Vanaf vandaag in je podcastapp: Kuipers en de Kosmos. André Kuipers vertelt zijn onwaarschijnlijke verhaal. Van zijn selectie door de ESA en zijn training in Sterrenstad tot zijn reizen naar het ISS en terugkeer naar de Aarde.   Je vindt Kuipers en de kosmos op BNR.nl/Kuipers  Apple Podcasts: https://podcasts.apple.com/nl/podcast/kuipers-en-de-kosmos-bnr/id1766499928 Spotify: https://open.spotify.com/show/5K0cY1lPTbIQDIKEufTiyV?si=415c57562ecd4fde Kuipers en de Kosmos is een podcast van BNR en QuestSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In het Polderlab in Oud Ade werken wetenschappers van de Universiteit Leiden samen met mensen van de WUR, Naturalis, boeren en vrijwilligers. De landbouw zoals we die nu kennen kan niet zo doorgaan: de bodem daalt en daarbij komen veel te veel stoffen vrij die we niet in de atmosfeer willen. Maar hoe moet dat dan? In net Polderlab zoeken ze het uit. Stichting de Buffelbes exploiteert in de polder een voedselbos, er groeien noten, fruit, cranberry's en zelfs hop en rijst.    See omnystudio.com/listener for privacy information.

Sneeuwkrab, of Snow Crab, bekend van het TV programma "The Deadliest Catch", doen het niet goed. Door een onderzeese hittegolf is 90% van de krabben verdwenen. De krabvisserij in Alaska zette tot voor kort 200 miljoewn dollar per jaar om. Dat is nu wel anders. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoek aan een 6000 jaar oud Hunebed in Spanje, de Dolmen van Menga, leerde wetenschappers dat de mensen in de steentijd over zeer veel technische kennis beschikten.  De onderzoekers stelden vast dat de stenen waaruit het monument is opgetrokken met marges van een paar millimeter zijn geplaatst.  Ook is de grafkamer aardbevingsbestendig gebouwd. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er is een virus actief in de Amerika's, het heet Oropouche. De diverse gezondheidsorganisaties maken zich zorgen, de eerste dodelijke slachtoffers zijn al gemeld. Het is wel zo dat maar een klein deel van de besmette mensen ernstige klachten krijgt. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dat het steeds warmer wordt is vooral in grote steden een probleem.  Wetenschappers werken wereldwijd aan technologieën die steden koeler moeten maken. In Nature staat een groot artikel dat een aantal oplossingen op een rij zet.  Het artikel heeft de kop: "De coolste wetenschap om hitte in de stad minder gevaarlijk te maken" Sommige oplossingen zijn high tec, zoals nieuwe materialen die in de zomer koelen en in de winter verwarmen, anderen zijn erg simpel; het wit verven van zwart asfalt bijvoorbeeld.       See omnystudio.com/listener for privacy information.

De gitarist van Queen, Brian May, is wetenschapper. Hij is astrofyscus, maar ook tuberculose-onderzoeker. Tien jaar keek May naar de oorzaak van Runder Tuberculose. Zijn onderzoek leverde een opvallend resultaat op: Runder TB wordt niet via de lucht verspreid, zoals altijd gedacht. Deze uitkomst kan behoorlijke consequenties hebben en vele dierenlevens redden. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Op dit moment is een van de belangrijkste ruimtemissies ooit onderweg. Het gaat om de JUICE missie naar de ijsmanen van Jupiter. JUICE staat voor: Jupiter Icy Moons Explorer. Doel van de missie: kijken of er onder het ijs op de manen Ganymedes, Callisto en Europa leven mogelijk is.  In deze aflevering komen sterrenkundige Rob van den Berg en Astrobioloog Inge Loes ten Kate aan het woord.       See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een kamkwal met de naam 'Zeewalnoot' kan zich onder bepaalde omstandigheden verjongen. Noorse onderzoekers lieten de kwallen verhongeren, en het dier bracht zichzelf terug in een jeugdige staat om later, als er ruim voedsel was, gewoon weer volwassen te worden. Dit Noorse onderzoek kan belangrijke inzichten brengen in het proces van veroudering. See omnystudio.com/listener for privacy information.

AI is veelbelovend, maar de introductie van Kunstmatige Intelligentie in ziekenhuizen over de wereld gaat niet zonder slag of stoot. De Mayo Clinic in de Verenigde Staten waarschuwt voor een aantal problemen, zoals 'alarmmoeheid' bij zorgverleners. Ook zijn er ethische vragen bij AI in de zorg. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Muggen zijn veel beter in het zien van infrarood straling dan we dachten. Onderzoekers kwamen erachter dat muggen infrarood kunnen zien vanaf een afstand van zeker 70 centimer, in plaats van de veronderstelde 10 centimeter. Dat komt omdat muggen hun zintuigen combineren: ze nemen warmte, geur en infrarood tegelijk waar en vergroten zo dus hun efficiëntie.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Raketten om satellieten de ruimte in te brengen gebruiken veel vervuilende brandstof en dat kan anders. Spinlaunch, een Californische bedrijf, is druk bezig om satellieten de ruimte in te slingeren met behulp van een supersnel draaiende arm, vergelijkbaar met de middeleeuwse katapulten die gebruikt werden om kastelen te belegeren. In 2026 moeten de eerste kunstmanen rond de aarde worden geslingerd.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoek aan de langzaamst bewegende onderzeese rug ter wereld, de Gakkelrug, heeft iets onverwachts aangetoond. Volgens de theorie zou de aardkorst bij die onderzeese rug heel gelijkmatig moeten zijn, overal even dik. Maar dat is dus niet het geval: de korst varieert in dikte tussen de drie en negen kilometer. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bij het NIOZ, het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee, wordt al heel erg lang gekeken naar het ons omringende water. Hoe houden we de zee buiten? En hoe doen we dat zonder de bijzondere natuur aan onze kusten de nek om te draaien? En wat is de prijs? De Afdeling Wetenschap van BNR ging op bezoek bij Jim van Belzen, estuariene ecoloog bij de WUR en het NIOZ. In Yerseke, op een steenworp van de Oosterscheldekering.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dit is de laatste aflevering die ik voor jullie maak. Na meer dan 10 jaar vond ik het tijd voor iets nieuws. Via deze weg wil ik iedereen die al die jaren heeft geluisterd bedanken: het was ongelooflijk leuk om verhalen voor jullie uit te zoeken en wat hebben we veel geleerd! Voor deze laatste mocht mijn zesjarige zoontje James het onderwerp bedenken, komt ie: waarom zijn varkens roze? Oké, het is een wat ouder onderzoek, maar daardoor niet minder behulpzaam bij het beantwoorden van deze vraag. Varkens zijn natuurlijk niet allemaal roze, maar dat er überhaupt varkens met deze kleur rondlopen, komt, nouja.. weer eens door ons. In de natuur hebben varkens en hun familieleden camouflagekleuren om begrijpelijke redenen. Vrijwel elke keer als daar een genmutatie zorgt voor een afwijking in die vacht, zeggen de onderzoekers die hier in 2009 al naar keken, overleeft het dier het meestal niet. De afwijkende dieren worden vaker gepakt door roofdieren en zo blijft schutkleur in het wild de gangbare outfit. Maar toen wij zo'n 10.000 jaar geleden varkens gingen fokken, waren het juist die opvallende en kleurrijke afwijkingen die het goed deden. We gingen erop selecteren. Op roze, en wit met zwart en allerlei andere variaties die in het wild niet zouden werken, maar die mensen er leuk uit vonden zien. In dit onderzoek gingen ze ook op zoek naar het genetisch mechanisme hierachter. Daarbij keken ze naar het MC1R-gen in de huidcellen die pigment aanmaken. Het gen bepaalt de balans tussen twee pigmenten: het donkere eumelanine en rood-gele feomelanine. Ook in ons mensen bepaalt die verhouding onze huids- en haarkleur. Ze vonden meerdere mutaties van dit gen in wilde en tamme varkens, maar in de wilde varkens werden die onderdrukt, terwijl ze in de tamme varkens verantwoordelijk waren voor het hebben van een andere kleur vacht. Voor sommige kleurcombinaties waren wel drie mutaties nodig. In het wild hadden deze varianten nooit lang genoeg overleeft om die opstapeling van mutaties bij zicht te dragen. En dus is de conclusie: varkens zijn roze, omdat wij ons er mee gingen bemoeien. Dat was hem voor nu. Blijf nieuwsgierig, blijf vragen stellen, dat heeft deze wereld hard nodig. En wie weet: misschien kan ik het niet laten om in de toekomst toch weer verhalen te maken voor jullie. Op de hoogte blijven kan, via LinkedIn, Instagram, of thesciencesection.com. Het was me een waar genoegen, liefs Karlijn Lees hier meer over het onderzoek: Colourful pigs evolved through farming, not natureSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een dierentuin is denk ik wel de spannendste plek om dierenarts te zijn. Ik ga langs bij Christine Kaandorp om van haar te horen wat daar allemaal bij komt kijken.   Hoe zorg je voor dieren waar niet eens medicijnen voor op de markt zijn? Dieren die zo groot, of gevaarlijk zijn, dat je ze niet even op een onderzoekstafel legt? Wat zijn de meest bijzondere dingen die ze heeft meegemaakt? En hoe krijg je eigenlijk zo'n baan?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Met de juiste microscopen en de hulp van algoritmes kunnen we dieper in weefsel kijken dan ooit. Dat maakt het ook mogelijk om de interactie tussen onze immuuncellen en tumorcellen tot op eiwit niveau te bestuderen.   Microscopie- en beeldanalyse experts Bram van den Broek en Rolf Harkes van het Nederlands Kanker Instituut leggen mij in hun lab uit hoe ze dat doen en wat de nieuwste ontwikkelingen zijn.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Neurowetenschapper Mathilde Kennis, onderzoeker van de Universiteit Maastricht, heeft gekeken naar seksuele opwinding bij transpersonen. Specifiek naar wat er in hun brein gebeurt. Maar waar het gesprek - waar we de tijd voor hebben genomen - uiteindelijk misschien nog wel meer over ging is: aan welk onderzoek hebben transgenderpersonen zelf nou het meest? Met welke vragen zit deze groep en hoe ga je daar als onderzoeker respectvol mee om? Kennis deelt ook haar opgedane inzichten over de neurowetenschap op zich. Want een doorsnee onderzoeker is zij in haar vakgebied niet en dat kan wel eens schuren met hoe andere wetenschappers denken. Haar laatste publicatie vind je hier: Heed lessons from past studies involving transgender people: first, do no harmSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Tourrenners doen het en vissen blijken er nu ook gebruik van te maken: energie besparen door in een groep voort te bewegen. In het geval van de wielrenners scheelt het tegenwind, bij vissen tegenstroom. Je zou denken dat iemand dit al weleens goed had onderzocht, maar deze wetenschappers zeggen de eerste te zijn die het op deze manier hebben aangepakt. Waarom zwemmen vissen in een school? Was dus nog een open vraag. Ja het biedt natuurlijk ook gewoon meer bescherming, maar zou het ook minder energie kosten? Om daarachter te komen bouwden ze in het lab een wildwaterbaan voor vissen, met daarin allerlei slimme camera's, de mogelijkheid om de stroom te sturen en een apparaatje waarmee ze konden meten hoeveel zuurstof de vissen verbruikten. Ze konden hiermee zien dat wanneer de vissen in een groep van acht zwommen, ze 79 procent minder energie verbruikten dan individuele vissen. Of het nou turbulent of kalm water was. Hoe wilder de omstandigheden, hoe dichter ze bij elkaar gingen zwemmen. Bij individuele vissen zagen ze wel een verschil tussen turbulent of kalm water. Zij verbruikten 22 procent meer energie in turbulent water. Het zou dus kunnen dat energiebesparing één van de redenen is geweest waarom vissen überhaupt in scholen zijn gaan zwemmen. Geen gek idee, aangezien deze tactiek in de biologie vaker voorkomt. Zelfs bij spermacellen die onderweg zijn door het voortplantingskanaal, zagen ze in eerder onderzoek al eens. Lees hier meer over het onderzoek: Swimming in Schools May Help Fish Save Energy in Turbulent WatersSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De rol van dierentuinen is - terecht - aan het veranderen. Van exotische tentoonstelling, om het zo maar even te zeggen, naar een plek waar naast bezoekers ook veel onderzoekers rondlopen. Een plek waar soortbehoud een steeds grotere rol speelt en dierenwelzijn - voor zover dat in een niet-natuurlijke setting gaat - steeds meer voorop staat. Dat vraagt ook om andere experts. Met één daarvan, dierenwelzijnscoördinator Stephan Lugthart, heb ik afgesproken in Diergaarde Blijdorp. Nou wordt hier ook nog op andere manieren het dierenwelzijn in de gaten gehouden. Door de dierenarts, vanzelfsprekend, maar inmiddels ook steeds meer door onderzoek te doen in het lab. Ook daar neem ik even een kijkje. Want wat wordt daar precies allemaal bestudeerd?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ze worden ook wel extremofielen genoemd: organismen die extreme omstandigheden kunnen overleven, of hier zelfs heel erg goed op gaan. Het beerdiertje is een bekende, maar denk ook aan de beestjes die van hete hydrothermale bronnen hun thuis hebben gemaakt. Of die het goed doen op plekken als Antarctica. Maar nu hebben onderzoekers ze gevonden op een plek waar je ze misschien niet zo snel zou verwachten: ons eigen magnetron. In eerdere onderzoeken werden al gemeenschappen van microben in andere keukenapparaten gevonden. Zoals vaatwassers en koffiemachines. Nu zijn ze ook gevonden in een apparaat waarvan je zou denken dat het echt geen geschikte leefomgeving is. Maar de straling en hitte die ontstaat in een magnetron is dus niet genoeg om bijvoorbeeld bacteriën uit te schakelen. En dat is ook belangrijke informatie als het aankomt op voedselveiligheid. Nou was het geen groot onderzoek, maar de monsters uit 30 magnetrons – sommigen stonden in huishoudens, anderen in gedeelde ruimtes en een paar in labs – zijn wel uitvoerig bestudeerd. Ze ontdekten zo meer dan 100 soorten bacteriën. De meesten afkomstig van ons eigen lichaam. In sommige huishoudmagnetrons groeiden ook wat bacteriën die geassocieerd worden met voedselziektes. Nou is het niet alleen slecht nieuws. Mogelijk zijn deze extreme bacteriën door ronde na ronde straling zo geëvolueerd dat ze iets unieks kunnen, en kunnen we ze inzetten voor het verwerken van gevaarlijke afvalstoffen bijvoorbeeld. Mits er nog flink wat onderzoek wordt gedaan. Maar voor nu is de les in ieder geval: die magnetron kan wel een extra schoonmaakrondje gebruiken bij de meeste mensen. Neem hem het liefst even vaak mee als je aanrecht en andere keukenapparaten, zegt één van de onderzoekers. Lees hier meer over het onderzoek: Your microwave oven has its own microbiomeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een nieuwe analyse van data die is verzameld door de InSight Mars-lander is het beste bewijs tot nu toe voor het nog steeds aanwezig zijn van vloeibaar water op Mars. Naast wat er vastgevroren zit op de polen. Als deze analyse klopt, dan verandert dat nogal de ideeën over de leefbaarheid van deze planeet. De data werd verzameld in 2022. Het gaat om informatie over de ondergrond, waaronder hoe snel de golven van bevingen door de bodem trekken. Daarmee kan iets worden gezegd over wat die onderweg allemaal tegenkomen en dus ook over de samenstelling. Wat hierover aan gegevens binnenkwam is vervolgens in een geologisch model gestopt. En op basis daarvan zeggen de wetenschappers nu: hier moet haast wel vloeibaar water zitten. Dat zou de beste verklaring zijn voor wat ze op sommige plekken ‘zien zitten’ in de bodem. Lees hier meer over het onderzoek: Presence of liquid water most probable explanation for data collected by mars landerSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoeker Sander van Lopik creëert kraamkamers voor vissen rond Bonaire om zo koraalrifherstel te stimuleren, maar ontwikkelt ook vegan visvoer en nieuwe voedermethodes voor de vissen  van Diergaarde Blijdorp. Ik sprak daar met hem af bij het aquarium voor een lesje waterdierenwelzijn. Nu krijgen veel vissen (en andere huisdieren) namelijk nog voedsel op basis van andere vissen. Dat kan en moet anders.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een record is het: 1268 meter. Zo diep hebben onderzoekers de aardmantel in geboord voor een bodemmonster. Dit deden ze in de Mid-Atlantische Rug, een grotendeels onder water liggende bergketen in de Atlantische Oceaan. Het levert gedetailleerde data op over de samenstelling van de mantel en daarmee vertelt het ook iets over het ontstaan van leven op aarde. Veel van wat we weten over het binnenste van de aarde, weten we dankzij rotsen en stenen die van de oceaanbodem zijn gehaald. Maar daaraan valt nog een heleboel niet af te lezen, alleen al door alle extreme invloeden in de diepe oceaan die de van invloed kunnen zijn op de samenstelling. Welke mineralen er op welke plek in de mantel zitten bijvoorbeeld, wat de samenstelling zegt over processen in die mantel, dat soort dingen kun je daaraan niet goed zien. Dat lukt beter als je een holle boor de bodem in krijgt, waarmee je vervolgens een sample van alle lagen door de tijd heen kunt verzamelen. Maar makkelijk is dit niet gebleken. Er worden al tientallen jaren pogingen gedaan. In 2023 lukte het om dieper te boren dan eerder was gelukt en nu zijn ze druk met het bestuderen van de samples. Wat ze al kunnen zien is onverwacht. Veel minder van het mineraal pyroxeen en veel meer magnesium. Dat vertelt ze dat er veel meer smelt plaatsvindt dan voorspelt is op basis van eerder onderzoek. Dat smelten gebeurt als de mantel van de diepere aarde omhoog beweegt richting het oppervlak. En beter begrijpen hoe deze processen werken zegt weer iets over vulkanisme en hoe bijvoorbeeld vulkanen op de oceaanbodem gevoed worden van binnenuit. Wat ze ook konden zien was hoe het mineraal olivijn reageert met zeewater. Een proces waaruit belangrijke moleculen ontstaan die nodig zijn voor leven. Het vermoeden is dat dit proces een belangrijke rol heeft gespeeld bij het ontstaan van dat leven. Ongetwijfeld levert het onderzoek nog meer interessante vondsten op. En daarna is het wachten op de volgende geslaagde boorpoging. Want van hoe meer plekken we deze gegevens hebben, hoe beter we weten hoe het allemaal begon. Lees hier meer over het onderzoek: Record-breaking recovery of rocks that originated in Earth’s mantle could reveal secrets of planet’s historySee omnystudio.com/listener for privacy information.

In Nijmegen op de Radboud Universiteit werken ze al heel lang aan het verbeteren van zonnecellen. Bijvoorbeeld door de samenstelling van het materiaal te veranderen, of door alternatieven te vinden voor de manier waarop onderdelen aan elkaar vastzitten.  Onderzoeker John Schermer vertelt hoe een technologie die ze een tijdje geleden al ontwikkelden en waarmee ze destijds een record haalden, nu interessant aan het worden is voor de ruimtevaart. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Eigenlijk wilden ze weten hoe algen in water hun complexe visdodende giftige stofjes aanmaken, maar wat ze ontdekten was het grootste eiwit ooit gevonden in de biologie. De onderzoekers, die zelf nogal verrast waren door deze Mount Everest onder de eiwitten, gaven het de naam PKZILLA-1. De vorige recordhouder, titine, is een eiwit dat wordt gevonden in ons eigen spieren. Titine is al zo'n 90 keer groter dan een gemiddeld eiwit. En dit nieuwe eiwit is weer 25 procent groter dan titine. Niet alleen de grootte van het eiwit is indrukwekkend. Ook de functie is interessant. Het speelt een belangrijke rol bij de productie van giftige stoffen in de algen. De manier waarop in dit proces stofjes in elkaar worden gezet is uniek. En dat is mogelijk een tactiek die ook gebruikt kan worden voor het ontwikkelen van nieuwe medicijnen en materialen. Nu ook de genen achter dit mechanisme zijn bestudeerd geeft dat onderzoekers ook houvast in het ontwikkelen van betere manieren om problematische algengroei in water te monitoren. De genen detecteren in plaats van de gifstoffen zou het misschien mogelijk maken om gevaarlijke groei op te merken nog voor er problemen ontstaan. Nu ze dit is gelukt voor één algensoort, hopen ze hetzelfde te kunnen doen voor andere soorten. Als die betere detectie van giftige algengroei lukt, hopen ze dat dit flink wat sterfgevallen onder mens en dier kan schelen in de toekomst. Lees hier meer over het onderzoek: Largest protein yet discovered builds algal toxinsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In deze aflevering krijgen we een mini-college tumorcellen van Roderick Beijersbergen, professor in Functional Genomics en groepsleider op het Nederlands Kankerinstituut. Hij kijkt in zijn onderzoek hoe de behandelingen van verschillende soorten kanker verder verbeterd kunnen worden. Hoe blijf je al die soorten tumorcellen, die steeds maar weer slimme manieren verzinnen om resistent te worden tegen behandelingen, te slim af? Daarbij krijgen ze onder andere hulp van robots die gigantisch veel experimenten tegelijk kunnen doen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Je hebt planten met doorns en planten met prikkels. Een doorn is een soort aangepast takje van de plant, maar dan met een scherp puntje. Een prikkel is een soort uitgroeisel van de huid van de plant, kort en puntig, met een haarachtig uiteinde. En dat laatste is wat rozen hebben: prikkels, geen doorns.   Nou hebben planten prikkels om verschillende redenen. Het kan een verdedigingsmechanisme zijn tegen planteters of andere plantensoorten, maar ze kunnen ook gebruikt worden om water in op te slaan, of ze helpen de plant grip te krijgen bij het klimmen.  Prikkels hebben zich in soorten ontwikkeld die slechts verre, of zelfs geen familie van elkaar zijn. Dat noem je convergente evolutie. Het ontstaan van dezelfde functie bij verschillende, niet-verwante groepen. Denk aan vleugels bij verschillende soorten vogels, maar ook vleermuizen en vliegende eekhoorns.   Hoe zit dat precies bij prikkelplanten? Zit daar misschien eenzelfde genetisch mechanisme achter? En stel je wilt planten kweken zonder prikkels, kun je die kennis daar dan voor gebruiken?   In de afgelopen 400 miljoen jaar zijn in verschillende soorten zowel prikkels ontstaan als weer verdwenen. En het proces erachter is vergelijkbaar, blijkt nu uit een uitgebreid genetisch onderzoek in de familie van de aubergine, aardappel en tomaat.   Een gen-familie genaamd LONELY GUY fungeert in veel soorten als een soort manager voor de prikkelige eigenschap. Dit is waarmee de prikkels aan en uit zijn gezet, als het ware, in verschillende soorten in een tijdsspanne van miljoenen jaren.   Dat is dus niet alleen belangrijke kennis voor kwekers, het laat ook zien hoe convergente evolutie kan werken. Geen oervoorouder van waaruit alle soorten met prikkels zijn ontstaan, maar een oeroud genetisch mechanisme. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists traced roses’ thorny origins and solved a 400 million-year-old mysterySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers van de Radboud Universiteit hebben bestudeerd hoe we mentale inspanning ervaren. Ze zagen dat zelfs als mensen zich vrijwillig op denkwerk storten, ze hard nadenken nog steeds onprettig vinden.   We ervaren iets vergelijkbaars wanneer we fysiek werk moeten verrichten. Evolutionair gezien is het zo dat onnodige inspanning zo veel mogelijk beperkt moet worden. Dat we moeite hebben met onszelf aanzetten tot sporten is dan ook niet zo gek. Maar hoe dat zit met mentale inspanning wisten we nog een stuk minder goed.   In dit onderzoek werd data van mensen uit verschillende landen en uit verschillende beroepsgroepen bestudeerd. Er werd gekeken in hoeverre deze mensen irritatie en frustratie ervaarden tijdens het doen van cognitieve taken.   In alle gevallen bleek de mentale inspanning negatieve gevoelens op te roepen. Ook als veel nadenken onderdeel was van iemands opleiding of werk. Voor iedereen lijkt nadenken vervelend.   Maar hoe zit het dan met puzzels? Sudoku's? En quizzen? Dat doen toch echt een heleboel mensen voor hun plezier. Nou, dat doen we vooral vanwege de beloning, zegt één van de onderzoekers. Het is niet het nadenken zelf, maar het succes dat daarmee behaald wordt, waar we in dat geval blij van worden.   En dat is weer allemaal kennis waar ontwikkelaars van bijvoorbeeld onderwijsmateriaal of nieuwe software meer mee zouden kunnen doen. Hoe zorg je daar voor die beloning?  Iets als kunstmatige intelligentie kan in sommige gevallen dat denkwerk van ons overnemen. Maar ja, dan ervaren we ook niet dat fijne gevoel, wanneer we zelf iets hebben opgelost. Ergens hard voor werken, geeft de taak ook meer betekenis. Dat geldt dus voor zowel fysieke als mentale inspanning.  En vergeet ook niet dat je hersenen en je spieren aan het werk zetten van invloed kan zijn op hoe goed je in je vel zit en hoe gezond je ouder wordt. Dus prettig of niet, het is de moeite in veel gevallen toch echt wel waard. Ook al is een deel van die beloning er eentje van de langere termijn. Lees hier meer over het onderzoek: Hard nadenken ‘doet pijn’See omnystudio.com/listener for privacy information.

We weten dat kunstmatig licht in steden rommelt met veel biologische processen. Maar nu zeggen wetenschappers een effect te hebben gevonden dat je misschien iets minder snel zou verwachten. Straatlichten die de hele nacht aanstaan, maken de blaadjes aan bomen zo sterk, dat insecten ze niet meer kunnen opeten.   Hoe sterker het blad, hoe minder sporen van bladetende insecten, zagen ze aan de ongeveer 5500 blaadjes van twee soorten bomen die ze op verschillende locaties verzamelden en vergeleken.  Waarom de blaadjes dit laten zien is nog niet helemaal duidelijk. Mogelijk zorgt het kunstmatige licht voor langere periodes van fotosynthese. Wat uiteindelijk leidt tot de andere structuur.  Wel moet nog worden bestudeerd of het echt de sterkte van de blaadjes is die ervoor zorgt dat de insecten er minder van eten. Daar lijkt het wel op, maar het kunstmatige licht zelf heeft waarschijnlijk ook een effect. Meer licht, beter zichtbaar voor vijanden, immers. Ook dat kan het gedrag van insecten beïnvloeden.  Maar aangezien het wel duidelijk is dat de sterkte van en voedingsstoffen in bladeren, zeker een rol speelt in ecosystemen, is dit effect van kunstmatig licht belangrijk om verder uit te zoeken, menen deze wetenschappers.   We weten nog ontzettend weinig over het effect van verstedelijking op insecten, voegen ze daaraan toe. Hoog tijd om daar wat aan te veranderen.   Lees hier meer over het onderzoek: Streetlights running all night makes leaves so tough that insects can’t eat them, threatening the food chainSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een groep wetenschappers zegt bewijs te hebben gevonden voor het veel eerder voorkomen van complexe levensvormen op aarde dan werd gedacht. Dat bewijs zouden ze gevonden hebben diep in rotsformaties in Gabon, Afrika. Daar zouden ze de 2,1 miljard jaar oude condities voor en sporen van dierlijk leven hebben ontdekt. De organismen die daar dan zouden hebben geleefd, zaten wel vast in een binnenzee op een eiland en verspreiden zich niet over de rest van de wereld. Uiteindelijk stierven ze weer uit. Wat het een soort eerste poging tot het ontstaan van complexe levensvormen zou maken. Niet alle wetenschappers zijn het eens met deze theorie. De meesten geloven nog steeds dat dierlijk leven ‘pas’ 635 miljoen jaar geleden ontstond. Ook is er nog steeds discussie over of het nou wel of niet om fossielen gaat, die daar in Afrika zijn gevonden. Maar de onderzoekers zeggen dat ze naast die vermeende fossielen in de rotsformatie ook sporen van nutriënten als zuurstof en fosfor hebben gevonden en dat dit het idee ondersteunt dat hier toch echt levensvormen als eencelligen schimmelachtigen zaten. Dat die nutriënten er mogelijk zo vroeg al hebben gezeten, dat geloven ook andere wetenschappers wel, maar zij vinden dat dit nog onvoldoende bewijs is voor leven. Al is de chemische samenstelling van de rotsen wel opmerkelijk voor die periode in de geschiedenis van de aarde. Het laatste woord is hier dus waarschijnlijk nog niet over gezegd, maar bewezen wordt de theorie dus nog niet geacht. Lees hier meer over het onderzoek: Complex life on Earth may be much older than thoughtSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Grote moleculen, met daarin duizenden atomen, worden ook wel macromoleculen genoemd. DNA valt hieronder, maar ook eiwitten bijvoorbeeld. Op aarde zijn organische macromoleculen essentieel voor leven. Nou gaan planeetonderzoekers ervan uit dat deze moleculen vanuit chondrieten op planeten terechtkomen. Dat zijn oeroude meteorieten van samengeklonterde kiezels. Maar ja: hoe komen die moleculen daar dan weer terecht? Waar ontstaan ze? Een internationaal team van wetenschappers onder Nederlandse leiding heeft nu een verklaring gevonden. Ze combineerden in een model twee processen die al in het echt zijn waargenomen. Het eerste is dat er in de stofschijf rond een jonge ster, gebieden zijn waar stof en ijs zich ophoopt. Dit noemen ze ook wel een stofval. Het tweede verschijnsel draait om zware bestraling, bijvoorbeeld door sterlicht. Dankzij onderzoek in het lab weten we al dat er in eenvoudige ijsmengsels door die bestraling zeer complexe moleculen van honderden atomen kunnen ontstaan. Stel nou dat er stofvallen zijn die te maken krijgen met gigantisch veel straling, zouden daardoor dan misschien organische macromoleculen van duizenden atomen kunnen ontstaan? Dat is precies wat er uit het nieuwe model kwam. Bij de juiste omstandigheden kunnen in korte tijd – enkele tientallen jaren – op deze manier macromoleculen ontstaan. Nu willen de onderzoekers nog gaan kijken hoe verschillende soorten stofvallen reageren op straling en bewegende stofstromen. Om zo meer te kunnen zeggen over de kans op leven rond verschillende soorten exoplaneten en sterren. Lees hier meer over het onderzoek: Sterrenkundigen verklaren hoe organische macromoleculen worden gevormdSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben een piepklein eencellig organisme en de alg die dit organisme als host gebruikt bestudeerd. Deze symbiose tussen de twee soorten vind je in zoetwater wereldwijd. Het levert bescherming op voor de alg en een makkelijke uitwisseling van voedingsstoffen voor beiden. Maar nu zagen wetenschappers dat wanneer ze het water met 5 graden opwarmden, deze relatie op termijn verstoord raakt. Zowel de fotosynthese - het produceren van energie - als het gebruik van die energie om te groeien stopten volledig. Zonder bruikbare energie voor de host is de symbiose weg en wordt de alg eigenlijk een parasiet. Nou zijn er heel veel van dit soort samenwerkingen in de natuur. Veel ervan zijn enorm belangrijk voor ecosystemen. Zo ontstaat de helft van alle fotosynthese in water dankzij dit soort relaties. Om maar even aan te geven wat de impact zou zijn, als die samenwerking zou stoppen. Iets wat nu al te zien is in verblekende koraalriffen. Hopelijk kunnen beide soorten in dit soort samenwerkingen zich nog enigszins aanpassen aan de veranderende omstandigheden. Maar of ze dat snel genoeg kunnen is nog maar de vraag. De twee bestudeerde organismen lukte het wel om hun temperatuur aan te passen naar een geschikte temperatuur voor voortplanting, maar zelfs als meerdere generaties werden bestudeerd vonden ze helaas geen bewijs dat ze ook hun relatie konden herstellen. Lees hier meer over het onderzoek: Warming stops tiny organisms working togetherSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Al ontzettend lang bestuderen ze bij het NIOZ – het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee – hoe het ervoor staat met ons zeeleven. Hoeveel van elke soort zijn er? In welke gezondheid verkeren ze? En welke functies hebben al die verschillende organismen binnen ecosystemen?   Ik ga langs op Texel, om te beginnen bij microbioloog Judith van Bleijswijk. In het lab bestudeert zij onder andere wat sporen van RNA en DNA in watersamples ons kunnen vertellen over verschillende zeeorganismen. Ik ga ook langs bij visecoloog Anieke van Leeuwen. Met haar heb ik afgesproken bij één van de visfuiken van het NIOZ. Al zestig jaar gebruiken ze deze toch vrij simpele techniek om zowel individuele vissen te bestuderen, als populaties en ecosystemen te monitoren.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben de microscopische structuur van sommige iconische bomen in de botanische collectie van de universiteit van Cambridge bestudeerd en ontdekten zo een geheel nieuw soort hout. Het gaat om het hout van de Liriodendron, familie van de Magnolia, ook wel de Tulpenboom genoemd. De boom kan wel 30 meter hoog worden en blijkt qua celstructuur niet binnen de hardhoutfamilie, maar ook niet bij de zachthoutsoorten te passen. Die celstructuur brachten ze in beeld met een geavanceerde microscopie-techniek, waarmee op nanoschaal naar de opbouw van de secundaire celwand gekeken kon worden in de natuurlijke gehydrateerde staat. Die tweede celwand is verantwoordelijk voor de mechanische sterkte van de cel. De twee nog bestaande soorten van de tulpenboom bleken veel grotere vezels te hebben in deze cellaag dan hun hardhout verwanten. Tulpenbomen groeien snel en zijn zeer effectief in het opslaan van CO2. Die grotere vezels zouden weleens verantwoordelijk kunnen zijn voor die snelle groei en die efficiënte opslag. Er worden om al velden met tulpenbomen aangelegd. Als een soort CO2-opslag plantages. Je zou dus kunnen zeggen dat we dit al wel een beetje wisten. Maar dan nog is het belangrijk om te snappen waarom deze bomen hier zo goed in zijn. En dat weten we dankzij dit onderzoek weer wat beter. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists discover entirely new wood type that could be highly efficient at carbon storageSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Met kunstmatige intelligentie kan tegenwoordig een heleboel moois, maar met sommige aspecten van ons leven hebben algoritmes nogal wat moeite. Zoals wanneer het aankomt op het (eerlijk en rechtvaardig) voorspellen van menselijk gedrag.   Kan onderzoek daar iets aan veranderen? Daarover ga ik in gesprek met Gijs van Dijck, hoogleraar aan de universiteit van Maastricht. Hij werkt aan het 'schoonwassen' van AI-modellen en vertelt waar dit idee vandaan komt.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zwavel is essentieel voor alles wat leeft. Het is ook één van de chemische elementen waar DNA uit op is gebouwd. Je vindt het dus op onze planeet, maar ook in gaswolken waaruit planeten ontstaan. Alleen op het moment dat die gaswolken samentrekken om planeten en sterren te vormen, is de meeste zwavel al niet meer te detecteren met een telescoop.  Daar missen we dus een stukje kennis. Hoe komt zwavel vanuit zo'n wolk op een planeet terecht? En in welke vorm? Van alle zwavel in de kosmos weten we van slechts 1 procent waar het zich bevindt. Dat kleine beetje wordt meestal gezien in moleculen, zoals zwaveldioxide of waterstofsulfide. Maar waar is de rest?  Onderzoekers van HFML-FELIX bij de Radboud Universiteit zagen dankzij simulaties van chemische reacties in planeet- en stervormende gaswolken al dat er ketens en ringen van zwavel kunnen vormen. Bijvoorbeeld de ringvormige zwavelmolecule S8. Maar kan deze vorm van zwavel overleven in het heelal en zo terecht komen op jonge planeten? Om die vraag te beantwoorden, moet je dit soort moleculen eerst kunnen detecteren in zo'n gaswolk.   En daar zijn we nu dichterbij. Met behulp van de FELIX-infraroodlaser hebben de wetenschappers voor het eerst de kosmische vingerafdruk vastgelegd van de stabielste (maar nog steeds kwetsbare) zwavelmolecuul S8, en van verschillende kleinere zwavelmoleculen. Hiermee kan de James Webb Space Telescope nu gerichter gaan zoeken naar deze moleculen.  Lees hier meer over het onderzoek: Kosmische vingerafdrukken van zwavelringen gevondenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Met een komodovaraan knuffel je niet. Daar blijf je ver bij uit de buurt. Dat weten de meeste mensen denk ik wel. Eén van de redenen hiervoor is hun giftige speeksel en scherpe klauwen, maar vergeet zeker ook hun tanden niet, zeggen wetenschappers.   We wisten al dat die scherp en gebogen zijn, maar nu is ontdekt dat ze ook een beschermend laagje ijzer hebben. Waarschijnlijk is dat de reden waarom hun tanden zo scherp kunnen blijven. Iets wat mogelijk ook het geval was voor sommige dino's.   Onderzoekers deden deze ontdekking toen ze met de nieuwste technieken naar een bestaand museum exemplaar keken. Of dinotanden dezelfde hoeveelheid ijzer bevatten, en of ook bij hun het ijzer vooral aan de buitenkant zit, dat kunnen ze nog niet zeggen.   Dit komt waarschijnlijk door het fossiliseren van de dinotanden, waardoor de chemische samenstelling verandert. Wat ze wel al kunnen zien is dat de structuur van tanden van vleesetende dino's op de snijranden anders is.    De onderzoekers hopen dat meer testen met de komodo-tanden andere markers opleveren waarmee toch iets gezegd kan worden over de aanwezigheid van ijzer in fossielen dino-tanden. En dat zou ons weer iets vertellen over hoe deze uitgestorven diersoort leefde en at. Lees hier meer over het onderzoek: Komodo dragons have iron-coated teeth to rip apart their preySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Weet je nog? Die tijd waarin we geloofden dat een beetje alcohol misschien wel beter zou zijn dan helemaal geen alcohol?  Canadese wetenschappers hebben nog eens goed gekeken naar 107 onderzoeken waarin dit is bestudeerd. En daarin vonden ze nogal wat foute aannames. Hun conclusie: er is geen bewijs dat af en toe drinken beter is voor de gezondheid of levenslengte dan helemaal niet drinken.   Wat ging er in die onderzoeken dan mis? Veel van de studies die zeiden dat af en toe drinken beter was, maakten een verkeerde vergelijking, of corrigeerden niet voor sturende factoren.  Zo werd alcoholgebruik in het verleden vaak niet meegenomen en werd vooral naar oudere volwassenen gekeken. Maar sommige inmiddels niet-drinkers waren bijvoorbeeld gestopt vanwege gezondheidsklachten. En als je die groep - ex-drinkers met klachten - meeneemt in de vergelijking met gematigde drinkers, tja, dan lijkt het inderdaad al snel of de gematigde groep gezonder is dan de geheelonthouders.  In sterkere onderzoeken waarin ook jongere mensen werden meegenomen en waarin werd gelet op vroegere drinkgewoontes, werd dit voordeel dan ook niet gezien. Van af en toe drinken leef je niet langer.   Rode wijn voor een lage hartslag en minder hartziektes? Nope. Er bestaat geen veilige of voordelige hoeveelheid alcohol. Niet drinken is het best. En het is aan iedereen zelf om te bepalen of een glas alcohol op zijn tijd het risico wel of niet waard is. Lees hier meer over het onderzoek: The research was wrong: study shows moderate drinking won’t lengthen your lifeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Astronomen hebben met James Webb een planeet gezien die zes keer zoveel massa heeft als gasreus Jupiter. De planeet draait om een ster relatief dicht bij de zon en hij is extreem koud. Sterker nog: als de data klopt zou het de oudste en koudste planeet ooit vastgelegd zijn.  Meestal detecteren astronomen exoplaneten doordat ze tussen de aarde en hun ster bewegen. Dit veroorzaakt een dip in het licht van de ster. Dat vertelt onderzoekers van alles over het object dat deze dip veroorzaakt. Wat ook kan is dat wordt gekeken naar zwaartekracht. Een planeet kan daarmee bijvoorbeeld invloed uitoefenen op het gedrag van de ster, en die beweging kan gemeten worden.   Een directe waarneming van een exoplaneet, dat is een stuk zeldzamer. Van de exoplaneten die wel op deze manier zijn gezien, is het grootste deel zo heet en fel, dat ze door het licht van hun ster heen te zien zijn.   Dankzij de zwaartekrachttechniek was er al een vermoeden dat 12 lichtjaar van de aarde een grote planeet gevonden kon worden. Vervolgens is geprobeerd om die planeet ook te zien met de James Webb telescoop. Het lukte met de instrumenten aan boord om de gloed van de ster weg te werken, zodat de planeet inderdaad zichtbaar werd.   Het moet net als Jupiter een gasreus zijn, maar dan wel zes keer zo zwaar. De planeet zit 15 keer verder van zijn ster dan de aarde van de zon en het is er iets boven het vriespunt.   Nou zou het nog beter zijn als er meer bewijs was dat het ook echt om een planeet gaat. Bijvoorbeeld een beeld waarop het gevonden stipje zich heeft verplaatst, maar het is zelfs zonder die aanvullende data al een spannende observatie. Mogelijk zijn we hiermee een stap dichterbij het daadwerkelijk zien van dit soort exoplaneten. Lees hier meer over het onderzoek: This glowing speck is a freezing exoplanet six times the size of JupiterSee omnystudio.com/listener for privacy information.

