitten: wanneer rode bloedcellen in ons lichaam afbreken na zo'n zes maanden te hebben geleefd, wordt ook een feloranje bijproduct geproduceerd. Dat eiwit komt terecht in ons spijsverteringskanaal, waar het of als afval het lichaam uit wordt gewerkt, of deels opnieuw wordt opgenomen. Gebeurt dat opnieuw opnemen te veel, dan kun je daar ziek van worden.   Gelukkig zitten er in ons spijsverteringsstelsel microben die dit eiwit afbreken naar een ander bijproduct. Niet langer feloranje, maar wel gekleurd genoeg om onze plas geel te maken. Het idee dat dit laatste eiwit daar een rol bij speelt was er al langer, maar hoe het ontstaat wisten we nog niet.   Nu dit bekend is kunnen de onderzoekers gaan kijken hoe de verwerking en aanwezigheid van het eiwit van invloed is op verschillende ziektes. Lees hier meer over het onderzoek: What makes urine yellow? UMD scientists discover the enzyme responsibleSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/4/20241 minute, 40 seconds
Episode Artwork

Wat je tanden allemaal over je afkomst verraden

Wetenschappers kunnen aan jouw tanden zien waar je vandaan komt. Dat werkt zo: in alles wat we eten zitten stoffen, zogeheten 'isotopen', die in je tandglazuur terechtkomen. Door die isotopen uit je tanden te halen en te analyseren, kunnen onderzoekers van alles te weten komen over waar jouw eten vandaan kwam. Zelfs al komt het eten dat je in je mond stopt lang niet altijd van de plek waar je woont, dan nog verraden de isotopen deels waar je vandaan komt. Mensen in verschillende delen van de wereld hebben immers nogal verschillende diëten; in Oost-Europa en Zuid-Amerika wordt aanzienlijk meer maïs en giers gegeten dan hier. Verraden de isotopen in je tanden dus zien dat je heel veel maïs en gierst hebt gegeten, dan is de kans groot dat je niet uit Nederland komt. De grote kracht van deze onderzoeksmethode blijkt in de combinatie van verschillende isotopen te zitten. Hoe meer je er combineert, hoe preciezer je kan bepalen waar een individu vandaan komt. Dat geldt zelfs voor mensen die vaak zijn verhuisd, want het glazuur van een kies vormt zich op een specifieke leeftijd. Zodra het glazuur eenmaal verhardt, zitten de isotopen daar voor altijd in vast. De informatie die isotopen over jouw afkomst kunnen verraden, draag je dus altijd met je mee. Wil je meer leren over hoe wetenschappers aan jouw tanden kunnen aflezen waar je vandaan komt? Klik dan hier voor de video. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen. See omnystudio.com/listener for privacy information.
1/3/20246 minutes, 54 seconds
Episode Artwork

In mei leggen alle vogels een ei, behalve de pinguïns en gieren van ARTIS

Niet alle vogels wachten tot het lente is met het leggen van een ei. We gingen langs bij ARTIS waar oppasser Job van Tol vertelt dat de Afrikaanse pinguïn en de vale gier daar al druk bezig zijn.  Ook bespreken we hoe het met deze vogelsoorten gaat in het wild en hoe ze hier als dierentuin bij proberen te helpen.  Lees hier meer over de pinguïns van ARTIS: In december leggen alle pinguïns een ei Job van Tol schreef ook een heel mooi boek, dat vind je hier: De oppasserSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/2/202419 minutes, 48 seconds
Episode Artwork

Brandstof voor vliegtuigen gemaakt van mensenpoep

Ja dat klinkt vies en ook een beetje onwerkelijk, maar scheikundigen uit Engeland hebben volgens de BBC kerosine gecreëerd van wat wij door de wc spoelen.   Natuurlijk gaat daar een heel bewerkingsproces aan vooraf, maar chemisch gezien is wat er uiteindelijk geproduceerd wordt bijna niet te onderscheiden van de brandstof die nu wordt gebruikt in de luchtvaartsector.   De verwachting is niet dat alle vliegtuigen ter wereld hierop zullen kunnen vliegen, daarvoor is er onder andere niet genoeg rioolprut. Maar de hoop is wel dat het als één van de milieuvriendelijkere alternatieven kan dienen. Daarvoor moet het wel nog eerst worden goedgekeurd. Bekijk hier een kort filmpje: Gloucestershire firm making jet fuel entirely from human pooSee omnystudio.com/listener for privacy information.
1/1/20241 minute, 9 seconds
Episode Artwork