30 liter drinkwater spoelen we hier per persoon per dag door onze toilet. Niet meer van deze tijd, waarschuwen onderzoekers al langer. Maar waarom stoppen we er dan nog steeds niet mee? Ik ga in gesprek met onderzoekers Bas van Vliet, Annemieke ter Heijne en Nora Sutton van de universiteit van Wageningen. Over besparen, hergebruiken, filteren en terugwinnen. En over onze gewoontes. Want zelfs al kan het anders en zijn er alternatieven, dan betekent dat nog niet dat alle gebruikers zomaar af willen stappen van het geliefde flush and forget.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Op veel festivals heb je tegenwoordig flink wat ruimte voor wetenschap. Het geeft onderzoekers op een bijzondere manier een inkijkje in het leven van duizenden mensen. Ook op de Zwarte Cross werd dit jaar onderzoek gedaan. Onder andere door Hogeschool Saxion. Wouter Barewijk en Anne Pasman van Saxion wachten me op. In 30 graden zon, tussen de toeters, cross bikes, biertjes en fanfare. Zij staan tijdens het festival in de Taboetent. Waar ze onder andere met bezoekers in gesprek gaan over passen in het perfecte plaatje. Het onderzoek is mogelijk gemaakt door Regieorgaan SIA en Innofest. Innofest streeft naar een duurzame en sociale samenleving door innovaties een testplek te geven op festivals. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bomen produceren zuurstof, algen doen het, maar nu zeggen onderzoekers een nieuwe zuurstofbron te hebben ontdekt, in de vorm van zware mineralen. Gedacht werd, dat alleen organismen die gebruik maken van fotosynthese zuurstof kunnen produceren. Maar deze mineralenbollen vind je zo'n 4000 meter diep, op de bodem van de oceaan, in het pikkedonker. De onderzoekers die dit hebben ontdekt, dachten eerst dat hun meetapparatuur kapot was. Maar na jarenlang meten en experimenten in het lab, denken ze het nu zeker te weten. De mineralen, zeker wanneer ze samenklonteren, produceren elektriciteit. Genoeg om een chemische reactie ingang te zetten, waarmee zuurstof kan ontstaan. En dat betekent dat we mogelijk anders moeten gaan nadenken over het ontstaan van leven. De organismen die zuurstof nodig hebben om te bestaan, waaronder een heleboel diersoorten, zijn dan mogelijk niet alleen maar ontstaan dankzij fotosynthese. De mineralen die nu zijn bestudeerd, zouden mogelijk ook hebben kunnen zorgen voor voldoende zuurstof. Het gaat om samengestelde brokstukken, waarin een mix van mineralen zit van bijvoorbeeld koper, nikkel, kobalt en lithium. Qua grootte variërend tussen een zandkorreltje en een aardappel. En ja: dat zijn inderdaad grondstoffen die we gebruiken voor het maken van onze batterijen. En deze knollen worden momenteel al door diepzeemijnbouw van de bodem geharkt. We moeten ons dan ook niet alleen afvragen wat deze vorm van mijnbouw doet met de bodem en het zeeleven zelf, zeggen de wetenschappers, maar ook met de zuurstofcyclus. Lees hier meer over het onderzoek: Deep-ocean floor produces its own oxygenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor het eerst hebben onderzoekers vastgelegd hoe mannetjesolifanten hun kudde in beweging krijgen als ze willen vertrekken na bijvoorbeeld een drinkpauze. Het is meestal het meest dominante mannetje, en een gewaardeerd groepslid, dat het seintje ‘laten we gaan’ geeft aan de rest. Het is leuk om te weten, maar ook verrassend. Want olifantenkuddes worden vooral geleid door vrouwtjes en dat zijn vaak ook de groepsleden die deze verfijnde vorm van communiceren gebruiken. Nu blijken ook de mannetjes deze rol op zich te kunnen nemen. Om zeker te weten dat ze het goed hadden, namen de onderzoekers 12 jaar lang audio en beeld op bij dezelfde waterbron. Daarvoor was speciaal apparatuur nodig, want het diepe geluid dat de olifanten maken kunnen wij mensen niet horen. Op het seintje van vertrek wordt ook gereageerd door de rest van de groep. Waarbij elk individu degene daarvoor aanvult en ook de toonhoogte wordt aangepast, om onderscheid te maken tussen de groepsleden. Het onderzoek volgt op een ander bijzondere ontdekking, waarbij het duidelijk werd dat olifanten unieke namen voor elkaar gebruiken. Dat is vergelijkbaar met ons gebruik van zelfstandig naamwoorden. Het ‘laten we gaan’ seintje zou je kunnen zien als een werkwoord. Zouden ze de twee combineren, zeggen de onderzoekers, dan kunnen we dus spreken van een taal. Het onderzoek zegt ook iets over de rol van oudere mannetjesolifanten in familiegroepen. En dat is weer belangrijke kennis voor het behoud van de diersoort en de impact die het ontbreken van deze belangrijke groepsleden kan hebben op de sociale structuur. Lees hier meer over het onderzoek: Male elephants signal ‘let’s go’ with deep rumblesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In Diergaarde Blijdorp is een nieuw Afrikaans vogelverblijf geopend. Eén van de hoofdbewoners: de grijze roodstaartpapegaai. Toen de volière nog in aanbouw was, sprak ik met natuurbehoudseducator Oscar Vissers over deze inmiddels bedreigde vogelsoort, die helaas nog regelmatig als huisdier eindigt. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben een nieuw AI-model ontwikkeld, waarmee ze ongebruikelijk grote golven op zee kunnen voorspellen. Monstergolven, of rogue waves, worden ze genoemd. Het model zou het mogelijk maken om mensen op schepen of olieplatformen een seintje te geven voordat de golven ontstaan. Het algoritme werd getraind met 14 miljoen waterhoogtemetingen van 30 minuten, die waren gedaan door boeien op zee. Vervolgens hebben ze het getest met 40.000 nieuwe metingen, die gedaan waren op dezelfde locaties. Het lukte ze om met 75 procent nauwkeurigheid monstergolven te voorspellen een minuut voordat ze er waren en met 73 procent vijf minuten voordat ze er waren. Het model voorspelde ook succesvol monstergolven op locaties die niet in de dataset zaten waarmee het algoritme was getraind, met 75 procent, één minuut van tevoren. De nauwkeurigheid van het model zou nog beter kunnen, zeggen de onderzoekers, als ook waterdiepte, windsnelheid en locatie meegenomen worden. Ook zou het dan waarschijnlijk mogelijk worden om nog eerder te waarschuwen dat zo'n monstergolf ontstaat en iets te kunnen zeggen over de hoogte. Lees hier meer over het onderzoek: Engineering: Tool predicts rogue waves up to 5 minutes in advanceSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een groep piepkleine zoetwater diertjes heeft een uitzonderlijke manier gevonden om zichzelf te beschermen tegen infecties: ze zetten genen aan die ze gestolen hebben van bacteriën en mogelijk ook planten. De diertjes die in dit onderzoek zijn bestudeerd zijn niet groter dan de dikte van een haar, maar hebben wel een hoofd, mond, spijsverteringsstelsel, spieren, en zenuwen. Werden deze diertjes blootgesteld aan een schimmelinfectie, zagen onderzoekers, dan zetten ze ter verdediging honderden genen aan die ze overgenomen hadden van bacteriën en microben uit hun omgeving. Sommigen van die genen zorgden vervolgens voor de productie van stofjes die de infectie tegengingen. Een soort zelfgemaakte antibiotica. En dat is uitzonderlijk. Dat deze beestjes DNA kunnen opnemen uit hun omgeving, en dat ze dit al miljoenen jaren doen, dat wisten we al uit eerder onderzoek. Maar dat ze deze genen ook echt gebruiken en waarvoor, dat is nieuwe informatie. Ze zagen ook dat de geadopteerde genen in de diertjes ook weer evolueerde. Dat zou kunnen betekenen dat ze antimicrobiële stofjes kunnen produceren die zijn aangepast aan een meer geavanceerd soort organisme. Wat ze mogelijk minder giftig maakt voor mensen en dieren, dan de stofjes die we nu produceren in het lab. Ook gezien de wereldwijde problemen met resistentie, is deze nieuwe vorm van antibiotica erg interessant om verder te onderzoeken. Lees hier meer over het onderzoek: Small animals acquire genes from bacteria that can produce antibioticsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De werkende stoffen uit verschillende soorten drugs lijken veelbelovend als behandeling van bijvoorbeeld depressie en ADHD. Hoe ver zijn we van deze middelen als goedgekeurde medicijnen? Wat weten we wel zeker over hun werking en wat nog niet? Ik ga langs bij onderzoeker Kim Kuypers van de Universiteit Maastricht. Zij doet al meer dan vijftien jaar onderzoek in het veld van de toegepaste en fundamentele psychofarmacologie. Ook interessant is dit nieuwe onderzoek: Your brain on shrooms — how psilocybin resets neural networksSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers analyseerden data uit 51 langlopende onderzoeken, waarin onder andere is gekeken naar het niveau van narcisme bij zo'n 37.000 mannen en vrouwen tussen de 8 en 77 uit verschillende - vooral Westerse - landen over tientallen jaren. Ze hoopten iets te kunnen zeggen over hoe hardnekkig narcisme als eigenschap is. Daarbij hielden ze ook rekening met de verschillende vormen van narcisme. In één daarvan voelt iemand zich vooral superieur en heeft diegene behoefte aan bewondering van anderen. In een tweede is er sprake van arrogantie en van weinig empathie. Bij een derde vorm gaat het mis bij het reguleren van emoties en komt hypergevoeligheid kijken. Aan de data konden ze zien dat voor alle drie de vormen geldt dat het niveau afneemt naarmate we ouder worden. Al was die afname groter in de twee laatste vormen. Wat ze echter ook zagen was dat mensen die gemiddeld meer narcisme laten zien dan anderen, dat nog steeds wel doen op een later moment in hun leven in. Milde narcisten worden milder en extreme narcisten minder extreem, maar de verschillen tussen beiden blijven bestaan. Waarom narcisme afneemt is nog niet duidelijk. Mogelijk komt het door de sociale rollen die we aannemen als we volwassen worden. Die rollen - als bijvoorbeeld partner, ouder en werknemer - zouden er weleens voor kunnen zorgen dat onze persoonlijkheid daarin meebeweegt. Maar helemaal begrijpen hoe dit werkt doen we nog niet.   Lees hier meer over het onderzoek: Narcissism decreases with age, study findsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is een hot topic in een steeds hetere wereld: geo-engineering. Het bewust ingrijpen in de natuurlijke systemen van de aarde, met als doel om onder andere de negatieve gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan of af te remmen. Het is voer voor een heleboel complottheorieën, maar ook voor discussies onder wetenschappers. Zonder te zeggen dat dit ook echt de route moet worden, roept een groep Amerikaanse onderzoekers nu bijvoorbeeld op om op zijn minst serieus te bespreken of geo-engeneering smeltende gletsjers zou kunnen afremmen. Daarbij wordt natuurlijk ook gekeken naar de nadelen van ingrijpen in dit soort processen. Elk gletsjersysteem in de wereld ondergaat op het moment grote veranderingen. Meer en meer smeltwater belandt in zee, met de inmiddels bekende gevolgen voor de rest van de wereld.   Er is al eens geopperd om, op essentiële plekken waar veel smelt is, muren of gordijnen te installeren die het ijs te beschermen tegen het steeds warmere zeewater. Hier wordt nu al onderzoek naar gedaan.   Ook wordt gekeken of het verminderen van smeltwater kan helpen. Door bijvoorbeeld gaten te boren en het water weg te sluizen of kunstmatig te bevriezen voor het de zee bereikt en onderweg de ijsplaatstructuur teveel wordt beïnvloed.   Maar beide opties zijn een duur en ingrijpend iets, waarmee ook het lokale ecosysteem en de lokale gemeenschappen beïnvloed zullen worden. Ook als het nog maar om proeven gaat.  Naar verwachting is pas over tientallen jaren aan onderzoek met zekerheid te zeggen of een dergelijk ingrijpen meer positieve dan negatieve gevolgen heeft op de lange termijn. Onder andere omdat we de natuurlijke mechanismen nog steeds niet volledig begrijpen of kunnen voorspellen.   Daarom, zeggen deze wetenschappers, moeten we nu grotere stappen maken, zodat we nog een kans hebben om het op tijd uit te zoeken.  Met menselijk handelen voorkomen dat het erger wordt, door uitstoot terug te dringen bijvoorbeeld, blijft hoofdprioriteit, voegen ze hieraan toe. Lees hier meer: Scientists call for ‘major initiative’ to study whether geoengineering should be used on glaciersSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ergens tussen een zwart gaatje en een superzwaar zwart gat, moet een soort medium maat zwart gat bestaan. Maar bewijs hiervoor is er amper. Nu zeggen astronomen dat een analyse van een cluster van snel bewegende sterren daar weleens verandering in zou kunnen brengen.   Je hebt zwarte gaten die voortkomen uit één of een paar sterren en je hebt de monsters in het hart van sterrenstelsels die miljoenen keren de massa van onze zon zijn. Maar iets er tussenin moet ook bestaan. Dan hebben we het overigens nog steeds over iets met een massa duizenden keren groter dan onze zon. Zoiets krachtigs heeft natuurlijk een effect op zijn omgeving.  Twintig jaar lang is met interesse gekeken naar een handjevol sterren dat, niet al te ver bij ons vandaan, zo snel beweegt dat het wel in de zwaartekrachtsgreep van iets heel zwaars moet zitten. Een mysterieus object met een massa 8200 keer zwaarder dan de zon.  En dat mysterieuze object, concluderen ze, moet dan wel een medium zwart gat zijn. Deze objecten zijn ook een belangrijke schakel binnen het onderzoek naar het ontstaan van superzware zwarte gaten.   Er waren eerder hints voor het bestaan van de medium variant, maar die telden nog niet als stevig bewijs.   Ook wat betreft het cluster waarin de sterren uit dit onderzoek zich bevinden kon eerder niet worden uitgesloten dat het om meerdere kleine zwarte gaten kon gaan. Dankzij observaties met de Hubble telescoop, die wel 500 beelden van de groep sterren maakte gedurende 20 jaar, is er nu eindelijk meer duidelijkheid.   Het bestudeerde sterrensysteem is nu het kleinste systeem dat ooit gezien is met eigen zwarte gat. Het zwarte gat zelf is ook het dichtstbijzijnde ooit gevonden. Zelfs het superzware zwarte gat in het centrum van de Melkweg is verder weg van de aarde. Dat maakt het nieuwe zwarte gat erg interessant voor toekomstig onderzoek. De kans is groot dat hier ook James Webb voor wordt ingeschakeld. Lees hier meer over het onderzoek: Fast-moving stars are ‘smoking gun’ for long-sought midsize black holeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Als een soort op hol geslagen vuurtoren zwiept hij elke 5,75 milliseconde een bundel radio- en röntgenstraling richting de aarde: pulsar PSR J0437. Een ronddraaiende neutronenster, 150 lichtjaar van ons af. Deze neutronenster is de dichtstbijzijnde millisecondepulsar die we kennen, draait 174 keer per seconde om zijn as en wordt begeleid door een witte dwergster. Het is ook, onder andere omdat hij zo dichtbij staat, de helderste van zijn soort. En qua timing ook nog eens een stabielere klok dan door ons gemaakte atoomklokken. Over deze pulsar weten we nu een stuk meer, dankzij uitvoerige berekeningen op een Nederlandse supercomputer. Die combineerde onderzoekers met metingen gedaan door de NICER-röntgentelescoop aan boord van het ISS. Hierdoor lukte het om de straal van de ster te berekenen (11,4 kilometer) en de temperatuurverdeling van de magnetische polen te bepalen. Die polen blijken niet netjes tegenover elkaar te liggen. Ze hoopten vooraf al dat ze dit konden bevestigen, maar waren blij verrast dat het ook echt is gelukt. Dankzij het onderzoek konden ze ook iets zeggen over bestaande theorieën die iets vertellen over het maximumgewicht van neutronensterren. Dat moet lager zijn, denken ze nu, dan is voorspeld. En dat, zeggen de onderzoekers, komt dan weer mooi overeen met onderzoek naar zwaartekrachtsgolven. De komende tijd hopen de onderzoekers meer gegevens van de NICER-röntgentelescoop binnen te krijgen. Zowel van deze pulsar, als anderen. Uiteindelijk willen de onderzoekers zo voor elke neutronenster kunnen voorspellen waarvan de ster gemaakt is en welke krachten er tussen de deeltjes spelen. Lees hier meer over het onderzoek: Dichtstbijzijnde millisecondepulsar heeft straal van 11,4 kilometer en is 1,4x zo zwaar als de zonSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Tot laat opblijven en laat opstaan: de nachtbrakers onder ons weten dat dit niet altijd - afhankelijk van je werkveld natuurlijk - als iets positiefs wordt gezien door de rest van de wereld.  Hardwerkende mensen staan vroeg op, zijn meteen klaar voor de dag en zorgen dat ze op tijd weer klaar zijn met al hun taken.   Nou werd in eerder onderzoek al gesuggereerd dat snoozers ten opzichte van ‘meteen eruit’-mensen niet inleveren qua concentratie en prestatie gedurende de dag.  Nu zeggen onderzoekers dat dit eigenlijk ook geldt voor laat naar bed gaan en laat opstaan.   Hiervoor bekeken ze data van 26.000 mensen, die onder andere hadden meegedaan aan intelligentie-, reactie- en geheugentesten. Dat legden ze naast hun slaappatronen. En daaraan zeggen ze te kunnen zien dat ochtendmensen de laagste scores hadden op cognitieve testen en avondmensen en mensen die er tussenin zitten een hogere score.  Niet iedereen is overigens even zeker van de implicaties van deze resultaten. Aangezien dit nog niets zegt over de gedetailleerde mechanismen in het brein die hieraan ten grondslag liggen. Wat is precies de link tussen slaappatroon en cognitie? Hoe beïnvloedt het één het ander?    Ook is bijvoorbeeld niet aangetoond op welk moment van de dag die cognitieve testen dan zijn gedaan. En zo zijn er nog een aantal beperkingen.   Toch zeggen de onderzoekers wel ook iets over slaaplengte te kunnen zeggen. Of je nou avond- of ochtendmens bent: genoeg slapen lijkt altijd belangrijk. Tussen de 7 en 9 uur bleek voor cognitieve taken het best te zijn. Dat sluit aan bij wat in eerdere onderzoeken al werd gezien, maar nogmaals: dit onderzoek heeft zo zijn beperkingen.  Als je er dan toch een les uit wilt halen, dan is slaaplengte qua focus waarschijnlijk beter dan een transitie ondergaan van ochtendmens naar avondmens.  Dat gezegd hebbende: als avondmens ben ik toch altijd blij om stukjes potentieel bewijs tegen te komen dat dit voor mij en mijn hersenen een prima ritme is. En dat zowel in het geval van snoozen, als laat slapen, dit waarschijnlijk niet betekent dat ik minder scherp ben dan een ochtendmens. Lees hier meer over het onderzoek: Night owls’ cognitive function ‘superior’ to early risers, study suggestsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

DNA-materiaal kan ontzettend lang bewaard blijven, mits de omstandigheden precies goed zijn. De meest intacte vondsten worden bijvoorbeeld vaak gedaan op plekken waar het materiaal lange tijd onverstoord in extreme kou bewaard is gebleven. Als het goed genoeg bewaard is gebleven kan dat materiaal iets zeggen over de drager ervan, zelfs als diegene, dat plantje, of het dier, tienduizenden jaren geleden leefde. Je kunt het bijvoorbeeld vergelijken met moderne verwanten en kijken wat er evolutionair veranderd is. Nu hebben onderzoekers wel een hele bijzondere ontdekking gedaan: DNA van een mammoet, in 3D vastgevroren op zo'n manier dat de structuur van het chromosoom bewaard is gebleven. En dat geeft ze veel meer informatie dan anders. Weet je de vorm van de chromosomen, dan kun je het hele DNA van een organisme in kaart brengen en zelfs iets zeggen over welke genen er actief waren. In dit geval ging het om DNA uit de huid van een mammoet die zo'n 50.000 jaar geleden moet hebben geleefd in Siberië. Ze konden al snel zien dat het dier evenveel chromosoom paren had, 28, als de moderne olifant. Dat was te verwachten, maar toch: nooit eerder bevestigd op deze manier. De meeste gen-activiteit in de huid van de mammoet leek ook op die van olifanten. Maar niet altijd. Het ging namelijk om een wolharige mammoet. Voor het eerst konden ze precies zien welke genen er verantwoordelijk waren voor het vormen van die haren. Iets anders interessants dat ze konden zien was dat deze oeroude chromosomen qua vorm heel erg lijken op moderne chromosomen. Bijvoorbeeld de ring van DNA en eiwitten in de celkern van bepaalde cellen, een structuur niet groter dan 50 nanometer, pas 10 jaar geleden voor het eerst is gezien in mensen. Einstein voorspelde ooit dat materiaal van deze grootte nooit bewaard zou kunnen blijven, natuurkundig gezien. De onderzoekers wilden dan ook maar al te graag een verklaring vinden voor dit intact gebleven materiaal. Het lijkt erop dat het in een staat verkeert die lijkt op glas.  Maar hoe is het in die staat terechtgekomen? Vermoedelijk dankzij onze voorouders. Toen al werd eten soms bewaard voor later. Door een combinatie van uitdrogen en bevriezen. Het stukje huid waar dit DNA uit is gehaald, was waarschijnlijk een stukje mammoet-beef jurky.  Iemand was zo slim deze snack te bewaren, zodat wij er nu, tienduizenden jaren later, mee terug in de tijd kunnen kijken.  Lees hier meer over het onderzoek: Fossils of ancient chromosomes discovered. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Stranden en duinen raken in de knel, zeegrasvelden en oesterbanken hebben steeds meer moeite met herstellen: onze kust heeft het zwaar. Bij het NIOZ op Texel – het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee – weten ze dat maar al te goed. Eén van de mensen die daar zoekt naar oplossingen is kustecoloog Tjisse van der Heide. Hij doet onderzoek naar biobouwers. Soorten die het landschap aanpassen op zo'n manier dat ze daar zelf ook voordeel uit halen. Ook zij hebben het zwaar, maar we kunnen ze helpen.  Ik ga ook een stuk wandelen met NIOZ-onderzoeker Eva Lansu. Zij kijkt naar versnippering en beknelling van duingebieden en wat dat voor invloed heeft op biodiversiteit en op het risico op overstromingen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben de atmosfeer van planeet HD 189733 b nader bestudeerd en deden daar een aantal interessante ontdekkingen.  De metingen werden gedaan door de James Webb ruimtetelescoop. Daaraan was te zien dat in de atmosfeer veel waterstofsulfide zit. En dat zegt meteen iets over hoe een bezoekje aan deze planeet zou ruiken: dit gas ruikt naar rotte eieren en komt ook voor in, jawel, scheten.   Het is één van de eerste ontdekkingen van waterstofsulfide op een exoplaneet. Dichterbij is het ook te vinden in de atmosfeer van Jupiter. Het gas kan een teken van leven zijn, maar op deze twee gasreuzen zal dat niet gevonden worden, het is er te heet.  Dat betekent ook dat je  – al zou je deze exoplaneet bereiken – waarschijnlijk niets zal ruiken. Met een temperatuur van 1000 graden is even rondwandelen en de lucht opsnuiven er niet bij. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de glas-achtige regen die naar beneden slaat.   Toch is de ontdekking wel waardevol omdat het de onderzoekers meer vertelt over hoe exoplaneten zich vormen. Lees hier meer over het onderzoek: Johns Hopkins astronomers sniffed out the stinky atmosphere with Webb TelescopeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers zijn aan de slag gegaan met een enorme dataset van 1500 zoogdieren met daarin gegevens over hun hersen- en lichaamsgrootte. Want is het nou wel of niet zo dat evolutionair gezien geldt: de grootste dieren hebben in verhouding ook het grootste brein. Er werd lang gedacht dat dit lineair is. Hersengrootte wordt proportioneel groter, hoe groter een dier is. Maar een nieuw model laat zien dat het een curve is. Hele grote dieren hebben juist weer een kleiner brein.  Met behulp van dat model konden ze ook zien welke dieren van de regels afwijken. Wij mensen zijn daar één van. 20 keer sneller geëvolueerd dan alle andere zoogdieren, met als resultaat die enorme hersenpartij.  Nou zijn er wel meerdere zoogdieren die zo'n evolutiespurt door hebben gemaakt. Maar qua brein niet altijd naar groter. Vleermuizen kregen aan het begin heel snel een steeds kleiner brein bijvoorbeeld. De drie groepen dieren die qua hersengrootte de meest ingrijpende veranderingen door hebben gemaakt zijn primaten, knaagdieren en vleeseters. In deze groepen neemt relatieve hersengrootte meestal toe door de tijd heen. Maar dat geldt dus niet voor alle zoogdieren.  In de grootste dieren, maar ook in sommige vogels, weerhoudt iets het brein ervan om te groot te worden. Misschien kost het bij een bepaalde grootte simpelweg te veel energie voor het lichaam.  Qua biologie zijn de dieren waarbij dit wordt gezien erg verschillend, dus of er een oorzaak wordt gevonden voor alle soorten die deze curve volgen is nog maar de vraag. Lees hier meer over het onderzoek: Brain size riddle solved as humans exceed evolution trendSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Met onze oren horen we een woord natuurlijk al, maar pas in onze hersenen wordt er betekenis aan gegeven. In vorige onderzoeken is dit mechanisme bestudeerd door naar de bloedtoevoer te kijken. Dat geeft een idee van waar hersenactiviteit kan zijn. Daarmee lukte het al om delen van de hersenen aan te wijzen, waarin woordverwerking plaatsvindt. Maar nu hebben onderzoekers gekeken naar individuele neuronen in real time. Ze kregen hierbij hulp van patiënten die al aan hun brein geopereerd moesten worden vanwege epilepsie. Bij deze ingreep worden elektroden op de hersenen geplaatst om te bepalen waar de epileptische aanvallen vandaan komen, maar daarmee konden ze ook de activiteit van zo'n 300 neuronen bestuderen. De tien deelnemers luisterden naar korte zinnen, met daarin ongeveer 450 woorden. Voor elk woord zagen ze zo'n twee tot drie specifieke neuronen actief worden. Vervolgens keken ze naar overlap: welke woorden activeerden vergelijkbare groepen. Zo zagen ze dat woorden die met elkaar geassocieerd worden, of lijken op elkaar - denk aan ‘kip’ en ‘ei’, of 'rat’ en ‘muis’ - vergelijkbare patronen creëerden. Hetzelfde gold voor woorden van dezelfde categorie. Bijvoorbeeld ‘boven’ en ‘achter’, of woorden die een actie omschrijven. Betekent dit dat de onderzoekers ook konden uitlezen wat iemand had gehoord? Als een soort gedachtenlezen? Niet helemaal, al konden ze wel aangeven of in de zin bijvoorbeeld een dier, een actie en voedsel zat en in welke volgorde. Het doel is uiteindelijk om mensen te helpen communiceren die zelf hun spraak niet meer kunnen gebruiken. Het lijkt erop dat in alle individuen dezelfde groepen neuronen aan de slag gaan voor dezelfde woorden. In deze studie is wel alleen gekeken naar het Engels en er is maar naar een stukje van de hersenen gekeken. Dus er is nog veel vervolgonderzoek nodig. Lees hier meer over het onderzoek: Ultra-detailed brain map shows neurons that encode words’ meaningSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe weten trekvogels welke routes ze moeten nemen? Over die vraag buigen wetenschappers zich al heel lang, maar een team van Nederlandse en Zwitserse onderzoekers heeft voor één soort een nieuw antwoord: jonge, onervaren spreeuwen vinden zelfstandig de weg naar hun overwinteringsgebied. Ze kijken de trekroute niet af bij hun soortgenoten. Hier kwamen ze achter door een oud verplaatsingsexperiment opnieuw te bekijken en uit te breiden met nieuwe gegevens. In het experiment, uitgevoerd in de jaren 50 en 60, werden spreeuwen vanuit Den Haag per vliegtuig naar Zwitserland en Spanje gestuurd, om vervolgens te kijken welke route ze vanaf daar vlogen. Daarin was te zien dat volwassen spreeuwen zich bewust waren van de plotselinge verplaatsing. Zij pasten hun trekrichting aan om alsnog de normale gebieden te bereiken. Jonge spreeuwen vlogen door in de richting die ze vanuit Nederland hadden genomen en kwamen terecht op verkeerde bestemmingen in Zuid-Frankrijk en Spanje. Had die groep jonge spreeuwen zich bij andere lokale spreeuwen aangesloten? En waren ze daarom daar terechtgekomen? Of hadden ze zelf een nieuw pad gekozen? Om dat te bepalen combineerden de onderzoekers de data van het eerdere onderzoek met nieuwe data over het vlieggedrag van lokale spreeuwen in Zwitserland en Spanje. Hun vliegroutes bleken anders dan die van de verplaatste jonge spreeuwen te zijn. Geen ‘meevliegers’ dus. Niet aangeleerd, maar aangeboren. Waarom is dit überhaupt belangrijk om te weten? Door klimaatverandering en menselijk landgebruik verandert de wereld waar de trekvogels doorheen vliegen snel. Is hun trekgedrag aangeboren en niet aangeleerd, dan zullen ze zich ook minder snel kunnen aanpassen, is de vrees. Lees hier meer over het onderzoek: Spreeuwen kijken trekroute niet van elkaar afSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In een grot op het Indonesische eiland Sulawesi is een figuratieve grottekening gevonden die ten minste 51.200 jaar oud moet zijn. Dat maakt hem zo'n 5000 jaar ouder dan de vorige recordhouder. Het gaat om een tekening van drie mensachtige figuren naast wat een wild varken moet zijn. Het grootste poppetje lijkt, met de armen in de lucht, een soort stok vast te houden. Het tweede figuur staat dicht bij de kop van het dier en lijkt ook een stok vast te hebben richting de nek van het dier. Het derde mensfiguur staat op zijn kop, met één hand richting of op het hoofd van het varken. Waarschijnlijk vertelden mensen al veel langer verhalen aan elkaar, maar op een manier die niet werd vastgelegd. Het is overigens niet de oudste grottekening. In Zuid-Afrika werden al eens getekende geometrische patronen gevonden die meer dan 75,000 jaar oud moeten zijn. Maar dat werd nog niet gezien als verhalende kunst. De tekening van de drie poppetjes en het varken wel. Het laat zien dat toen al de weg werd ingeslagen die uiteindelijk leidde tot kunst en wetenschap. Wat er dan voor heeft gezorgd dat de mens ooit ging tekenen, en of dat een verandering in bijvoorbeeld de hersenen is geweest, dat weten we niet. De ontdekking werd gedaan met de nieuwste dateertechnieken. Daarmee zal waarschijnlijk ook opnieuw naar andere, al eerder ontdekte tekeningen worden gekeken. Mogelijk worden daarmee nog oudere tekeningen gevonden. Sommige onderzoekers vermoeden dat deze waarschijnlijk in Afrika gevonden zullen worden, maar voorlopig is Sulawesi recordhouder. Lees hier meer over de ontdekking: World's oldest cave art found showing humans and pigSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In de vorige aflevering hoorde je hoe Diergaarde Blijdorp omgaat met het fokken van bedreigde diersoorten. Nu ga ik langs bij de Universiteit Utrecht, waar ze zich bezighouden met het fokken van gezonde en sociale gezelschapsdieren. Jeffrey de Gier van de faculteit Diergeneeskunde vertelt mij in het lab wat daar allemaal bij komt kijken.  Ik spreek ook met onderzoeker Else den Boer. Zij bestudeert één van de aandoeningen die heeft kunnen ontstaan door problemen in de fokkerij, eentje die vooral veel voorkomt bij witte herders. Lees hier meer over de verschillende onderzoeken: Expertisecentrum GeneticaSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het fokken van dieren, dat doen wij mensen al ontzettend lang, maar we hebben het niet altijd gedaan met een focus op het welzijn van het dier. Inmiddels zijn er gelukkig een stuk meer regels, maar het kan nóg beter. Ik ga langs op twee plekken waar ze hiernaar kijken: de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht, waar ze zich bezighouden met het fokken van gezonde en sociale gezelschapsdieren en - in dit eerste deel van de aflevering - Diergaarde Blijdorp, waar onderzoeker Jeroen Kappelhof meer vertelt over het fokken van bedreigde diersoorten. Blijdorp is onder andere coördinator van het Europese fokprogramma van de Aziatische olifanten. Hoe zorg je dat je als dierentuin ook echt bijdraagt aan een gezonde populatie in het wild? Lees hier meer over de populatiemanagement programma's van Blijdorp.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Insecten en planten, ze kunnen elkaar helpen, maar ze kunnen elkaar ook kapot maken. Zo houden zuidelijke groene schildwantsen nogal van tomaten, komkommers en paprika. Maar hierdoor zijn ze verantwoordelijk voor wel 40 procent van het oogstverlies van deze gewassen. Uit onderzoek blijkt nu dat de schildwants hierbij hulp krijgt van bacteriën die het insect bij zich draagt. Die beschermen tegen de schadelijke stoffen die de plant produceert. Daarnaast zorgen de bacteriën er ook nog eens voor dat de plant geen afweerstoffen tegen de wants meer aanmaakt. Belangrijke kennis, want door de opwarming van de aarde komt de zuidelijke schildwants op steeds meer plekken voor. Helaas evolueren planten langzaam. De kans dat ze zich snel genoeg aanpassen is klein. Terwijl bacteriën dit juist makkelijk kunnen. Zij werken zich zo weer om een afweermechanisme heen. Daarom is het zo belangrijk om te weten hoe de schildwants dit doet. De onderzoekers willen nu kijken of ze de specifieke bacteriën, zonder pesticiden, kunnen aanpakken om de gewassen beter te beschermen. Lees hier meer over het onderzoek: Bacteriën plaaginsect houden planten voor de gekSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Tast en aanraking zijn ontzettend belangrijk voor ons mensen. Net als voor de meeste primaten overigens. Zonder aanrakingen, denk maar weer even aan die covid-periode, maken we onder andere meer stresshormonen aan.   Prettige aanrakingen zorgen dan weer voor stofjes die ons een goed gevoel geven. En zelf goed kunnen voelen helpt natuurlijk bij het voorzichtig oppakken en verplaatsen van allerlei voorwerpen en het op een prettige manier aanraken van anderen.   Lang is gedacht dat, net als ons zicht en gehoor, ook onze tast achteruitgaat als we ouder worden. Maar nieuwe onderzoeksresultaten suggereren dat dit toch niet helemaal het geval is.   Voor het onderzoek bestudeerden ze 96 vrouwelijke vrijwilligers tussen de 20 en 75 jaar. Ze testen de gevoeligheid van de huid op het puntje van de vinger, op de voorarm en de wang.   De deelnemers moesten in één experiment zelf verschillende oppervlaktestructuren aanraken, en in andere experimenten werd hun huid aangeraakt, van voelbaar, tot bijna niet meer voelbaar.   Uit beide onderzoeken kwam dat de gevoeligheid van de vinger afnam, naarmate de leeftijd toenam. Voor de wang en voorarm gold dat niet. En laten dat nou de plekken zijn, waar ook bij vrouwen, allemaal haartjes zitten.   Dat was best een verrassende vondst aangezien haarloze huid vaak meer receptoren heeft. Je zou denken dat die huid dan ook gevoeliger is.   Een vergelijkbaar onderzoek onder mannen zou een mooie aanvulling zijn, maar voor nu alvast interessant om te bedenken dat die haartjes ons niet alleen beschermen tegen bacteriën en de elementen, ze werken mogelijk ook als een soort antenne voor aanraking.   Misschien toch maar wat minder vaak scheren..   Lees hier meer over het onderzoek: Study shows hairy skin does not become less sensitive with ageSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ik kan me de straat waarin ik woonde tot ik drie was nog zo voor me zien. Zonder dat ik daar ergens foto's van heb. De meeste mensen hebben er ook wel een paar: van die hele vroege herinneringen die zijn blijven hangen. Maar hoe onthouden we die zo lang? Ja er is nieuwe kennis over de link tussen geheugen en slaap, over hoe de hersenen ervaringen verwerken, en welke signalen daarbij belangrijk zijn. Maar helemaal begrijpen hoe ons geheugen werkt doen we nog lang niet.    Nu brengt  een nieuw onderzoek ons daar mogelijk weer een stapje verder in. Met een biologische verklaring voor lang zittende herinneringen.   Een eiwit genaamd KIBRA, dat gevonden wordt in de hersenen en nieren, speelt hierin een belangrijke rol. Het blijkt als een soort lijm te dienen die andere moleculen kan vastzetten.   Dat is best verrassend als je bedenkt dat de meeste moleculen in onze neuronen alle kanten op gaan en constant vervangen worden.  In het geheugen spelen synapsen een grote rol, dat zijn de verbindingen tussen zenuwcellen waar doorheen signalen verstuurd worden.   KIBRA hecht zich aan sterke synapsen. Wat ervoor zorgt dat een ander eiwit zich aan KIBRA kan hechten. Dat tweede eiwit heeft weer als effect dat de synaps sterk blijft. Wat weer zorgt voor nieuwe KIBRA aanwas, en meer van dat tweede eiwit. Enzovoort enzovoort.   Ondanks dat iets vergelijkbaars in de jaren 80 al werd voorspeld, hebben ze het nu pas kunnen bevestigen. In muizen zagen ze onder andere dat als ze de verbinding tussen deze twee eiwitten verbreken, dit kan zorgen voor het verdwijnen van oude herinneringen.   Uiteindelijk moet deze kennis helpen bij het beter begrijpen en verhelpen van geheugenproblemen bij verschillende soorten patiënten. Lees hier meer over het onderzoek: How do our memories last a lifetime? New study offers a biological explanationSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De meeste bergkammen zijn ontstaan doordat twee aardplaten op elkaar botsen. Ze duwen elkaar dan omhoog. Diepe geulen in de oceaanbodem kunnen weer vormen als de ene plaat onder de andere schuift.   Veel van deze oppervlaktestructuren zijn dus te vinden aan de grenzen van platen. Maar dat geldt niet voor ze allemaal. Er zijn bollingen in het landschap die ver van dit soort grenzen afliggen. Hoe zijn die dan ontstaan?  Om die vraag te beantwoorden bestudeerden onderzoekers aardkorst gegevens en data van de aardmantel. Ze zagen dat op sommige plekken hoogteverschil moet zijn ontstaan door temperatuurverschil en de chemische samenstelling van de mantel.    Op plekken waar de mantel heet is, vind je de hoogste structuren. Van soms wel twee kilometer hoog en honderden kilometers lang. Waar de mantel juist erg koud is, vind je diepe geulen.   Dit zijn formaties die zich langzaam vormen, over miljoenen jaren. Maar ze vertellen ons wel wat over belangrijke geologische processen, zoals erosie en sedimentafzetting. Weten hoe ze lange tijd geleden zijn gevormd is daarmee ook nu belangrijke informatie. Lees hier meer over het onderzoek: Deep mantle movements help explain Earth’s mysterious bulgesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

10.000 jaar geleden wandelden ze nog rond: wolharige mammoeten. De laatst levende groep van deze dieren was te vinden op Wrangel Island, vlakbij de kust van Siberië. Een eiland dat werd afgesneden van de wal toen de zeespiegel steeg. Daar leefden de dieren nog zo'n 6000 jaar.  Zo geïsoleerd leven kan op verschillende manieren van invloed zijn op een dierenpopulatie. Op sommige eilanden vind je daardoor bijvoorbeeld unieke diersoorten, die uitzonderlijk goed zijn aangepast aan de omstandigheden. Maar je kan ook te maken krijgen met iets als inteelt. Was dat voor deze mammoeten ook het geval? Een nieuwe genetische analyse, waarin ook mammoeten van een oudere groep die op het land leefde zijn meegenomen, laat zien dat de eilandpopulatie begon met maar 8 individuen. Uiteindelijk werden dat er, in twintig generaties, zo'n 200 tot 300. Niet zo gek dat er ook sprake was van inteelt en weinig genetische diversiteit. Dan moet dat zijn waarom ze het niet hebben gehaald, zou je denken. Maar de onderzoekers kunnen ook zien dat de beperkte genetische diversiteit niet erg genoeg was om voor uitsterving van de populatie en daarmee de hele soort te zorgen. Het moet een andere, willekeurige oorzaak hebben gehad. Waarschijnlijk iets wat plotseling gebeurde, maar wat er is gebeurd weten we nog niet. Toch hebben we al wel wat aan deze kennis. Het vertelt onderzoekers iets over de genetica achter een verlies van leefruimte en interactie met andere groepen. En dat is nu minstens even relevant. Lees hier meer over het onderzoek: Last surviving woolly mammoths were inbred but not doomed to extinctionSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Mannelijke zoogdieren geven geen melk. Nou ja, behalve als je de zeldzame Dayak vleermuis bent, die voorkomt in het regenwoud in Zuidoost-Azië. Dit dier doet het, en meer zoogdierenmannetjes zouden het kunnen, maar doen het niet. De verklaring hiervoor was lang als volgt: een mannetje is nooit zeker of hij de vader is en dus heeft het zorgen voor de kinderen geen prioriteit. Maar, wiskundigen van de universiteit van York komen met een ander verklaring. Zij denken dat het niet geven van melk te maken heeft met microben. In borstvoeding zitten microben die onder andere belangrijk zijn voor de samenstelling van het microbioom in het spijsverteringsstelsel van het kind. Als beide ouders deze microben zouden doorgeven, dan zou dat volgens deze theorie een te groot risico opleveren. Ziekmakende microben zouden dan te veel kans krijgen om doorgegeven te worden en zich door populaties te verspreiden. Ze kwamen op het idee voor dit onderzoek door het grijsnek-nachtaapje. Bij deze diersoort ligt de verzorging van de kinderen vrijwel helemaal bij de man. Alleen voor de borstvoeding gaan de kinderen heel even langs moeder. En dat is inderdaad best gek. Waarom alleen dan? Behalve als dit inderdaad een beschermende functie heeft. Dan kun je je nog afvragen waarom alleen de vrouwtjes? En niet in plaats daarvan alleen de mannetjes? Waarschijnlijk omdat tijdens de dracht en de geboorte ook al een microbenpakket van de moeder meekomt. Het is op zijn minst een interessante theorie. En goed om te weten: jullie mannen zouden het dus eigenlijk best kunnen, maar hebben in dit geval, waarschijnlijk, een goede reden om het niet te doen. Lees hier meer over het onderzoek: New mathematical model sheds light on the absence of breastfeeding in male mammalsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Drie jaar geleden werd het eerste bewoonbare 3D-betongeprinte huis van Europa in Eindhoven neergezet. Daarna werd het even wat stiller rondom het 3D-betonprinten. Maar de bedenkers van deze techniek hebben achter de schermen niet stilgezeten. Daarover ga ik het hebben met hoogleraar Theo Salet, van de TU Eindhoven. Hij legt uit hoe de techniek ook alweer werkt, wat de voordelen zijn en welke lessen ze in de afgelopen jaren hebben geleerd. Natuurlijk blikken we ook vooruit, want de volgende vier woningen - nieuwe stijl - komen eraan.  Veel van wat we bespreken wordt nu al gemaakt, in de fabriek van Weber. Peter Paul Cornelissen vertelt me daar meer over het printproces, terwijl de robot op de achtergrond laagje voor laagje zijn werk doet. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bottransplantaties vinden vaak plaats met patiënt-eigen botmateriaal. Maar uit onderzoek uitgevoerd door meerdere medische centra in Nederland blijkt nu dat - in ieder geval bij een specifieke ingreep in de rug - een nieuw afbreekbaar kunstmatig alternatief mogelijk nog beter werkt.  Onderzoeker Hilde Stempels en chirurg Moyo Kruyt van het UMC Utrecht vertellen waarom een alternatief nodig was, wat er al was geprobeerd en wat ze tot hun eigen verrassing in dit nieuwe onderzoek hebben ontdekt.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Inmiddels is de AI-spraaktechniek zo ver, dat we het verschil met een echte mensenstem nog maar slecht kunnen horen. Toch lijken onze hersenen nog wel een verschil op te merken, suggereert nieuw onderzoek. 43 mensen luisterden naar zowel AI-stemmen als menselijke stemmen. Ze moesten detecteren welke spraakfragmenten echt waren en welke niet, terwijl hun hersenactiviteit werd bestudeerd.   In maar ongeveer de helft van de gevallen hadden ze het goed. Geen beste score. De onderzoekers zagen ook dat als een stem neutraal klonk, het eerder als AI werd gehoord. Zeker wanneer het een vrouw was. Dit heeft ongetwijfeld iets te maken met onze ervaringen met Siri en Alexa. Als een stem vrolijk klonk, werd deze dan weer eerder als menselijk beoordeeld.   De deelnemers waren even slecht in het identificeren van AI-stemmen als mensenstemmen, maar werd gekeken naar hersenactiviteit dan was er wél een verschil te zien. Menselijke stemmen zorgden voor een sterkere reactie in het geheugen- en empathiegebied in het brein. AI-stemmen zorgden dan weer voor meer activiteit in gebieden die gelinkt zijn aan het detecteren van fouten en het behouden van aandacht. Het was een klein onderzoek, maar toch zijn het interessante resultaten. We kunnen het slecht, de toon van de stem is daarbij behoorlijk sturend, maar onze hersenen lijken toch een verschil op te merken.   In vervolgonderzoek willen ze onder andere gaan kijken of eigenschappen van de persoon die luistert, van invloed zijn op hoe goed diegene AI-stemmen van echt kan onderscheiden. Lees hier meer over het onderzoek: Our brains respond differently to human and AI-generated speech, but we still struggle to tell them apartSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben in muizen ontdekt dat specifieke sensorische zenuwcellen op de clitoris en penis verantwoordelijk zijn voor het detecteren van vibraties. Dat zorgt er vervolgens voor dat deze cellen geactiveerd worden en er zoiets als een erectie kan ontstaan. De hoop is dat met de nieuwe kennis mensen met erectieproblemen, vaginale pijn, maar ook functieverlies door verlamming in de toekomst beter geholpen kunnen worden. De specifieke cellen, die bestaan uit zenuwuiteinden, strak opgerold in kleine balletjes, zitten net onder de huid en werden al zo'n 150 jaar geleden ontdekt. Hun structuur lijkt veel op die van cellen in onze vingers en handen. Ook die reageren op vibraties, wanneer we bijvoorbeeld een bepaald oppervlak aanraken. Maar hoe deze cellen in genitaliën werken en welke rol ze spelen bij seks, dat was minder goed bekend. Nu hebben ze bij muizen verschillende ontdekkingen gedaan over de werking van de cellen. Zo hebben ze onderzocht welke frequentie voor activatie van de cellen zorgt: tussen de 40 en 80 hertz. Iets wat ze overigens in de seksspeeltjes-industrie al ver voor deze experimenten hadden ontdekt. Ze konden zien dat hoewel een penis en clitoris ongeveer evenveel van deze cellen hebben, ze 15 keer geconcentreerder zijn in de clitoris. En ze ontdekten dat deze specifieke cellen zich pas vlak voor de dieren volwassen worden vormen Zonder de cellen was er geen voortplanting mogelijk, werd ook duidelijk uit de experimenten, wat suggereert dat ze ook bij seks een belangrijke rol spelen. De zenuwcellen blijken ook op een specifieke plek verbonden te zijn met de rest van het zenuwstelsel. Zelfs zonder verbinding met het brein, zorgde de stimulatie van dit gebied voor activatie van de cellen. Ook een interessante vondst. Wat er precies in de hersenen gebeurt, of onderweg naar de hersenen, wanneer de cellen in normale omstandigheden geactiveerd worden, daar willen ze in vervolgonderzoek nog naar kijken. Net als naar: of de werking en gevoeligheid van de cellen afneemt bij veroudering. En wat de invloed van hormonen op het functioneren van de cellen is. Lees hier meer over het onderzoek: Sensory secrets of penis and clitoris unlocked after more than 150 yearsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Afhankelijk van het bodemtype, kunnen planten zichzelf zo aanpassen dat ze specifiek voor die ondergrond optimaal ingesteld zijn om zoveel mogelijk voedingsstoffen binnen te krijgen. Dat zorgt ervoor dat één plantensoort er op een andere plek weer net anders uit kan zien en ook net anders kan werken. Uiteindelijk kan dit zelfs zorgen voor een hele nieuwe soort. Kennis over hoe planten die veranderingen ondergaan is ook weer interessant voor de landbouw. En dus voerden Zwitserse wetenschappers een experiment van twee jaar uit, waarin zo'n 800 planten 10 generaties lang groeiden in verschillende bodemtypes. Ze vroegen zich af of het uitmaakte of de planten voor bestuiving afhankelijk waren van hommels, of van mensen. En of de aanwezigheid van bladluizen van invloed was op hoe goed de planten zich konden aanpassen. Wat ze zagen was dat planten die interactie hadden met hommels en die zichzelf moesten verdedigen tegen de bladluizen, zich het best konden aanpassen aan de verschillende typen grond. Het ontbreken van deze interacties met andere organismen, doordat we voor een andere aanpak kiezen, of doordat het aantal insecten afneemt, heeft dus een effect op het aanpassingsvermogen van deze planten. En dat is belangrijke kennis voor de toekomst. Lees hier meer over het onderzoek: Interaction with insects accelerates plant evolutionSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben, in het noorden van Montana, vlakbij de grens tussen de VS en Canada, een nieuw soort dinosaurus ontdekt. Lokiceratops rangiformis heet het enorme dier, dat vooral indruk maakt met zijn bizar grote schedel vol puntige attributen.  Het dier behoort tot een grotere groep gehoornde dino's, waar ook de triceratops onder valt. Al kwam die zo'n 12 miljoen jaar later pas om de hoek kijken dan dit exemplaar. Met hun gigantische kop, met daarop grote nekschilden en puntige hoorns, hielden ze het uiteindelijk allebei vol tot aan het einde van het dino-tijdperk.   Sommige structuren op de kop van deze nieuwe dino, die 78 miljoen jaar geleden moet hebben geleefd, zijn de grootste ooit gezien. Ook het dier zelf is enorm en moet zo'n 6.7 meter lang en 5 ton zwaar zijn geweest. Deze uitzonderlijke maten zijn waarschijnlijk ontstaan omdat de soort geïsoleerd leefde, op en om een eiland.  Onderzoekers denken dat dit soort indrukwekkende schedelornamenten meer kunnen vertellen over het ontstaan van ecosystemen die vol zitten met verschillende soorten, nou ja laten we zeggen, uitsloverige structuren.   In het geval van deze dino's is het nog niet helemaal zeker waar de gigantische nekschilden precies voor werden gebruikt. De onderzoekers die dit exemplaar hebben gevonden vermoeden of voor het indruk maken op potentiele partners, of om soorten van elkaar te onderscheiden.  Op dezelfde plek werden ook nog vijf andere dinosoorten gevonden. In zo'n klein gebied is dat uitzonderlijk. De vondst van deze nieuwe soort laat volgens de wetenschappers ook zien, dat de diversiteit binnen deze groep lange tijd is onderschat. Lees hier meer over de ontdekking: Newly discovered dinosaur boasts big, blade-like hornsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een orkaan kan een spoor van verwoesting achterlaten, maar waar het weerfenomeen ook een effect op blijkt te hebben, is de sociale structuur van een apengemeenschap. Hiervoor moeten we even terug naar orkaan Maria, die in 2017 in Puerto Rico meer dan 3000 mensenlevens kostte en op één van de eilanden, met de bijnaam Monkey Island, zorgde voor een vegetatie verlies van 63 procent. Op dit eiland woont een grote populatie resusapen. Deze dieren bleven dus achter met extreem weinig bomen en beschutting. Dat betekende dat in dit hete deel van de wereld, schaduw ineens een zeldzaam goed werd. En dat veranderde de sociale verhoudingen in de groep compleet, zien onderzoekers na het bestuderen van 10 jaar aan data, van voor en na de ravage. Voor de orkaan werd er constant gevochten om eten en de beste rustplek. Tolerantie was niet van invloed op overlevingskans. Maar na de orkaan veranderde dat. Ineens was er een tekort aan schaduwplekken terwijl het buiten al snel de 40 graden aantikte. Toen werd het delen of doodgaan. De hele groep toonde minder agressie en meer tolerantie, wat ervoor zorgde dat de paar koele plekken beter gedeeld konden worden Het was zelfs zo dat meer dan gemiddeld tolerante apen een 42 procent grotere kans hadden om te overleven. De nieuwe mindset sijpelde ook door in andere activiteiten. Apen die schaduw deelden, brachten ook op andere momenten meer tijd met elkaar door. En zo gooide een orkaan dus een hele apengemeenschap om. Lees hier meer over het onderzoek: Hurricane changed ‘rules of the game’ in monkey societySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ik heb het regelmatig over onderzoek waarin dierproeven zijn gebruikt. Daar ben ik me heel erg bewust van, want ik ben absoluut tegen dierenleed. De meeste onderzoekers zijn daar ook heus niet voor, maar soms lijkt het gewoon nog niet anders te kunnen. Dit jaar investeerde het Nationaal Groeifonds een flink bedrag in een nieuw Centrum voor Proefdiervrije Biomedische Translatie. Zou er dan nu echt wat meer vaart gemaakt kunnen worden? Ik ga erover in gesprek met Anne Kienhuis van het RIVM en Wouter Dhert, wetenschappelijk directeur Life Sciences bij de Universiteit Utrecht. Zij vertellen meer over het doel achter het centrum en hun eigen motivatie om hier nu stevig de schouders onder te zetten.  In het lab laat Jeffrey Beekman van het UMC Utrecht zien wat er allemaal al - proefdiervrij - mogelijk is binnen zijn onderzoek naar taaislijmziekte.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Eind 2019 lichtte een daarvoor vrij nietszeggend sterrenstelsel ineens fel op, waardoor het de interesse wekte van onderzoekers. Want de dramatische manier waarop het oplichtte was niet eerder op deze manier waargenomen. Met behulp van meerdere telescopen, zowel in de ruimte als op aarde, concluderen astronomen nu dat wat ze in dat sterrenstelsel zien gebeuren, het ontwaken van een zwaar zwart gat moet zijn. Er zijn ook andere manieren waarop een stelsel ineens kan oplichten. Bijvoorbeeld wanneer een ster wordt opgeslokt door een zwart gat, of zelf explodeert. Maar in die gevallen duurt dat oplichten maximaal een paar honderd dagen. In dit geval schijnt het felle licht al meer dan vier jaar sinds werd gezien dat het aanging. De veranderingen in dit sterrenstelsel, 300 miljoen lichtjaar van de aarde, zijn niet eerder gezien en dus moest worden gezocht naar een andere verklaring dan ontploffende sterren. De meest logische verklaring moet zijn dat in het centrum van dit stelsel ineens activiteit is ontstaan die duidt op het ontwaken van een zwaar zwart gat dat daarvoor niet actief was. Iets wat nooit eerder in real time is waargenomen. Vervolgobservaties moeten nog wel gedaan worden om uit te sluiten dat het licht toch geen andere oorzaak heeft en het echt om het ontwaken van het zwarte gat gaat. Dat ontwaken zou overigens ook kunnen gebeuren bij het zwarte gat in het centrum van ons eigen sterrenstelsel. Hoe groot die kans is, dat is nog niet helemaal duidelijk. Lees hier meer over het onderzoek: Astronomers see a massive black hole awaken in real timeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De antennes op de kop van mieren hebben verschillende functies. Ze detecteren er feromonen mee die ze wat vertellen over gevaar, routes en sociale context. Maar wanneer zijn mieren dit op deze manier gaan doen? Dankzij een 100 miljoen jaar oud fossiel van een inmiddels uitgestorven mierensoort, weten we dat nu iets beter. Onderzoekers bestudeerden oeroude mieren in barnsteen en zagen dat deze dezelfde microscopische, haarachtige structuren op hun antennes hadden als moderne mieren. Dit suggereert, maar bewijst nog niet, dat mieren toen al communiceerden met gebruik van feromonen. De wetenschappers zijn nu benieuwd of ze deze nieuwe kennis kunnen gebruiken om iets te kunnen zeggen over het succes van deze diersoort. De sociale structuur heeft daar zeker ook wat mee te maken. Dat mieren hier al lang geleden gebruik van maakten, dat was in eerder onderzoek al eens aangetoond. Zo werd in een fossiel van 99 miljoen jaar geleden al eens een koningin met werkers gevonden van dezelfde soort. Maar hoe deze insecten communiceerden, dat is nog niet duidelijk. Chemische stofjes blijven niet goed bewaard in barnsteen en hetzelfde geldt voor de organen in mieren die deze stofjes produceren. Vandaar deze nieuwe aanpak: niet de stofjes bestuderen, niet de productie ervan, maar de ontvanger in de vorm van de antenne. En wat ze daaraan kunnen aflezen is in ieder geval dat de kans erg groot is dat mieren toen ze er pas net waren, 100 miljoen jaar geleden, al communiceerden met behulp van chemische stofjes. Lees hier meer over het onderzoek: Early ants’ antennae may have let them ‘talk’ using pheromonesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Er is een link tussen slaap en geheugen, maar dit mechanisme begrijpen we nog lang niet goed genoeg. Nu hebben onderzoekers ontdekt dat een cruciaal hersensignaal dat een rol speelt in ons lange termijn geheugen, niet goed werkt wanneer we te weinig slaap hebben gehad.   Neuronen in het brein vormen netwerken en werken vrijwel altijd samen. Dat samenwerken gebeurt in patronen van signalen, vaak ritmisch en repetitief. Eén van die patronen is de sharp-wave ripple, waarin een grote groep neuronen tegelijk actief is, dan een tweede groep, dan de volgende en dan de volgende. Wat je dan krijgt is een golf door de hersenen, als een wave in een voetbalstadion. Deze vorm van hersenactiviteit komt voor in het hersengebied waar herinneringen worden gevormd en opgeslagen, zowel overdag als wanneer we slapen.  Wat al is gezien is dat deze golven soms versnelde herhalingen van hersenactiviteit zijn op eerdere momenten. Alsof een ervaring wordt herbeleefd. En het zijn precies deze golven van activiteit die beïnvloed lijken te raken door slaap. Dit zagen de onderzoekers in dit geval bij ratten, die een doolhof moesten ontdekken, sommigen met en sommigen zonder verstoorde slaap.   Tot hun verrassing zagen ze dat er in beide gevallen evenveel van deze hersengolven te zien waren, maar bij de dieren die slecht hadden geslapen waren ze wel minder sterk en chaotischer. Er werd minder exact herhaald. Wanneer weer een paar dagen normale slaap volgde, herstelden deze hersengolven enigszins, maar ze werden nooit zo goed als bij de goede slapers. De hoop is dat deze kennis uiteindelijk kan helpen bij het ontwikkelen van toekomstige behandelingen die zijn gericht op het verbeteren van het geheugen.  Lees hier meer over het onderzoek: Sleep deprivation disrupts memory: here’s whySee omnystudio.com/listener for privacy information.

In de afgelopen 20 tot 30 jaar zijn de grijze walvissen die hun zomers doorbrengen langs de noordwestkust in de grote oceaan 13 procent korter geworden.  Het gaat om een subgroep van 200 dieren die in de zomer dichter bij de kust blijven dan de rest van de 14.500 tellende populatie in dit deel van de oceaan. Niet alleen is deze groep walvissen kleiner, ook hun gezondheid is minder goed dan die van hun soortgenoten dieper in de oceaan. Dat melden onderzoekers uit deze regio die al langer onderzoek doen naar de grijze walvissen in dit gebied.   De verandering in lengte is niet alleen opmerkelijk, het kan ook consequenties hebben voor het voortbestaan van de soort. Kleinere kalven zijn kwetsbaarder en het is de vraag of de kleinere volwassen dieren genoeg energie kunnen opslaan voor een succesvolle voortplanting en herstel in het geval van ziekte, of verwondingen.   Het is ook meteen een waarschuwing voor de gezondheid van het ecosysteem waar deze dieren onderdeel van zijn. Als het niet goed met deze walvissen gaat, dan zou hetzelfde kunnen gelden voor de gehele voedselketen.   Ze vonden in het onderzoek dan ook een link tussen veranderingen in de dynamiek van voedselverspreiding langs de kust en de afname in lengte. Die link met voedsel en het klimaat willen ze nu verder bestuderen. Lees hier meer over het onderzoek: Pacific coast gray whales have gotten 13% shorter in the past 20-30 years, Oregon State study findsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

We raken maar niet uitgepraat over beerdiertjes. En dat is niet zo gek gezien het feit dat sommige soorten de meest extreme omstandigheden, zoals bijvoorbeeld de ruimte, of bevriezing, kunnen overleven.  Wetenschappers proberen al jaren achter de genetische geheimen van die halve millimeter lange diertje te komen en zijn daar nu weer ietsje dichterbij.   Het is onderzoekers in Tokio gelukt om een extreem weerbarstige soort genetisch zo aan te passen dat ze in het nageslacht van het diertje de genen konden beïnvloeden. Zo lukte het om in deze soort genen aan of juist uit te zetten om zo te kijken welke een rol spelen bij het overleven van extreme omstandigheden.   Deze vorm van genetisch editen kan al langer in bijvoorbeeld fruitvliegjes en andere insecten, maar niet eerder is dit op deze manier gedaan in beerdiertjes.    Eén van de superkrachten van het beerdiertje is overleven in extreme droogte. Dit lukt ze dankzij een speciale gel in hun cellen. Zou dit ooit voor mensen kunnen werken? Een heel orgaan, uitgedroogd en dan weer gehydrateerd, zonder dat het beschadigt? Het zou een enorme impact kunnen hebben op orgaantransplantatie denken de onderzoekers.   Maar dan moeten we eerst helemaal begrijpen hoe het beerdiertje het doet. Met deze techniek hopen deze wetenschappers de missende puzzelstukjes te kunnen vinden.  Lees hier meer over het onderzoek: Modifying genomes of tardigrades to unravel their secretsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Hittegolven zijn op allerlei manieren van invloed op ons mensen en de planeet waarop we leven. Nu hebben onderzoekers in die lijn iets geobserveerd wat nogal opmerkelijk is: hoge temperaturen leiden tot ander taalgebruik van politici.  Ze kwamen tot deze conclusie door 7 miljoen politieke toespraken van 28.000 politici uit 8 verschillende landen te analyseren. Toespraken die werden gegeven verspreid over enkele tientallen jaren.   Op dagen waarop het erg warm was bleek het taalgebruik in deze toespraken minder complex dan op dagen met een gemiddelde of koude temperatuur.   Het is niet voor het eerst dat er een link wordt gesuggereerd tussen hitte en verminderde cognitieve vaardigheden. Dat dit ook een impact heeft op het taalgebruik van de mensen die belangrijke beslissingen moeten maken is dan ook niet geheel verrassend, maar iets waar we misschien niet zo vaak bij stilstaan.  De onderzoekers gebruikten de data uit Duitsland om ook nog in te zoomen op leeftijd en geslacht. Bij oudere politici was het effect op taalgebruik groter dan bij jongere politici. Ook dat sluit aan bij bevindingen in andere onderzoeken.   Hoe erg is het dat taalgebruik op deze manier verandert op warme dagen? Misschien leidt het wel tot beter begrip onder het publiek. Wat een positieve bijkomstigheid zou zijn. Een minder goed functionerend brein is dan weer nadelig wanneer je belangrijke beslissingen moet maken die een effect kunnen hebben op een hele samenleving.   Maar eigenlijk geldt het natuurlijk voor ons allemaal: als onze hersenen op warme dagen minder goed functioneren, dan moeten we daar misschien wat meer rekening mee houden. Sommige beslissingen, meetings, of discussies dan toch misschien maar even uitstellen tot na een hittegolf. Lees hier meer over het onderzoek: Parliamentary members use simpler language on hot daysSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Er is nog genoeg wat we niet weten over onze buren. Zoals: wanneer was er nou precies water op Mars? Het antwoord op die vraag zit - onder andere - in het oppervlakte van de planeet gesleten, maar moet dan wel op de juiste manier worden afgelezen.  Nou zijn er onderzoekers die zich precies daarmee bezig houden: met modderstromen en delta's, sediment en zwaartekracht. Met wat hun gedrag en sporen zeggen over Mars, maar ook over onze eigen aarde.  Om het hierover te hebben hoeven we niet de ruimte in. Dat kan gewoon in het lab, waar onderzoekers Lonneke Roelofs en Lisanne Braat van de Universiteit Utrecht ons opwachten.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ziekmakende gramnegatieve bacteriën, zoals E. coli, kunnen zich goed verdedigen tegen antibiotica en ontwikkelen vaak resistentie. De verschillende soorten bacteriën in deze groep kunnen ziektes veroorzaken als salmonella en cholera.   Er zijn behandelingen die werken, maar veel van die medicijnen doden ook de goede bacteriën in ons spijsverteringsstelsel. Daar hebben wetenschappers nu mogelijk iets op gevonden. Ze ontwikkelden een antibioticum dat ziekmakende gramnegatieve bacteriën doodt, zonder het gezonde microbioom aan te vallen. Dit positieve effect is nu alleen nog aangetoond in muizen, maar als hetzelfde lukt in mensen, dan kan de ontdekking een flinke impact hebben. Al moet dan nog worden afgewacht of resistentie op de lange termijn niet alsnog ontstaat.  Om voorbij de beschermende wand van dit soort bacteriën te komen, bestudeerden de onderzoekers een stofje dat de bacterie niet doodt, maar wel een specifiek netwerk in de bacterie beïnvloedt. Een netwerk van eiwitten dat uniek is voor dit type bacterie en dat het ‘Lol system’ wordt genoemd.   Zo ontdekten ze dat een stofje genaamd lolamicin wel ziekmakende bacteriën doodt, maar geen gezonde bacteriën, doordat het reageert op een verschil in samenstelling van de eiwitten in het Lol-netwerk.   Het werkte tegen meer dan 130 resistente bacteriesoorten in het lab. Ook bij muizen werden de bacteriën succesvol verslagen. En dat dus zonder het gezonde microbioom te verstoren.   Dit klinkt allemaal als goed nieuws, maar een medicijn voor mensen, als dat er al komt, zal wel even op zich laten wachten. In de afgelopen 10 jaar zijn er zo'n tien tot twintig nieuwe antibiotica tegen gramnegatieve bacteriën ontwikkeld, nog geen één daarvan is in de VS, waar dit onderzoek werd uitgevoerd, goedgekeurd. Lees hier meer over het onderzoek: ‘Smart’ antibiotic can kill deadly bacteria while sparing the microbiomeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Niet elk organisme heeft dezelfde hoeveelheid DNA. Nu blijkt een vrij onwaarschijnlijke kandidaat het meeste te hebben van alle levende organismen op aarde: een piepkleine varen, die voorkomt op de eilanden van Nieuw-Caledonië.  Het genetisch materiaal van dit plantje, dat tot een groep behoort die al op aarde voorkwam voor er dino's waren, zou als je het uit zou rollen ongeveer 100 meter in lengte zijn.   Nou hebben planten wel vaker een groot genoom, maar we weten nog niet zo goed waarom en hoe dat van invloed is op het functioneren van de planten. Er zijn ook dieren met een groot genoom, zoals sommige vissen en salamanders. Aan de andere kant zijn er ook planten met een klein genoom. Het genetisch materiaal van de eik zou uitgerold bijvoorbeeld maar tot 66 centimeter komen.   Het genoom van deze varen, die groeit op boomstammen en zelf geen wortels heeft, bevat 160 miljard basisparen. Ter vergelijking: het menselijk genoom bevat er zo'n 3 miljard. Daarmee halen wij uitgerold ongeveer twee meter en verliezen we het dus – qua lengte – van een piepklein plantje. Lees hier meer over het onderzoek: World record broken for living thing with most DNASee omnystudio.com/listener for privacy information.

De schijven waarin planeten ontstaan kunnen sterk van elkaar verschillen. Schijven rond lichte jonge sterren bevatten hele andere moleculen dan schijven rond zon-achtige sterren, ontdekten astronomen met behulp van de James Webb-ruimtetelescoop.  De interesse in dit soort jonge sterren is er onder andere omdat in hun stofschijven veel aardachtige planeten lijken te ontstaan. Toen het team het gebied rondom de nog jonge ster ISO-ChaI-147 bestudeerde, vonden ze daar dertien verschillende koolwaterstoffen. Het meest bijzonder is de vondst van ethaan, iets wat niet eerder buiten ons zonnestelsel is gedetecteerd.  In de schijf rond zon-achtige sterren is de samentelling heel anders. Daar worden vooral veel zuurstofhoudende moleculen zoals water en kooldioxide gevonden. Die verschillen in samenstelling zijn weer van invloed op wat voor soort planeten er in zo'n schijf kunnen vormen.   De onderzoekers zijn van plan om zeker nog naar 50 andere stofschijven rond jonge sterren te kijken, om op die manier zoveel mogelijk kennis op te doen over het ontstaan van rotsachtige planeten in schijven rond kleine en grotere sterren. Lees hier meer over het onderzoek: Planeetvormende schijf rond jonge lichte ster is echt anders dan rond zon-achtige sterSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Hittegolven zijn voor veel biologische processen en organismen over het algemeen niet bepaald goed. Omdat de verwachting is dat ze nog vaker voor zullen komen dan ze nu doen wordt er veel onderzoek gedaan naar het effect daarvan.   Zo hebben wetenschappers recent de hulp ingeschakeld van de kastanjebruine rijstmeelkever. Specifiek waren ze benieuwd naar het effect van hittegolven op de voortplanting van dit diertje.    Ze gaven de spermacellen van het mannetje een fluorescerend labeltje, zodat ze konden kijken wat er allemaal mee gebeurde. Zo zagen ze dat de zaadcellen van mannetjes die aan kunstmatige hittegolven van 5 dagen waren blootgesteld, minder vaak voor nageslacht zorgden.  De vrouwtjes van dit insect slaan op verschillende plekken in het lichaam zaadcellen op. En minder van de zaadcellen van deze mannetjes haalden het naar deze opslaglocaties. Het is kennis die kan helpen begrijpen hoe het klimaat van invloed kan zijn op het afnemen van populaties. In dit geval dus die van de kastanjebruine rijstmeelkever. Lees hier meer over het onderzoek: Experimental heatwaves reduce the effectiveness of ejaculates at occupying female reproductive tracts in a model insectSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een millimeter zeewater kan wel een half miljoen cellen bevatten. Dat is een enorme hoeveelheid verschillende microben in een minuscuul druppeltje.  Blauwalgen zijn bijvoorbeeld veelvoorkomend: bacteriën die zonlicht nodig hebben om energie te produceren. Met maar twee soorten zijn ze verantwoordelijk voor één vierde van de energie productie in de oceanen. Ze zijn ook van invloed op de aanwezigheid van belangrijke voedingsstoffen in het water.   Ze komen ontzettend vaak voor, maar nu blijkt dat we nog lang niet alles van ze wisten. Wetenschappers hebben namelijk ontdekt dat als cellen van beide soorten elkaar ontmoeten, ze één op één communiceren door een nanobuisje te vormen van de ene cel naar de andere.  Met deze tijdelijke ‘bruggetjes’ lukt het deze cellen mogelijk om meer nutriënten op te nemen, omdat ze hiermee hun oppervlakte vergroten. Het zou ook zo kunnen zijn dat ze de verbinding gebruiken om DNA, eiwitten en andere materialen uit te wisselen met elkaar, iets wat ook bij andere bacteriesoorten al gezien is.    De nanobuisjes zouden weleens een verklaring kunnen zijn voor het succes van blauwalgen op plekken waar van nature weinig voedingsstoffen aanwezig zijn. Het geeft onderzoekers in ieder geval belangrijke informatie over de evolutie en werking van dit soort oceaanorganismen. Lees hier meer over het onderzoek: Direct interaction between marine cyanobacteria mediated by nanotubesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoeker Elly Hol van het UMC Utrecht bestudeert onder andere wat er nou voor zorgt dat ziekmakende tumorcellen zich zo succesvol kunnen verspreiden door het brein. Ze legt uit met welke innovatieve technieken het lukt om dit tot in detail te bekijken.  Ook gaan we in deze aflevering langs in het lab, bij onderzoeker Emma van Bodegraven. Zij kijkt dan weer hoe onze eigen gezonde cellen soms juist helpen bij die verspreiding van tumorcellen. Benieuwd naar nog veel meer technieken van de toekomst op het gebied van hersenziektes? Het UMC Utrecht Hersencentrum organiseert samen met New Scientist NL een hele avond over dit onderwerp: 13 juni in TivoliVredenburg, er zijn nog kaarten.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hersenziektes zijn vaak enorm ingrijpend voor de mensen die ermee te maken krijgen. Ook zijn ze vaak moeilijk te behandelen, het brein is immers een extreem complex orgaan.   Maar er zijn technieken in ontwikkeling waarmee het lukt om in hele moeilijke gevallen toch in te grijpen. Tijd om daar meer over te leren. We gaan langs bij neuroloog Tom Snijders in het UMC Utrecht. Daar kijkt hij in samenwerking met het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie en andere ziekenhuizen hoe hij met behulp van geluidsgolven en bubbeltjes voorbij de bloed-hersenbarrière kan komen.  En dat proberen ze natuurlijk niet zomaar. Wanneer hersentumoren behandeld moeten worden met medicatie - zeker als opereren geen optie is - moet die medicatie wel op de goede plek in de hersenen kunnen komen. Vaak lukt dat nog niet of niet goed vanwege deze barrière.  In het volgende deel van deze aflevering horen we meer van onderzoeker Elly Hol. Haar lab zit een paar gangen verder. Zij bestudeert wat er nou voor zorgt dat ziekmakende tumorcellen zich zo succesvol kunnen verspreiden door het brein. Emma van Bodegraven sluit ook aan. Zij kijkt dan weer hoe gezonde cellen daar soms bij helpen.  Benieuwd naar nog veel meer technieken van de toekomst op het gebied van hersenziektes? Het UMC Utrecht Hersencentrum organiseert samen met New Scientist een hele avond over dit onderwerp: 13 juni in TivoliVredenburg, er zijn nog kaarten.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In een nieuw onderzoek zagen wetenschappers hoe embryonale cellen in een vroeg stadium kiezen of ze zich in gaan zetten voor de foetus, of ze gaan bijdragen aan de dooierzak. Die zorgt ervoor dat het embryo alle voedingsstoffen krijgt, maakt rode bloedcellen aan en helpt hij bij het vormen van de navelstreng. De dooierzak voert deze taken uit totdat de placenta af is. Begrijpen hoe cellen de keuze maken tussen foetus en dooierzak is belangrijk. De dooierzak is essentieel voor de ontwikkeling van het embryo. En voor het vormen ervan zijn precies het goede aantal cellen nodig. Als je dan denkt aan IVF, dan moet je hier dus ook rekening mee houden. Nou is onderzoek doen op menselijk embryo's moeilijk en dus hebben de onderzoekers gebruik gemaakt van stamcellen. Stamcellen die zo gestuurd konden worden dat ze het weefsel van een embryo konden vormen. Zo konden ze de voorlopercellen van de dooierzak en hun gedrag bestuderen. Ze ontdekten een essentieel seintje dat maar kort gegeven wordt, dat ingang zet dat cellen deze voorlopers worden. Dat belangrijke seintje, een eiwit, is er minder dan een dag, maar is dus erg bepalend voor het vormen van de juiste hoeveelheid cellen voor de dooierzak. En dat is belangrijke kennis, onder andere voor het slagen van Ivf-behandelingen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Steeds vaker lukt het om op een andere manier een ziekte vast te stellen dan met een biopt: wat het afnemen van een stukje weefsel uit het lichaam is. Het verwijderen van zo'n stukje weefsel kan, zeker als het om een plek dieper in het lichaam gaat, een pijnlijke ingreep zijn die niet ongevaarlijk is. Dit geldt bijvoorbeeld voor biopten uit de lever. Het aantal mensen met overgewicht neemt nog altijd toe, en dat betekent ook meer patiënten met vette leverziekte. Dat maakt dat er veel behoefte is aan een snellere, goedkopere en minder ingrijpende manier om dit soort ziektes vast te stellen. Onderzoekers van TNO en meerdere Academisch Medische Centra hebben nu nieuwe biomarkers ontdekt waarmee leverziektes kunnen worden gedetecteerd in het bloed. Specifiek kan de mate van littekenweefselvorming daaruit worden afgelezen. Dit lukt door naar drie eiwitten te kijken. Die vertellen de onderzoekers ook meteen iets over de mate waarin dat littekenweefsel zich al heeft gevormd. Dat maakt het ook interessant voor medicijnenonderzoek. Voor succesvolle trials is het belangrijk dat de juiste patiëntengroep meedoet. En die groepen zou je aan de hand van deze biomarkers mogelijk beter van elkaar kunnen onderscheiden. TNO verwacht, omdat de eiwitten gekoppeld zijn aan het actieve ziektemechanisme, dat deze ook gebruikt kunnen worden voor het snel kunnen bepalen of een therapie uiteindelijk wel of geen effect heeft. Lees hier meer over het onderzoek: TNO ontdekt nieuwe methode voor diagnose van leverziekteSee omnystudio.com/listener for privacy information.

We begrepen nog helemaal niet goed hoe onze hersenen omgaan met ontkenningen zoals: ‘niet heet’, of ‘niet goed’. Eerder onderzoek suggereert dat dit soort combinaties langzamer door de hersenen worden verwerkt dan bevestigende zinsconstructies. En dat het vaker voor verwerkingsproblemen zorgt.  In nieuwe experimenten moesten deelnemers zowel bevestigende als ontkennende zinnen oplezen en vervolgens aangeven hoe positief of negatief ze waren. Zo zagen ze dat het beoordelen van de ontkennende woordcombinaties langer duurde en dat het eindoordeel vaker varieerde.  Aan de bewegingen van het pijltje op het scherm, konden ze zien dat deelnemers vaak eerst richting een positieve beoordeling bewogen, om vervolgens toch voor een negatievere te gaan.  Toen in andere experimenten ook naar de hersenactiviteit werd gekeken, zagen ze daar iets vergelijkbaars gebeuren. Activiteit die in het begin vergelijkbaar was met een positief oordeel, maar later afzwakte.  Wat dat zegt: het woordje ‘niet’ voor een ander woord zetten, betekent niet dat we dat lezen als het tegenovergestelde. ‘Niet heet’, verwerken we niet als ‘koud’, maar als ‘minder dan heet’. Bij ‘niet goed’ richten we ons eerst op het woordje ‘goed’, voordat we dat afzwakken naar ‘minder dan goed’.  ‘Niet’ zwakt dus af, maar draait niet om. En dat is interessante en belangrijke informatie als je geïnteresseerd bent in hoe we taal verwerken en met elkaar communiceren. Lees hier meer over het onderzoek: Is your coffee ‘not hot’ or ‘cold’? Observing how the brain processes negated adjectivesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Met de James Webb Space Telescope is een klein maar helder sterrenstelsel ontdekt dat nu de nieuwe recordhouder is van verste en vroegste sterrenstelsel ooit.  He stelsel - JADES-GS-z14-0 - werd vorig jaar al ontdekt door één van de instrumenten aan boord van de telescoop, om te bepalen hoe ver het stelsel precies van ons af is, was het nodig om ook met één van de andere instrumenten te kijken. Dat gebeurde begin dit jaar, voor tien uur lang.  Zo konden ze zien dat het zo ver weg staat dat het licht er ruim 13,5 miljard jaar over heeft gedaan om de aarde te bereiken. Dat betekent dat als we naar dit stelsel kijken, we zien hoe het was toen het heelal nog maar piepjong was, 290 miljoen jaar.  Dat maakt het extra bijzonder dat het gaat om een heel helder stelsel. Hoe kan dit zo vroeg al zijn ontstaan? Er zijn zelfs sterke aanwijzingen voor de aanwezigheid van absorberend stof en geïoniseerde zuurstofatomen. Wat zou betekenen dat er zelfs al een eerdere generatie van sterren is geweest. Lees hier meer over de ontdekking: Webb ontdekt verste (en vroegste) sterrenstelsel ooitSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is fascinerend en een beetje tragisch tegelijk: de voorplantingsmethode van de zwarte bamboe. In 1905 gebeurde het voor het laatst dat hij bloeide. Een zeldzaam fenomeen dus, dat helaas ook meteen het einde van de plant betekent. En laat het nou net de lievelingssnack zijn van sommige pandasoorten.  In ARTIS staat de zwarte bamboe nu in bloei, voor het eerst in 120 jaar dus. Hovenier Ton Hilhorst neemt ons mee de tuin in. Waar hij ons ook even bijpraat over alle eetbare planten die daar inmiddels groeien. Zo horen we onder andere dat sommige smakelijke bloemen een nogal bijzonder effect op het liefdesleven van reptielen kunnen hebben.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Epigenetische instructies bepalen in ons lichaam welke genen ‘aan’ of ‘uit’ staan. En dat stuurt weer hoe onze cellen geprogrammeerd worden voor hun taak in het lichaam, zoals het worden van een hersencel of een spiercel. Hierbij volgt elk gen een specifiek aan-uit ritme. Als we dat mechanisme beter begrijpen, zouden we dat weleens in ons voordeel kunnen gebruiken bij het behandelen van ziektes. Dat is waar Pernette Verschure van de Universiteit van Amsterdam, hoogleraar in de functionele dynamiek van het epigenoom, naar kijkt. We gaan langs om meer te horen over de laatste ontwikkelingen in het onderzoeksveld.  Lees hier meer over haar werk: De dynamiek van onze genenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