Wortels elektrisch stimuleren om planten beter te laten groeien

Gerst blijkt gemiddeld 50 procent meer te groeien als het wortelsysteem van de plantjes elektrisch gestimuleerd wordt.   Het zou volgens de wetenschappers één van de oplossingen kunnen zijn in een tijd waar een groeiende populatie en klimaatverandering het moeilijk maken om voldoende voedsel voor iedereen te produceren.  In dit geval is gekeken naar het kweken van planten zonder daarbij grond te gebruiken. De plantjes groeien in zo'n geval in een gesloten systeem van water en voedingsstoffen, waarbij wel een geschikte ondergrond nodig is als houvast voor de wortels.   Voor deze experimenten ontwikkelden de onderzoekers een elektrisch geleidende ondergrond, gemaakt van cellulose en polymeer. Daarmee konden ze de wortels voorzichtig elektrisch stimuleren tijdens het groeiproces. Dit zou ervoor hebben gezorgd dat gerst in 15 dagen zo'n 50 procent meer groeide.   Het biologische proces hierachter moeten de onderzoekers nog wel uitpluizen. De jonge plantjes lijken efficiënter om te gaan met stikstof, maar hoe dit wordt beïnvloed door elektriciteit is nog niet duidelijk. Lees hier meer over het onderzoek: Electronic “soil” enhances crop growthSee omnystudio.com/listener for privacy information.
12/31/20231 minute, 32 seconds
Episode Artwork

Trillende pil moet obesitas tegengaan door vol gevoel te creëren

Ook in Nederland is overgewicht een groeiend probleem. Had in 1990 nog één op de drie volwassenen matig of ernstig overgewicht, in 2022 was dat al opgelopen tot de helft van alle volwassenen.  De laatste jaren is er veel onderzoek gedaan naar medicijnen die - zeker bij obesitas - kunnen helpen. Met behoorlijk wat succes. Toch is het goed om meerdere werkende behandelingen te hebben, omdat niet alles voor iedereen werkt, sommige middelen duur zijn of bijwerkingen hebben en voorraden beperkt kunnen zijn.  En dus ontwikkelden Amerikaanse wetenschappers een trillende pil, die je door kan slikken en die in de maag de zenuwcellen stimuleert die normaal gesproken het oprekken van de maag detecteren. De trillingen van de pil laten de maag zo denken dat vol zit en het tijd is om te stoppen met eten.   De pil heeft een beschermend laagje dat oplost als het in aanraking komt met de vloeistoffen die in de maag aanwezig zijn. Dat zorgt ervoor dat de pil geactiveerd wordt en gaat trillen.   Ze hebben het nu eerst getest bij varkens. Mits op het juiste moment ingenomen, zorgde de pil bij deze dieren voor 40 procent minder voedselinname. Na een paar dagen werd de pil weer uitgepoept.   Klinische studies met mensen zijn nog niet gedaan, maar de onderzoekers verwachten dat het bij ons een vergelijkbaar effect moet hebben en dat ze hiermee een goedkope behandelmethode zonder bijwerkingen hebben gevonden. Lees hier meer over het onderzoek: Engineers develop a vibrating, ingestible capsule that might help treat obesitySee omnystudio.com/listener for privacy information.
12/31/20232 minutes
Episode Artwork

Waarom missen er vaak vingers in oeroude handafdrukken?

Veel oeroude handafdrukken in grotten laten missende vingers zien. Er werd altijd gedacht dat dit of expres zo was afgebeeld, of dat de kunstenaars deze vingers waren kwijtgeraakt in de zware omstandigheden van toen.  Nu denken wetenschappers dat het nog weleens anders zou kunnen zitten. Vermoedelijk waren de ontbrekende vingers onderdeel van een ritueel waarbij ze, nouja, opzettelijk werden verwijderd. Dit is geen ongewoon verschijnsel. Er zijn gemeenschappen waarin het bijvoorbeeld gebruikelijk is om een vinger te verwijderen na het verliezen van een geliefde of kind.  De onderzoekers bestudeerden 25.000 jaar oude grottekeningen in Frankrijk en Spanje en vonden ten minste 200 afbeeldingen waarop vingers ontbraken. Het ging om zowel afdrukken als omtrekken van handen. Een paar jaar terug kwamen ze ook al met deze theorie aan, maar toen kwam er erg veel kritiek van collega-onderzoekers. Niet genoeg bewijs.  Dit keer menen ze dat bewijs wel voldoende te laten zien. Lees hier meer over het onderzoek: Many prehistoric handprints show a finger missing. What if this was not accidental?See omnystudio.com/listener for privacy information.
12/29/20231 minute, 30 seconds
Episode Artwork