We weten steeds meer over onze genen, maar echt nog lang niet alles. Zo deed onderzoeker Thijn Brummelkamp van het Nederlands Kanker Instituut met zijn team recent nog een verrassende ontdekking over een heel specifiek gen. Een gen dat een rol blijkt te spelen bij hoe kankercellen doodgaan. Deze ontdekking deden ze door een techniek te gebruiken waarmee genen één voor één worden uitgezet, om te kijken wat hun functie nou precies is. Want van heel veel genen weten we dat nog niet, of niet goed genoeg. Uiteindelijk hoopt Brummelkamp dit voor zoveel mogelijk genen in kaart te brengen.  We spreken hem, samen met onderzoeker Nicolaas Boon, in het lab. Lees hier meer over de meest recente publicatie: Researchers discover new pathway to cancer cell suicide In de volgende aflevering van Afdeling Wetenschap gaan we langs bij de Universiteit van Amsterdam, waar Pernette Verschure, hoogleraar in de functionele dynamiek van het epigenoom, ons meer vertelt over haar onderzoek naar het expressie-ritme van onze genen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Laat iemand een spraakfragment en een stukje muziek horen en het zal geen uitdaging zijn om te bepalen wat wat is. Maar wat er in ons brein precies gebeurt om dit onderscheid te maken, dat was nog niet helemaal duidelijk.  In experimenten uitgevoerd door een internationaal team van onderzoekers luisterden 300 deelnemers naar een serie spraak-en muziekachtige geluidsfragmenten. Dat wil zeggen: door de computer gegenereerde audio die niet makkelijk hoorbaar het één of het ander was. De deelnemers moesten bepalen of het om verhulde spraak of muziek ging. De resultaten lieten zien dat ons geluidverwerkingssysteem een verrassend simpele manier gebruikt om dit soort fragmenten te ordenen. Langzamere fragmenten met een constant volume, werden gehoord als muziek. Fragmenten die zo'n drie keer sneller waren, met meer variatie in volume werden gehoord als spraak.   Deze kennis kan mogelijk gebruikt worden om mensen met spraak- en taalstoornissen te helpen. Melodic Intonation Therapy is bijvoorbeeld een bestaande behandeling voor mensen met ernstige niet-vloeiende afasie. Hierbij leren mensen te zingen wat ze willen zeggen, omdat dit muzikale hersenpaadje vaak nog wel werkt.   Weten hoe muziek en spraak in de hersenen uit elkaar worden gehouden zou onder andere kunnen zorgen voor een verbetering van dit soort behandelingen.  Lees hier meer over het onderzoek: Is it a sound of music…or of speech? Scientists uncover how our brains try to tell the differenceSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Wij mensen hebben ongelooflijk veel taaluitingen die iets te maken hebben met zicht. Niet zo gek, want als je ons als diersoort vergelijkt met andere dieren, dan vertrouwen wij flink op onze ogen.   Ook als het aankomt op sociale interacties. Om beter uit te zoeken wat er op zulke momenten precies gebeurt in onze hersenen hebben wetenschappers de hulp in geroepen van mannelijke fruitvliegjes.  Ze ontwikkelden een AI-model om te voorspellen hoe deze vliegjes reageren als ze een potentiële partner spotten. Ze legden eerst vast hoe die mannetjes dat in het echt deden en trainden daarmee het model.   Vervolgens werden sommige vliegjes zo aangepast dat bepaalde genen niet meer geactiveerd konden worden. Genen die gelinkt waren aan visuele neuronen. Ze lieten nu het model detecteren wat dat voor afwijkingen in gedrag veroorzaakte.   Door dit te doen voor een heleboel verschillende soorten visuele neuronen, lukte het ze om te voorspellen hoe een mannetjesfruitvlieg in het echt zou reageren op een vrouwtje, in verschillende situaties.   Zo kunnen ze dus eigenlijk hersenactiviteit voorspellen en ook nog bepalen welke neuronen daarbij aan het werk gaan.   Dit liet ze wat betreft de fruitvliegjes al zien dat de verwerking van visuele data in het brein van de vliegjes veel complexer in elkaar zit dan gedacht. De kaart met hersenpaadjes die ze hiermee hebben weten te maken, zal pas over jaren helemaal ontcijferd zijn.   En dit is nog maar het brein van een fruitvlieg. Eentje met zo'n 100 duizend neuronen. Wij hebben er eerder 100 miljard. Dus mocht je je afvragen: kunnen we straks het gedrag van mensen voorspellen met dit model? Nee, zeker niet zomaar.   Denk alleen al aan hoelang het zou duren om die hersenkaart uit te pluizen. Toch hopen de onderzoekers wel dat dit model een beginnetje is en dat we ooit het visuele netwerk van mensen op een vergelijkbare manier in beeld kunnen brengen.   De kans is groot dat we dan hele nieuwe ontdekkingen gaan doen, en dat we problemen met visuele verwerking, bijvoorbeeld in het geval van sommige ziektes, veel beter zullen begrijpen. Maar ja... eerst zien, dan geloven.  Lees hier meer over het onderzoek: New AI accurately predicts fly behaviorSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Meten hoe snel een zwart gat draait, dat is niet makkelijk gebleken. Astronomen is het nu toch gelukt, door de wiebelige schijf rondom het zwarte gat te bestuderen.   De methode maakt gebruik van een verstoring getijdenkracht rondom een zwart gat. Wanneer een ster binnen het bereik van een zwart gat komt, wordt die ster met aardig wat geweld uit elkaar getrokken. Een stuk wordt weggeblazen en de andere helft wordt steeds dichter naar het zwarte gat toegetrokken. Dat stermateriaal dat rond het zwarte gat draait vormt tijdelijk een schijf van ongelooflijk heet materiaal.    De mate waarin die schijf wiebelt blijkt onderzoekers een idee te kunnen geven van hoe snel de kern van het zwart zelf draait. Ze bestudeerde hiervoor een aantal maanden de röntgenstraling die van de schijf van een superzwaar zwart gat afkwam, met een telescoop die op het International Space Station zit.  Ze bepaalden dat fluctuaties in die straling waarschijnlijk lieten zien hoe de schijf heen en weer wiebelde terwijl eraan geduwd en getrokken werd door de draai van het zwarte gat zelf. Door te veranderingen in dat wiebelen door de tijd heen te bestuderen, konden ze terugrekenen hoe snel het zwarte gat zelf moest draaien om die veranderingen te veroorzaken.   Hoe snel was dat? Minder dan 25 procent van de snelheid van het licht. Relatief langzaam, voor en zwart gat.   Het vermoeden van de wetenschappers is dat deze methode nu kan helpen om ook van honderden andere zwarte gaten op vergelijkbare afstand te bepalen hoe snel ze draaien. En dat geeft uiteindelijk weer kennis over de invloed van zwarte gaten op de rest van het universum en over het leven van de zwarte gaten zelf. Lees hier meer over het onderzoek: Using wobbling stellar material, astronomers measure the spin of a supermassive black hole for the first timeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In de regeneratieve geneeskunde wordt geprobeerd om beschadigde weefsels en organen te repareren of vervangen door gebruik te maken van lichaamseigen herstelprocessen.   Vaak worden hierbij implantaten gebruikt gemaakt van slimme, soms levensechte of zelfs levende materialen die het lichaam kunnen helpen bij het herstel.   Dat is ook waar ze in het DRIVE-RM consortium met meerdere universiteiten en kennisinstituten naar kijken. Ze hebben nu bijna 40 miljoen euro gekregen om de komende tijd flinke stappen te zetten in het onderzoek.   De betrokken partijen werken al een tijdje samen. Het lukte ze al om een synthetisch biologisch afbreekbaar bloedvat te maken. Na de implantatie breekt het implantaat geleidelijk af, terwijl lichaamseigen weefsel het weer overneemt.   ‘Het kan meteen functioneren als bloedvat, en verliest die functionaliteit niet naarmate het eigen lichaam het overneemt’, zegt hoogleraar en projectleider Marianne Verhaar van het UMC Utrecht. De volgende stap is kijken hoe goed dit in patiënten werkt.   Het aantal mensen met chronische ziekten stijgt door vergrijzing flink. Regeneratieve geneeskunde is veelbelovend om die aandoeningen effectief te behandelen door het lichaam te stimuleren zelf te herstellen.  Met de nieuwe financiële impuls willen de topwetenschappers binnen deze samenwerking de herstelprocessen van weefsels en organen in de patiënt volledig doorgronden. Om vervolgens te werken aan nieuwe behandelingen voor hartfalen, nierfalen en aandoeningen van botten, kraakbeen en gewrichten. Lees hier meer over het onderzoek: Consortium van wereldklasse krijgt 37,5 miljoen voor regeneratieve geneeskunde met slimme materialen Naast dit project ontvingen nog 4 andere consortia een beurs. Hier lees je daar meer over: Van quantum tot klimaat: vijf teams van topwetenschappers ontvangen Summit grantSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Alle levensvormen bestaan uit cellen, en alle cellen bestaan uit moleculen. Maar die moleculen leven niet, terwijl de cel als geheel dat wel doet.  Dus hoe ontstaat zo'n levende cel nou uit een hoopje levenloze moleculen?  Een multidisciplinair team van Nederlandse wetenschappers gaat proberen een levende synthetische cel te bouwen waarmee deze vragen hopelijk beter te beantwoorden zijn. Een cel die zelf kan repliceren, communiceren en evolueren. Zo'n cel is complexer dan elk ander slim materiaal dat door wetenschappers in een lab is ontwikkeld. Daarom is de samenwerking tussen wetenschappers en onderzoeksdisciplines ook zo hard nodig op dit gebied. Het consortium ontvangt nu 40 miljoen om samen de volgende stappen in het onderzoek te zetten.   Als het bouwen van de cel ze lukt dan komen ze dichter bij het beantwoorden van een nogal grote vraag: wat is leven? Wanneer kun je daarvan spreken? Hoe ga je van één cel, naar meercelligheid?  'Hoe kan een cel eigenlijk groeien? Hoe kan hij precies op het goede moment delen, als hij de juiste grootte heeft bereikt? Allerlei hele grote open vragen in de biologie kunnen we gaan beantwoorden', zegt Gijsje Koenderink van de TU Delft, één van de onderzoekers binnen het project. Zij gaat zich richten op dat delen van cellen, maar ook op hoe cellen interactie hebben met hun omgeving. Beter begrijpen hoe dit allemaal werkt is één onderdeel. Beter begrijpen hoe het mis kan gaan, bijvoorbeeld in sommige ziektes, is een tweede. 'Bijvoorbeeld in kanker, waarbij cellen de controle helemaal verliezen en heel erg veel gaan delen. Dan zit er helemaal geen rem meer op'. Dit onderzoek geeft straks waarschijnlijk dus ook nieuwe aanknooppunten voor behandelingen, door dat wat we leren van zo'n synthetische cel. Maar die kunstmatige cel zelf kan ook worden ingezet. 'Hierbij kun je denken aan cel-gebaseerde therapieën, ook om bijvoorbeeld een ziekte als kanker te bestrijden'. Dan heb je straks dus een cel, op de plank liggen, die je aan kunt passen naar wens en die kan worden ingezet in het lichaam, om daar vervolgens bijvoorbeeld stofjes vrij te laten. Maar je kan zo'n cel ook inzetten als fabriekje buiten het lichaam, om stofjes voor behandelingen te produceren, of grondstoffen voor voedsel bijvoorbeeld.   Een beetje spannend is zo'n levende kunstmatige cel natuurlijk wel. Daarom zijn er ook filosofen en gedragswetenschappers betrokken bij het project. Want hoe gaan we straks om met zo'n nieuwe vorm van leven?   Goed om alvast over na te denken, maar zover is het natuurlijk nog niet. Al zal elke stap in dit project, ondanks dat het er eentje van de lange adem is, waarschijnlijk al onmisbare kennis opleveren. Lees hier meer over de toegekende beurs: Leven creëren uit levenloze biomoleculen met AI en lab-evolutie Ook vier andere onderzoeksprojecten ontvingen een flinke financiële impuls. Daarover lees je hier meer: Van quantum tot klimaat: vijf teams van topwetenschappers ontvangen Summit grantSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In de vorige aflevering hoorden we meer over de verschillende manieren waarop gekeken wordt naar biodiversiteitsherstel in het landelijk gebied. Rosa Boone van de Radboud Universiteit vertelde vanuit het lab hoe ze kijkt of ze met een elektronische neus kan detecteren hoe het met verschillende typen bodem gaat.  Waar Boone in ander onderzoek ook nog naar kijkt, is het effect van bodemtransplantaties. Daar hoor je, vanuit het veld, meer over in deze aflevering.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe kunnen we zorgen voor biodiversiteitsherstel in het landelijk gebied? Om dat te kunnen bepalen, maar ook om in de toekomst te kunnen testen of maatregelen echt werken, is het belangrijk om eerst goed te weten hoe het met de bodem gaat en wat voor organismen er allemaal in te vinden zijn.   Rosa Boone van de Radboud Universiteit onderzoekt hoe goed dit lukt door aan de bodem te ruiken. Daarvoor gebruikt ze een elektronische neus. Ze vertelt er meer over vanuit het lab.  Waar Boone in ander onderzoek ook nog naar kijkt, is het effect van bodemtransplantaties. Daar hoor je meer over in de volgende aflevering, die verschijnt vanzelf in de podcast-feed.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tijd doorbrengen in de natuur is goed voor onze (geestelijke) gezondheid, maar hoe komt dat nou precies? In veel onderzoeken is gekeken naar het effect van het zien van natuur, maar veel minder is er gekeken naar de rol van onze neus. Een grote groep onderzoekers uit allerlei landen en disciplines roept op om dit eens goed uit te zoeken.   Die neus van ons pikt de hele dag door chemische stofjes op uit onze omgeving. Honderden receptoren kunnen samen wel een biljoen geuren onderscheiden. Zelfs zonder dat we het merken, worden die verwerkt door de hersenen en dat heeft weer een effect op hoe we reageren en hoe we ons voelen.   De natuur zit vol met chemische stofjes om ons reukorgaan goed bezig te houden. Dankzij planten bijvoorbeeld, die een constante stroom van signaalstofjes vrijlaten. Stofjes die in de plantenwereld dienen als lokmiddel, of juist afweer.   Nou weten we maar heel beperkt hoe die mix van natuurlijke stofjes ons mensen beïnvloedt, behalve dan misschien als het op pollen aankomt. Wat we ook nog niet goed genoeg weten is in hoeverre de reactie op deze stofjes universeel is, of misschien ook gestuurd wordt door herinneringen of cultuur.   Niet overal is evenveel natuur en daarnaast zijn ook de stofjes die daar in de lucht hangen grotendeels beïnvloed door ons. De onderzoekers hopen dat hun gezamenlijke werk kan bijdragen aan het bepalen van wat we moeten beschermen om de juiste geurtjes in de lucht te houden, voordat het op sommige plekken al niet meer kan. Lees hier meer: Scientists want to know how the smells of nature benefit our healthSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Misschien heb je ze weleens gezien: de baobab-boom, ook wel up side down tree genoemd. Waarbij het lijkt of op de bovenkant van de vaak gigantische stam een wortelnetwerk prijkt, in plaats van een kroon van takken en bladeren.   Maar het is niet alleen het uiterlijk van deze boom dat tot de verbeelding spreekt. Van oorsprong, hebben onderzoekers nu ontdekt, blijkt hij voor te komen op Madagaskar. Maar twee van de acht bekende soorten zijn helemaal in Afrika en Australië terechtgekomen.   En daar hebben ze zich ontzettend slim aangepast aan de omstandigheden. Het ontwikkelen van verschillende bloemenstructuren maakte het mogelijk om niet alleen maki's aan te trekken, maar ook vleermuizen en motten.   Het onderzoek leverde ook belangrijke kennis op over hoe het klimaat van invloed is geweest op de verspreiding van deze boomsoort. En dat is weer informatie die kan helpen voorspellen hoe veranderingen in het klimaat in de toekomst effect kunnen hebben op dit soort processen.  Lees hier meer over het onderzoek: The origin and long-distance travels of upside down trees Of hier: Scientists solve mystery of ancient 'tree of life'See omnystudio.com/listener for privacy information.

Terwijl veel muizensoorten er een nogal losbandige levensstijl op nahouden, is er één klein muisje dat in de VS in Florida en Georgia voorkomt, dat verrassend monogaam is.   Bij de grotere, vaker voorkomende hertmuis kan een nestje jongen wel vier verschillende vaders hebben, maar de kleinere oldfield muis, heeft een partner voor het leven. En dat is bijzonder, want qua bouw en genetica lijken de dieren flink op elkaar.   Onderzoekers besloten bepaalde klieren te vergelijken die stofjes aanmaken die gedrag beïnvloeden. En daar zagen ze een opvallend verschil. Deze klieren waren, na correctie voor lichaamsgewicht, wel zes keer zwaarder in de monogame muizen.   Na een genetische analyse bleek dat één gen in deze muizen veel actiever is. Een gen dat de productie van een vrij onbekend hormoon aanstuurt. Dit hormoon was een tijdje geleden in mensen ook al ontdekt, maar lang was niet bekend wat het deed.   In vervolgexperimenten zagen ze dat meer van het hormoon het zorggedrag in ouders van beide muissoorten verhoogde. En daar moet de link met monogamie zitten.   De onderzoekers hopen dat er nu ook meer onderzoek naar dit hormoon gedaan kan worden in mensen. En dat zo mensen met bijvoorbeeld postnatale depressie beter geholpen kunnen worden. Lees hier meer over het onderzoek: Some mice may owe their monogamy to a newly evolved type of cellSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Niet geweld, maar de patriarchische clanstructuren uit de Bronstijd zorgden ervoor dat er weinig genetische variatie zat op het mannelijke y-chromosoom.  Ongeveer 3000 tot 5000 jaar geleden was er heel weinig genetische variatie op het y-chromosoom. Wetenschappers vragen zich al jaren af hoe dat komt.  Lange tijd werd gedacht dat het kwam door de clan-ruzies. De mannen van de clans zouden zo gewelddadig leven, dat ze te vroeg overleden om hun genen door te geven. Maar dat blijkt nu niet de beste verklaring te zijn voor het gebrek aan genetische variatie op het y-chomosoom.  Volgens nieuw onderzoek van Franse wetenschappers, komt het door de manier waarop de clans georganiseerd waren. In een patriarchische clan-structuur blijven vaders en zonen bij elkaar wonen. Vrouwen hoppen van clan naar clan. Binnen één clan, is er dus veel genetische variatie tussen vrouwen en weinig variatie tussen mannen. Dit wordt het meest zichtbaar in de genetische variatie van de chromosomen die het geslacht bepalen: de x- en y-chromosoom. De mannelijke y-chromosoom was binnen clans dus ongeveer hetzelfde. Omdat het allemaal vaders en zoons en neven en ooms van elkaar zijn. Om tot deze conclusie te komen analyseerden de wetenschappers twintig jaar aan data van gewelddadige en niet-gewelddadige groepen. En ze modelleerden verschillende sociale veranderingen.  Wil je meer weten? Het hele onderzoek is hier te lezen: Patrilineal segmentary systems provide a peaceful explanation for the post-Neolithic Y-chromosome bottleneckSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Wij mensen kunnen mentaal tijdreizen. Dat wil zeggen: we kunnen ons dingen herinneren, zelfs als we daar op het moment zelf niet echt op hebben gelet. Door sommige wetenschappers werd gedacht dat dit episodisch geheugen uniek is in de dierenwereld. Alleen mensen zouden het kunnen.  Maar nu bewijst een gaai, je weet wel: die beige vogel met felblauw op de vleugel, dat we zeker niet de enige zijn. Hoe hebben onderzoekers dat ontdekt: ze deden een geheugenexperiment met zeven van deze vogels.   Een gewilde snack werd onder één van vier identieke bekertjes geplaatst. Kozen ze de goede beker, dan kregen ze een beloning. Zo leerden ze na een tijdje dat ze moesten letten op de plek van het bekertje in de rij.  Maar toen ze daar helemaal aan gewend waren, veranderde het experiment ineens. De bekertjes zagen er nu allemaal anders uit. De vogels keken toe hoe eten onder één van de bekertjes werd gelegd.   Vervolgens werden de vogels 10 minuten apart gezet. Terwijl buiten hun zicht de bekertjes van plek werden gewisseld. Ondanks dat het bekertje met snack niet meer op dezelfde plek stond, lukte het de vogels in 70 procent van de gevallen toch om het juiste bekertje eruit te pikken.   Op basis, dus, van de visuele kenmerken van de beker. Terwijl ze op het moment dat ze de bekertjes zagen nog niet wisten dat dit relevante informatie was. En dat, zeggen de onderzoekers, suggereert dat ook een gaai een soort episodisch geheugen heeft. In vervolgonderzoek willen ze kijken of dit ook werkt als er geen eten in het spel is. Lees hier meer over het onderzoek: Eurasian jays can use “mental time travel” like humansSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In de vorige aflevering hoorden we hoe onderzoekers onder andere ammoniak proberen terug te winnen uit waterreststromen. Lot van der Graaf, van de TU Delft, kijkt in haar onderzoek weer naar een heel ander soort reststroom en een andere techniek. Ze bestudeert hoe bacteriën ingezet kunnen worden om metalen terug te winnen uit afvalwater dat afkomstig is uit de mijnbouw. Dat kan belangrijke grondstoffen opleveren, maar gaat ook vervuiling tegen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

We doen in Nederland al een heleboel slimme dingen met water. Toch halen we er nog lang niet alles uit. Dat geldt bijvoorbeeld voor sommige belangrijke grondstoffen.  Zonde vindt ook Jules van Lier van de TU Delft, onderzoeker op het gebied van milieu en technologie. Hij vertelt wat ze daar op dit moment aan proberen te doen. Eén van de dingen waar ze naar kijken is het slim terugwinnen van ammoniak uit reststromen. We brengen een bezoekje aan de installatie waarin de nieuwe techniek getest wordt. Niels van Linden van Lenntech legt uit hoe alles werkt en wat ze al lukt.  Daarnaast horen we van Adriaan Lieftinck waarom partner Mezt zoveel vertrouwen heeft in de techniek en van Tobias Opschoor tot in detail hoe de installatie in elkaar zit.  In de volgende aflevering van Afdeling Wetenschap horen we meer over het werk van Lot van der Graaf. Zij kijkt in haar onderzoek naar het terugwinnen van grondstoffen uit reststromen in de mijnbouw. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vitamine B12 is een essentieel stofje voor veel organismen, maar het is ook behoorlijk schaars. Kijken we in de oceanen, dan is het zo dat de helft van alle algensoorten niet zou kunnen overleven zonder deze vitamine.  Maar net als mensen kunnen deze dieren dit stofje niet zelf produceren. Bepaalde zee-bacteriën kunnen dat wel. Sommige produceren het hele stofje, anderen maken een deel ervan aan en kunnen B12 alleen maken als ze samenwerken met andere bacteriën.   Naar deze bijzondere samenwerking hebben onderzoekers nu gekeken. Daar waren een heleboel experimenten en geavanceerde technieken voor nodig, maar ze hebben nu in kaart kunnen brengen hoe de bacteriën dat doen.   Ze zagen hoe de ene bacterie de kleine B12-bouwblokjes loslaat in het water. Een tweede bacterie maakt niet alleen de missende grote bouwblokjes aan, maar kan ook alles bij elkaar brengen om zo de vitamine te produceren.   Het bijzondere is alleen, dat deze bacterie de vitamine niet zomaar vrijgeeft. Dit gebeurt alleen als die eerste bacterie van de kleine bouwblokjes een virus activeert in de bacterie van de grote bouwblokjes.   Die zorgt ervoor dat de bacterie die B12 in elkaar kan zetten barst en de vitamine vrijkomt. Een bizar systeem dat waarschijnlijk een belangrijke rol speelt in het controleren van de voorraad B12 in watersystemen.   Het is een samenwerking met een complexiteit die nooit eerder bij bacteriën is gezien.  Lees hier meer over het onderzoek: Marine bacteria team up to produce a vital vitaminSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Veel plantensoorten zijn afhankelijk van dieren voor hun voortbestaan. Dat geldt voor bestuivers, maar ook voor de dieren die zaden eten. Die zorgen ervoor dat de zaden, wanneer verteerd en weer uitgepoept, op nieuwe plekken terechtkomen.  Nou is er voor elk zaadformaat wel een dier. Sommige grote bomen zijn bijvoorbeeld volledig afhankelijk van olifanten, omdat die als enige hun enorme zaden naar binnen kunnen werken.   Hele kleine zaadjes worden onder andere door vogels verorberd, maar nu hebben wetenschappers ontdekt dat zelfs een diertje zo kleine als een pissebed het kan.  Sommige plantenzaadjes zijn nou eenmaal niet groter dan een stofdeeltje, dus ja, dan heb je ook niet een enorm dier nodig om ze te eten, verwerken en verplaatsen.    Ze ontdekten deze bijzondere rol van pissebedden toen ze een specifieke plant, de Alocasia Silver Dragon, bestudeerden. Hiervan was nog niet bekend hoe de plant zich verspreid.   Ze zagen hoe verschillende insectensoorten, waaronder ook oorwormen, de zaadjes van deze plant aten en in zo'n staat weer uitpoepten dat er een nieuwe plant uit zou kunnen groeien. Het kleinste diertje dat ze dit zagen doen was de pissebed. En daarmee verbreekt het dus een record. Nooit eerder is dit bij zo'n klein beestje gezien. Lees hier meer over het onderzoek: New record holder for smallest dispersers of ingested seeds: WoodliceSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Als wordt gezocht naar de oorzaak van aardbevingen en het voorspellen ervan, dan ligt de focus meestal onder de grond. Bij de beweging van platen en de activiteit rondom breuklijnen. Maar MIT-onderzoekers suggereren nu dat ook het weer een rol speelt bij het ontstaan van sommige bevingen.  Ze baseren dit op een link die ze vonden in Japan tussen periodes van zware sneeuwval en regen en een aantal aardbevingen. Het gewicht van de sneeuw en regen zou de oorzaak zijn. Dit zou namelijk zorgen voor druk en stress onder de grond.    De bevingen, die niet verklaard konden worden met seismische activiteit, bleken synchroon op te gaan met deze veranderingen in druk die werden veroorzaakt door seizoensveranderingen in het weer.  De onderzoekers verwachten dat dit mechanisme ook op andere plekken van de wereld voorkomt en dat klimaatverandering weleens zou kunnen zorgen voor meer van dit soort aardbevingen in de toekomst. Lees hier meer over het onderzoek: Study: Heavy snowfall and rain may contribute to some earthquakesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Astronomen hebben met de James Webb Telescope mogelijk een atmosfeer gedetecteerd rondom een rotsachtige planeet buiten ons zonnestelsel.  Er zijn in de afgelopen twintig jaar tekenen van een atmosfeer gevonden rond tientallen exoplaneten. Maar niet elke atmosfeer is even makkelijk te zien. Sommige kleine rotsachtige planeten – zoals de aarde – hebben bijvoorbeeld een hele dunne gasmantel als atmosfeer en die zijn erg lastig te detecteren.   Nu zijn die atmosferische gassen dus wél gevonden. Rond 55 Cancri e, een hete rotsachtige exoplaneet, 41 lichtjaar van de aarde, in het sterrenbeeld kreeft, die in 2011 al werd ontdekt. De planeet heeft een diameter die twee keer zo groot is als de aarde, en is ook qua dichtheid groter.   Stel je overigens geen groene dalen en gebergtes voor: de planeet draait zo dicht om zijn zon dat alles aan het oppervlakte waarschijnlijk gesmolten is. Geen blauwe zee met vissen, maar borrelende oceanen van magma.  De metingen zijn het beste bewijs tot nu toe voor het bestaan van een atmosfeer van een rotsachtige planeet buiten ons zonnestelsel. En zo verlegt Webb alweer de grenzen van de astronomie. Lees hier meer over het onderzoek: Webb-data wijzen op mogelijke atmosfeer rond rotsachtige exoplaneetSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het menselijke brein is een ontzettend complex orgaan dat moeilijk te bestuderen is. Zeker als het aankomt op de allerkleinste structuren.  Verstoringen in die microcellulaire structuren en netwerken van neuronen spelen een belangrijke rol bij verschillende hersenziektes, maar om dit goed genoeg te kunnen bestuderen heb je hele geavanceerde technieken en genoeg hersenweefsel nodig. Ook gezond hersenweefsel. En je zult begrijpen: dat is niet bepaald voorradig.   Nu is het wetenschappers gelukt om met de nieuwste microscopie-technieken een kubieke millimeter van de buitenste laag van de hersenen in beeld te brengen tot op de kleinste details.   Volgens de onderzoekers zijn er ongeveer 57.000 cellen, 230 millimeter aan bloedvaten en 150 miljoen verbindingen tussen zenuwcellen in 3D in kaart gebracht.   1400 terabyte aan data uit één kubieke millimeter weefsel, nu openbaar beschikbaar voor andere onderzoekers om mee aan de slag te gaan.  Zelf hebben deze wetenschappers er ook al nieuwe ontdekkingen mee kunnen doen. Zo zagen ze een ongekend aantal gliacellen in verhouding tot zenuwcellen. Gliacellen kun je zien als de verzorgers van zenuwcellen. In eerdere onderzoeken werd gesuggereerd dat de verdeling één op één is, maar in deze millimeter blijkt dat nu dus niet zo te zijn.   De kans is groot dat er nog veel meer ontdekkingen worden gedaan met behulp van deze nieuwe data, zeker als die worden aangevuld met metingen van andere weefselsamples. Lees hier meer over het onderzoek: Cubic millimeter fragment of human brain reconstructed at nanoscale resolutionSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In de vorige aflevering van Afdeling Wetenschap hoorden we al een heleboel over het recyclen van elektronica en het verlengen van de levensduur van deze apparaten en onderdelen. We bespraken nieuwe regelgeving, onderzoek naar corrosie en hoe beter voorspelt kan worden hoe lang elektronica meegaat. Maar er spelen nog veel meer processen een belangrijke rol bij het goed recyclen van deze apparaten en onderdelen. Aan de Radboud Universiteit wordt bijvoorbeeld weer naar iets heel anders gekeken. Iets wat tussen de onderdelen in gebeurt, vertelt onderzoeker John Schermer. Het heeft alles te maken met hoe die met elkaar verbonden zijn.  We mogen ook even een kijkje nemen in het lab, waar onderzoeker Fatin Battal goed nieuws heeft over de laatste testen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ik lever altijd keurig mijn kapotte elektronische apparaten in, maar wordt er dan ook echt wat mee gedaan? In een tijd van schaarse materialen zou je hopen van wel, maar het recyclen van dit soort producten is behoorlijk ingewikkeld. Wereldwijd lukt dat maar voor zo'n 20 procent van de producten. In Nederland doen we het een stuk beter, maar ook nog niet goed genoeg. Nou proberen ze daar binnen het Circulair Circuits-project met meerdere universiteiten verandering in te brengen. In deze aflevering spreken we oprichter van dat project Jan-Henk Welink van de TU Delft. Hij vertelt hoe ze via verschillende onderzoekslijnen proberen om beter recyclen en een langere levensduur van elektronica mogelijk te maken in een tijd van schaarse kritieke grondstoffen.  Ook spreken we Jasper Coppen over zijn onderzoek naar corrosie en Sjoerd de Jong over zijn computermodellen die het mogelijk moeten maken om beter te voorspellen hoe lang apparaten überhaupt meegaan.  In de volgende aflevering - morgen in de feed - gaan we op bezoek bij de Radboud Universiteit waar binnen hetzelfde project gekeken wordt naar slimmere en duurzamere verbindingen tussen onderdelen in chips.  De TU Delft heeft volgende week - de week waarin ook een Europese top plaatsvindt over kritieke grondstoffen - een eigen Materials Week. Daarin komen nog veel meer onderzoekers aan het woord en zijn er meerdere evenementen te bezoeken.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Eiwitten zijn cruciaal voor het leven op aarde. Zonder zouden dieren, planten en mensen niet kunnen bestaan. Om te begrijpen hoe eiwitten werken is het belangrijk om hun structuur zo goed mogelijk in kaart te brengen.  Nou is dat door heel veel hard werk van onderzoekers gelukt voor meer dan 100.000 unieke eiwitten. Maar dat is maar een fractie van alle eiwitten die kunnen vormen. En hoe die eiwitten zich uitvouwen of uitklappen in hun 3D-structuur dat weet je dan nog niet. Iets wat wel belangrijke kennis is om bijvoorbeeld te begrijpen wat hierbij mis kan gaan bij sommige ziektes.   Inmiddels kunnen we voor dit soort dingen de hulp inschakelen van computers en algoritmes. Zo kwam Google DeepMind in 2018 met AlphaFold, waarmee het al is gelukt om de structuur van zo'n 200 miljoen eiwitten te voorspellen.   Inmiddels is het niet meer het enige AI-programma dat zich hieraan wijdt, maar het is door de jaren heen flink verbeterd en aangepast om de voorspellingen beter te maken en inmiddels zijn we aangekomen bij AlphaFold 3. Volgens de makers gaat de nieuwe versie voor een flinke revolutie in de onderzoekswereld zorgen.  Het  kan namelijk de structuur van bijna alle biomoleculen voorspellen - de bouwstenen van cellen en levende organismen. Combineer dat met de kennis van eiwitstructuren en je kunt zelfs iets zeggen over interacties tussen al die verschillende belangrijke onderdeeltjes.  De hele database is gratis beschikbaar voor niet-commercieel onderzoek. De hoop is natuurlijk dat de verbeterde tool weer allerlei belangrijke inzichten op gaat leveren als wetenschappers wereldwijd ermee aan de slag gaan. Lees hier meer: Google DeepMind’s ‘leap forward’ in AI could unlock secrets of biologySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Veel apparaten, waaronder pacemakers, defibrillatoren, radarsystemen en elektrische voertuigen, kunnen niet zonder een condensator.   Dat is een elektrisch component waarmee stroom opgeslagen en heel snel vrijgelaten kan worden. In een pacemaker zorgt dit onderdeel er bijvoorbeeld voor dat elektrische pulsen snel achter elkaar aan het hart gegeven kunnen worden en dat deze hoog genoeg zijn om het hart te 'resetten' wanneer nodig.  Maar bij elke keer opladen en ontladen gaat er niet alleen energie verloren, elke cyclus wordt de condensator ook wat minder betrouwbaar. En dat terwijl het miljarden keren moet kunnen opladen en ontladen. Onderzoekers van de universiteit in Twente hebben nu een nieuw type condensator ontwikkeld. Eentje die bestaat uit meerdere dunne lagen van verschillende materialen. Door die lagen toe te voegen konden ze de efficiëntie tot meer dan 90 procent verhogen. Dit betekent dat er minder dan 10 procent van de elektrische lading verloren gaat tijdens het opladen. Dat is twee keer minder energieverlies vergeleken met bestaande ontwerpen. De condensator blijft goed werken onder verschillende temperaturen van tussen de 25 en 200 graden en kan tot 10 miljard keer opladen en ontladen. Genoeg om dit één keer per seconde te doen voor meer dan 300 jaar. En zo gaat dit ontwerp dus ook een stuk langer mee. Lees hier meer over het onderzoek: Doorbraak in condensatorentechnologieSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onder leiding van Leidse sterrenkundigen is het een internationaal team van onderzoekers gelukt om met een nieuwe kalibratietechniek de verstoringen van de aardatmosfeer te omzeilen.  Daarmee wordt het mogelijk om bijvoorbeeld uitbarstende zwarte gaten beter te bestuderen. Met de nieuwe techniek lukte het ze namelijk om scherpe radiokaarten op lage frequenties te maken. Dit werd altijd gezien als onmogelijk, omdat deze frequenties worden verstoord door de ionosfeer op zo'n 80 kilometer boven de aarde.  Dit hebben de onderzoekers nu dus weten te omzeilen. Met de nieuwe methode brachten ze al plasma's van oude uitbarstingen van zwarte gaten in beeld. Mogelijk is de techniek ook geschikt om exoplaneten te vinden die om kleine sterren draaien.    Voor het onderzoek werd de LOFAR-telescoop in Drenthe gebruikt, op dit moment één van de beste radiotelescopen ter wereld voor lage frequenties. Meer data worden op het moment nog geanalyseerd. Uiteindelijk hopen ze de hele noordelijke hemel in kaart te kunnen brengen op deze lage frequenties. Lees hier meer over het onderzoek: Radio-astronomen omzeilen storende aardatmosfeer met nieuwe kalibratietechniekSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Er zijn verschillende golven geweest in de geschiedenis van onze planeet waarin het leven op aarde ineens complexer en gevarieerder werd. Maar wat daar precies voor heeft gezorgd dat weten onderzoekers nog niet zo goed als ze zouden willen.  Nou is het in veel gevallen waarschijnlijk een combinatie van meerdere factoren geweest. Maar voor een specifiek tijdsblokje, namelijk tussen 591 en 565 miljoen jaar geleden, denken onderzoekers dat het weleens grotendeels door een dip in de kracht van het magnetisch veld van de aarde zou hebben kunnen komen.  Die dip van het magnetisch veld, ging namelijk gelijk op met een toename van zuurstof in de atmosfeer en oceanen, zeggen de wetenschappers. En dat laatste zorgde waarschijnlijk voor veel complexere organismen in die periode.  Ze ontdekten dit door mineralen uit de aardkorst te bestuderen, die uit een 591 miljoen jaar oude rotsformatie in Brazilië waren gehaald. De kristallen die ze hebben bestudeerd bevatten hele kleine magnetische mineralen en daaraan kunnen we zelfs nu nog zien hoe krachtig het magnetisch veld miljoenen jaren geleden was.   De mineralen lieten zien dat 591 miljoen jaar geleden het magnetisch veld zo'n 30 keer minder sterk was dan het huidige magnetische veld en dat van een paar duizend jaar geleden.   Deze zwakte moet zo'n 26 miljoen jaar hebben aangehouden. Precies de periode waarin de hoeveelheid zuurstof aanzienlijk toenam.   Wat de onderzoekers denken dat er is gebeurd: door het slappere magnetische veld kon er meer waterstof ontsnappen uit de atmosfeer, wat zorgde voor een hoger percentage zuurstof. En uiteindelijk dus mogelijk voor een heleboel veel complexere planten- en diersoorten. Lees hier meer over het onderzoek: Evolution: Weak magnetic field may have supported diversification of life on EarthSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Exoplaneet WASP-43b is qua grootte en massa vergelijkbaar met Jupiter, maar lijkt absoluut niet op de bekende gasreus.   De planeet draait extreem dicht om zijn ster, wat ervoor zorgt dat het op de ene kant permanent dag is en op de andere kant permanent nacht. Een jaar op de planeet, dus de tijd waarin de planeet een keer rond de ster draait, duurt daarom maar zo'n 19,5 uur.  Dat maakt het dan wel weer makkelijker om de planeet een heel jaar lang te bestuderen. Al heb je dan nog altijd extreem goede instrumenten nodig. En die zitten onder andere op de James Webb Telescoop.   Daarmee is het nu gelukt om ook de donkere nachtkant van de planeet goed te bekijken en een temperatuurkaart van de hele planeet te maken. Ook de chemische samenstelling van de atmosfeer is gemeten. Er blijkt zowel aan de dagkant als aan de nachtkant waterdamp in de atmosfeer te zitten.   Nou was al bekend dat er aan de dagkant van de planeet geen methaan kan voorkomen. Het is daar simpelweg te heet. Maar uit de nieuwe metingen blijkt dat er ook geen methaan aan de nachtkant zit. En dat was een grote verrassing voor de onderzoekers. De nachtkant is met 600 graden in theorie koel genoeg voor de productie van methaan.  De onderzoekers denken dat extreme winden met snelheden tot 7.500 kilometer per uur de reden zijn dat er geen detecteerbare hoeveelheden methaan kunnen vormen.  Het is voor het eerst dat wetenschappers zo duidelijk de temperatuur en samenstelling van de atmosfeer van een exoplaneet in kaart hebben gebracht. In de toekomst willen ze dat met meer exoplaneten doen. Lees hier meer over het onderzoek: Verrassing: geen methaan aan nachtkant exoplaneet WASP-43bSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe staat het ervoor met onze binnenlucht? In een uitgebreid onderzoek bestuderen wetenschappers Lidwien Smit en Esmée Janssen van de Universiteit Utrecht hoe we de lucht in schoolklassen zo gezond mogelijk kunnen krijgen.  We horen vanuit welke gedachte dit onderzoek is gestart en gaan langs in de klas om te kijken wat er allemaal wordt gemeten.  Meer weten over het project, of je aanmelden als school (ze zijn nog hard op zoek naar scholen die willen meedoen): Claire: Clean Air For Everyone In de vorige aflevering van Afdeling Wetenschap hoorden we meer over het onderzoek van Roel Vermeulen. Hij gebruikt zelfgebouwde meetauto's om heel lokaal de buitenlucht te bestuderen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