De Wetenschap Vandaag-quiz van 2023

Wat doet een zeehond in de Noordelijke IJszee om warm te blijven? Wat is de beste manier om te achterhalen of iemand liegt? Wat zijn wetenschappers dit jaar te weten gekomen over ochtendmensen? En welke aflevering van de rubriek is dit jaar het meest gedownload? Tijd om de kennis van onze presentatoren te testen. Hoe goed hebben ze geluisterd het afgelopen jaar?  Zelf ook meedoen? Lees dan niet verder, maar luister eerst. En laat het op X (@karlijnmeinders) of Instagram (@thesciencesection) even weten als je ze allemaal goed had (niet valsspelen hè), dan komt er in 2024 misschien wel een prijs jouw kant op.  Alle afleveringen die voorbijkomen zijn hier terug te vinden:  Mierenegels blazen snottenbellen om af te koelen (mierenegel dus, sorry voor de verspreking!)Deze zeehondensoort blijft warm mede dankzij z'n neusOchtendmens? Bedankt de Neanderthalers maar.Het energieverbuik in ons lichaam verhogen met een medicijn: het kanVergeet lichaamstaal: zo weet je makkelijk of iemand liegt En de meest gedownloade aflevering van dit jaar:Buitenaards ruimteschip gevonden?See omnystudio.com/listener for privacy information.
12/28/20237 minutes, 42 seconds
Episode Artwork

Rendieren kunnen eten en bijslapen tegelijk

Voor rendieren in het Noordpoolgebied is het nu hartje winter. Geen probleem voor de dieren, mits ze zich in de zomer goed vol hebben gegeten.  Nou blijkt uit onderzoek dat rendieren iets heel bijzonders doen om in die zomermaanden zoveel mogelijk naar binnen te kunnen werken: ze eten en slapen tegelijk.   Hun hersenen gaan in een slaapachtige modus terwijl ze aan het kauwen zijn. Zo kunnen ze heel veel tijd besteden aan eten, zonder in te leveren op nachtrust.    Onderzoekers zagen dit toen ze de hersenactiviteit van een aantal tamme rendieren in Noorwegen bestudeerden.   Net als een koe heeft een rendier vier magen. In de eerste wordt gras bewaard, dat weer omhooggehaald kan worden om te herkauwen. En tijdens dit proces zagen ze de hersenactiviteit veranderen naar een staat die geassocieerd wordt met REM-slaap.   Hun lichaam ging ook in een soort rustmodus op deze momenten. Zelfs als ze hun ogen gewoon nog open hadden en stonden, werden ze rustiger en reageerden ze minder op geluiden om zich heen.   Ook bijzonder: de dieren die dit veel deden, hadden minder diepe slaap nodig, zagen de onderzoekers.  Lees hier meer over het onderzoek: Reindeer can activate sleep mode while eatingSee omnystudio.com/listener for privacy information.
12/28/20231 minute, 40 seconds
Episode Artwork

Stofje in tranen vermindert agressie, zeggen onderzoekers

Er blijkt een stofje in emotionele tranen te zitten dat agressie bij anderen vermindert. Hier kwamen onderzoekers achter tijdens een onderzoek waarin proefpersonen aan opgevangen tranen moesten ruiken.  De proefpersonen (allemaal man) moesten of aan een zoutoplossing of aan de tranen van vrouwen die zielige films hadden gekeken ruiken, zonder te weten waar het om ging. Vervolgens moesten ze een computerspel spelen dat is ontwikkeld om agressie op te wekken. De mannen die aan de tranen hadden geroken lieten 40 procent minder agressie zien.  Nou moet het onderzoek nog wel herhaald worden en zou het mooi zijn als dan ook mannen zich melden als tranenleverancier (dat was nu amper het geval), maar het is een interessant gegeven om verder te bestuderen. De onderzoekers betwijfelen of het een effect heeft tijdens interactie tussen volwassen, maar denken dat het bij baby's wel degelijk een functie heeft. Welk stofje nou precies voor het kalmerende effect zorgt is nog onbekend. Ook dat willen ze nog verder uitzoeken.  Lees hier meer over het onderzoek: Human tears contain substance that eases aggression, says studySee omnystudio.com/listener for privacy information.
12/27/20236 minutes, 12 seconds
Episode Artwork

In hoeverre beïnvloedt onze verwachting wat we zien?