We gaan langs bij onderzoeker Roel Vermeulen van de Universiteit Utrecht en bespreken hoe het ervoor staat met onze buitenlucht en het onderzoek dat daarnaar gedaan wordt.  Wat staat er bijvoorbeeld in de nieuwe richtlijnen voor de uitstoot van fijnstof en stikstofdioxide? Gaan we dat in Nederland halen? En wat zou er moeten gebeuren om de luchtkwaliteit hier verder te verbeteren? We bespreken uitgebreid de huidige gezondheidsrisico's, wat er nog niet voldoende bestudeerd is en hoe ze dat met een langlopend meetproject proberen te veranderen. In dat project wordt met zelfgebouwde auto's heel lokaal gemeten en toegewerkt naar een Europese luchtkwaliteit-kaart. Met daarop niet alleen de hoeveelheid fijnstof en stikstofdioxide, maar ook de minder bekende ultrafijnstofdeeltjes. Er staat toevallig ook net een gloednieuwe meetauto klaar waar we een kijkje in kunnen nemen. De maker van de auto, Kees Meliefste, sluit ook even aan.  In de volgende aflevering van Afdeling Wetenschap bespreken we met onderzoekers Lidwien Smit en Esmée Janssen hoe het ervoor staat met de kwaliteit van onze binnenlucht. Zij vertellen onder andere meer over het onderzoek dat zij doen op scholen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Goed nieuws voor iedereen die weleens z'n sleutels vergeet: volgens een nieuw boek is dat volkomen normaal en hoeft dat niet aan je geheugen te liggen.  Het opslaan en terughalen van informatie is een ontzettend complex proces. Sommige mensen, bijvoorbeeld diegene met een fotografisch geheugen, zijn er bijzonder goed in. Maar voor de meeste van ons is het hard werken.   Dat we af en toe dingen vergeten is volgens deze Amerikaanse schrijvers alleen maar logisch: er moet ruimte blijven in ons brein om belangrijke algemene kennis te blijven opslaan. Kennis die af en toe moet worden bijgesteld naar mate we meer leren en meemaken.   Omdat we ons een groot deel van de tijd niet zo druk maken om ons geheugen, behalve wanneer het niet naar behoren werkt, hebben we een vertekend beeld van hoe goed ons geheugen is.    Je zou kunnen denken: als je bij vertrek steeds eindeloos op zoek bent naar je sleutels, waterfles, telefoon en pasjes, staat het er niet best voor. Maar volgens deze onderzoekers - en dit is even los van ziektes die dit kunnen beïnvloeden - zijn onze hersenen gewoon niet heel goed in dit taakje. Zeker niet als we ook nog eens moe of gestrest zijn, of wanneer er veel koffie of alcohol in het spel is.   Onze hersenen zijn hier een stuk beter in, als het een kwestie van overleven is. Een manier om hiermee om te gaan is het koppelen van iets wat je moet onthouden met iets waar je niet omheen kan. De auteurs geven hier een nogal verontrustend voorbeeld van: leg je tas op de achterbank, zodat je niet vergeet dat je kind uit het stoeltje te halen wanneer je naar de supermarkt gaat.   In de VS blijkbaar een dagelijkse zorg. In het boek staan nog veel meer tips over het trainen van je geheugen, maar vergeet je af en toe je sleutels, dan ben je dus absoluut niet de enige. En is er niet meteen van alles mis met je geheugen.  Lees hier meer over het boek: Losing keys and everyday items ‘not always sign of poor memory’See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoi! Even een berichtje van mij. Wie vaak luistert heeft al gemerkt dat er wat dingen aan het veranderen zijn. De rubriek zit niet langer in het middagnieuwsprogramma op zender.  Dat vind ik heel jammer, maar er komt wel wat voor terug: een langer wekelijks wetenschapsprogramma, Afdeling Wetenschap, om 14:00 uur op donderdag te horen op zender.  Wat merk je daar in de podcast-feed van? Niet heel veel. Daar vind je gewoon nog steeds elke dag wetenschapsnieuws maar straks dus ook langere gesprekken op locatie met onderzoekers. Voor nu: heel erg bedankt voor het luisteren en downloaden! Want zonder jou, zou deze rubriek niet bestaan. Mocht je vragen, opmerkingen, of tips hebben: weet me op de socials te vinden. Groet, Karlijn  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat gebeurt er in het lichaam precies allemaal wanneer we honger hebben en eten zien of ruiken? Het aanmaken van speeksel is een bekende, maar een groot deel van het proces is nog onbekend. Als we dat wel beter begrijpen zou die informatie kunnen zorgen voor een betere behandeling van bijvoorbeeld diabetes type 2.   Uit een nieuw onderzoek, gedaan in muizen, blijkt dat de lever al heel vroeg in dit proces een grote rol speelt. Zelfs als het eten alleen gezien en geroken wordt, blijken levercellen zich na enkele minuten al voor te gaan bereiden op de binnenkomende nutriënten.   Dit loopt via signaaltjes vanuit de hersenen. Wordt er eten gedetecteerd, dan geven die door aan de lever: aan de slag. Maar zelfs als de betrokken neuronen los geactiveerd worden, zonder dat er echt eten geroken of gezien wordt, gaat de lever aan het werk.    De eiwitprocessen in de lever die in dit onderzoek voor het eerst zijn gezien, hebben een link met de gevoeligheid voor insuline en dit nieuw ontdekte paadje zou weleens heel geschikt kunnen zijn voor een nieuwe behandeling van diabetes type 2. Lees hier meer over het onderzoek: Food in sight? The liver is ready!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Drugs als morfine en cocaïne doen gekke dingen met het beloningssysteem in ons lichaam. We willen er steeds meer van, wat onze behoefte om te eten en drinken zelfs kan overschaduwen.   Tegelijk weten we al een tijdje dat het bevredigen van de behoefte aan voedsel, seks, sociale interactie, maar ook deze drugs hetzelfde hersengebied activeren.   Dit hersengebied werkt nauw samen met stofjes als dopamine en serotonine om dieren en mensen meer te laten verlangen van dat waar ze zich goed door voelen.   Wat we nog niet wisten, maar nu is ontdekt, is dat verslavende drugs de hersenactiviteit in dit gebied net even anders beïnvloeden.  Ze kwamen hierachter door onderzoek in muizen, waarbij in real time de signaaltjes tussen neuronen werden bestudeerd in dit moeilijk te meten en diep gelegen deel van het brein.   De drugs blijken een moleculair netwerk te kapen dat een belangrijke rol speelt in het proces waarmee neuronen leren. Waarbij waarschijnlijk de manier waarop neuronen communiceren en onthouden wordt verstoort.   Dat zou kunnen verklaren waarom de muizen, maar ook mensen met een erge verslaving, vrijwel volledig vergeten te eten en drinken. Lees hier meer over het onderzoek: Newly discovered brain pathway sheds light on addictionSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het modelwormpje C Elegans, dat in veel wetenschappelijke onderzoeken wordt gebruikt, heeft niet bepaald een goed geheugen. Na een paar uur is nieuwe informatie verdwenen alsof het er nooit is geweest. Behalve, als je zo'n wormpje heel snel heel koud maakt, of het lithium geeft.  Nou suggereren de onderzoekers in deze preprint niet dat we onszelf vanaf een bepaalde leeftijd in de vriezer moeten zetten, of we flink lithium moeten inslaan. Maar het heeft zeker ook interessante implicaties voor ons eigen geheugen, wat hier nu mogelijk is ontdekt. Hoe zit het bijvoorbeeld met de regulerende molecuul die in deze wormpjes een belangrijke rol speelt in dit proces? Wat voor functies heeft die in de mens? Maar nog even terug naar dat onderzoek: je kunt een wormpje natuurlijk niet vragen of het nog weet welke dag het gister was. Dus hoe checken ze dan of zo'n wormpje iets nog wel of niet weet? Wat ze hebben gedaan is het trainen van de wormpjes om een bepaalde geur te associëren met een tekort aan voedsel. Ruiken ze de geur vlak erna weer, dan hebben ze geleerd: niet goed. Maar twee uur later, zijn ze dat weer vergeten.  Behalve dus, als ze ten minste 16 uur in ijs worden gelegd, of wanneer ze lithium krijgen. Blijvend is het effect niet. Worden de bevroren wormpjes weer op kamertemperatuur gebracht, dan tikt de aftelklok weer verder, en zijn ze het drie uur later alsnog vergeten. Lees hier meer over het onderzoek: How to freeze a memory: putting worms on ice stops them forgettingSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat zouden we het graag weten: als er leven op andere planeten is, hoe ziet dat er dan uit? Inmiddels zien we in bijvoorbeeld films al veel creatievere afbeeldingen van ruimtewezens dan de groene poppetjes van lang geleden, maar het blijft een hardnekkig beeld.  Nou zijn er een aantal astronomen die in een nieuw onderzoek laten zien dat paars mogelijk de kleur is waar we naar moeten zoeken. Dit denken ze omdat een paarse bacterie, die ook op de vroege aarde in grote getalen aanwezig was, een uitstekende kandidaat zou zijn voor het leven op verre planeten.  De bacterie doet het goed in een heleboel verschillende omstandigheden. Het microorganisme gebruikt een paarsgetinte molecuul om zonlicht om te zetten naar energie. En dit zou met de nieuwe generatie telescopen vanaf de aarde te spotten moeten zijn.  Omdat op aarde organismen de overhand kregen die energie omzetten met moleculen met een groen pigment - denk planten en algen - en we daar het meest van weten, is dat ook waar veel naar gezocht is. Maar deze wetenschappers voegen daar graag een kleurtje aan toe.   Ze hebben inmiddels de chemische vingerafdruk van de paarse bacteriën zo goed mogelijk uitgezocht, zodat we die toe kunnen voegen aan het zoeklijstje. Lees hier meer over het onderzoek: Sorry, Little Green Men: Alien Life Might Actually Be PurpleSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat kun je nou het beste doen wanneer iets je heel erg boos maakt en je snel van die woede af wilt komen? In een kussen schreeuwen? Iets kapot gooien? Alles eruit sporten? Volgens dit onderzoek beter van niet.   Wetenschappers legden meer dan 150 studies naast elkaar om erachter te komen wat nou het beste werkt: opwinding verhogen, of juist verlagen?   In dit geval betekent opwinding: hoe energiek en alert iemand is. Als die opwinding hoog is dan gaat dat vaak gepaard met een hoge hartslag, snelle ademhaling en de aanmaak van zweet. Woede kan ook zorgen voor deze staat.   De onderzoekers zagen dat wanneer je de uitkomsten van al deze studies naast elkaar legt het afnemen van woede eerder lukt als je probeert uit die hoge opwinding te komen. Denk aan: letten op je ademhaling, yoga, of simpelweg je spieren ontspannen.  Dit gold zowel voor de experimenten in het lab, als in het echte leven, per individu of tijdens een groepsessie, offline en online. En het werd gezien bij zowel studenten, als niet-studenten, criminelen als niet-criminelen, en mensen van allerlei verschillende geslachten, landen en leeftijden.   Zelf een rondje hardlopen bleek niet te helpen. Groepssporten met een bal dan weer soms wel, waarschijnlijk vanwege het speelse aspect dat daarin zit.   Maar hoe dan ook, wil je snel van je woedeaanval af zijn: chill em dan vooral en bewaar die bokszak voor een andere keer. Lees hier meer over het onderzoek: Feeling Angry? Chilling Out Helps More Than Blowing Off SteamSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In het regenwoud van West-Afrika groeit een plant die op het eerste gezicht vrij onschuldig lijkt. Oké de stronk kan een indrukwekkende 60 meter de hoogte in groeien, maar daarboven doet de plant gewoon wat de gemiddelde andere plant ook doet.  Behalve.. als er een tekort aan fosfaat is tijdens het droge seizoen. Dan ineens groeien er een paar killer bladeren bij. Die bladeren zijn gigantisch plakkerig en vormen een handige insectenval. Komt een ongelukkig beestje erop terecht, dan krijgt het ook nog te maken met verterende eiwitten die uit de klieren in het blad sijpelen, waardoor het binnen aanzienlijke tijd verorberd is.   Het duurde wel even voordat wetenschappers deze truc doorhadden. De plant is moeilijk te bestuderen in het wild en nog moeilijker te kweken in het lab. Dat laatste is uiteindelijk toch gelukt en zo konden ze zien in welke omstandigheden de plant moordneigingen kreeg.  Is er weer voldoende fosfaat in de bodem te vinden, dan groeien er weer gewone gezellige bladeren uit de plant. Lees hier meer over het onderzoek: Plantwatch: why does a rainforest vine turn into a part-time carnivore?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het leven van een rups zit vol bedreigingen. Ze worden door veel andere dieren als lekkernij gezien en planten hebben allerlei strategieën en stofjes om de altijd hongerige rupsen te weren.   Als rups is het dus noodzaak om tijdens al dat eten, tegelijk ook de omgeving goed in de gaten te houden. Dat doen ze met behulp van hun antennes, die dienen als een soort neus. Op dit lichaamsdeel hebben wetenschappers uit Wageningen eens goed ingezoomd.   Neem bijvoorbeeld de antenne van het Groot koolwitje. Deze bevat slechts 34 neuronen in de rups, maar 300.000 neuronen als het insect als volwassen vlinder door het leven gaat.   Dat is nogal een verschil. Toch blijkt de werking van beide reukorganen even complex. Beiden maken gebruik van speciale eiwitten, die zich aan chemische stoffen binden in de omgeving. Wordt zo'n stofje opgemerkt, dan gaat er een elektrisch signaaltje naar het hersengebied dat berekent om welke geur het gaat.   Snappen hoe dit in de rupsen werkt, kan ontzettend handig zijn voor het beschermen van gewassen. Dit specifieke diertje is bijvoorbeeld in staat om een hele kooloogst in gevaar te brengen.   Voor je nu denkt aan giftige pesticiden: de onderzoekers denken dat dit juist een ingang biedt om het zonder schadelijke middelen te doen. Zo zou gedrag van rupsen bijvoorbeeld beïnvloed kunnen worden door tussen koolgewassen rupsen-afstotende planten te laten groeien. Door vervolgens op andere plekken juist aantrekkelijke planten te gebruiken, zou je rupsen dan weg kunnen lokken van de gewassen.   Maar om zo'n chemicaliënvrije strategie te laten werken, moet je dus eerst heel goed hebben uitgezocht wat insecten nou precies kunnen ruiken. Lees hier meer over het onderzoek: ‘Rupsenneuzen’ blijken verrassend geavanceerdSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een powernap zorgt voor meer creativiteit. Dat blijkt uit onderzoek van de Sorbonne Universiteit in Parijs. Wetenschappers lieten proefpersonen rijen met ingewikkelde cijferreeksen oplossen om hun creativiteit te meten. Iedereen die het niet lukte om de hack gelijk te vinden mocht even slapen en het daarna opnieuw proberen. Van de mensen die een powernap deed vond 80 procent plotseling de creatieve oplossing. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het Nederlandse onderzoeksinstituut voor radiosterrenkunde bestaat vandaag 75 jaar. Honderden ontdekkingen en wetenschappelijke publicaties kwamen in die jaren voorbij en nog steeds doen ze mee in de wereldtop.  Maar wat is er in die tijd allemaal ontdekt? Hoofdastronoom bij ASTRON, Jason Hessels, neemt ons mee terug naar het begin, waar technieken uit de Tweede Wereldoorlog ineens een hele nieuwe toepassing vonden, en vertelt met welke spannende dingen ze op het moment bezig zijn.  Lees hier meer: ASTRON celebrates its 75th birthday!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als grote sterren sterven, dan doen ze dat vaak met nogal wat bombarie. De explosie die dan plaatsvindt kan onder andere zorgen voor een enorme verplaatsing van gas.   Gas met daarin allerlei chemische elementen die een rol spelen bij de vorming van nieuwe sterren, maar die ook zorgen voor een soort vervuiling van de ruimte tussen stelsels in.   Terwijl zo'n gaswolk tijdens een explosie naar buiten wordt geduwd, verdunt het gas steeds verder en neemt ook de hoeveelheid licht af. Daarmee zijn die uitdijende wolken moeilijk te detecteren. Met de Very Large Telescope in Chili is dat nu toch gelukt.   Het zorgde voor een indrukwekkende hoge resolutie kaart van zo'n uitstromende wolk. En niet zomaar eentje. De wolk is zo groot dat het 20.000 jaar zou duren voor licht om van het ene uiteinde van de wolk naar het andere te reizen.   De gaswolk, die onder andere vol zit met zuurstof, stikstof en zwavel, is dus gigantisch en qua massa vergelijkbaar met 50 miljoen keer de zon.   De zeldzame kennis over de samenstelling en het gedrag van dit soort gaswolken vertelt onderzoekers meer over het ontstaan, maar ook het verdwijnen van sterrenstelsels. Ze hopen dan ook deze wolk met nog meer detail te bestuderen, maar gaan zeker ook achter andere gaswolken aan. Lees hier meer over het onderzoek: A giant galactic explosion catches galaxy pollution in the actSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Microscopie wordt in een heleboel verschillende onderzoek gebruikt, om iets te kunnen zeggen over bijvoorbeeld het effect van medicijnen of ziektes. Maar er is eigenlijk al decennia lang een probleem met dit soort microscopische metingen. Onder een lichtmicroscoop kan zo'n biologisch preparaat platter lijken dan het eigenlijk is. Daar is wel een correctiemethode voor ontwikkeld, al in de jaren 80, maar die houdt dan weer geen rekening met verschil in dikte van het plakje. Onderzoekers van de TU Delft hebben nu uitgerekend hoe hiervoor wel goed gecorrigeerd kan worden. Een correctie van een correctie dus eigenlijk.  Lees hier meer over het onderzoek: Probleem in de microscopie na decennia opgelostSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers uit Osaka hebben aangetoond dat het vermogen van de hersenen om actie te onderdrukken, en dus ook om juist niet te passen, heel belangrijk is in het voetbal.  De wetenschappers lieten profs en niet-getrainde voetballers met foto’s een inschatting maken van of ze een bal tussen twee verdedigers door kunnen passen. De profs reageerden sneller, maar wat opvallend is, is dat uit hersenscans bleek dat de profs ook beter zijn in het onderdrukken van activiteit. Lees hier meer over het onderzoek: Quick decisions in soccer enhanced by brain’s ability to suppress actionsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het magnetisch veld van de aarde is ontzettend belangrijk. Het beschermt ons tegen ruimtestraling en tegen de geladen deeltjes die van de zon komen. Maar het magnetisch veld, en dus ook de bescherming, is niet constant.  Het magnetische noorden is bijvoorbeeld in beweging, waarbij het steeds verder afdwaalt van het geografische noorden. Soms draait het magnetisch veld om, noord wordt zuid en zuid wordt noord. Tijdens dat proces is de kracht van het magnetisch veld minder.   Het komt zelfs voor dat het magnetisch veld zoals we dat kennen helemaal verandert. Tijdens zo'n geomagnetische excursie kunnen de twee polen verdwijnen en worden vervangen door meerdere nieuwe polen. Ook dan is de kracht van het magnetisch veld een stuk minder sterk.  De bekendste van dit soort gebeurtenissen vond 41.000 jaar geleden plaats. Nu hebben wetenschappers beter dan al was gedaan onderzocht wat dat voor effect op de aarde had.  Hoe doe je dat? Dat kan door monsters te nemen van ijs-of bodemsedimenten. Daarin zijn deeltjes te vinden die ontstaan door de interactie tussen ruimtestraling en de atmosfeer van de aarde. Een minder sterk magnetisch veld zou moeten samenhangen met meer van deze deeltjes.   En dat is ook wat ze zagen voor de excursie van 41.000 jaar geleden. Een twee keer zo groot aantal van deze deeltjes dan vandaag de dag, wat suggereert dat een grote hoeveelheid straling toen de aarde bereikte.   Hoe beter dit soort gebeurtenissen worden uitgezocht, hoe beter ruimteweer en de invloed daarvan op de aarde te voorspellen zijn. Lees hier meer over het onderzoek: Cosmic rays streamed through Earth’s atmosphere 41,000 years agoSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Als een slok water het verkeerde keelgat in schiet - richting je longen in plaats van je maag - dan beginnen de meeste mensen flink te hoesten.   Dat komt doordat de bovenste luchtwegen detecteren dat er water binnenkomt, waardoor razendsnel een signaaltje naar het brein wordt gestuurd om hier iets aan te doen. Komt er maagzuur omhoog, dan gebeurt er iets vergelijkbaars. Maar welke cellen deze reacties ingang zetten dat wisten we tot nu nog niet. Onderzoekers uit de VS hebben ze gevonden. Ze hebben de hele route nu in kaart gebracht: van het moment dat het water of zuur gedetecteerd wordt, tot aan de chemische stofjes die de zenuwen activeren die naar de hersenen lopen. Harstikke interessant, maar ook belangrijk. Als we ouder worden neem de kracht van deze hoestreflex namelijk af. Bij sommige mensen vanwege ziekte, maar ook gewoon door ouderdom. Snappen waarom dit zo is, kan mensen die hier last van hebben mogelijk helpen. Hetzelfde geldt voor de link tussen deze reflex en longontsteking, of chronische hoest.   De cellen die zijn bestudeerd zijn erg bijzonder. Ze voeren meerdere taken uit. Zo laten ze hormonen los, maar zenden ze ook elektrische signaaltjes uit. Deze cellen zijn ook te vinden in de longen, waar ze ook op druk reageren. De cellen in de bovenste luchtwegen reageren niet op druk, maar dus wel op de aanwezigheid van water of zuur.   Hoe de werking van de cellen precies beïnvloed wordt door levensstijl, ziektes en ouderdom, dat willen ze in volgende onderzoeken verder bestuderen. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists identify airway cells that sense aspirated water and acid reflux See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben de fossiele overblijfselen van een gigantisch kaakbot van meer dan twee meter gevonden op een strand in Somerset, Engeland.   Volgens experts gaat het om een nieuw soort Ichthyosaurus, een enorm prehistorisch reptiel dat in zee leefde. Als de schattingen kloppen dan moet het dier meer dan 25 meter lang zijn geweest. De botten zijn zo'n 202 miljoen jaar oud. Het reptiel deelde in die tijd een leefwereld met dinosauriërs, maar overleefde zelf een grote massauitsterving 201 miljoen jaar geleden niet.   In 2016 was ook al eens een gigantisch kaakbot gevonden van dit dier, ook aan de Engelse kust. Nu er twee van dit soort botten gevonden zijn, kunnen de onderzoekers beter inschatten of eerdere berekeningen over bijvoorbeeld de lengte van het dier kloppen.  Dit nieuwe kaakbot werd in delen gevonden. Het eerste stukje werd in 2020 ontdekt door een meisje van 11 genaamd Ruby. Samen met haar vader en de onderzoekers die ook betrokken waren bij de vondst van het andere bot, spoorden ze vervolgens nog meer onderdelen van het kaakbot op.  De hoop is dat nog meer onderdelen van dit exemplaar worden gevonden, zodat er ooit een hele kop, of zelfs een heel skelet compleet gemaakt kan worden.   Ruby (inmiddels 15) en haar vader mochten na hun ontdekking meewerken aan de publicatie. Je naam op die leeftijd al op een paper hebben staan, dat kunnen niet veel mensen zeggen. Lees hier meer over de vondst: Paleontologists unearth what may be the largest known marine reptileSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Je kan het gerust een pandemie noemen: de schimmel die op vrijwel alle continenten padden en kikkers doodt. Om te voorkomen dat hele soorten uitsterven, zoeken onderzoekers al een tijdje naar een oplossing. En die lijken ze nu te hebben gevonden.  De schimmel, atrachochytrium dendrobatidis, valt eerst de huid van de amfibieën aan, om vervolgens te zorgen voor hartfalen in de dieren. Al zeker 500 verschillende soorten zijn hierdoor flink in aantal teruggelopen. Vermoed wordt dat het voor 90 soorten misschien al te laat is.   Naast dat het verliezen van soorten voor een minder divers dierenrijk zorgt, heeft het ook meer tastbare gevolgen. Kikkers en padden eten insecten die voor onze gewassen, of in sommige gevallen onszelf schadelijk zijn.   Ook zijn kikkers belangrijke kanaries in de kolenmijn. Dat wil zeggen: de effecten van bijvoorbeeld klimaatverandering zijn snel zichtbaar bij deze dieren. Ze dienen daarmee ook als belangrijke graadmeter voor ecosystemen.   Gelukkig denken wetenschappers iets te hebben ontdekt dat de kikkers en padden kan helpen. Een virus dat van nature al in de schimmel voorkomt en dat met wat aanpassingen mogelijk ingezet kan worden om verspreiding van de schimmel tegen te gaan.   Dan moeten ze wel eerst nog meer onderzoek doen naar hoe dit specifieke virus überhaupt de schimmel binnenkomt.   Ondertussen is er de hoop dat de amfibieën zelf ook langzaam enige immuniteit tegen de schimmel opbouwen. Daar worden op sommige plekken al tekenen van gezien. Lees hier meer over het onderzoek: Discovery could end global amphibian pandemicSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Eliane Neuteboom van de Universiteit van Nederland vertelt dat wetenschappers uit Eindhoven werken aan een zoutbatterij. Met zo'n apparaat kun je energie opslaan en afgeven. Volgens onderzoeker Joey Aarts is het een kwestie van tijd voordat iedereen straks zo’n ding in zijn of haar huis heeft staan.  En zo’n oplossing is hard nodig. Ons energieprobleem groeit: het stroomnet raakt steeds voller. Daarnaast willen we in 2050 ook graag klimaatneutraal zijn en minder afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen. Dat lukt al voor een deel: we wekken steeds mee groene energie op, met zonnepanelen en windmolens. Maar nu gaat heel veel van die groen opgewekte stroom ook weer verloren, omdat we het niet goed kunnen opslaan. Een zoutbatterij kan die energie opslaan en op een later moment weer loslaten.  Wat Aarts betreft heeft iedereen over 5 jaar zo'n zoutbatterij in huis! Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Eliane Neuteboom.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wij mensen willen altijd meer, meer, meer. En daar maken bedrijven dankbaar gebruik van. Maar uniek in het dierenrijk zijn we wat dit betreft niet. In het boek Gewoontedieren van de Deense moleculair bioloog Nicklas Brendborg lees je hoe het een tijd terug bij vogels al werd gezien: leg een groter en feller gekleurd nep-ei in het nest en ze kijken niet meer om naar hun eigen eitjes. Ganzen gaan zelfs op volleyballen zitten, wanneer ze de kans krijgen.  Ook wij zijn gevoelig voor dit soort superstimuli. In het geval van eten, zit dat hem in slimme trucjes van de voedingsindustrie. Bewerkt eten wordt zo ingenieus samengesteld dat in onze lichamen, of specifieker in ons brein, niet langer de stofjes worden aangemaakt om te kunnen stoppen. En laat de formule van dit soort snacks nou heel veel lijken op die van borstmelk.  In het boek van Brendborg lees je hier meer over. Maar hij bespreekt ook hoe het ervoor staat met obesitas wereldwijd, geeft nog meer voorbeelden uit de natuur en bespreekt vergelijkbare mechanismen die zorgen voor binge watchen en social media-verslavingen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een Europees team van astronomen heeft het grootste stellaire zwarte gat van onze Melkweg ontdekt. Het is meer dan dertig keer zo zwaar als de zon en bevindt zich in het sterrenbeeld Arend.   Het was een toevallige ontdekking die werd gedaan terwijl de vierde datarelease van ESA's ruimtetelescoop Gaia werd voorbereid. Tijdens de Gaia-missie worden de bewegingen van miljarden sterren in de Melkweg gevolgd.  Zo zagen ze in de data bewijs voor een vreemde wiebelbeweging van een ster. Dat was een aanwijzing dat er een zwart gat in de buurt moest zijn. Dat het om een zwart gat met zoveel massa gaat bleek vervolgens uit gegevens van de Very Large Telescope in Chili.  Eigenlijk zou de nieuwe data van de ruimtetelescoop pas eind 2025 vrijgegeven worden, maar deze vondst was te bijzonder om tot dan te bewaren. Onderzoekers wereldwijd kunnen nu aan de slag om het zwarte gat en de ster die eromheen draait nader te bestuderen.  De groep sterren waartoe deze ster en het zwarte gat behoren is ooit opgenomen door onze Melkweg. Die sterstroom was eerder al eens ontdekt door de groep van Amina Helmi van de Rijksuniversiteit Groningen. Dat er ook een flink zwart gat in zo'n sterstroom kan zitten, dat is nooit eerder gezien.  Waar de sterstroom met het zwarte gat precies vandaan is gekomen, voordat het door onze Melkweg werd opgenomen, daar hopen onderzoekers dankzij nieuwe waarnemingen snel meer over te kunnen zeggen. Lees hier meer over het onderzoek: Wetenschappers ontdekken grootste stellaire zwarte gat van de MelkwegSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Niemand heeft volledig de controle over hoe dingen in het leven bij elkaar komen. Over de enorme complexiteit van ons bestaan. Maar dat betekent niet dat we de chaos, of het toeval, niet in ons voordeel kunnen gebruiken, meent filosoof Jeroen Hopster van de Universiteit Utrecht.  Hij is één van de sprekers tijdens de Utrechtse Nacht van de Filosofie en schreef onlangs een boek over het onderwerp: Toeval: een onvoorziene filosofie. Hopster vertelt in deze aflevering op welke manieren we toeval volgens hem kunnen omarmen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers van het Nederlands Kanker Instituut hebben in kaart gebracht welke bacteriën er graag in uitzaaiingen leven. Ze analyseerden hiervoor 4000 tumoren van 26 kankersoorten en zagen hoe ontzettend divers deze groep bacteriële medebewoners is.  Voor darmkanker was dit al grotendeels bekend, maar nu hebben ze het dus veel breder bekeken. Welke bacteriën er in een uitzaaiing zitten, bleek sterk samen te hangen met de plek in het lichaam, de omstandigheden daar en het type kanker.  Wat ze ook bestudeerd hebben is de interactie tussen de bacteriën, de kankercellen en hun omgeving. Daaruit werd al duidelijk dat er een link is tussen sommige bacteriën en een minder goed effect van immuuntherapie. In dat geval gold: hoe bonter het bacteriële gezelschap, hoe actiever de tumorcellen.  Maar misschien zijn er ook bacteriën die juist een positief effect op sommige behandelingen hebben. De onderzoekers hopen dit in de toekomst nog veel beter uit te zoeken, zodat we deze kennis in ons voordeel en in het nadeel van tumoren kunnen gebruiken. Lees hier meer over het onderzoek: Bacteriën in kanker ontmaskerdSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De FSC-certificatie voor tropische bossen, heeft dat nou de gewenste effecten of niet? Na uitgebreid onderzoek in Afrika, uitgevoerd door Joeri Zwerts van de Universiteit Utrecht, is daar wat betreft het behoud van diersoorten goed nieuws over. De dieren die zo ontzettend belangrijk zijn voor de tropische ecosystemen worden effectief beter beschermd in gecertificeerde bossen. Dat geldt onder andere voor de olifant. Dit dier is als enige in staat de grotere zaden in de tropen op te eten. Gaat het goed met de olifant, dan heeft dat invloed op belangrijke boomsoorten die op hun beurt weer enorm veel CO2 opslaan. Zwerts vertelt uitgebreid over zijn onderzoek in de jungle en de meer dan een miljoen foto's die ze vervolgens in Utrecht moesten doorzoeken. Ook geeft hij uitleg over hoe het keurmerk werkt en welke maatregelen ermee samenhangen.  Lees hier meer over het onderzoek dat werd geïnitieerd door Utrechtse onderzoeker Marijke van Kuijk en werd uitgevoerd met steun van het Wereld Natuur Fonds en de Wildlife Conservation Society: FSC-certificering tropische bossen pakt goed uit voor gorilla’s en olifantenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ze zijn binnen: de eerste beelden van klimaatsatelliet PACE. First light, noem je dat officieel. Dat betekent dat alles het naar behoren doet en de onderzoeken kunnen beginnen. Jeroen Rietjens, instrument scientist bij SRON vertelt wat de instrumenten aan boord van PACE ook alweer gaan bestuderen, wat er de afgelopen weken allemaal is getest en hoe het er nu voorstaat. Lees hier meer: Eerste beelden klimaatsatelliet PACE vrijgegevenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De Europese onderzoeksraad heeft vandaag een aantal flinke subsidies uitgedeeld. Onder de ontvangers van de prestigieuze beurs zitten ook Nederlandse wetenschappers. Waaronder Jos Malda van de Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht. Hij kijkt in zijn onderzoek hoe we de geheimen van kraakbeen kunnen kraken.  Kraakbeen is een ontzettend ingenieus weefsel, maar het herstelt niet uit zichzelf als het beschadigd raakt. En omdat we met z'n allen steeds ouder worden, is het van groot belang om kapot kraakbeen goed te kunnen repareren. De groep van Malda probeert dit te doen door aan de ene kant het kraakbeen van zoveel mogelijk diersoorten te bestuderen en aan de andere kant te werken aan het namaken en bioprinten van kraakbeen. De subsidie gaat helpen om hierin de volgende stappen te zetten.  Lees hier meer over het onderzoek: Kraakt Jos Malda het geheim van kraakbeen?See omnystudio.com/listener for privacy information.

De EU kondigde in 2021 strengere richtlijnen aan voor het beperken van de illegale ivoorhandel, maar uit een nieuw rapport van het IFAW blijkt dat de nieuwe regelgeving nog niet het gewenste effect heeft.   Ook in Nederland zet het probleem door. Sabine Zwiers van het IFAW vertelt meer over hoe het er nu voorstaat en wat er moet gebeuren om het probleem nu echt eens goed aan te pakken.  Lees hier meer over het rapport: See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na de Tweede Wereldoorlog had de boerensector een heel andere crisis. Te veel jonge boeren en te weinig land. Het platteland raakte overbevolkt en er was te weinig werk. Van de oplossing die toen gezocht werd, plukken we nu de wrange vruchten, zegt historicus Erik van der Vleuten verbonden aan de TU Eindhoven. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Vandaag met Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In 1959 vond de laatste Nederlandse expeditie plaats. Een onderneming naar Het Sterrengebergte in wat toen Nederlands-, nu Papua Nieuw Guinea heette. Nederland stond onder zware internationale druk om haar koloniën op te geven, men wilde met deze expeditie laten zien dat ze wel degelijk iets te zoeken en bij te dragen hadden in dit afgelegen deel van de wereld. De expeditieleden waren wetenschappers en militairen. Er waren antropologen, biologen, geologen en preparateurs mee. Tot op de dag van vandaag wordt het tijdens de expeditie in 1959 verzamelde materiaal door wetenschappers bestudeerd. Zo werd vorig jaar door bioloog Rob de Vos van Naturalis een nieuwe vlindersoort ontdekt in de collectie. Het vlindertje is destijds gevonden door 1 van de twee nu nog levende leden van de expeditie: John J. Staats. Het diertje heeft zijn naam gekregen: Blaviopelosia Staatsi. Woensdag 10 april, precies 65 jaar na de start van de expeditie opent Museum Naturalis in Leiden een mini-expositie over de expeditie. Uiteraard is daar de vlinder Blavipelosia Staatsi te zien.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is weer tijd voor de Insect van het jaar-verkiezing! Net als elk jaar stellen we graag de opmerkelijke finalisten aan je voor.  Jan Wieringa van Naturalis deelt met ons de bizarre en vaak uiterst efficiënte eigenschappen en trucjes van de vijf genomineerden en vertelt waarom de wedstrijd überhaupt in het leven geroepen is.  Zelf stemmen? Het kan nog tot en met 12 april. Ga snel naar: insectvanhetjaar.orgSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De totale zonsverduistering die hopelijk later vandaag in Canada, de VS en Mexico te zien is, geeft wetenschappers een unieke kans om onderzoek te doen.  In dierentuinen staan ze klaar om opmerkelijk dierengedrag te observeren, maar ook naar de zon zelf wordt gekeken. Of ten minste naar de corona: de hete atmosfeer rondom de zon, die wordt beïnvloed door het magnetisch veld van de zon. Want daar weten we nog een heleboel niet over. Dit kan ook bestudeerd worden vanuit de ruimte, maar zo'n totale eclips is eigenlijk perfect voor een meting vanaf de aarde. Stukken goedkoper dan een telescoop met een satelliet mee de ruimte in sturen.  Dan moet het alleen wel een heldere dag zijn. En dat is het niet. Onderzoeker Huw Morgan van de Aberystwyth University in Wales vertelt meer over de metingen die ze (als ze een gat in de wolken vinden) vandaag kunnen doen en welke vragen ze daarmee hopen te beantwoorden.  Lees hier meer over de verschillende onderzoeken: Total solar eclipse: The 4-minute window into the Sun's secretsWhat do animals do during an eclipse? Observers in US zoos hope to find outWaarom de zonsverduistering een unieke kans is voor de wetenschapSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Romeyka is een duizenden jaren oude versie van het Grieks. De taal wordt nog maar door weinig, vooral oude mensen gesproken in het noordoosten van Turkije en kent geen geschreven variant, wat ervoor zorgt dat de taal nu voor altijd dreigt te verdwijnen.  Dat willen wetenschappers heel graag voorkomen. De taal wordt namelijk gezien als een schatkamer vol kennis over het verleden.   Ze willen hierbij gebruik maken van speech crowdsourcing, een nieuw sport applicatie waarin iedereen spraakfragmenten van een zeldzame talen kan vastleggen.   Niet alleen moet het hiermee mogelijk worden om deze talen te behouden, het zorgt uiteindelijk hopelijk ook voor een natuurlijke leeromgeving. Een cursus op basis van het dagelijks gebruik van de taal, in audiovorm, in plaats van op basis van een gestandaardiseerd boek.  Om aandacht te krijgen voor deze nieuwe applicatie deelt de bedenker, een Harvard-onderzoeker, in een expositie ook de laatste ontdekkingen over het Romeyka. Zijn belangrijkste vondst is dat de taal geen dochter van het moderne Grieks is, maar een zus. Een tweede lijn, die een andere oorsprong kent.   De onderzoeker, zelf spreker van het Aramees, heeft inmiddels zo'n 29 gigabite aan audio- en videodata verzameld. Allemaal in goede samenspraak met lokale bevolkingsgroepen. En hopelijk komt daar straks mede dankzij deze nieuwe applicatie nog een heleboel audio bij.  Meer lezen over zijn werk en meest recente ontdekkingen over de Griekse taalgeschiedenis kan hier: Last chance to record archaic Greek language ‘heading for extinction’See omnystudio.com/listener for privacy information.

Harvard onderzoekers hebben een vloeistof gemaakt die van veerkracht en vloeibaarheid kan veranderen, en die zelfs optische eigenschappen heeft.   Dit wordt mogelijk dankzij een heleboel piepkleine met lucht gevulde balletjes van speciale polymeren in een silicone gel. Die balletjes zakken onder druk in, wat voor de verandering in eigenschappen van de vloeistof zorgt. Neemt de druk af, dan ploppen ze weer terug.    Waar zou je zoiets dan voor kunnen gebruiken? Ze denken onder andere aan de hydraulische aansturing van robots, materiaal dat onder druk van melkig naar helder kan veranderen en slimme schokdemping die verschillend reageert afhankelijk van de kracht van impact. Door te spelen met de hoeveelheid balletjes en hun stevigheid kan ook gevarieerd worden in sterkte van de reactie. Maar de gel zelf reageert sowieso op verschillen in druk.    In een experiment met een robotische grijphand, lieten ze dat al zien. Normaal wordt zo'n grijper hydraulisch aangedreven met gewone vloeistof of lucht. Maar om dan zowel een ei, een bes, als een fles voorzichtig op te pakken, moet de grijper of sensoren hebben, of aangestuurd worden om te weten hoeveel kracht daarvoor nodig is.    Met de nieuwe vloeistof hoefde dat niet, die reageerde zelf op de kleine verschillen in druk, waardoor de grijper zijn grip aanpaste.    In de toekomst willen de onderzoekers bestuderen hoe de vloeistof reageert op geluid en temperatuur. Ook die invloeden lijken te zorgen voor nieuwe interessante eigenschappen van de vloeistof, waardoor waarschijnlijk nog veel meer toepassingen mogelijk worden. Lees hier meer over het onderzoek: Researchers develop metafluid with programmable responseSee omnystudio.com/listener for privacy information.