Als er één zintuig is waar we op vertrouwen, dan is het wel ons zicht. Maar is dat eigenlijk wel terecht? Experimenteel psycholoog Surya Gayet is gefascineerd door de manier waarop onze hersenen visuele prikkels verwerken en interpreteren. Hoeveel zien we van de wereld om ons heen? En in hoeverre wordt dat beïnvloed door onze verwachting?  We spreken hem uitgebreid over zijn onderzoek dat onderdeel is van de Boost je bewustzijn-challenge van de Universiteit Utrecht. Meedoen kan nog tot en met januari.See omnystudio.com/listener for privacy information.
12/26/202321 minutes, 13 seconds
Episode Artwork

Ballontelescoop Gusto klaar voor vertrek vanaf Antarctica

Ballontelescoop Gusto zal - als het weer het toelaat - één dezer dagen de lucht in gaan vanaf Antarctica. Onderzoeker Jose Silva van SRON vertelde vorige maand al meer over de voorbereidingen. We spreken hem nu weer, in de enorme hangar waar de telescoop staat te wachten op vertrek. Wat is er sinds november allemaal gebeurd?  De vorige aflevering vind je hier: Telescoop die aan ballon de lucht in zal gaan is aangekomen op AntarcticaSee omnystudio.com/listener for privacy information.
12/25/20234 minutes, 26 seconds
Episode Artwork

Wilde bloemen switchen tactiek door tekort insecten

Het gaat niet goed met de insectenpopulaties wereldwijd en dat heeft een rimpeleffect op de rest van de natuur. Veel planten zijn afhankelijk van insecten voor bestuiving, dus je kunt je voorstellen wat het voor gevolgen heeft als die insecten er ineens minder of niet meer zijn.  Franse wetenschappers hebben dat effect nu verder uitgezocht en zo zagen ze dat wilde bloemenplanten zich aanpassen aan de nieuwe omstandigheden. Ze evolueren steeds meer richting zelfbevruchting. Dat klinkt als goed nieuws, maar dat is niet helemaal het geval.   Ze kwamen hierachter toen ze viooltjes die in de buurt van Parijs groeien vergeleken met zaadjes van dezelfde plant en locatie die tussen 1992 en 2001 zijn verzameld. De moderne bloemen bleken 10 procent kleiner, ze produceren 20 procent minder nectar, en ze worden minder bezocht door bestuivers.  Het vermoeden is dat dit een directe link heeft met de rap teruglopende aantallen insecten in Europa. In dit onderzoek laten ze nu zien dat er sprake is van een vicieuze cirkel: want de afname in nectarproductie kan ook weer een negatief effect hebben op de insecten. Wat weer zorgt voor minder bezoekers en dus ook weer minder nectar.  Volgens de onderzoekers laat dit nog maar eens zien hoe belangrijk het is om zo snel mogelijk maatregelen te nemen. Lees hier meer over het onderzoek: Wildflowers increasingly doing without insect pollinatorsSee omnystudio.com/listener for privacy information.
12/24/20231 minute, 54 seconds
Episode Artwork

Waarom hebben de meest honden bruine ogen?