TNO heeft een flexibele pleister ontwikkeld waarmee organen te monitoren zijn. Deze pleister werkt doordat op een hele dunne plastic folie speciale structuren worden geprint die geluidsgolven kunnen uitzenden en ontvangen.   Als je veel van deze structuren op een groot genoeg oppervlak print, iets wat met deze techniek mogelijk is, dan kan daarmee een heel scherp beeld worden gemaakt van wat er in het lichaam speelt. Zo kan bijvoorbeeld een bepaald orgaan in de gaten gehouden worden.   Dat betekent weer dat het langer achter elkaar monitoren buiten het ziekenhuis in sommige gevallen een stuk makkelijker en betaalbaarder wordt. Denk bijvoorbeeld aan het continue monitoren van een kritische zwangerschap. Met deze pleister zou dat ook thuis mogelijk moeten zijn. Lees hier meer over het onderzoek: Ultrasone pleister op de huid vervangt bezoek aan ziekenhuis De paper vind je hier: Flexible large-area ultrasound arrays for medical applications made using embossed polymer structures.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers uit Delft werken aan een belangrijke verbetering in het productieproces van chips. Het is namelijk zo dat de dunne schijven waarop die chips worden opgebouwd nu nog mechanisch verplaatst worden door de productiemachine.  Het nadeel daarvan is dat bij dat contact beschadigingen ontstaan. Daarbij komen niet alleen deeltjes vrij, het kan er ook voor zorgen dat een deel van de chips de prullenbak in kunnen. Onderzoeker Ron van Ostayen van de TU Delft kijkt daarom met andere wetenschappers of ze de schijven ook kunnen verplaatsen met luchtdruk, zodat ze contactloos door de machine kunnen zweven. Hij vertelt wat daarbij nu nog de grootste uitdagingen zijn.  Lees hier meer over het onderzoek: TU Delft en VDL ETG T&D willen wafers contactloos verplaatsen voor betere chipproductieSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Jongen die snel groot en sterk zijn, dat kan voor een hele soort voordelig zijn. Het idee is dan ook dat hetzelfde moet gelden voor dino's die 252 tot 66 miljoen jaar geleden leefden. Hun groeisnelheid moet hebben bijgedragen aan hun wereldwijde succes wordt gedacht. Maar is dat ook echt zo?   Onderzoekers hebben het beter proberen uit te zoeken door onder andere botweefselanalyses te doen in fossielen van verschillende diersoorten die in het begin van die periode leefden. Daar zaten dino's bij, maar ook reptielachtigen en vroege voorouders van zoogdieren.   Ze konden bevestigen dat ook vroege dinosauriërs al snel groeiden, maar zagen ook dat hetzelfde gold voor veel andere dieren uit die tijd.   Dat ze deze eigenschap al vanaf het begin hadden en door te tijd heen hielden suggereert dat het van belang was voor het voortbestaan van de soort, maar aangezien het niet alleen voor de dino's gold denken de onderzoekers dat het maar deels voor het grote succes van het dier heeft gezorgd. Lees hier meer over het onderzoek: Early dinosaurs grew up fast, but they weren’t the only onesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat je waarneemt wordt voor het grootste deel ingevuld door je hersenen. Tot wel 90 procent. Gebaseerd op ervaringen uit het verleden. En gestuurd door suggesties. Je zou zelfs kunnen zeggen dat je niet kijkt om te zien, maar om te controleren of het klopt wat je verwacht te zullen zien. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nederlandse onderzoekers hebben een helemaal nieuw materiaal ontwikkeld waarmee sensoren in de toekomst weleens vele malen gevoeliger zouden kunnen worden.  Stel je een nanochip voor met daarop piepkleine trilhaartjes. Die haartjes, of snaartjes kunnen van alles voelen: een molecuul die langskomt bijvoorbeeld, of een elektrische lading, of een geluidsgolfje. Nou is het ze gelukt om het signaaltje dat één zo'n haartje detecteert, door te geven in een ketting van haartjes, zodat het gigantisch versterkt wordt. Wat je daarmee onder andere kunt maken zijn sensoren die veel gevoeliger zijn dan wat er nu bestaat.  Onderzoeker Ewold Verhagen van AMOLF vertelt meer over hoe ze dit is gelukt en de mogelijke toepassingen, die variëren van hele kleine moleculen in bloed detecteren, tot mogelijk zelfs het vinden van donkere materie.  Lees hier meer over het onderzoek: New topological metamaterial amplifies sound waves exponentiallySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Met een nieuwe techniek is het onderzoekers gelukt om het zuurstoftransport door de hersenen in beeld te brengen. En dat heeft nu al belangrijke implicaties voor onderzoek naar onder andere Alzheimer.   Zuurstof is essentieel voor een functionerend brein, maar tijdens een hartaanval of een hersenbloeding kan die toevoer van zuurstof plotseling wegvallen. Wat er op zo'n moment precies gebeurt in de hersenen, dat weten we nog niet.  Daarom is het veelbelovend dat onderzoekers nu een bio-luminescente beeldtechniek hebben ontwikkeld waarmee ze de beweging van zuurstof door het brein van muizen realtime in beeld kunnen brengen.  De nieuwe methode gebruikt een variant van de lichtgevende eiwitten in vuurvliegjes. Deze eiwitten worden al in kankeronderzoek ingezet, waarbij ze oplichten als ze in aanraking komen met een andere vooraf bepaalde molecuul.   Dankzij de techniek zagen de onderzoekers dat kleine delen van de hersenen soms minutenlang geen zuurstof ontvangen. Dat wordt veroorzaakt door witte bloedcellen die tijdelijk de toevoer in dunne vaatjes blokkeerden. De rode bloedcellen met zuurstof aan boord, kunnen er dan even niet langs. Wat ervoor zorgt dat een klein gedeelte van de hersenen even zonder zuurstof zit.   In rust werd dit vaker gezien dan wanneer de muizen actief waren. Nou wordt er gedacht dat deze blokkades toenemen als we ouder worden. Ook worden ze gelinkt aan bijvoorbeeld Alzheimer, long COVID en te weinig bewegen.   Met de techniek, die makkelijk kan worden opgepikt door andere labs, wordt het mogelijk om de invloed van ziektes of levensstijl op deze blokkades te bestuderen. De hoop is dat zo een nieuwe manier wordt gevonden om ziekteprocessen in ieder geval te vertragen. Lees hier meer over het onderzoek: New imaging method illuminates oxygen's journey in the brainSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Eerder zou uit onderzoek al blijken dat we met het oppompen van grondwater de kanteling van de aarde hebben beïnvloed, nu zouden we met klimaatverandering ook de rotatiesnelheid van onze planeet hebben veranderd.    Door de stijgende temperaturen, zeggen onderzoekers in Nature, smelten meer ijsplaten, waardoor de watermassa op aarde zich moet herschikken. Die dikke lappen ijs hebben een trekkend zwaartekrachtseffect op de oceanen. Verdwijnen die platen en verplaatst het smeltwater, dan zorgt dat er volgens dit onderzoek voor dat de rotatiesnelheid van de aarde afneemt.    Is dat dat erg? Nou het heeft in ieder geval op termijn een mogelijk effect op onze klokjes. In slechts een paar jaar zou het kunnen dat we er een schrikkelseconde af moeten halen om de tijd zoals wij hem bijhouden kloppend te houden.     Nou is er wel al vaker een schrikkelseconde toegevoegd om te compenseren voor veranderingen in de rotatie van de aarde. Dan duurt de laatste minuut van die dag 61 seconde, geschreven als 23:59:60, maar in dit geval zou er dus juist een schrikkelseconde af moeten.    In de afgelopen 50 jaar is de aarde eigenlijk sneller gaan draaien, maar de remming die door de smeltende ijsplaten wordt veroorzaakt zou dat al die tijd hebben verbloemd. Als er geen opwarming was geweest, stelt deze onderzoeker, dan hadden we al veel eerder een schrikkelseconde moeten aftrekken. Nu denkt hij dat dit in 2028 of 2029 het geval is. Nou heeft dat allemaal niet super veel impact op huishoudklokken, misschien hoogstens op telecommunicatie of andere systemen die afhankelijk zijn van hele precieze tijdsbepaling. Er is al eens geopperd om helemaal te stoppen met de schrikkelsecondecorrectie, ook omdat de rotatie van de aarde constant wisselt.   Misschien, reageert een Harvard wetenschapper op het onderzoek, moeten we ons afvragen of we zo hard moeten vasthouden aan de aarde als bewaker van de tijd. ‘Blijven we corrigeren, of accepteren we deze onregelmatigheden gewoon?’ Lees hier meer over het onderzoek: Melting ice solves leap-second problem - for nowSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Je jonger voelen dan je bent wordt in onderzoeken gelinkt aan een gezonder en langer leven. Zo zouden bijvoorbeeld de hersenen minder tekenen van veroudering vertonen bij mensen die zich een stuk jonger voelen dan hun biologische leeftijd.   Nou waren onderzoekers van de universiteit van Stockholm benieuwd of slaapkwaliteit ook een link heeft met dat jeugdige gevoel dat blijkbaar zo goed voor ons is. Want wat natuurlijk al wel bekend is: slaap is heel belangrijk voor het brein en de rest van ons lichaam.   Na één van de experimenten, waarin mensen twee nachten maar 4 uur sliepen, zagen ze dat deelnemers zich na die twee slechte nachten gemiddeld 4,4 jaar ouder voelden dan ze waren. Dat oude gevoel kon weer gelinkt worden aan hoe slaperig deze mensen zich voelden. Waren ze super alert, dan voelden ze zich zo'n 4 jaar jonger dan ze eigenlijk waren. Waren ze supermoe, dan voelden ze zich wel 6 jaar ouder. Daar zit dus maar liefst 10 jaar tussen.   Ook interessant: avondmensen voelden zich gemiddeld ouder dan ochtendmensen. Ook na genoeg slaap. Terwijl ochtendmensen dan gemiddeld weer meer last hadden van een slechte nacht slaap.   Nou heeft zo'n studie altijd beperkingen. Het is een perceptiestudie, een momentopname en een beperkte groep. Maar als een jeugdig en alert gevoel inderdaad een positief effect heeft op ons lichaam, en we ons door slecht slapen ouder voelen, dan zou je in ieder geval kunnen zeggen: nog maar weer een reden om je slaapkwaliteit goed in de gaten te houden. Lees hier meer over het onderzoek: Two nights of broken sleep can make people feel years older, finds studySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een aantal jaren geleden kregen wetenschappers het al voor elkaar om glow in the dark plantjes te maken die voor ons zichtbaar oplichten. Maar eigenlijk wordt hier al sinds de jaren 80 aan gewerkt.  Oorspronkelijk vanuit de interesse voor genexpressie: wat gebeurt er als je een gen van een ander organisme, bijvoorbeeld van een vuurvliegje, tot expressie laat komen in een plant? Dit lukte ze in 1986 al. Ze kregen het voor elkaar om dat gen te laten oplichten zodra een ander gen actief werd in de plant.   Ook toen al dachten er genoeg mensen: hier valt geld mee te verdienen. Verschillende bedrijfjes probeerden er een consumentenproduct van te maken, maar de hoeveelheid licht was erg beperkt en de plantjes hadden een speciaal soort voeding nodig om het gen actief te houden. Dat ging hem niet worden.  Maar inmiddels is het gelukt. Niet met genen van vuurvliegjes, maar met genen van een lichtgevende paddenstoel. Het levert een bio-luminescente petunia op die geen speciaal licht of voedsel nodig heeft. Hoe gezonder de plant is, hoe feller hij schijnt.   Verwacht dan overigens niet dat je er je hele huis mee kunt verlichten. Zelfs op volle kracht komt er slechts een groene gloed van de plant af, qua sterkte een beetje vergelijkbaar met wanneer de maan vol schijnt. Als sfeerverlichting in de tuin zou het prima werken.   Inmiddels is het plantje in de VS goedgekeurd en mag het worden verkocht aan consumenten. Ondertussen zijn wetenschappers nog lang niet klaar met dit interessante trucje.   Er wordt gekeken of ze deze plantjes nog feller kunnen krijgen, maar er wordt door andere groepen ook onderzocht of het mogelijk is om planten alleen te laten oplichten als ze ziek zijn, zodat het ook functioneel zou kunnen zijn voor in de landbouwsector.   Lees hier meer over het onderzoek: This Genetically Engineered Petunia Glows in the Dark and Could Be Yours for $29See omnystudio.com/listener for privacy information.

Om kanker te bestrijden wordt meestal gezocht naar manieren om kankercellen tegen te werken en te remmen, maar onderzoekers van het Antoni van Leeuwenhoek hebben nu juist het tegenovergestelde gedaan.  Veel van de huidige geneesmiddelen zijn erop gericht om het delen van kankercellen tegen te gaan, om zo de ziekte af te remmen, of helemaal te stoppen. Maar kankercellen hebben allerlei trucjes om dit te omzeilen. Het gevolg: de cellen reageren niet meer op de behandeling.   Wat nou, dachten onderzoekers, als we de kankercellen juist een zetje in de rug geven? Niet iedereen vond dat meteen een goed idee, maar toen ze het uiteindelijk toch probeerden - het extra stimuleren van kankercellen en ze daarna aanpakken - zagen ze verrassend goede resultaten.  Ze maakten de kankercellen zo overactief dat ze er helemaal gestrest en uitgeput door raakten. Met een tweede medicijn sloegen ze vervolgens toe om de klus af te maken.   Nou is deze methode nog niet in patiënten getest. Al lijken de eerste labresultaten goed en zijn de bijwerkingen in die experimenten te overzien, we weten nog niet of het in mensen werkt. Het vermoeden is van wel, maar dat moet nog worden getest, iets wat mogelijk eind dit jaar al gaat gebeuren.   Het is in ieder geval een hele nieuwe aanvalsstrategie. De onderzoekers hopen dat meer labs er nu mee aan de slag gaan en dat het een sterke nieuwe behandeling oplevert. Lees hier meer over het onderzoek: Neem oververhitte kankercellen hun rem afSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een groep onderzoekers gaat maar liefst tien jaar twee piepkleine eiwitjes bestuderen, met de hoop dat ze een aantal hardnekkige ziektes daarna beter kunnen behandelen. De keuze voor juist deze twee eiwitten heeft een goede reden: ze spelen een belangrijke rol in de ziekte Cystic fibrosis (CF) en Parkinson. Waar ze specifiek naar gaan kijken dat zijn de begeleiders van deze eiwitten: de zogeheten chaperonnes die de eiwitten in elkaar zetten. Want juist bij het vouwen en vormen van de eiwitten kan een heleboel misgaan. Snappen ze dit proces voor deze twee eiwitten, dan levert dat ook meteen belangrijke kennis op voor een heleboel andere aandoeningen.  Onderzoeker Ineke Braakman van de Universiteit Utrecht vertelt dat het uiteindelijke doel is om van wieg tot graf te begrijpen wat deze eiwitten allemaal doormaken en door wie ze worden begeleid, om ze uiteindelijk beter te kunnen helpen of manipuleren.  Lees hier meer over het onderzoek: Zwaartekrachtsubsidie voor FLOW: “Wij beschikken straks over het lot van eiwitten”See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een bezige bij, zo noemen we iemand die veel en hard werkt. Nou is het juist deze werkethiek die voor problemen zorgt onder de echte bezige bijen. Door langere periodes van gunstig weer, maken ze namelijk overuren, waar ze eigenlijk de energie niet voor hebben.   Elke keer als een bij erop uittrekt om bloemen te vinden, verkort dat het leven van die bij. Is het vliegweer en de temperatuur goed, dat is al zo vanaf 10 graden, dan zal een werkbij erop uitgaan, ook als er al genoeg honing in de korf is.  Nou zorgt klimaatverandering ervoor dat er, in het deel van de VS waar dit onderzoek is uitgevoerd, meer herfstdagen met gunstig vliegweer zijn. Daardoor gaan de bijen er vaker op uit en dat maakt de kans groter dat een kolonie het niet redt. Dit heeft te maken met de leeftijdsverdeling in de kolonie. De volwassen werkbijen sterven sneller dan dat er nieuwe werkbijen worden geboren.  Het onderzoek werd uitgevoerd met behulp van klimaatmodellen en bijenpopulatiemodellen. Zelfs bij een beetje opwarming (en zonder bijkomende problemen als ziektes en vervuiling), ontstaat het probleem al.   In de simulaties die werden uitgevoerd, zagen ze het effect zowel in gunstige als ongunstige klimaatscenario's. Of we nou onze uitstoot in de nabije toekomst verminderen of niet. Dit is dus niet een probleem waar de bijen over 100 jaar mee te maken krijgen. Dit speelt nu, waarschuwen de onderzoekers.  Nou denken ze ook dat de bijen te helpen zijn. Door kolonies in opwarmende gebieden op het juiste moment te verplaatsen naar een soort gekoelde opslag. Dat zou er dan hopelijk voor zorgen dat de bijen zich terugtrekken in de korf, zoals ze normaal ook zouden doen als de temperatuur zakt in de herfst. Een techniek die door sommige bijenhouders al wordt gebruikt en mogelijk een verschil kan maken in de toekomst.  Lees hier meer over het onderzoek: Honey bees at risk for colony collapse from longer, warmer fall seasonsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Eén op de drie mensen heeft weleens een koortslip. En als jij er één van bent, dan weet je ook dat hij af en toe terugkomt. Dat kan na een paar maanden zijn, of na een paar jaar. Maar het komt terug. Dat heeft te maken met de bijzondere strategie van het herpesvirus: verstoppertje spelen. Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Eliane Neuteboom.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Plantencellen krijgen te maken met allerlei mechanische krachten. Er wordt continue getrokken, geduwd en binnengedrongen en de druk in zo'n cel is vergelijkbaar met die in een champagnefles. Toch is deze kant van de plantenbiologie lange tijd onderbelicht geweest. Zouden we dit proces beter begrijpen, dan kunnen we mogelijk veel sterkere gewassen maken. Planten die harder terug kunnen vechten en beter beschermd zijn als een schimmel binnen probeert te komen bijvoorbeeld. We spreken onderzoeker Dolf Weijers van Wageningen University & Research. Zijn groep heeft net een flinke subsidie ontvangen om dit proces de komende 10 jaar helemaal uit te zoeken.  Lees hier meer over het onderzoek: Prestigieuze subsidie voor onderzoek naar tastzin van planten Lees hier meer over de andere onderzoeksprojecten die deze week een subsidie kregen: Kabinet investeert in wetenschap op wereldtopniveauSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In Nederland hebben we er al moeite mee om ons medemens netjes te laten uitstappen uit een trein voor we onszelf erin proppen. In sommige andere landen zijn ze daar een stuk beter in en wacht men keurig in de rij.   Bijvoorbeeld in Japan. Nou blijkt dit niet alleen te gelden voor de menselijke inwoners. Onderzoekers van de universiteit van Tokio zeggen te hebben ontdekt dat een klein vogeltje, de Japanse koolmees, er ook keurige manieren op nahoudt.   Als een paartje met eten terugkomt bij de nestkast, wachten ze eerst samen voor de ingang, tot één van hen een vleugelgebaar naar de ander maakt dat lijkt aan te geven: na jou, ga maar eerst.   Deze conclusie trekken de onderzoekers na het bestuderen van 320 nestbezoeken van 8 vogelpaartjes. De vogel die het vleugelgebaar maakte, wat ze niet deden als ze alleen waren, liet vrijwel altijd de ander als eerste voor. En de vrouwtjes lieten de mannetjes vaker voorgaan dan andersom.   Als dit inderdaad het geval is dan zou dat betekenen dat er meer diersoorten communiceren met dit soort gebaren dan gedacht.   Er zijn, naast bij mensen en apen, ook eerder al weleens gebaren gezien bij onder andere raven en vissen. Maar in die gevallen ging het meestal om een soort aanwijzen. Zo van: dat ding daar, of die kant op. Maar symbolische gebaren, zoals ons handgebaar voor ‘na jou’, werden niet eerder op deze manier gezien.   De onderzoekers zien het in ieder geval als aanleiding om nog veel meer vogelcommunicatie te bestuderen. En wie weet, misschien blijken ze ook een eigen gebaar te hebben voor ‘duimpje omhoog’, of één van onze andere veelgebruikte pareltjes.  Lees hier meer over het onderzoek: Wild bird gestures “after you”See omnystudio.com/listener for privacy information.

Blindheid heeft een enorme impact op een mensenleven en er is maar zelden een behandeling voor. Een team van onderzoekers heeft nu een flinke subsidie gekregen om dat toch voor elkaar te krijgen: het behandelen van blindheid.  Professor Caroline Klaver van het Radboudumc en het Erasmus MC vertelt hoe ze het willen aanpakken. Ze denken in drie richtingen: gentherapie in het oog, op eiwitniveau cellen beschermen en zelfs het bioprinten van een compleet nieuw netvlies.  Lees hier meer over het onderzoeksproject: NWO Zwaartekracht subsidie voor ontwikkeling van therapieën bij blindheid Het kabinet investeert in totaal 160,5 miljoen euro in 7 grote onderzoeksprojecten van Nederlandse universiteiten. Eén van de voordelen van deze subsidie is dat de wetenschappers 10 jaar - met een evaluatiemoment in het midden - de tijd krijgen om hun onderzoek te doen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zo'n 16 miljoen jaar geleden moet het dier hebben geleefd: een enorme rivierdolfijn, die wel 3,5 meter in lengte kon worden. Onderzoekers vonden een fossiel van de schedel van deze nieuwe soort, die Pebanista yacuruna is genoemd in Peru.   Ze ontdekten het enorme dier tijdens een wandelingetje en zagen al snel dat het geen familie van de bekende roze Amazonedolfijn was. Sterker nog: het meest verwante familielid leeft 10.000 kilometer verderop, in Zuidoost-Azië.    Het dier leefde oorspronkelijk waarschijnlijk in de oceaan, maar trok naar de rivieren in moeilijke tijden, op zoek naar eten, net als vele andere soorten hebben gedaan.   Een echt toevluchtsoord zijn deze rivieren al lang niet meer. Alle nog levende rivierdolfijnen worden volgens de onderzoekers met uitsterven bedreigd in de komende 20 tot 40 jaar.   Verlies van leefgebied, voedseltekort en vervuiling hebben er al voor gezorgd dat de Chinese vlagdolfijn, de enige zoetwatersoort in de langste rivier van het land, in 2007 uitgestorven werd verklaard. Hopelijk is het nog niet te laat om de nog bestaande soorten in stand te houden en helpt het vinden van dit enorme oerdier om het lot van de rivierdolfijnen weer even wat extra aandacht te geven. Lees hier meer over het onderzoek: Ancient giant dolphin discovered in the Amazon See omnystudio.com/listener for privacy information.

Je zou verwachten dat er nogal wat nodig is om sporen van leven op andere planeten of manen te vinden. Een sample van de bodem bijvoorbeeld, of het uitgebreid scannen van het oppervlak van dichtbij. Nu denken onderzoekers dat zelfs een korreltje ijs in de lucht al genoeg informatie zou moeten geven.  In eerdere missies werd al gezien dat uit scheuren bij de zuidpool van Enceladus, één van de manen van Saturnus, wolken van gas en ijsdeeltjes omhoogschieten. Dit najaar begint een nieuwe missie waarin Europa, één van de ijzige manen van Jupiter, uitvoerig wordt bestudeerd.   Dan wil je natuurlijk zo goed mogelijk voorbereid zijn op wat je daar zou kunnen tegenkomen en dus zijn onderzoekers al druk bezig geweest met de vraag: wat kunnen we met die pluimen van gas en ijs? Wat nemen die mee uit de dieptes van de oceanen?  Voor het eerst laten ze nu zien dat zelfs een minuscule hoeveelheid celmateriaal in één ijsdeeltje kan worden gedetecteerd door de nieuwe instrumenten aan boord van het ruimtevoertuig. Dat hebben ze getest in een lab met druppels met daarin een bacterie die veel voorkomt in de wateren van Alaska.   Eentje die goed tegen kou kan, heel klein is en weinig voedsel nodig heeft. Een goede kandidaat voor de harde omstandigheden op een ijsmaan dus.   Met de nieuwe instrumenten moet het zelfs mogelijk zijn om vetten of vetzuren te detecteren. Natuurlijk razen de ijsdeeltjes waar dit dan in zou zitten straks wel met zo'n 4 tot 6 kilometer per seconden voorbij, maar theoretisch zou het, met een beetje geluk, mogelijk moeten zijn om op deze toch wel vrij simpele manier leven te detecteren.   Hoe groot is de kans dat ze dat ook echt gaan ontdekken? Dezelfde onderzoekers vonden in eerder onderzoek bewijs voor fosfaat op Enceladus. Combineer dat met eerder gevonden water, energie, zouten en organisch materiaal op basis van koolstof en het wordt steeds aannemelijker dat er iets vergelijkbaars als op aarde zou moeten kunnen ontstaan.   Eerst maar eens gaan kijken. En dan hopen dat áls er iets leeft, dat het zich ook laat vangen in een ijskorreltje. En dat precies dat ijskorreltje dan landt op het juiste instrument. Lees hier meer over het onderzoek: Signs of life detectable in single ice grain emitted from extraterrestrial moonsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De mens verplaatste zich vooral als er, door de juiste klimaatomstandigheden, zogeheten ‘groene snelwegen’ ontstonden, was lang het idee. Dat wil zeggen: wanneer er genoeg water en volop eten was en de populatie groeide en verspreide in gelijke stap met de bloeiende natuur.   Nou zijn er meerdere migraties vanuit Afrika geweest, maar de grootste, die ene die moet hebben geleid tot het bevolken van vrijwel de hele wereld, die vond minder dan 100.000 jaar geleden plaats. In een nieuw onderzoek suggereren wetenschappers dat niet alleen ‘groene-’, maar ook ‘blauwe snelwegen’ voor deze massaverspreidingen hebben gezorgd. Ze volgden het water.   Ze bestudeerden in dit onderzoek mensen die leefden in wat nu het noordwesten van Ethiopië is. Een groep die er nog steeds was na de superuitbarsting van Toba, zo'n 74.000 jaar geleden.  Dit lukte ze onder andere door glasscherven te bestuderen die afkomstig zijn uit de vulkaan. Glasscherven dunner dan een mensenhaar. Dat kost enorm veel geduld en vraagt om heel precies werk. Niet veel labs lukt dan ook wat nu is gedaan: de aanwezigheid van minder dan 10 van die splinters detecteren in een gram materiaal.   Daarmee kunnen ze nu plekken die wel 8000 kilometer uit elkaar liggen met elkaar verbinden op een schaal van weken, in plaats van jaren.   Door ook te kijken naar gevonden tanden en eieren van dieren konden ze wat betreft de groep mensen in Ethiopië uiteindelijk concluderen dat ze na de uitbarsting leefden in een tijd van lange droogtes. In die periodes moeten mensen zich hebben aangepast door gebruik te maken van de weinige meertjes die overbleven. Eerst door op de dieren te jaren die ernaartoe kwamen om te drinken, daarna door de vissen die erin vast zaten te vangen.   Was het meertje leeg of opgedroogd, dan trokken ze verder. Zo trokken ze van meer naar meer in een tijd van weinig, en volgden ze dus niet een groen pad van overvloed. Deze groep is waarschijnlijk niet ‘de groep’ die uit Afrika trok, maar het was mogelijk wel deze flexibiliteit die uiteindelijk voor het grote migratiesucces heeft gezorgd. Lees hier meer over het onderzoek: Toba supereruption unveils new insights into early human migrationSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Turbulentie is meestal niet iets waar je op zit te wachten, maar er zijn onderzoekers die er vrijwillig jarenlang in zijn gedoken. Waarom? Omdat we die wervelende stromen van lucht en vloeistof nog helemaal niet goed begrijpen. Er waren miljoenen uren aan berekeningen op een supercomputer voor nodig, maar dan heb je ook wat. Het lukte de onderzoekers om vloeistofstromen zo te beïnvloeden dat er in middenin de chaos een patroon ontstaat dat wel wat wegheeft van de tekening in een luipaardvacht. Als het ook in experimenten kan worden herhaald (dit waren computersimulaties), dan zijn de mogelijkheden voor toepassingen eindeloos. Ook nu betekent de ontdekking al wat voor onderzoek naar sterren. Onderzoeker Xander de Wit van de TU Eindhoven geeft uitleg. Lees hier meer over het onderzoek: 'Kattenvacht'-patronen in vloeistoffen maken door het beheersen van chaotische turbulentieSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat eet een ster? Vraag je je dat weleens af? Uit nieuw onderzoek zou blijken dat ten minste één op de 12 sterren het liefst een flinke hap uit een planeet neemt.   Een internationaal team onderzoekers kwam hierachter toen ze met verschillende grote telescopen 91 ster-tweelingen bestudeerden. Ze keken naar ster-paren die zich samen verplaatsten en die uit dezelfde moleculaire wolken waren ontstaan.   Dit zou moeten betekenen dat ze ook nu nog uit dezelfde materialen moeten bestaan, maar in 8 procent van de gevallen bleek dit tot de verbazing van de onderzoekers niet het geval te zijn.   Het verschil in samenstelling bleek hem te zitten in de eetgewoontes van één van de twee sterren. Hoogstwaarschijnlijk leidde het verorberen van stukjes planeet tot de gevonden verandering.   Waarom dat extra bijzonder is: het opslokken van planeten is iets wat wel is gezien bij sterren aan het einde van hun leven, maar deze sterren waren nog in de bloei van hun leven. Iets wat niet eerder bij deze sterren werd gezien en dus voor genoeg nieuwe onderzoeksvragen zorgt.    Of de manier waarop de planeten worden gegeten keurig hapje voor hapje uit een planetaire schijf gebeurt, of dat ze ook in hun geheel kunnen worden opgeslokt is nog niet helemaal duidelijk. Lees hier meer over het onderzoek: Twin stars reveal planet-eating habitsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Sommige wilde dieren kunnen moeiteloos overleven in extreme weersomstandigheden waarin wij mensen geen kans maken. Nou ja, in ieder geval zonder kleren niet. Onderzoekers zijn nu diep in de vacht van wilde dieren gedoken om erachter te komen hoe ze dit precies voor elkaar krijgen.  Je hebt het vast weleens gezien of er in ieder geval over gehoord: dieren die een wintervacht en een zomervacht kunnen hebben. Soms verschillen die zelfs van kleur. Een Amerikaanse haas is bijvoorbeeld bruin in de zomer en wit in de winter. Maar in dieren die van vacht wisselen blijkt niet alleen de kleur, of de dikte van de haren te veranderen, maar ook de microscopische details aan de binnenkant van de haren.   Het onderzoek begon met de holle haar van een gaffelbok, maar al snel werden er ook haren van andere wilde dieren bijgehaald, zoals het muildierhert en de Rocky Mountain-eland. Van binnen zagen de haren er onder een elektronenmicroscoop uit als een soort rommelig honinggraad, met allemaal luchtzakjes.   Die luchtzakjes waren zowel in winter- als zomervacht kleiner aan de buitenranden van de haar, dan in het midden, maar bij alle dieren waren de luchtzakjes in de wintervacht veel groter. Gemiddeld soms wel twee keer zo groot als in de haren van de zomervacht. Met een betere isolatie tegen de kou als gevolg.   De volgende stap is het uitbreiden van de diersoorten. Er is al contact gelegd met dierentuinen voor haarsamples van beren, poema's en rode lynxen. Daarnaast willen ze het effect van leefgebied en klimaat op de haren bestuderen. Bij welk temperatuurverschil tussen zomer en winter is die wisseling van binnenstructuur bijvoorbeeld te zien? En verandert hier iets aan als het klimaat verandert?  Hebben wij mensen hier dan ook nog wat aan? Mogelijk kan het uiteindelijk helpen bij het ontwerpen van betere isolatie voor huizen, of kampeermaterialen. Lees hier meer over het onderzoek: Animal hair structure changes from summer to winter to fend off freezing weatherSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Nederland is een echt fietsland. Maar wat doe je nou eigenlijk als je fietst? Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Eliane Neuteboom.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Omalizumab blijkt na onderzoek ook allergische reacties bij kinderen met een voedselallergie te verminderen. Het medicijn wordt al langer gebruikt voor allergische astma. Maar nu blijkt ook dat het helpt bij mensen met allergieën voor pinda’s, eieren, melk, tarwe en andere noten. Na behandeling met vier tot acht injecties kon tweederde van de patiënten met een pinda-allergie gemiddeld vier pinda’s eten zonder negatieve gezondheidseffecten te ervaren, schreven onderzoekers in New England Journal of Medicine. Aan dit deel van het onderzoek deden 177 kinderen mee in de leeftijd van 1 tot 17 jaar met meerdere voedselallergieën. Ze hadden allemaal een allergie voor pinda’s, waarbij allergische reacties al optraden bij een hoeveelheid van 5 procent van een pinda, zeer heftig dus. Daarnaast waren ze allergisch voor minstens twee andere voedingsmiddelen (ei, melk, walnoten, hazelnoten of cashewnoten). De deelnemers werden verdeeld in twee groepen: De ene groep kreeg elke twee tot vier weken injecties met omalizumab, de andere placebo-injecties. Het hele proces duurde voor beide groepen vier maanden. Van de mensen in de omalizumab-groep bleek 67 procent geen ernstige klachten te krijgen na het eten van pinda’s. In de placebo-groep was dit maar 7 procent. Het middel hielp ook tegen allergische reacties op melk, ei en cashewnoot. Een enorm verschil en een indrukwekkend resultaat . De wetenschappers benadrukken dat zelfs met dit medicijn voedingsmiddelen waar men allergisch voor is, nog steeds moeten worden vermeden. Dus een handjevol pinda’s eten kan nog steeds niet! Ongeveer drie procent van onze bevolking lijdt aan een voedselallergie, de meeste mensen zijn dan ook vaak allergisch voor meerdere voedingsmiddelen. Een pinda-allergie gaat vaak samen met allergieën voor melk, ei, tarwe of andere noten. Tot nu toe waren er nog geen medicijnen die allergische reacties op voedsel voorkomen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De handel in illegaal gekapte bomen is wereldwijd een groot probleem. Het vormt een bedreiging voor sommige van de belangrijkste ecosystemen ter wereld.   Vandaar dat wetenschappers steeds betere manieren proberen te vinden om dit tegen te gaan. Een nieuwe manier van het analyseren van hout, moet het nu mogelijk maken om veel makkelijker aan te tonen waar een boom moet hebben gestaan voor hij werd gekapt.   Het probleem met illegale kap werd nog groter dan het al was toen Rusland Oekraïne binnenviel. Ondanks sancties vindt Russisch hout nog steeds een weg naar de EU en VS. Dat lukt door het vervalsen van de certificaten, waarop komt te staan dat het hout heel ergens anders vandaan komt.  Maar bomen dragen op allerlei manieren sporen van hun omgeving bij zich. Bijvoorbeeld van de bodem waarin ze groeiden, of van de lucht en het klimaat dat ze omringde. De chemische afdrukken die dit achterlaat kunnen worden afgelezen. Met behulp van algoritmes kan daarna worden bepaald of het genoemde land van afkomst ook klopt.   Ze hebben het getest op 900 houtmonsters uit Oost-Europa van uiteenlopende en veelgebruikte boomsoorten. Daarmee lieten zien dat het ze lukt om op 200 kilometer nauwkeurig te bepalen waar een boom vandaan komt.   Ja, dat kan nog nauwkeuriger, maar de database die ze hiermee hebben opgestart kan wereldwijd worden aangevuld en gebruikt. Hoe meer data daarin gaat, hoe nauwkeuriger de bepaling wordt. Hopelijk met als gevolg dat we belangrijke bossen en boomsoorten weer iets beter kunnen beschermen. Lees hier meer over het onderzoek: Researchers can reveal illegal timber exportsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De komende maanden is het zover, een ster die nu nog niet zichtbaar is met het blote oog, schittert straks net zo helder aan de hemel als de Poolster. Het gaat om de T Coronae Borealis, een dubbelstersysteem dat zich op zo’n 3000 lichtjaar afstand van de aarde bevindt, ook wel afgekort naar T CrB. De TCrB is normaliter niet te zien, maar zo heel af en toe komt daar verandering in. T CrB is namelijk niet zomaar een ster, het is een zogenoemde recurrente nova. Dat betekent dat er met enige regelmaat een uitbarsting plaatsvindt en daarbij neemt de helderheid van het systeem zo sterk toe dat het opeens wel zichtbaar wordt.  De T CrB is een dubbelster is en bestaat, de naam geeft het al weg, uit twee sterren: een witte dwerg en een rode reus. De twee sterren draaien in een smalle baan om elkaar heen waarbij de witte dwerg voortdurend stof van de rode reus weg trekt. Die stof hoopt zich op in een roterende, platte schijf rond de witte dwerg. Explosie Na verloop van tijd neemt de druk en temperatuur in die schijf dusdanig toe, dat er een reactie ontstaat die vergelijkbaar is met die in een waterstofbom: waterstofkernen fuseren tot helium. Het leidt tot een enorme explosie, waarbij materie de ruimte in wordt geslingerd en de helderheid van T Coronae Borealis gedurende korte tijd enorm toeneemt. Volgens de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie Nasa gaat dit binnenkort gebeuren. We weten namelijk dat T CrB ongeveer elke 80 jaar zo’n uitbarsting en dus heel helder wordt - en zichtbaar. En de laatste keer was bijna 80 jaar geleden, dus het zou binnenkort weer zo ver moeten zijn.  Nasa verwacht dat dat ergens tussen nu en september van dit jaar gaat gebeuren.  Met het blote oog Onderzoekers verwachten dat de T CrB tijdens de explosie ongeveer net zo helder wordt als de beroemde Poolster. En dat betekent dat het gemakkelijk met het blote oog te zien moet zijn. Maar zoals het met alle mooie dingen in het leven gaat, ook dit verschijnsel duurt niet heel lang, naar verwachting een paar dagen en heel misschien een paar weken.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In een gezond koraalrif is het allesbehalve stil, naar onderwater standaarden dan. Gekras van schaaldieren, geklik, geveeg en geknabbel: er is van alles te horen.   Maar in een stervend of dood koraalrif is het ijzig stil. Uit eerder onderzoek was al bekend deze geluiden een effect hebben op de koraallarven die - als ze eenmaal hun plekje op de bodem hebben gekozen - uit kunnen groeien tot nieuw volwassen koraal. Het trekt de larven aan.   Wat nou, dachten onderzoekers, als we het geluid van een gezond rif nabootsen met onderwaterspeakers? Ze ontdekten dat koraallarven zich veel vaker in een zwak koraalrif vestigden, wanneer het dankzij de speakers klonk als een gezond koraalrif.  De onderzoekers hopen dat het, samen met andere maatregelen, kan bijdragen aan het herstel van riffen. En dat is heel hard nodig, sinds de jaren vijftig is de helft van alle koraalriffen verloren gegaan.  Het is wel nodig om het onderzoek te herhalen onder andere soorten koraal en op een later moment te kijken of het rif ook gezond verder groeit. Want ze lokken is mooi, maar dan ben je er nog niet. Lees hier meer over het onderzoek: Playing thriving reef sounds on underwater speakers ‘could save damaged corals’See omnystudio.com/listener for privacy information.

We kennen allemaal wel iemand die iets traumatisch heeft meegemaakt. Of misschien geldt dit wel voor jezelf. Sommige mensen herstellen makkelijker van de wond die dat achterlaat dan anderen. Bij de meeste mensen nemen de klachten, waaronder slecht slapen, angstgevoelens en maar blijven denken aan de gebeurtenis, na een aantal maanden weer af. Maar hoe help je iemand die niet verder lijkt te kunnen? Iemand waarbij dat trauma maar pijn blijft doen? Elisa van Ee, bijzonder hoogleraar psychotraumatologie aan de Radboud Universiteit en zelf klinisch psycholoog, heeft hier een nieuw boek aan gewijd. Hierin laat ze onder andere zien dat sociale steun een enorm belangrijke voorspeller is voor het wel of niet blijven bestaan van die klachten. Ze bespreekt ook hoe je die sociale steun het beste aan iemand anders kunt geven. Benieuwd naar het boek? Dat vind je hier: Mag ik bij jou?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zodra een eitje bevrucht wordt door een zaadcel, sluit de wand van het eitje zich om te voorkomen dat meerdere zaadcellen binnen kunnen komen. Want zou dat gebeuren, dan is het einde oefening.  Hoe dat proces precies in zijn werk gaat laten onderzoekers nu zien in nieuw onderzoek. En dat zou kunnen helpen bij onderzoek naar en de behandeling van onvruchtbaarheid.  In zoogdieren begint de bevruchting wanneer de zaadcellen zich hechten aan de wand van het eitje. Ze moeten behoorlijk wat moeite doen om zich daar vervolgens doorheen te wurmen. En zodra één zaadcel dat lukt, sluit de wand zich. Maar over de structuur van de wand en de betrokken eiwitten in dat proces wisten we nog lang niet alles.   Nu weten we met name over eiwit ZP2 een stuk meer. Dit eiwit speelt een belangrijke rol in de interactie tussen eitje en zaadcel. Zodra de eerste zaadcel het eitje binnenkomt, splijt dit eiwit zich. En dit is waardoor de wand verstevigt. Eerder werd gedacht dat ZP2 een receptor was voor de zaadcel, maar dat blijkt toch niet het geval. Welk eiwit die taak dan weer uitvoert, dat willen ze in vervolgonderzoek bekijken.   Het splijten van ZP2 voorkomt niet alleen dat meerdere zaadcellen het eitje binnenkomen, wat het eitje niet overleeft, het is ook belangrijk voor het beschermen van het embryo dat zich vervolgens ontwikkelt.   De nieuwe kennis kan gebruikt worden om sommige vormen van onvruchtbaarheid bij vrouwen te verklaren, waarbij afwijkingen in de genen die verantwoordelijk zijn voor de productie van dit soort eiwitten voor problemen zorgen.   Ook zou het hiermee wellicht mogelijk worden een niet-hormonale pil te maken, die bijvoorbeeld voorkomt dat de wand van het eitje zich kan sluiten. Lees hier meer over het onderzoek: New discovery reveals how the egg controls sperm entrySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is vandaag Pi-dag. Daar heb je vast weleens van gehoord. Maar wat misschien niet iedereen weet is dat er nog steeds heel veel wetenschappers onderzoek doen naar dit getal.  We spraken Mike Daas, wiskundige aan de Universiteit Leiden, over de geschiedenis van het getal, wat we al wel en wat we nog niet weten over Pi en waarom het heus niet zo is dat dit soort wiskundig onderzoek overbodig is. In een eerdere (zeer aan te raden) aflevering spraken we hem over een nieuwe ontdekking rondom het decimaalteken: Schokkende ontdekking: het decimaalteken is 150 jaar ouder dan we dachtenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het werd ontdekt in een rotsformatie vlakbij een zomerkamp in Somerset, Engeland: een gefossiliseerd woud dat mogelijk het oudste ter wereld is.   De gefossiliseerde bomen komen uit de familie van Calamopython. Een palmachtige boomsoort die niet hoger werd dan een meter of vier, een dunne stam had en een soort sprietige twijgjes kroon droeg in plaats van bladeren.   Naast deze bomen vonden ze ook planten, stammen en restanten van wortels. De leeftijd van het bos wordt geschat op 390 miljoen jaar. Daarmee is het ongeveer 4 miljoen jaar ouder dan de vorige recordhouder. Dat bos werd ontdekt in de Amerikaanse staat New York.   De vondst geeft de onderzoekers een unieke kijk in hoe de bomen en planten groeiden en wat voor invloed ze daarmee hadden op elkaar en hun omgeving. Er was in deze tijd weinig lage groei en nog geen gras, maar de twijgjes die uit deze dicht op elkaar gepakte bomen vielen hadden toch een effect op het landschap. Zo zouden ze bijvoorbeeld riviertjes van richting hebben laten veranderen.   Het bos moet onderdeel zijn geweest van een vlakte die toen nog vastzat aan delen van Duitsland en België. Ook daar werden vergelijkbare fossielen ontdekt, zelfs van hele bossen, maar die waren niet zo oud als deze laatste vondst. Lees hier meer over de ontdekking: World's earliest fossilised forest discovered in Minehead, SomersetSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Kunnen monsters ons inspireren om het goede te doen? Spoiler: ja, dat kan! Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs, met het antwoord op een vraag waarvan je niet wist dat je hem had. Vandaag in de studio: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De gebarentaal kent een moeizaam verleden, waarvan de nasleep nog altijd te merken is voor de dovengemeenschap. Toch weten maar weinig (horende) mensen wat er allemaal is gebeurd.  We bespreken het uitgebreid met Richard Cokart van het Nederlandse Gebarencentrum. Hij vertelt meer over het 100-jarige verbod dat er ooit was op gebarentaal in het onderwijs, het effect dat dit nog steeds heeft, onder andere op het huidige lexicon en de controversie rondom medische innovaties. Hier vind je meer informatie over filmfestival InScience 2024, waar dit jaar twee films te zien zijn over de gebarentaal. Of kijk hier voor meer informatie over het Nederlands Gebarencentrum.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het InScience Film Festival in Nijmegen heeft dit jaar als thema 'taal'. Er is onder andere aandacht voor de geschiedenis van gebarentaal. Want hoeveel weten we daar als land nou écht over? Richard Cokart van het Nederlandse Gebarencentrum vertelt meer over het 100-jarige verbod dat er ooit was op gebarentaal in het onderwijs, de nasleep daarvan, de uitdagingen van het moment en de controversie rondom medische innovaties. Hier vind je meer informatie over het filmfestival: InScience 2024. Kijk hier voor meer informatie over het werk van het Nederlands Gebarencentrum. Het volledige interview is ook als podcast terug te luisteren. Waarschijnlijk volgt er ook nog een video-verslag in gebarentaal, zodat het voor iedereen toegankelijk is. See omnystudio.com/listener for privacy information.

In 2014 werden in Papua New Guinea geluidsgolven opgevangen die mogelijk afkomstig waren van een vurige meteoriet die op dat moment de atmosfeer in knalde.  Met een hoop bombarie werd vorig jaar bekend gemaakt dat er stukjes van de meteoriet uit het water waren gevist. Niet zomaar stukjes ruimterots, nee, het zou gaan om buitenaardse tech.  Maar Amerikaanse onderzoekers denken nu een hele andere verklaring te hebben voor het opgevangen signaal, waardoor de fragmenten uit zee ineens een stuk willekeuriger worden. Het was waarschijnlijk gewoon een vrachtwagen.   Het signaal veranderde namelijk steeds van richting en deed dat keurig in overeenkomst met de weg die langs de seismograaf loopt waarmee het signaal in 2014 werd opgevangen.   Ook konden de onderzoekers laten zien dat er vaker vergelijkbare signalen zijn gedetecteerd en dat deze toch echt duidelijk de eigenschappen hebben van een vrachtwagen en niet van een meteoriet.   Ze denken ook dat de meteoriet ergens anders moet zijn neergekomen, zo'n 160 kilometer van waar vorig jaar die fragmenten werden gevonden in zee.   Wat ze toen ook gevonden dachten te hebben, het had - volgens dit nieuwe onderzoek - niets te maken met de vuurbal uit 2014. Waarschijnlijk vonden ze op de bodem stukjes van andere meteorieten. En bijzondere samenstelling of niet, de wetenschappers achter dit laatste onderzoek hebben het sterke vermoeden dat aliens hier niets mee te maken hebben gehad. Lees hier meer: Interstellar signal linked to aliens was actually just a truckSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Bestaat 'goed opvoeden' eigenlijk wel? En als het al bestaat, hoe zou dat er dan uitzien? Volgens hoogleraar pedagogiek Micha de Winter van de Universiteit Utrecht kan het zeker en zit het hem niet zozeer in alle technieken en trucjes die we aan elkaar doorsturen, maar zouden we meer bezig moeten zijn met wat we willen bereiken met die opvoeding.  Volgens De Winter moeten we toe naar meer medemenselijkheid. Zowel in wat we onze kinderen meegeven, als in hoe we opvoeden. Minder 'mijn kind, mijn opvoeding' en meer met een groep ouders een gezond pedagogisch klimaat creëren. In de straat bijvoorbeeld, of een schoolklas. En ja, dat betekent ook dat je moet overleggen met ouders die misschien hele andere ideeën hebben over wat hoort en wat niet. Precies dat, wat we niet meer zo goed lijken te kunnen.  Vanavond vertelt Micha De Winter meer tijdens Studium Generale in Utrecht: Opvoeden: kan je het ooit goed doen? (gratis te bezoeken, wel even aanmelden). Of lees verder in zijn nieuwe boek: Medemenselijk opvoeden.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het zou niet misstaan om ze een wereldwonder te noemen: de gigantische stervormige zandduinen die je tegen kunt komen in woestijnen op aarde, maar ook op Mars en Titan, de grootste maan van Saturnus.  Bekijk je ze vanaf de grond dan hebben ze wat weg van een piramide, maar zou je van boven kijken dan zie je een piek en vanuit daar, drie of vier richels, of armen die verschillende richtingen opgaan. Vandaar de ster-associatie.   Wat de duinen ook zijn is moeilijk om te onderzoeken. Toch is dat precies wat wetenschappers uit Wales en Londen nu hebben gedaan. Daarvoor reisden ze af naar Marokko. Naar een sterduin van 100 meter hoog en 700 meter wijd met de naam Lala Lallia, wat hoogste heilige punt betekent.   Wat ze zagen, toen ze de zandkorrels in het lab bestudeerden, was dat delen van de sterduin jonger waren dan verwacht. De bodem vormde 13.000 jaar geleden al, maar het bovenste gedeelte maar zo'n 1000 jaar terug.   De bodem groeide tot 9000 jaar geleden door en stabiliseerde toen. Waarschijnlijk dankzij vegetatie, gezien de sporen van oude plantenwortels. Zo moet hij een tijd gebleven zijn, tot het klimaat weer veranderde en de stervormige bovenkant erop groeide.   Dit gebeurde doordat op deze plek de wind in twee tegengestelde richtingen blaast. Vanuit een derde richting komt de wind die ervoor zorgt dat de berg langzaam verplaatst. Richting het westen, met 50 centimeter per jaar.  Niet onhandig om te weten als je van plan bent om in de buurt een weg of huis te bouwen.  Lees hier meer over het onderzoek: Scientists unearth mysteries of giant, moving Moroccan star duneSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het in het lab kweken van mini-orgaantjes gemaakt van onze eigen cellen is niet nieuw, maar onderzoekers hebben er nu een paar laten groeien van cellen uit de baarmoeder die afkomstig zijn van de foetus.   Daarmee kunnen ze straks hopelijk meer zeggen over problemen bij de ontwikkeling van baby's tijdens de zwangerschap. De longcellen, niercellen en darmcellen waarmee de mini-orgaantjes zijn gemaakt komen uit het vruchtwater van de moeder. Tijdens een routinecheck ontdekten onderzoekers dat daarin niet alleen dode afgestoten cellen van de foetus zaten, maar ook nog een paar levende. Tot hun verrassing lukte het ze om deze cellen op te kweken in het lab.   Ongeveer 3 tot 6 procent van de baby's wereldwijd wordt geboren met misvormingen van of in het lichaam. En omdat de mini-orgaantjes al ver voor de geboorte in het lab gegroeid kunnen worden, hopen de onderzoekers dat dit een betere diagnose en behandeling mogelijk maakt.   Om dit te testen maakten de onderzoekers van de cellen ook mini-longen met een aangeboren afwijking, namelijk een opening in het middenrif. Vervolgens konden ze met succes op de mini-orgaantjes testen wat een behandeling voor effect zou hebben. De hoop is dat dit voor veel meer afwijkingen mogelijk moet zijn. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists grow ‘mini-organs’ from cells shed by foetuses in wombSee omnystudio.com/listener for privacy information.

We weten dat het wereldwijd niet goed gaat met alle zeven soorten zeeschildpadden. Plastic in zee, minder geschikte broedstranden, visnetten en temperatuurtoename: het is nogal wat waar ze mee te maken krijgen. Eén van de oplossingen waar naar wordt gekeken is het beter beschermen van bestaand broedgebied, of het vinden van geschikte alternatieven. Dan moet je wel eerst weten van welke omstandigheden schildpadden blij worden. Jakob Christiaanse, van de TU Delft heeft dat aan de hand van een enorme stapel data bestudeerd. Hij is met zijn onderzoek één van de finalisten van de Best Climate Action and Energy Paper, een wedstrijd die wordt georganiseerd door de TU Delft. Op 19 maart horen we wie er wint. De bijbehorende paper vind je hier: Distribution of global sea turtle nesting explained from regional-scale coastal characteristics en meer over hoe het gaat met schildpadden wereldwijd: State of the World’s Sea TurtlesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Wanneer we naar muziek luisteren lijkt ons brein een voorkeur te hebben voor ritmes waarin gelijke pauzes zitten tussen de beats. Maar muziek klinkt natuurlijk niet overal ter wereld hetzelfde. Zou dat ook betekenen dat de voorkeur voor die gelijke pauzes afhangt van de cultuur waarin je opgroeit?  MIT-onderzoekers hebben het samen met het Max Planck Instituut uitgezocht in 15 verschillende landen. Er deden 39 groepen deelnemers mee, waarvan veel mensen uit gemeenschappen waarin traditionele muziek hele andere ritmepatronen heeft dan het gemiddelde nummer in de top 40.  Het idee achter die voorkeur voor regelmaat in ritme is dat muziek ooit vooral werd gebruikt om informatie door te geven. Dan is het handig als iedereen hetzelfde muzikale verhaal vertelt, maar daarin werd natuurlijk weleens een foutje gemaakt. Waarschijnlijk is dat waarom ons brein afwijkingen probeert te corrigeren en we die voorkeur hebben voor voorspelbaarheid en regelmaat in muziek.  Uit dit nieuwe onderzoek, waarin ze heel bewust niet alleen studenten of mensen met internet hebben gevraagd om mee te doen, maar ook naar afgelegen gebieden toe zijn gegaan, blijkt dat de voorkeur voor simpele voorspelbare patronen geldt voor deelnemers uit vrijwel alle gemeenschappen.   Maar wat ze ook zagen is dat er in sommige groepen, bijvoorbeeld die uit Turkije, Bulgarije, Botswana en Mali, toch een verschil werd gezien in voorkeur van het soort interval. Ons brein-voorkeursritme lijkt dan dus niet iets waarmee we geboren worden, maar iets cultureels. En die voorkeur bepaalt weer hoe we ritme interpreteren.   Hoe konden ze dat nou zien? In het experiment lieten ze deelnemers ritmes van vier tellen achter elkaar horen. Dat moest vervolgens nagetikt worden. Wat de deelnemers zelf natikten werd weer aan ze teruggespeeld. Dat moesten ze weer herhalen. Dat ging een tijdje zo door en uiteindelijk zorgt dat ervoor dat iemand vanzelf - is het idee - naar het eigen voorkeursritme beweegt.   De onderzoekers willen nu het liefst nog veel meer aspecten van muziekperceptie op deze wereldschaal gaan onderzoeken. Lees hier meer over het onderzoek: Exposure to different kinds of music influences how the brain interprets rhythmSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Smeltmeren op ijsplaten: dat klinkt misschien ver weg en vrij onschuldig, maar dat is zeker niet altijd het geval, weet onderzoeker Sophie de Roda Husman. Ze is met haar onderzoek op basis van jaren aan satellietdata één van de finalisten van de Best Climate Action and Energy Paper, een wedstrijd die wordt georganiseerd door de TU Delft.  Daarin heeft ze gekeken naar Antarctica: een gebied dat voor veel onzekerheid zorgt in klimaatmodellen. Aan de randen vormen door de warmere temperaturen steeds vaker smeltmeren op de ijsplaten. Als die weer bevriezen is er niet zoveel aan de hand, maar sijpelen ze de scheuren in, dan zet dat processen ingang met grote gevolgen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zo'n vijf meter was het bizarre waterdier en het leefde ongeveer 240 miljoen jaar geleden. Wetenschappers hebben in kalksteen afzettingen in China een prachtig compleet fossiel gevonden van een Dinocephalosaurus orientalis. Van dit dier weten we sinds 2003 dat het heeft bestaan.   Vanwege de extreem lange nek, met welgeteld 32 wervels, langer dan zijn lichaam en staart bij elkaar, heeft het dier nogal wat weg van hoe draken vaak worden afgebeeld.   De nek moet ook erg flexibel zijn geweest, wat het dier onderwater wellicht voordelen opleverde. Met zo'n nek kun je natuurlijk zo om een hoekje of in een spleet of gaatje op zoek naar een snack.   Volgens de onderzoekers laat de vondst uit het Trias maar weer eens zien hoe bizar de wereld er toen moet hebben uitgezien. Ze verwachten dat we nog lang vreemde ontdekkingen zullen doen in afzettingen uit die tijd. Lees hier meer over het onderzoek: Fossil reveals 240 million year-old 'dragon'See omnystudio.com/listener for privacy information.

80 procent van de Nederlanders zegt gevoel voor ritme te hebben. En de andere 20 procent heeft het mis. Eigenlijk heeft iedereen ritmegevoel. Zelfs baby's van een paar dagen oud. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er is nog veel onduidelijk over de manier waarop planeten in verschillende delen van ons sterrenstelsel ontstaan. Een deel van die ontbrekende kennis is nu gevonden, dankzij een groot en indrukwekkend onderzoek naar de kraamkamers van planeten. In deze audio hoor je Per-Gunnar Valegård, promovendus aan de Universiteit van Amsterdam en één van de wetenschappers achter dit onderzoek. Hij vertelt meer over de verschillende vondsten die ze dankzij het onderzoek deden en de implicaties die dit heeft voor toekomstig onderzoek en de computermodellen die hier voorspellingen over doen.  Lees hier meer over wat ze hebben gevonden: Baanbrekend onderzoek onthult geheimen van planeetgeboorte rond tientallen sterrenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Er zijn problemen met de levering van choleravaccins. En dat op het moment dat de ziekte weer behoorlijk in het nieuws is: een verdachte uitbraak op een cruiseschip, een grote uitbraak in zuidelijk Afrika. In 15 landen zijn op dit moment uitbraken van de besmettelijke ziekte, ruim 40.000 gevallen en bijna 800 doden zijn alleen al in de afgelopen maand januari geregistreerd.  Cholera, veroorzaakt door de Vibrio Cholerae bacterie, leidt tot zeer ernstige diarree. Een liter vocht per uur verliezen is dan normaal. Onbehandeld leidt cholera binnen een dag tot de dood. Maar nu is dus het vaccin op, zeker tot midden maart, zegt de wereldgezondheidsorganisatie. Dat tekort komt niet door de nieuwe uitbraken maar omdat we als wereldgemeenschap afhankelijk zijn van slechts één leverancier: EUbiologics in Zuid Korea. En daar is de productiecapaciteit nu op.  Er is geen eenvoudige oplossing voor dit probleem, erkent ook UNICEF en Artsen Zonder Grenzen, al gaan twee nieuwe producenten het anti cholera vaccin ook maken: een zuid Afrikaans bedrijf en en medicijnfabrikant uit India. Het internationaal vaccinatie instituut, het IVI, denkt wel dat het tekort gedurende 2024 zal afnemen en in 2025 vrijwel verdwenen zal zijn.  De recente uitbraken in combinatie met het vaccintekort, leiden tot zorgen, bij de WHO en Artsen zonder grenzen, maar klimaatdeskundigen waarschuwen voor nieuwe problemen. Extreem weer in Pakistan, Malawi en Mozambique, heeft de riolering in die landen grotendeels verwoest. En kapotte riolering leidt op termijn tot cholera-uitbraken, zo leert ons de geschiedenis.  Ook zijn er grote zorgen over landen waar de hygiënische infrastructuur aan diggelen ligt door langdurige conflicten zijn zoals Yemen, Congo en ook Gaza. En zoals bekend: het krachtigste wapen tegen cholera is schoon water en een goed werkende riolering. Vaccins alleen zijn niet genoeg.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In sommige families worden mensen veel ouder dan gemiddeld. Zeker wanneer dit voor meerdere generaties geldt, wordt het interessant. Want waar komt dat door? Dat is de vraag waar Nederlandse onderzoekers al tientallen jaren naar kijken. Ze begonnen ooit in Leiden, maar nu is het tijd voor de rest van het land. We horen er meer over van onderzoeker Eline Slagboom van het LUMC. Ze vertelt dat ze zowel naar genen als sociale factoren kijken, en dat ze zo al interessante ontdekkingen hebben gedaan in de groep langlevende Leidenaren.  Ken je nou een familie met veel langlevende mensen, of zit je er zelf in, dan kun je meewerken aan het onderzoek. Hier vind je alle informatie:  [email protected] of telefonisch op 071-526 8640 op werkdagen van 10.00 - 16.00. Kijk ook voor meer informatie op leidenlangleven.nlSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het was wetenschappers opgevallen dat giftige kikkers fanatieke tapdansers zijn. Alleen tikken ze dan alleen met hun middelste teen. Dat doen ze sneller dan de dubbele baspedalen in een metal nummer. Veel meer dan een veegje in de lucht zie je niet met het blote oog.  Onderzoekers vonden dit zo opmerkelijk dat het nu in drie labs, elk in een ander land, wordt bestudeerd. Want waarom doen de kikkers dit? Er zijn nog meer soorten die een vorm van snel voetenwerk laten zien, dus als ze hier achter kunnen komen, dan kunnen ze dat mogelijk ook verklaren.  In het laatste onderzoek, dat nog niet officieel is gepubliceerd, zeg ik er even bij, zagen onderzoekers giftige schilderskikkers wel 500 keer met hun teen tikken per minuut. Ter vergelijking: dat is drie keer zo snel als het nummer Shake it off, van Taylor Swift.   Ze deden dit vooral als ze op bladeren zaten. Waarschijnlijk omdat die de vibraties goed doorsturen. Het vermoeden is dat de beweging gebruikt wordt om prooi te laten bewegen, of zelfs te lokken. Want kikkers doen het bijvoorbeeld niet in reactie op soortgenoten.    Als de beestjes een snack zagen, maar er niet bij konden, dan tikten ze minder vaak. Merkwaardig genoeg vonden de onderzoekers geen link tussen het tapdansen en hoe succesvol de kikkers waren in het vangen van hun prooi.   In een ander onderzoek werden de gemaakte vibraties nog eens goed onder de loep genomen. Daarin werd gezien dat sommige kikkers hun teen sneller bewegen vlak voordat ze hun tong uitsteken om iets te vangen.   En dat werpt nóg een hypothese op: zou het kunnen dat ze door zelf vibratie te creëren informatie halen uit hoe dat signaal weer terugkomt? Toekomstig onderzoek zal moeten uitwijzen of het zo is. Lees hier meer over het onderzoek: Poison Frogs Have a Strange Behavior That Scientists Seek to ExplainSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Maanlandingen zijn erg in het nieuws deze dagen. De gekantelde Amerikaanse commerciële maanlander ligt nog vers in het geheugen, en er is weer nieuws, over een andere lander, namelijk die van Japan.  Een maand geleden landde het op de evenaar van de maan en tegen alle verwachtingen in heeft het de lange donkere maannacht overleefd. De SLIM, de Smart Lander for Investigating Moon, is ontworpen om alleen tijdens de eerste maan-dag te opereren. Op de maan duurt een dag ongeveer 2 weken, net als de nacht.  Als het nacht wordt op de maan leveren de zonnepanelen geen stroom, en de temperatuur daalt tot min 130 Celsius. De SLIM zou na een lange dag aan het werk voor altijd gaan slapen. Maar, zondagavond kwam er ineens een bericht binnen van de lander. JAXA, het Japanse ruimtevaart agentschap, spreekt van 'a nice surprise'. 'We hoopten natuurlijk dat dit zou gebeuren, we wisten dat we een kans hadden'.  De verwachting is dat de sonde nieuwe foto's gaat versturen naar de aarde. SLIM kijkt met een breed spectrum camera naar de samensrtelling van maanrotsen.  Dat SLIM nu weer werkt is het voorlopige sluitstuk van een ware achtbaanrit: na landing was er eerst geen contact, het voertuig lag op z'n kop, toen was er weer wel contact, toen weer twee weken niet en nu dus weer wel. SLIM heeft nog een paar dagen om foto's te maken en te verzenden: dan gaat de zon weer onder en wordt het steenkoud en pikdonker op de landingsplek. Tot die tijd zal de lander geen last hebben van de kou, maar wel van hitte: 120 graden celcius wordt het, de vraag is of de elektronische apparatuur dat overleeft. Over ongeveer een week weten we het. Lees hier meer: Japanese Moon-lander unexpectedly survives the lunar nightSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Oké, dit is natuurlijk een enorm luxeprobleem, maar in Frankrijk zorgde het voor een behoorlijke schok toen onderzoekers lieten weten dat twee van de bekendste Franse kazen misschien niet lang meer te leven hebben.  Ophef rond Franse kaas is niet nieuw. Die was er eerder onder andere al rondom douanetoeslagen in de VS en Europese verpakkingsregels, maar nu ligt het probleem heel ergens anders: bij de micro-organismen die nodig zijn om de kazen te maken.   Lang geleden zagen camembert en roquefort er heel anders uit dan hoe wij ze nu in de winkel zien liggen. Een stuk minder aantrekkelijk en ook niet altijd hetzelfde. Toen de kazen massaler geproduceerd werden om aan de vraag te voldoen selecteerden fabrikanten schimmelstammen die zorgden voor het uiterlijk dat we nu kennen.  Je zou kunnen zeggen dat de micro-organismen door de kaasproducenten gedomesticeerd zijn. Ooit leverde dat voordelen op, maar nu zorgt het juist voor problemen. De selectiedruk die daardoor is ontstaan heeft geleid tot een afname van genetische diversiteit. De micro-organismen planten zich nauwelijks nog voort.   Vooral voor camembert is dat slecht nieuws, deze kaas is al sinds 1902 afhankelijk van één enkele schimmel. Er wordt nu gekeken of er met een combinatie van schimmels gewerkt kan worden, maar dan gaat de kaas er mogelijk wel heel anders uitzien. En of ze dat een goed idee vinden in Frankrijk....   Lees hier meer over het onderzoek: French cheese under threatSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Waarschijnlijk sta je er zelden bij stil, maar ooit heeft iemand het decimaalteken uitgevonden. Dat is die komma (in het Engels een punt) die je gebruikt voor 2,75 euro, 6,5 kilo, of 3,65 meter. Voor die tijd werd er alleen met hele getallen gerekend. En misschien een breuk hier en daar. Nou was het idee dat een Duitse wiskundige, Christopher Clavius, de bedenker was. Want het teken werd voor het eerst gezien in een astronomische tabel van zijn hand uit 1593. Maar recent kwam een andere wiskundige tot een schokkende ontdekking terwijl hij een Latijnse tekst uit 1440 zat te vertalen op een schoolkamp. Daar stond hij gewoon: het decimaalteken! Zou het kunnen dat de schrijver van deze tekst, Giovanni Bianchini, koopman van origine, 150 jaar eerder al rekende met getallen achter de komma? Heeft al die tijd de verkeerde persoon credits gekregen voor iets wat de wiskunde, wetenschap en techniek volledig heeft veranderd? In deze audio hoor je ook Mike Daas, promovendus aan de Universiteit Leiden. Hij doet onderzoek binnen de getaltheorie. Lees hier meer over het onderzoek: The decimal point is 150 years older than historians thoughtSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Bij de één blijven negatieve gevoelens wat langer hanger dan bij de ander. Maar als je boosheid niet voedt, zou het binnen 90 seconden weg moeten trekken. Alleen is dat soms makkelijker gezegd dan gedaan. We horen meer over het onderzoek van Michael Vlerick, hij bestudeert geluksgevoel en hoe je weg kunt bewegen van negatieve gevoelens. Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs, met dit keer Tuur Verdonck. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Eén van de kleinste vissen ter wereld, blijkt een geluid te kunnen produceren zo hard als een geweerschot. Het gaat om het mannetje van een karperachtige visje van maar 12 millimeter. Het diertje komt voor in de rivieren van Myanmar.   Daarvan zou je niet direct verwachten dat het voor veel geluidsoverlast kan zorgen, maar het dier kan boven de 140 decibel uitkomen, vergelijkbaar met de sirene van een ambulance of een drilboor.  Veel vissen gebruiken hun zwemblaas om geluid te maken. Een met gas gevuld orgaan, die ze laten vibreren door speciale ‘drum’-spieren samen te trekken, wat een trommelgeluid veroorzaakt.   Dit visje, de Danionella cerebrum, met het kleinste brein van alle gewervelde dieren, pakt het anders aan. Het diertje heeft een unieke structuur waarmee het geluid maakt, onder andere bestaande uit speciaal kraakbeen, een rib en spiertjes met veel uithoudingsvermogen.   Om het snelle en harde pulserende geluid te maken, plaatst de vis de rib met een speciale spier in een stukje kraakbeen. Als de rib wordt losgelaten, schiet het tegen de zwemblaas en maakt het een trommelgeluid. In mannetjes is de rib harder en daardoor het geluid dat ze maken ook. En dat klinkt dan ongeveer zo... De ontdekking geeft wetenschappers belangrijke kennis over evolutionaire biologie en biomechanica. Waarom de vissen het doen laten ze met dit onderzoek nog niet zien. Mogelijk helpt het bij het navigeren of wordt het gebruikt om andere mannetjes te intimideren. Lees hier meer over het onderzoek: One of world’s smallest fish found to make sound as loud as a gunshotSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat gebeurt er in onze hersenen als we sociale keuzes maken? Wetenschappers zijn er in geslaagd om hier meer over te kunnen zeggen door in realtime naar twee hersenstofjes tegelijk te kijken. Dit deden ze in mensen, terwijl ze bij waren en een spelletje speelden.  Uiteindelijk hopen de onderzoekers niet alleen wat te kunnen zeggen over wat er in ons brein gebeurt op het moment dat we dit soort keuzes maken, maar ook wat er bij ziektes als Parkinson gebeurt als de neuronen die deze stofjes produceren afnemen.  Lees hier meer over het onderzoek van Virginia Tech: First-in-humans discovery reveals brain chemicals at work influencing social behaviorSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Hier zeg ik meteen even bij: dit onderzoek heeft zo zijn beperkingen. Daar zo meer over, eerst even wat ze denken te hebben gevonden: mensen die lang achter elkaar televisiekijken, moeten er 's nachts vaker uit om te plassen.  Dit onderzoek gedaan door Chinese wetenschappers kijkt naar data uit de National Health and Nutrition Examination Survey van de VS. Specifiek naar vragenlijsten die zijn ingevuld tussen 2011 en 2016, door iets meer dan 13.000 mensen boven de 20.   Van die groep gaf 32 procent aan twee keer of meer uit bed te moeten tijdens de nacht om naar de wc te gaan. Nadat werd gecorrigeerd voor dingen als leeftijd, geslacht, afkomst, BMI en het wel of niet hebben van diabetes, zagen ze dat mensen die minstens vijf uur achter elkaar naar een scherm keken een bijna 50 procent grotere kans hadden om er 's nachts veel uit te moeten. Ten opzichte van mensen die minder dan een uur achter elkaar keken.   Nou gaat het hier om vragenlijsten die mensen zelf hebben ingevuld, dus helemaal zeker weten dat de informatie klopt doe je niet. Ook kunnen ze hiermee nog geen oorzaak-gevolg aantonen.  Toch hebben ze wel ideeën over hoe het één het ander zou kunnen beïnvloeden. Misschien drinken mensen meer tijdens het binge watchen, of heeft het lang naar een scherm kijken invloed op de kwaliteit van hun slaap, of leidt het vele zitten tot het vasthouden van meer vocht, of zelfs tot verstoorde signaleringen tussen hersenen en blaas.  Zoals je hoort: een heleboel onzekerheden. Maar interessant om verder uit te zoeken is het wel.   Lees hier meer: Binge watchers more likely to need multiple night-time loo breaksSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Baleinwalvissen - waar de grootste walvissen onder vallen die we kennen - blijken een uniek strottenhoofd te hebben ontwikkeld waarmee ze geluid produceren. Alleen kunnen ze daarmee één belangrijk probleem niet oplossen: zich verstaanbaar maken tussen onze luidruchtige scheepvaart. Onderzoeker Coen Elemans van de universiteit van Southern Denmark vertelt hoeveel geluk ze hadden bij dit onderzoek, hoe anders deze structuur bij de dieren werkt en waarom die er ook voor zorgt dat ze niet aan ons lawaai kunnen ontsnappen.  Lees hier meer over het onderzoek: Baleen whales evolved a unique larynx to communicate but cannot escape human noiseSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Uit eerdere studies bleek al dat alleen sporten in het weekend even gezond is voor je hart als het verdelen over de week. Volgens nieuw onderzoek geldt hetzelfde voor afvallen.    Als je traint voor een specifiek sportdoel, of je wilt je spieren op een bepaalde manier opbouwen, dan zou een ander schema mogelijk beter werken, maar al je sportactiviteit concentreren in een langere sessie op één of twee dagen is voor de gezondheid van je hart en het verliezen van gewicht geen probleem, zeggen onderzoekers.   In dit nieuwe onderzoek is gekeken naar 9600 mensen tussen de 20 en 59 die in drie groepen waren verdeeld: niet actief, weekend sporter, of regelmatige sporter. Van deze mensen hadden ze ook meetgegevens over hun lichaamssamenstelling.  De onderzoekers vonden een link tussen de twee actieve groepen en het hebben van minder vet, ten opzichte van de niet actieve groep. Of de sporters hun training nou concentreerden op één dag of het verdeelden over kortere sessies gedurende de week. Mits je in totaal maar in de buurt van de aanbevolen hoeveelheid beweging komt. Goed nieuws dus voor de weekend warriors onder ons.   Er is meer onderzoek nodig om deze resultaten te bevestigen, maar de les die we volgens deze wetenschappers alvast kunnen onderstrepen is: iets is altijd beter dan niets.  Lees hier meer over het onderzoek: Study: whether you exercise regularly or one-to-two days a week, weight loss is possible En hier meer over het onderzoek naar sporten en hartgezondheid: Alleen sporten in het weekend is even gezond voor je hart, zeggen onderzoekersSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Al twee jaar is het oorlog in Oekraïne. Hulporganisaties doen hun uiterste best om de miljoenen vluchtelingen te helpen. Maar daarmee kunnen ze niet voorkomen dat er nog elke dag mensen sterven. Maar het zijn niet alleen de mensen die hulp nodig hebben. Sommige reddingswerkers zijn juist die kant opgegaan om de dieren van Oekraïne te helpen. Annelyn Close bijvoorbeeld, van het IFAW. Ze vertelt meer over hoe de afgelopen twee jaar zijn geweest en wat de grootste zorgen op het moment zijn.  Lees hier meer over wat er voor de dieren in Oekraïne wordt gedaan: IFAW biedt noodhulp aan dieren in OekraïneSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De Europese ruimtevaartorganisatie heeft Nederland groen licht gegeven voor de bouw van twee nieuwe satellieten die wereldwijd uitstoot in kaart gaan brengen.   We zijn hier nogal goed in het bouwen van instrumenten voor klimaatmonitoring vanuit de ruimte. Zo spoort het Nederlandse satellietinstrument TROPOMI al sinds 2017 wereldwijd het broeikasgas methaan op.  En terwijl TROPOMI rond de 5 procent van de uitstootbronnen in beeld kan brengen, kan dat met opvolger TANGO straks voor 75 procent van de bronnen.  Ook kan TANGO straks inzoomen tot op de schaal van een huizenblok. En wordt in de missie naast naar methaan onder andere ook naar CO2 gekeken.   Dit zal het mogelijk maken om straks de uitstoot van één enkele fabriek of centrale te kunnen controleren. Wat overheden, wetenschappers en bedrijven wereldwijd helpt om te checken of klimaat- en milieuregels wel worden nageleefd. Want wat op papier wordt opgegeven, klopt lang niet altijd met de praktijk.   Het duurt nog wel even voor de twee satellieten gelanceerd worden, aangezien ze nog gebouwd en getest moeten worden. Naar verwachting kunnen ze 2027 aan de slag. Lees hier meer over de missie: ESA kiest Nederlands satellietsysteem voor lokale emissiemonitoringSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Met behulp van de Very Large Telescope in Chili hebben astronomen de helderste quasar in zijn soort waargenomen.   Quasars zijn de heldere kernen van verre sterrenstelsels. Ze worden van energie voorzien door superzware zwarte gaten. In dit geval is dat een zwart gat dat per dag een zonsmassa aankomt, waarmee het ook het snelst groeiende zwarte gat is dat we kennen.  De nu ontdekte quasar is zover van de aarde af, dat zijn licht er meer dan 12 miljard jaar over heeft gedaan ons te bereiken. De schijf aan materie die zich rondom zijn zwarte gat heeft opgehoopt is ongelooflijk helder. 500 biljoen keer zo fel als onze zon.   In 1980 was deze heldere kern al eens vastgelegd, maar vervolgens afgedaan als iets anders, want: te fel om een quasar te kunnen zijn. Er waren nieuwe metingen met de VLT voor nodig om te bevestigen dat het er toch echt eentje was. En wat voor één. Lees hier meer over de ontdekking: Astronomen (her)ontdekken recordbrekende quasarSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers zijn erin geslaagd om met een slim horloge en een nieuw algoritme betrouwbaar te meten of de bloedsomloop stilvalt bij een patiënt, zoals ook gebeurt bij een hartstilstand. Technisch geneeskundige Roos Edgar en cardioloog Judith Bonnes van het Radboudumc vertellen in deze audio meer over het onderzoek en de vervolgstappen.  Meer lezen over het onderzoek - dat door de Hartstichting werd geïnitieerd - kan hier: Mijlpaal: hartstilstand betrouwbaar vast te stellen met slim horlogeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Microdoseren is het regelmatig innemen van hele kleine hoeveelheden psychedelica, zoals LSD, truffels of mescaline wat je in cactussen vindt. Dat is niet om te trippen, maar om net een beetje creatiever of gefocust te worden. Maar werkt dat wel? Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Eliane Neuteboom.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De hartslag en de ademhaling van te vroeg geboren baby's worden nu nog in de gaten gehouden met elektroden die op de huid worden geplakt, maar daar heeft een startup iets beters voor bedacht: een draadloze band.  Fabio Bambang Oetomo, CEO van Bambi Medical, vertelt meer over hoe de Bambi Belt werkt, waarom het nodig was om iets anders te ontwikkelen dan de bestaande middelen en hoe de reacties uit de praktijk zijn. Technisch gezien is de band al goedgekeurd. Momenteel kijkt het Máxima Medisch Centrum in Veldhoven hoe hij in de workflow van de afdeling past. Zowel de verloskundigen als de ouders hebben tot nu toe positief gereageerd. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het zou zomaar eens kunnen dat je er een wandelingetje overheen hebt gemaakt: de bijna 400 ongelooflijk goed bewaard gebleven fossielen van 470 miljoen jaar oud die recent zijn ontdekt in het zuiden van Frankrijk in een dal van de Montagne Noire.   Ze werden gevonden door twee amateur paleontologen, die zelf ook meteen doorhadden dat ze op iets bijzonders waren gestuit. Het is namelijk één van de meest diverse en rijkste vondsten uit dat tijdperk. Dat maakt de ontdekking ontzettend belangrijk voor onderzoek naar ecosystemen uit die tijd.   Tussen de fossielen zitten stukken schelp, maar ook zeldzame zachtere lichaamsdelen die niet vaak bewaard blijven zoals spijsverteringskanalen. De enorm diverse groep organismen, waar onder meer garnaalachtigen tussen zitten, algen, sponzen en kwallen, bevond zich ooit helemaal bij de zuidpool, maar is wellicht verder naar het noorden getrokken toen temperaturen opliepen.  De fossielen zullen de komende tijd uitvoerig worden onderzocht. Daaruit zal moeten blijken hoe de organismes precies in elkaar zaten en hoe ze te linken zijn aan moderne verre familieleden. Wordt vervolgd dus. Maar voor nu: misschien toch net iets beter tussen je voeten kijken tijdens je volgende vakantiewandeling. Je weet het maar nooit. Lees hier meer over het onderzoek: New fossil site of worldwide importance uncovered in southern FranceSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Streektalen, die hoor je weinig op nationale radiozenders. Ook in het dagelijks leven neemt het gebruik ervan steeds verder af en daarmee ook onze algemene kennis over dit cultureel erfgoed. Daar hopen drie taalonderzoekers wat aan te doen. Met een bordspel dat iedereen kan spelen.  In deze audio hoor je taalwetenschapper Hedwig Sekeres van de Rijksuniversiteit Groningen. Meer informatie over het spel vind je hier: Streektaalstrijd.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Implantaten gemaakt van materiaal dat afbreekt, of dat zelfs bestaat uit levende cellen: onderzoekers van de TU Delft werken in verschillende labs aan de implantaten van de toekomst. Daarvoor zoomen ze onder andere in op hoe cellen en de moleculen in cellen reageren op verschillende soorten materialen. Ook worden er - inmiddels met behulp van AI - nieuwe materialen ontworpen die we eerder niet voor mogelijk hielden. Materialen die vervolgens een deur verder uit de 3D-printer komen, om daarna weer naast levende cellen onder een microscoop te belanden.  Onderzoekers Amir Zadpoor en Roderick Tas vertellen vanuit één van de labs meer over hun werk. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wanneer ontstond humor? Ten minste 13 miljoen jaar geleden, denken onderzoekers.  Zelfs voor taal tot onze beschikking staat, halen we al plezier uit elkaar een beetje voor de gek houden, grapjes maken en plagen. Nu vroegen onderzoekers zich af of dat plaaggedrag - wat mensen al laten zien als ze nog piepjong zijn - ook voorkomt bij apen.  Grappen maken lijkt makkelijk, maar er is flink wat sociale intelligentie voor nodig en de vaardigheid om vooruit te kunnen denken. Behoorlijk knap dus dat mensenbaby's zo jong als acht maanden al een beginnetje van dit gedrag laten zien.  En nu blijkt uit nieuw onderzoek dat dit ook voor apen geldt.   Bij orang-oetangs, gorilla's, bonobo's en chimpansees wisten de wetenschappers gedrag vast te leggen en bestuderen dat lijkt op ons spelend plagen, met elementen van verrassing en uitdaging erin, net als bij ons.   Omdat dit gedrag bij alle vier de grote aapsoorten werd gezien, vermoeden de onderzoekers dat deze voorloper van humor zich ten minste 13 miljoen jaar geleden al ontwikkelde in onze met apen gedeelde voorouders.  De apen lieten het gedrag vooral zien als ze ontspannen waren. Vaak was het de plager die het werk verrichte. Duwen met een stokje, aanstaren, aan haren trekken, in het gezichtsveld van de ander bewegingen maken, iets afpakken: het leek allemaal behoorlijk op wat wij als kinderen doen.   Onderzoekers als Jane Goodall hadden eerder al opgemerkt dat dit soort gedrag voorkwam onder chimpansees, maar dit was het eerste uitgebreide onderzoek onder meerdere soorten naar dit specifieke gedrag. Lees hier meer over het onderzoek: Do apes have humor?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er wordt hard gewerkt aan eiwitrijke alternatieven voor dierlijk vlees. Er wordt bijvoorbeeld gekeken naar producten gemaakt van insecten, of kweekvlees. Koreaanse onderzoekers komen nu met een wel heel bijzonder recept: rijstkorrels met kweekvlees erin.   Volgens de onderzoekers heeft de poreuze binnenkant van een rijstkorrel de ideale structuur om dierlijke spier- en vetcellen in te laten groeien. Ook zijn er in rijstkorrels al stofjes aanwezig die deze groei stimuleren.   Het proces werd nog wat extra geholpen door de rijstkorrels een coating van vis-gelatine te geven. Vervolgens werden de spiercellen en vetcellen van koeien in de rijstkorrels gezaaid en na zo'n 9 tot 11 dagen in het lab was de vlees-rijst klaar.   Wat levert dat dan precies op? Rijst met 8 procent meer eiwit en 7 procent meer vet. Het idee is dat dit nog wel wat omhoog kan worden gebracht als aan de omstandigheden in de rijstkorrels gesleuteld wordt.   De onderzoeker menen hiermee een veilig en betaalbaar eiwitrijk alternatief te hebben ontwikkeld met een veel kleinere fossiele voetafdruk dan echt dierlijk vlees.  Of het ook smakelijk is, dat zal je zelf moeten beoordelen, mocht het ooit daadwerkelijk de weg naar de supermarkt vinden. Lees hier meer over het onderzoek: By growing animal cells in rice grains, scientists dish up hybrid foodSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Veel instrumenten die gebruikt worden om te opereren zijn ontzettend kostbaar, maar gaan toch na één keer gebruiken de prullenbak in. Dit moet anders als we de zorg willen verduurzamen en dat kan het ook, meent onderzoeker Tim Horeman van de TU Delft.  Hij laat het ons zien in zijn lab, waar de duurzame ontwerpen gemaakt en getest worden. Hij hoopt met zijn ideeën voor een nieuwe beweging te zorgen in de medische wereld, hoe moeilijk het ook is om dat in gang te zetten. Zelf mochten we ook even een operatie uitvoeren. Of dat een goed idee was hoor je aan het einde van deze aflevering. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als we met elkaar in gesprek zijn gebruiken we veel meer dan alleen woorden. Denk aan gezichtsuitdrukkingen, knikjes, het hoofd schudden, of handgebaren. Het help allemaal om de boodschap of onze reactie begrijpelijker te maken.  Tijdens zo'n gesprek zijn onze hersenen constant bezig met het voorspellen van wat er gezegd gaat worden. Zouden we daarbij misschien die handgebaren gebruiken? Helpen die ons bij het vooruit denken?   Dat zoekt Marlijn ter Bekke van het Donders Instituut en het Max Planck Instituut samen met haar collega's uit. Hun laatste publicatie vind je hier: Hand Gestures Have Predictive Potential During Conversation: An Investigation of the Timing of Gestures in Relation to Speech. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je samen iets spannends meemaakt, word je sneller verliefd. Die wijsheid komt uit onderzoek uit de jaren '70. Maar zou dat nog steeds zo werken? Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