Het zou heel goed kunnen dat wij mensen er zelf voor hebben gezorgd dat de meeste honden nu bruine ogen hebben, zeggen onderzoekers.   Het is al wel langer bekend dat het selectief fokken van honden, waarmee we tienduizenden jaren geleden al zijn begonnen, invloed heeft gehad op hun karakter en uiterlijke kenmerken. Sommige daarvan, zoals grote voorhoofden en korte neuzen, zorgen nu zelfs voor gezondheidsproblemen.   Nu zou dus ook blijken dat de kleur van hun ogen is beïnvloed door onze voorkeuren. Terwijl wolven, waar alle honden van afstammen, licht gekleurde ogen hebben (iets wat waarschijnlijk helpt bij het makkelijker aflezen van elkaars bedoelingen), heeft 90 procent van de gedomesticeerde honden donkere ogen.   Om uit te zoeken waarom dit zo is lieten onderzoekers uit Japan in een experiment hondenfoto's aan deelnemers zien waarop de kleur van de ogen van de honden steeds iets was aangepast. Vervolgens moesten de honden gerangschikt worden op kenmerken als vriendelijkheid, intelligentie en agressiviteit.   En wat bleek: honden met donkere ogen werden als veel vriendelijker gezien. Nou was dit een klein onderzoek, met een beperkt aantal rassen (namelijk 33) en vooral Japanse studenten, maar de bevinding past wel bij onze voorkeur om honden steeds meer op ons eigen schattige kinderen te laten lijken. Baby's hebben grotere pupillen dan volwassen en daar komen donkere ogen meer bij in de buurt.  Maar, stellen wetenschappers die niet meewerkten aan dit onderzoek: het kan ook gewoon zijn dat we aan de kleur gewend zijn geraakt en we er daarom steeds meer op geselecteerd hebben. Ook zegt het onderzoek nog niets over wanneer de donkere ogen overheersend zijn geworden.   Er valt dus nog aardig wat uit te zoeken, maar het is een interessante theorie.   Lees hier meer over het onderzoek: Why do most dogs have brown eyes?See omnystudio.com/listener for privacy information.
12/23/20232 minutes, 24 seconds
Episode Artwork

Panda's ook gewoon druk met hun eigen vorm van social media

Panda's zijn misschien wel net zo bezig met social media als wijzelf. Alleen in hun geval gebruiken ze er geen telefoon, maar hun neus voor. Bomen met geursporen afgaan is hoe zij in de gaten houden wat hun vrienden en familie allemaal uitspoken.  Panda's vind je in het wild vaak in afgelegen dichtbeboste gebieden. Ze zijn zeldzaam en schichtig en daarom is er niet superveel bekend over hoe ze zich gedragen in het wild. Hun reputatie als een vrij op zichzelf levend dier, blijkt uit nieuw onderzoek een stuk minder terecht te zijn dan gedacht.  Panda's zijn hartstikke druk met het aflezen en achterlaten van geurboodschappen. Zo blijven ze op de hoogte van waar familie en vrienden rondhangen, geven ze updates over belangrijke gebeurtenissen en houden ze de date poel in de gaten.   Om hierachter te komen werden niet de panda's zelf, maar hun geursporen onder de loep genomen door wetenschappers. Ook DNA-materiaal uit de uitwerpselen van de dieren (panda's poepen wel 90 keer per dag) werd bestudeerd om uit te vogelen hoe de sociale structuur in elkaar zat en welke dieren veel bij elkaar in de buurt te vinden waren. Al die informatie samen zorgde ervoor dat ze van een specifiek gebied het hele sociale netwerk in kaart konden brengen. Eén van de vondsten was dat de panda's buiten het paarseizoen veel tijd met familie doorbrachten. Was het tijd voor wat romantiek dan waren ze duidelijk wat minder betrokken bij de familiezaken en gingen ze de hort op. Iets wat mogelijk ook inteelt helpt tegen te gaan.   Dit moet allemaal nog wel verder worden bestudeerd, maar het lijkt erop dat deze manier van onderzoek doen een goed beeld geeft van hoe panda's zich gedragen als wij ze niet zien. En dat is weer van groot belang bij het beter beschermen van de diersoort. Lees hier meer over het onderzoek: Pandas active posters on social mediaSee omnystudio.com/listener for privacy information.
12/22/20232 minutes, 26 seconds
Episode Artwork

Sneeuwvlokken blijken in een voorspelbaar patroon naar beneden te komen

Een witte kerst is in ons land ver te zoeken dit jaar, toch is er zeker actueel sneeuwnieuws te melden. Onderzoekers hebben namelijk ontdekt dat sneeuwvlokjes - ondanks dat ze allemaal anders zijn - behoorlijk eensgezind uit de lucht vallen.  Of tenminste: wiskundig voorspelbaar. Met een flinke stapel high tech lukte het wetenschappers in Utah om een universeel patroon te ontdekken, iets wat zowel weersvoorspellingen als klimaatmodellen ten goede moet komen. Lees hier meer over het onderzoek: The science behind snowflakesSee omnystudio.com/listener for privacy information.
12/21/20235 minutes, 8 seconds
Episode Artwork

Het gevaar van de zevende paracetamol

Het staat gewoon in de bijsluiter: op een dag mag je maximaal zes paracetamol innemen. Maar wat gebeurt er als je er zeven neemt? Vanaf nu komt iedere woensdag de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.