We hebben het allemaal wel eens voorbij zien komen in een misdaadserie of -film: aan de hand van de beestjes op een lichaam wordt door een forensisch expert bepaald hoe lang geleden iemand is overleden.   Dankzij een nieuw onderzoek, waarbij wetenschappers voor het eerst een netwerk van zo'n 20 soorten microben in kaart hebben gebracht die verantwoordelijk zijn voor het afbreken van dierlijk materiaal, moet dit straks een stuk nauwkeuriger kunnen.    Het proces achter de afbraak van plantenmateriaal, iets wat op grote schaal gebeurt in de natuur, begrepen we al een stuk beter. Dit onderzoek, dat jaren heeft geduurd, levert belangrijke kennis op over hoe buiten menselijk materiaal wordt afgebroken.  Voor het onderzoek lieten ze 36 lichamen bij drie verschillende forensische instituten afbreken onder verschillende klimaat- en bodemomstandigheden en tijdens verschillende seizoenen. Tijdens dat proces werden huid- en bodemmonsters bestudeerd.   Dit maakte het onder meer mogelijk om uit te zoeken welke microben er aanwezig waren, hoe die daar kwamen en hoe ze van invloed waren op het proces. Tot hun verrassing vonden ze steeds dezelfde soorten, ongeacht de omstandigheden.   Het bleek niet te gaan om microben die al in de bodem of in ons lichaam zitten. Het lijkt erop dat ze allemaal door insecten worden gebracht.    Omdat ook de timing waarop de verschillende soorten verschenen heel precies te voorspellen bleek, zeggen de onderzoekers hiermee een tool te hebben ontwikkeld waarmee veel accurater kan worden voorspeld hoe lang geleden iemand overleden is. Lees hier meer over het onderzoek: Groundbreaking study on decomposing microbes could help transform forensic scienceSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Bij het ontwerpen van veel voorwerpen wordt nog onvoldoende rekening gehouden met kindveiligheid. Dat geldt zowel voor voorwerpen als fietshelmen, als voor bankjes in bushokjes en andere objecten in de openbare ruimte.  In veel gevallen zijn de maten die hiervoor worden gebruikt (als ze al worden gebruikt) achterhaald of beperkt. Onderzoekers van de TU Delft hopen daar met nieuwe metingen iets aan te veranderen. Ze krijgen daarbij hulp van een heleboel kinderen en een 3D-scanner.  In deze audio hoor je onderzoeker Toon Huysmans. Lees hier meer over het KidsCAN-project: Help ons een veiligere wereld te creëren voor kinderen De TU Delft doet ook mee aan De Slimme Zorg Estafette 2024, onder andere door het organiseren van hun eigen Health Maand.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Sinds 2014 doen we in Nederland bevolkingsonderzoek naar darmkanker. Dat heeft er al voor gezorgd dat de ziekte vaker in een vroeg stadium al wordt opgespoord. Maar nu denken onderzoekers dat de test die hiervoor wordt gebruikt ook nog verbeterd kan worden. Zo'n 10 jaar werkten ze aan een nieuwe test en de laatste onderzoeken laten zien dat er inderdaad ruimte voor verbetering is. Onderzoeker Gerrit Meijer van het Nederlands Kanker Instituut vertelt er meer over.  Meer lezen over het onderzoek kan hier: Nieuwe test kan darmkankerscreening verbeterenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Veel mensen zien zichzelf graag als behulpzaam en vrijgevig. Maar zijn we dat eigenlijk wel echt? Linh Vu van de Universiteit van Amsterdam en haar collega's doen hier onderzoek naar. In hun laatste werk keken ze naar het doneren van geld aan kinderen in nood. Wat bleek: als we alle informatie hebben over waar ons geld naar toe gaat, dan staat het er behoorlijk goed voor met onze vrijgevigheid.  In een eerdere aflevering bespraken we Waarom sommige mensen voor onwetendheid kiezenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Laten we even vooropstellen dat je het beste een veilige beschutte plek kunt opzoeken als het onweert. Maar mocht je onverhoopt toch midden in een storm belanden, dan zou het weleens beter kunnen zijn om jezelf helemaal nat te laten regenen.  Er bestonden al wel wat theorieën hierover, er zijn - helaas - ook experimenten met dieren gedaan, maar het is zoals je zult begrijpen niet iets wat je makkelijk bij mensen kunt testen. Duitse onderzoekers hebben nu een poging gedaan met behulp van twee 3D-modellen van het menselijk hoofd.  Daarop smeerden ze een paar lagen met iets wat nog het meeste wegheeft van agar, het poeder dat van zeewier wordt gemaakt. De geleidende eigenschappen van ons eigen hoofd werden daarmee zo goed mogelijk nagebootst. Elk laagje kreeg ook een aantal elektroden.    Vervolgens werd één van de twee modellen natgemaakt met een spray van regenachtige vloeistof. Daarna werden de twee modellen blootgesteld aan een simulatie van 10 blikseminslagen. In beide gevallen trok er een stroomgolf over het hoofd heen.  Maar het natte hoofd had een lagere lading in de diepere lagen die het brein vertegenwoordigden en liet ook minder schade zien.   De wetenschappers zelf geven ook aan: meer onderzoek is nodig. Maar met deze resultaten willen ze wel verder. Het liefst zouden ze met behulp van meer van dit soort instrumenten beschermend materiaal ontwikkelen dat je zou kunnen dragen, bijvoorbeeld wanneer je wandelt, in een storm terechtkomt en nergens kunt schuilen. Lees hier meer over het onderzoek: Wet skin could save lives when lightning strikes, study finds See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hij stamt uit begin jaren zeventig: de Schaal van Saffir-Simpson. Daarmee worden sindsdien - aan de hand van windsnelheid, luchtdruk en stormvloed - orkanen ingedeeld in één van vijf categorieën.  Qua windsnelheid begint categorie één bij 119 kilometer per uur. Categorie vijf begint bij windsnelheden van 250 kilometer per uur. Maar door klimaatverandering zijn stormen heviger geworden, zeggen wetenschappers in een nieuw onderzoek, wat volgens hen betekent dat er een extra categorie bij moet komen.   In de afgelopen 10 jaar zijn er al vijf megastormen geweest die in deze zesde categorie zouden vallen, met windsnelheden van meer dan 300 kilometer per uur. Ondanks dat het aantal orkanen niet lijkt toe te nemen, doet de heftigheid van de stormen dat wel, zou blijken uit satellietmetingen van de afgelopen 40 jaar.   Dit zou het gevolg zijn van de warmere water- en luchttemperaturen en de luchtvochtigheid. Lopen die temperaturen verder op, dan zal die hevigheid van stormen ook verder toenemen. En daar moet in de orkaanschaal, die natuurlijk ook dient als waarschuwingsinstrument, rekening mee gehouden worden.   Het zal niet de eerste schaal zijn die aangepast wordt aan het klimaat. Zo voegde Australië recent de kleur paars toe om extreme hitte in weerkaarten te kunnen aantonen en kreeg de hittestress-schaal voor koraal in de VS er drie nieuwe zware categorieën bij. Het National Hurricane Center van de VS heeft nog niet gereageerd op de publicatie over de schaal voor orkanen, die ooit mede door hun directeur in het leven werd geroepen. Voorlopig dus nog geen officiële categorie 6. Lees hier meer over het onderzoek naar orkanen: Hurricanes becoming so strong that new category needed, study says en hier meer over de nieuwe hitte-stress schaal voor koraal: ‘Literally off the charts’: global coral reef heat stress monitor forced to add new alerts as temperatures riseSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je een blauwe bes perst, dan krijg je geen sap van dezelfde blauwe kleur. Daarin zie je eerder de dieprode pigmenten die schuilgaan in de schil terug. Dat moet betekenen, dachten onderzoekers, dat de kleur die wij zien ergens anders vandaan komt. Wat is hier aan de hand?    Na zorgvuldig onderzoek blijkt nu dat de kleur afkomstig is van de structuur in het waxlaagje op de schil. De manier waarop de kristallen in dat buitenste laagje zijn opgebouwd zorgt ervoor dat het licht dat op de bessen valt zo wordt weerkaatst dat wij en sommige andere dieren het zien als blauw.  Natuurlijk hebben ze ook even geprobeerd of dit ook na te maken is. En dat lukte inderdaad. In het lab creëerden ze een coating van de wax die ze hadden geoogst. Niet meer dan twee micron dik. Het weerkaatst minder goed dan het echte werk, maar is voor ons wel overduidelijk blauw van tint.   De onderzoekers hopen dat ze hiermee een nieuw soort verf kunnen maken. Eentje die duurzaam, biocompatibel en zelfs eetbaar zou kunnen zijn. Misschien is het zelfs mogelijk om de andere natuurlijke eigenschappen van de wax te behouden. Zo heeft het laagje op vruchten bijvoorbeeld ook een zelfreinigende werking. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists reveal why blueberries are blueSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In tegenstelling tot mensen zijn zebravissen ontzettend goed in het laten teruggroeien van beschadigd weefsel. Dit regeneratieve trucje willen we natuurlijk maar al te graag kopiëren, maar dan moeten we het eerst tot op de molecuul begrijpen. Dat doen we zeker nog niet helemaal, maar we komen wel steeds iets dichterbij. Eén van de onderzoekers die hier in is gedoken is Maaike Allers. Zij deed haar werk bij het Hubrecht Instituut en heeft net haar promotie achter de rug. Ze vertelt meer over waar ze precies naar hebben bekeken. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kun je de honderd meter sprint volbrengen zonder te ademen? Ja, dat blijkt te kunnen. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs, met het antwoord op een vraag waarvan je niet wist dat je hem had. Vandaag in de studio: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Op het Isle of Skye in Schotland is een nieuw soort pterosaurus ontdekt. Onder deze soort vallen de grootste vliegende dieren die ooit op aarde zijn voorgekomen. Van het dier zijn delen van de schouders, vleugels, poten en ruggenwerf gevonden. Veel van de botten zitten volledig vast in steen en kunnen alleen met CT-scans worden bekeken. De gevonden ceoptera, zoals hij is genoemd, verraste de onderzoekers, omdat de vliegende reptielen blijkbaar dus ook voorkwamen in de Middle Jurassic periode in het Verenigd Koninkrijk.  Dat geeft nieuwe kennis over belangrijke gebeurtenissen in de evolutie van de soort. Ze kwamen al eerder voor dan gedacht, bleven langer en verspreiden zich vrijwel over de hele wereld. Ook leefden ze op het eind naast de vliegende dino's die daarna evolueerden richting onze moderne vogelsoorten. Lees hier meer over het onderzoek: New species of Jurassic pterosaur discovered on the Isle of SkyeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

We snappen steeds beter hoe bacteriën zich op slimme manieren verstoppen voor ons immuunsysteem en voor medicatie. Een Leidse onderzoeker dook voor haar promotie in één van de trucjes die we nog niet zo goed begrijpen. Ze bestudeerde ongevaarlijke bodembacteriën die zonder celwand kunnen leven en DNA uit hun omgeving op kunnen slurpen. Zouden ziekmakende bacteriën in ons lichaam dit ook doen, dan maakt dat ze dubbel zo gevaarlijk. Ze kunnen zich zonder celwand beter verstoppen en het opnemen en doorgeven van DNA kan zorgen voor resistentie. Nou zitten de bestudeerde bodembacteriën niet in ons lichaam, maar er zijn genoeg plekken - denk aan afvalwaterzuiveringsinstallaties - waar veel verschillende soorten bacteriën bij elkaar zitten. Waarvan in ieder geval sommigen dit trucje kunnen uitvoeren. Hoe beïnvloedt dit de verspreiding van ziektes en het ontstaan van resistentie? In deze audio hoor je Renée Kapteijn. Zij deed haar onderzoek bij het Instituut Biologie Leiden. Lees hier meer over de publicatie die eerder verscheen in Nature naar aanleiding van haar werk: Celwandloze bacteriën slurpen DNA uit omgeving op onderdeel van het grotere TargetBio-project.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Morgenochtend zal vanaf het Kennedy Space Center in Florida - naar alle waarschijnlijkheid, zoals dat gaat - een nieuwe klimaatsatelliet gelanceerd worden. Met aan boord: een nogal indrukwekkend instrument van Nederlandse bodem.  We spreken SRON-onderzoeker Aaldert van Amerongen over de laatste voorbereidingen, over wat het SPEXone-instrument dat ze met Airbus Netherlands bouwden precies gaat meten en wat ze daarmee hopen te kunnen zeggen over het klimaat. De verwachting is dat we dankzij deze metingen straks veel en veel meer te weten komen over de verschillende soorten fijnstofdeeltjes en hun effect op het klimaat. Daarover bestaat nu nog veel onduidelijkheid.  Lees hier meer over het instrument: SPEXone for PACESee omnystudio.com/listener for privacy information.

Langere ledematen: sterkere slagen. Voor sommige zwemkampioenen is dat zeker waar, maar hoe zit dat bij bacteriën? Net even anders, hebben onderzoekers ontdekt.   Zowel grote als kleine bacteriën gebruiken een piepklein zweepstaartje om zich voort te bewegen. Deze mini propellertjes helpen de bacteriën om eten te bereiken en aan vijanden te ontsnappen.   Nou zou je kunnen denken - en dat deden sommige onderzoekers ook: een langere loggere bacterie zwemt door zijn grootte tegen meer weerstand in. Grote bacteriën zouden daardoor langzamer voortbewegen dan kleinere.   Om dat te testen zijn de bewegingen van 25.000 bacteriën in hoge resolutie bestudeerd. En wat bleek: of ze nou 2, 4, of 6 micrometer lang waren: ze zwommen allemaal precies even snel. Namelijk zo'n 20 micrometer per seconde. Even ter verduidelijking: een micrometer is 0,001 millimeter. En dat alles lukt ze dankzij dat piepkleine zweepstaartje dat 100 keer per seconde rondzwaait.   Maar hoe doen de zware jongens dat nou? Want die extra weerstand is er wel. Die blijken extra zweepstaartjes te hebben, zodat ze de extra kracht in huis hebben om bij te blijven. Want verplaatsen als groep is een stuk veiliger, ook als je een bacterie bent.   Deze resultaten zijn naast interessant ook nog eens nuttig: ze kunnen belangrijk zijn in onderzoeken naar hoe infecties zich verspreiden en in onderzoek naar efficiënte kunstmatige microzwemmertjes. Lees hier meer over het onderzoek: Bacteria are evenly matched in swimming contests, no matter their sizeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Astronomen hebben ontdekt dat de sterren in de buitenwijken van onze Melkweg trager hun rondjes om het centrum draaien dan werd gedacht. Dat zou volgens de onderzoekers betekenen dat we nog eens even heel goed naar bestaande donkere materie-modellen moeten kijken.  Hoe sterren aan de buitenranden van sterrenstelsels bewegen vertelt ons namelijk iets over de aanwezigheid van die donkere materie. Als die materie er niet zou zijn, dan zouden sterren ver van het midden van een stelsel vertragen.   In de jaren 60 en 70 werd al gezien dat dit bij veel stelsels niet het geval is: de sterren aan de buitenkant maken hun rondje even snel als de sterren dichter bij het centrum. De verklaring hiervoor moet een krans van donkere materie zijn. Het zwaartekrachtseffect daarvan zorgt ervoor dat de sterren blijven bewegen.   Nou zou je denken dat we onze eigen Melkweg door en door kennen. Maar omdat we er middenin zitten is iets als het meten van de bewegingen van die sterren best lastig.   Gelukkig brengt ruimtetelescoop Gaia momenteel zoveel mogelijk sterren in de Melkweg in beeld. Die data op zich liet nog geen afremming van sterren aan de rand zien, maar gecombineerd met data van APOGEE-grondinstrumenten zagen onderzoekers die afremming tot hun grote verrassing ineens wel.  Dat suggereert dat er in het midden van ons Melkweg minder donkere materie moet zijn dan werd gedacht. Wat er precies aan de hand is en waarom onze Melkweg hierin afwijkt van andere stelsels, dat zal toekomstig onderzoek moeten uitwijzen. Lees hier meer over het onderzoek: Study: Stars travel more slowly at Milky Way’s edgeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Met dank aan de fruitvlieg hebben onderzoekers nieuwe ontdekkingen gedaan over de evolutie van mannelijke geslachtsdelen.   Ze keken hier naar secundaire geslachtskenmerken, daaronder vallen bij ons: lichaamshaar, borsten, de adamsappel, maar ook het mannelijke geslachtsdeel zelf. Eigenlijk alles wat zich in de puberteit ontwikkelt. Bij een pauw zijn dat bijvoorbeeld de staartveren. Bij insecten zijn het ook de externe geslachtsdelen.   En dat zijn de snelst evoluerende lichaamsdelen van dieren die er maar zijn. Ze vormen zich snel maar zijn door de tijd heen ook flink van vorm en grootte veranderd. Waarschijnlijk grotendeels door seksuele selectie: dat wat het meest werd gekozen of getolereerd door vrouwen.   Nou proberen onderzoekers natuurlijk steeds vaker zoveel mogelijk uit te zoeken over de genetische oorsprong van dit soort aanpassingen. En dus hebben ze eerst maar eens twee fruitvliegsoorten bestudeert. Waarbij ze keken naar een deel van de mannelijke geslachtsdelen.  Een soort flapjes waarmee het fruitvliegvrouwtje wordt vastgepakt tijdens de seks. Ze wilden specifiek hiernaar kijken omdat juist dat deel in de laatste 240.000 jaar enorm is veranderd. Zowel in grootte als in vorm. En ze ook nog flink verschillen tussen de twee soorten.   Zo kwamen ze er uiteindelijk achter dat één van de twee fruitvliegsoorten meer van het gen Sox21b had. En dat dat gen in die soort verantwoordelijk was voor veel kleinere flapjes. Nou kun je bij fruitvliegen natuurlijk iets wat je niet bij mensen kunt doen: genetische aanpassingen uitproberen.  Dat hebben ze ook gedaan. Ze hebben fruitvliegjes meer of minder van dat gen gegeven en zagen dat dit inderdaad de grootte en vorm van die geslachtsdelen beïnvloedde. En dat had weer invloed op hoe lang er gepaard werd met vrouwtjes.  Hiermee is het één van de weinige gevallen waarin het nu bekend is welke genen hier een rol bij spelen. Terwijl er heel veel insecten en dieren zijn waarbij die geslachtsdelen enorm zijn veranderd door de tijd heen.  Wat de onderzoekers nu kunnen doen is.. nog veel meer testen. Welke vorm en grootte geeft de mannetjes een streepje voor? Welke worden door de vrouwtjes vaker gekozen? Hoe is het van invloed op hoe lang er wordt gepaard?   En ook interessant: is het misschien zo dat de vrouwtjes beter hun eigen soort kunnen herkennen als die qua geslachtsgrootte heel anders zijn dan een andere soort? En zorgt dat ervoor dat die verschillen blijven bestaan?   Genoeg vragen om nog te beantwoorden. En dan hebben we het nog niet eens over de mens gehad. Lees hier meer over het onderzoek: Fruit flies give further insight into evolution of male genitalia driven by sexual selectionSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Anemoonvissen, zoals kleine Nemo en zijn vader, hebben dankzij Pixar een vrij schattige reputatie. Maar eigenlijk zijn de diertjes behoorlijk fel. Met veel overgave verdedigen ze hun woonplekken in zeeanemonen tegen indringers. Met name als het om indringers van hun eigen soort gaat.  Maar hoe weten die visjes eigenlijk dat ze te maken hebben met hun eigen soort? Hoe onderscheiden ze die van andere gestreepte anemoonvissen? Want die zijn er genoeg.  Om hierachter te komen creëerden onderzoekers een school van jonge Nemo's. Ze lieten ze opgroeien zonder ooit een andere vissoort te hebben gezien. Toen ze 6 maanden oud waren filmden ze de reactie van de vissen op verschillende andere soorten en op onbekenden van hun eigen soort.  En toen zagen ze het gebeuren: anemoonvissen van dezelfde soort - in het Engels de common clownfish - die met drie witte strepen, werden verreweg het hardst aangepakt. Vissen van een andere anemoonvissensoort, eentje zonder strepen aan de zijkant, werden soms bijna genegeerd. Terwijl andere soorten met twee strepen, of zelfs sommige met drie strepen mild werden gepest.   Om een beter beeld te krijgen van wat hier nou precies gebeurde, werden mini schooltjes van drie vissen apart gezet. Ze werden geconfronteerd met een volledig oranje vis van hun eigen soort, en eentje met één geschilderde streep, twee strepen, of drie.    Zo zagen ze dat de indringer met drie strepen het er weer flink van langs kreeg, terwijl de streeploze vissen en de vissen met één streep amper werden lastiggevallen. De vis met twee strepen werd het ook niet makkelijk gemaakt. Dat zou ermee te maken kunnen hebben dat anemoonvissen beginnen met twee strepen als ze jonger zijn.   Conclusie van de onderzoekers: Nemo kan tellen.  Lees hier meer over het onderzoek: Clownfish count stripes to distinguish friend from foeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De wat oudere mensen onder ons zullen het vast herkennen: de pijntjes nemen met de jaren toe. Maar is het simpelweg slijtage? Of zit het hem bijvoorbeeld ook in hoe onze hersenen pijn verwerken? En hoe zit het met de verschillen tussen mannen en vrouwen?  Vooral naar dat laatste hebben onderzoekers nu gekeken. Juist in oudere leeftijdsgroepen. Ze zagen een verminderde reactie in specifieke gebieden in het brein bij oudere vrouwen, terwijl ze dezelfde hoeveelheid pijn als oudere mannelijke deelnemers ervaarden.  De onderzoekers vermoeden dat de verminderde reactie betekent dat het pijnverkwerkingssysteem in de hersenen onder andere minder goed in staat is om pijnstilling in gang te zetten. En dat zou betekenen dat vooral oudere vrouwen gevoeliger zijn voor pijn. Lees hier meer over het onderzoek: Brain changes behind pain sensitivity may affect older women more Lees hier meer over het anesthesie-onderzoek dat wordt genoemd: Hormonal basis of sex differences in anesthetic sensitivitySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een boycot kan werken. Maar dan moet hij wel aan een aantal eisen voldoen. Welke, hoor je van historicus Peter van Dam van de Universiteit van Amsterdam. Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers hebben een robotische sensor ontwikkeld die, mede dankzij kunstmatige intelligentie, twee keer zo snel braille kan lezen als een mens. 315 woorden per minuut met een nauwkeurigheid van bijna 90 procent.   Nou is het niet zo dat deze robot is ontwikkeld om mensen met slecht of geen zicht te helpen. Al zou dat wel een optie zijn. Het was onderdeel van een onderzoek naar het nabootsen van de gevoeligheid van menselijke vingertoppen.  Dat is één van de moeilijkste onderdelen om goed te krijgen in robots en protheses omdat onze zachte vingertoppen nogal indrukwekkend zijn. Ze kunnen de kleinste veranderingen in textuur voelen, zijn temperatuurgevoelig en ze helpen ons in te schatten hoe en met hoeveel kracht we iets moeten vastpakken of verplaatsen zonder het te beschadigen.   Voor een robot of prothese zou het ook handig zijn om die gevoelige kussentjes te hebben, alleen moeten er dan vaak ook sensoren in verwerkt worden.  Vandaar deze test met een nieuw soort robotische vingerstoppen. Braille-robots bestonden overigens al wel, alleen lazen die de letters één voor één. Deze aangepaste variant leest met behulp van sensoren en kleine cameraatjes meer zoals een menselijke lezer zou doen.   Het moeilijke hierbij was wel dat het beeld beweegt en daardoor onduidelijk wordt, maar met een slim algoritme hebben ze dat in dit geval opgelost en haalden ze uiteindelijk eenzelfde nauwkeurigheid als een gemiddelde menselijke braille-lezer.  In de toekomst willen ze gaan kijken of ze deze techniek kunnen verwerken in een volledige robotische hand, met het idee dat het ooit in de buurt moet komen van al onze aftast- en vastpakvaardigheden. Lees hier meer over het onderzoek: Robot trained to read braille at twice the speed of humans. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Genoeg boeken en cursussen die zeggen dat het kan: jezelf charismatischer maken. Of in ieder geval: zo overkomen op anderen. Maar wat zegt een persoonlijkheidsonderzoeker daarover?  In dit artikel van BBC Science Focus wordt met expert Ryne Sherman besproken of de verschillende facetten van charisma te trainen zijn. Al vrij snel wordt duidelijk: makkelijk is het niet. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers hebben een methode ontwikkeld waarmee voor het eerst razendsnel de bewegingen van meerdere eiwitdeeltjes in een bacteriële cel tegelijk gevolgd kunnen worden. De methode is interessant voor allerlei onderzoeken en toepassingen waarin processen in cellen een rol spelen. Zelf bestudeert onderzoeker Koen Martens bijvoorbeeld vooral DNA-herstel en dat doet hij in een wel heel bijzonder organisme.  Lees hier meer over het onderzoek: Tracking Molecules at Turbo Speed of Nieuwe manier om beweging in cel te volgenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Veel mensen zijn inmiddels gewend om notities, berichtjes aan anderen, agendapunten, boodschappenlijstjes en hersenspinsels in hun telefoon of laptop te tikken.   Maar daar moeten we misschien toch weer een beetje op terugkomen, menen onderzoekers. Schrijven met de hand zou namelijk veel beter zijn voor zowel ons geheugen als onze taalvaardigheid.   In dit Noorse onderzoek bestuurden ze hersenverbindingen en hersenactiviteit terwijl ze de twee schrijfstijlen met elkaar vergeleken. Ze zagen dat er tijdens het schrijven met de hand veel complexere patronen te zien waren dan tijdens het typen.  Activiteit die gelinkt wordt aan het opslaan en verwerken van informatie. Iets wat dus belangrijk is voor het leren en onthouden van nieuwe dingen.   Nou is het wel een onderzoek dat is uitgevoerd met een beperkte groep universiteitsstudenten. Ook schreven de deelnemers met een digitale pen op een touchscreen en typten ze met één vinger. Daar zou je zeker nog wat van kunnen zeggen. Al verwachten de onderzoekers dat het schrijven op een touchscreen geen verschil zou moet maken.   Het is natuurlijk ook niet onlogische dat de handbewegingen die we met schrijven gebruiken meer van onze hersenen vragen dan type-bewegingen. Krullen en lussen in plaats van tikken op toetsen.   Die verschillen in hersenactiviteit zouden mogelijk ook verklaren waarom kinderen die leren schrijven en lezen op een tablet meer moeite hebben met het uit elkaar houden van gespiegelde letters als de kleine ‘b’ en 'd’. Ze hebben het simpelweg niet gevoeld tot in hun vingers.   Dus. Haal die pen maar weer uit de kast. En doe in ieder geval je volgende boodschappenlijstje met de hand, zou ik zeggen. Lees hier meer over het onderzoek: Writing by hand may increase brain connectivity more than typing on a keyboard  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Van de noordelijke witte neushoorn bestaan nog maar twee dieren. Twee vrouwtjes in Kenia die 24 uur per dag worden bewaakt. Beide kunnen ze geen jongen meer krijgen en dus is het einde voor deze soort in zicht.   Toch is er nog wel enige hoop. In de vorm van 30 embryo's. Als het lukt om een andere neushoornsoort als draagmoeder te laten fungeren, dan is het misschien nog niet te laat. Makkelijk is dit plan niet. Maar een succesvolle eerste embryotransplantatie in een zuidelijke witte neushoorn laat nu zien dat het niet onmogelijk moet zijn.   Het plaatsen van de embryo's vond plaats in september vorig jaar. De embryo's kwamen van een zuidelijke witte neushoorns en werden bij draagmoeders van dezelfde soort geplaatst. Met een succesvolle zwangerschap als gevolg.   Alleen stierven zowel de vader als de zwangere moeder helaas aan een bacteriële infectie die niets met de ingreep te maken had. Het baby'tje dat de moeder in haar droeg was toen 70 dagen oud. Dat is maar een heel klein stukje van de totale draagtijd, die 16 maanden duurt. Toch is het piepkleine diertje volgens de onderzoekers het bewijs dat het moet kunnen.   Nou is het wel zo dat de embryo's die er nog zijn van de noordelijke witte neushoorn van de eitjes van één vrouwtje en twee mannetjes zijn gemaakt. Dat betekent dat zelfs als het lukt om meerdere jonge dieren geboren te laten worden er niet genoeg genetische variatie is om een gezonde populatie te beginnen. Dat hopen onderzoekers in de toekomst op te lossen met genetische aanpassingen, onder andere met behulp van genetisch materiaal van het dier uit musea.   Maar dat is op de zaken vooruitlopen. Eerst kijken of een IVF-zwangerschap überhaupt lukt. In mei of juni van dit jaar, wordt de eerste poging gedaan. Lees hier meer: Just two northern white rhinos remain. The species’ first IVF pregnancy could save them from extinctionSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Marien bioloog Jeroen Hoekendijk onderzocht voor het NIOZ en de universiteit van Wageningen of het mogelijk is om het tellen van zeehonden met de computer te doen, in plaats van met de hand.  Dat op zich zou het onderzoekers al veel makkelijker maken, maar als dit ook nog eens lukt met satellietbeelden, of minder scherpe foto's, dan zouden de zeehondenpopulaties in het Noordpoolgebied ook veel beter in de gaten gehouden kunnen worden.  Hoekendijk en zijn collega's is het gelukt om een slim computermodel te ontwikkelen en testen, waarmee dat zou moeten kunnen. Ze vonden zelfs een oplossing voor het onderscheiden van verschillende soorten zeehonden, want dat gaat op foto's die van heel hoog zijn genomen niet zomaar.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een miezerig invasief miertje zal je niet direct zien als een waardige vijand voor een machtige Afrikaanse leeuw. Toch blijkt uit nieuw onderzoek dat mieren het de leeuwen in Oost-Afrika behoorlijk moeilijk maken. Ze zijn zelfs van invloed op het dieet van de grote katten.  Tientallen jaren bestudeerden wetenschappers met zenders, camera's, satellieten en modellen het ecosysteem in een wildpark in Kenia. Naast een indrukwekkende hoeveelheid dieren, vind je daar ook de acaciaboom.   De bladeren van deze boom zijn een gewilde snack onder de planteneters, maar de boom heeft daar iets op bedacht. Een samenwerking met een lokale miersoort. Zij een veilig huis, de boom een leger van beestjes dat de strijd aangaat met hongerige olifanten en giraffen.  Een complexe balans, die al heel lang goed werkt. Maar 15 jaar geleden arriveerde een invasieve miersoort - de glimmende dikkop - die de boel in de war begon te schoppen. De met mensen meegereisde mierensoort opende de aanval op de boommieren. Wat de acaciabomen steeds vaker onbeschermd achterlaat.   En dat heeft een watervaleffect zien de onderzoekers. Olifanten hebben ineens alle kans om hele bomen te strippen. De leeuwen die in de omgeving leven zijn daardoor de beschutting kwijt die ze onder andere nodig hebben voor het besluipen van zebra's.   De leeuwen moeten nu improviseren. Steeds vaker gaan ze achter buffels aan, maar dat is geen makkelijke prooi. Terwijl er inmiddels pogingen worden gedaan om een deel van de bomen te redden, moet nog maar blijken of dat op tijd is voor de leeuwen.   En zo kan zelfs het kleinste schakeltje in de natuur een gigantische verschuiving in gang zetten.   Lees hier meer over het onderzoek: Tiny ant species disrupts lion’s hunting behaviorSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Nederlandse onderzoekers hebben een nieuwe methode ontwikkeld om biokoolstof te produceren voor diverse toepassingen. Het zou onder andere heel geschikt zijn om veen mee te vervangen in potgrond. Ook wordt gekeken of het uiteindelijk fossiele koolstof in batterijen, in de staalindustrie, in de waterzuivering en in cement kan vervangen. In deze audio hoor je onderzoeker Rian Visser. Lees hier meer over het onderzoek: TNO ontwikkelt methode om biokoolstof te producerenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een Nederlands satellietinstrument heeft voor het eerst succesvol data via een laser naar de aarde verstuurd. De geslaagde test is een belangrijke mijlpaal voor de ruimtevaartindustrie in ons land. Dick de Bruijn van TNO legt uit wat de techniek ook alweer inhoudt, wat ze nu precies is gelukt en wat er de komende tijd gaat gebeuren. Een animatie over het experiment vind je hier: How does laser satellite communication work? Meer lezen over het project kan onder andere ook hier: Optische satellietcommunicatieSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Hij was gigantisch en angstaanjagend en... slank? Uit nieuw onderzoek zou blijken dat de enorme prehistorische Megalodon haai een stuk minder bonkig was dan eerder werd gedacht.   We zijn natuurlijk constant onze ideeën over uitgestorven dieren aan het bijschaven, onder andere omdat we met elke technologische stap vooruit of nieuwe fossiele vondst weer nieuwe details ontdekken.  Nu zouden we dus ook ons beeld van The Meg moeten bijstellen. Niet massief als een witte haai, maar langer en slanker. Dat baseren onderzoekers op een analyse van een incomplete set fossiele wervels.   Volgens deze groep wetenschappers zijn er in het verleden wat foute aannames gedaan over Megalodon. Zo zou als vergelijkingsmodel meer dan eens een jonge witte haai gebruikt zijn, terwijl er toch echt duidelijke anatomische verschillen aan te wijzen zijn. Er bestaan nu van eenzelfde fossiel verschillende schattingen in lengte. Dat schiet natuurlijk niet op.   Eerder onderzoek suggereerde dat Megalodon een stuk minder snel heeft gezwommen dan eerder werd gedacht. Dat zou aansluiten bij de langere slankere lichaamsvorm die hij volgens dit laatste onderzoek moet hebben gehad.   Maar om helemaal zeker te weten hoe het dier er ooit uitzag zou het wel nog steeds nodig zijn om ten minste één volledig skelet te vinden. Massief en snel, of slank en sloom: een ontmoeting met dit roofdier moet in beide gevallen behoorlijk angstaanjagend zijn geweest. Met dank aan: Huge, fearsome … and slender: rethink megalodon body shape, experts saySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Er wordt al jaren hard gewerkt aan een bloedtest voor het diagnosticeren van Alzheimer. Onderzoekers van een Zweedse Universiteit hebben één van de reeds ontwikkelde testen nu nader onderzocht. Hun conclusie: dit werkt evengoed als een ruggenprik of hersenscan. Omdat een ruggenprik invasief en onprettig is en een scan vaak enorm kostbaar, is de hoop dat een bloedtest een makkelijk en goedkoop alternatief is voor het stellen van de diagnose. Zeker als we ooit richting bevolkingsonderzoeken willen bewegen. Het uitvoerig bestuderen van ontwikkelde bloedtesten was nog moeilijk, omdat er vaak niet genoeg testen beschikbaar waren. Experts reageren hoopvol op een onderzoek waarin dat wel gelukt lijkt te zijn. Hierin werd gekeken naar een bestaande bloedtest die de aanwezigheid van het eiwit p-tau217 aantoont. Volgens de onderzoekers lukt het met de test evengoed als met een ruggenprik en zelfs beter dan met een scan om aan te tonen of er sprake van Alzheimer is. Het onderzoek zelf vind je hier: Diagnostic Accuracy of a Plasma Phosphorylated Tau 217 Immunoassay for Alzheimer Disease Pathology Er werd onder andere hier over geschreven: Blood test could revolutionise diagnosis of Alzheimer’s, experts say en hier New blood test that screens for Alzheimer’s may be a step closer to reality, study suggests. Hier vind je meer info over ALZpath, het bedrijf achter de test.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Japan is sinds afgelopen vrijdag het vijfde land op de maan. Wel is het nog onduidelijk hoe het precies gaat aflopen met hun maanlander SLIM. De zonnepanelen doen het niet en na een paar uur waren de batterijen leeg. Maar terwijl alle ogen en schotels gericht waren op SLIM, keken ze bij de radiotelescoop in Dwingeloo naar iets anders: een klein apparaatje dat tijdens de landing over boord werd gegooid. Waarom? Vanaf dat hoppertje werd door Japanse radioamateurs een signaal gestuurd dat ze hier in Nederland beter binnen konden halen dan in de Japanse controlekamer zelf lukte. Daarmee hebben ze ook in Dwingeloo een primeur: ze ontvingen de eerste amateurradio vanaf de maan.  Tammo Jan Dijkema, vrijwilliger bij de radiotelescoop in Dwingeloo en onderzoeker bij Astron, vertelt meer over wat ze hebben ontvangen en wat daar nou zo bijzonder aan is. Lees hier meer over de maanmissie: Japan’s successful Moon landing was the most precise ever of Japan hopes sunlight can save stricken Slim Moon lander. En hier meer over wat ze in Dwingeloo hebben gedaan: UHF-signalen van Japanse maanrover ontvangen in DwingelooSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De mens heeft een enorme invloed gehad op hoe dieren, vooral huisdieren, er nu uitzien. Zo heeft de manier waarop we honden hebben gefokt er waarschijnlijk voor gezorgd dat ze nu voornamelijk bruine ogen hebben.   Nu denken onderzoekers dat we ook van invloed zijn geweest op hoe ze kwispelen. Vandaag de dag wordt de kwispelende staart van dit trouwe gezelschapsdier gezien als een uiting van gevoel. Een blij gevoel over het algemeen. Maar hoe is dat gedrag ooit ontstaan?   Uit onderzoek is bijvoorbeeld al gebleken dat door mensen opgevoede hondenpuppies veel meer kwispelen dan door mensen opgevoede wolvenpups. Ook is al eens ontdekt dat honden naar rechts kwispelen bij positieve ervaringen, zoals het terugzien van hun baasje, maar naar links bij spannende situaties waaruit ze zich willen terugtrekken.   Honden kwispelen meer dan andere hondachtigen, ook als ze volwassen zijn. Vermoedelijk heeft dat met ons selectieproces bij het fokken te maken gehad. En mogelijk deden we dat, opperen deze wetenschappers nu, omdat de mens enorm gevoelig is voor ritme.   Er is wel flink wat onderzoek nodig om dat met meer zekerheid te kunnen zeggen. Er zijn ook genoeg andere aannemelijke theorieën. Mogelijk hebben we erop geselecteerd tijdens het fokken omdat we de kwispelcommunicatie prettiger vinden dan geblaf. Lees hier meer over het onderzoek: Dogs may wag their tails so much due to rhythm-loving humans, scientists saySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Potvissen: ze kunnen 15 meter lang worden, 45.000 kilo wegen en wel twee uur duiken op zoek naar eten. En, weten we nu: ze leven in gigantische sociale groepen van wel 20.000 individuen. Voornamelijk vrouwen en kinderen.   Voor het onderzoek werden geluidsopnames en dronebeelden gebruikt. Zo konden ze onder andere horen hoe de groepen zich van elkaar onderscheiden: door hun morsecode achtige dialecten. In de Stille Oceaan vonden ze in totaal zeven van dit soort grote clans, elk met hun eigen dialect.   De groepen komen elkaar af en toe tegen, zagen ze, maar daten gebeurt alleen binnen de eigen groep. Volgens de onderzoekers lijkt het alsof ze zich bewust zijn van hun verschillen en dit ook in stand houden. Inderdaad: niet heel veel anders dan cultuur werkt bij ons.  In de potvismaatschappij lijkt ook sprake te zijn van overleg in plaats van hard leiderschap. Beslissingen lijken gezamenlijk te worden gemaakt. ‘Soms', vertelt een onderzoeker, ‘deed een groep er wel een uur over om te bedenken welke kant ze op zouden gaan’.   Ze dachten ook sporen te zien van menselijke beïnvloeding. Potvissen kunnen wel 80 worden, sommige hebben de tijd nog meegemaakt waarin er vrij op ze gejaagd werd. Dieren die in gebieden leven waar ook nu nog gejaagd wordt, laten een verminderde vruchtbaarheid, kleinere lichaamsgrootte en gefragmenteerde leefgroepen zien.   De onderzoekers hopen nu dat ze verder terug in de tijd, eigenlijk voor onze bemoeienis kunnen kijken naar de geschiedenis van dit enorme dier. Makkelijk wordt dat niet, interessant ongetwijfeld wel. Lees hier meer over het onderzoek: Sperm whales live in culturally distinct clans, research findsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben de James Webb telescoop gericht op het oudste heelal dat eerder is gevonden door de Hubbletelescoop. In het binnenste van dat heelal ontdekten ze iets indrukwekkends: een superzwaar zwart gat. Het is het oudste zwarte gat dat ooit is gedetecteerd.  Dat er zo vroeg in het universum - namelijk 400 miljoen jaar na de oerknal - al zo'n zwaar zwart gat kon ontstaan verbijstert onderzoekers wereldwijd. Van de superzware zwarte gaten die we al kenden, zoals die in het centrum van onze Melkweg, werd gedacht dat ze er miljarden jaren over hebben gedaan om zo groot te groeien.   Maar dit nieuwe superzware zwarte gat moet in een veel kortere tijd heel groot zijn geworden. Vermoedelijk kunnen zwarte gaten ook groot geboren worden, of eet het zwarte gat veel sneller materie uit de omgeving op. Dat zou dan zo'n vijf keer sneller moeten zijn dan wat tot nu toe voor mogelijk werd gehouden.   Het kleine heelal waarin dit superzware zwarte gat zich bevindt is met zo'n vreetzak geen lang leven gegund. Dat betekent ook het einde van het zwarte gat zelf, want met dat geschrok hindert het de formatie van sterren en heeft het uiteindelijk zelf niets meer om op te eten.   Lees hier meer over het onderzoek: Astronomers detect oldest black hole ever observedSee omnystudio.com/listener for privacy information.

15 jaar geleden werden tijdens de onbemande Mars Express-missie indrukwekkende afzettingen ontdekt op de evenaar van de planeet. Het was alleen niet duidelijk waar de formatie uit bestond. Misschien stof en as, mogelijk iets anders.   Die duidelijkheid lijkt er nu wel te zijn: het moet gaan om een enorme laag ijs, van wel 3.7 kilometer dik. Dat blijkt uit de analyse van nieuwe radarbeelden. Het gaat om een hoeveelheid die, als het zou smelten, het hele oppervlak van Mars zou bedekken met een laag water van 1.5 tot bijna 3 meter.   De volgende vraag is: wanneer is deze ijs-formatie ontstaan? En hoe zag de planeet er destijds uit? Als bevestigd kan worden dat het hier om waterijs gaat, dan zou dat volgens de onderzoekers ons kennis over de klimaatgeschiedenis van de Rode Planeet enorm verrijken.   Ook is de locatie van deze ijsafzettingen gunstig voor toekomstige missies naar Mars. Het is één van de weinige plekken waar een basis gebouwd zou kunnen worden en dan is een grote hoeveelheid water om de hoek behoorlijk gunstig. Lees hier meer over het onderzoek: Buried water ice at Mars's equator?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het Uruguayaanse Ministerie van Milieu heeft het Nederlandse TNO ingeschakeld om te helpen bij het beter in kaart brengen van de luchtvervuiling in het land.  Daar gaan ze verschillende technieken voor inzetten. Anton Leemhuis van TNO vertelt meer over wat er precies gemeten gaat worden, hoe ze dat gaan doen en waarom het belangrijk is om dit soort projecten op te zetten in andere landen.  Lees hier meer: TNO ondersteunt Uruguay in gebruik satellietdata bij voorspelling luchtkwaliteit Lees hier het artikel van het FD (abonnement nodig): De groene revolutie in Uruguay van wind en waterSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het gaat enorm slecht met het koraal in het Caribisch gebied. Er wordt dan ook van alles geprobeerd om hier nog wat aan te veranderen. Eén van de mogelijke oplossingen komt uit een dierentuin in Rotterdam.  We spreken Sander van Lopik van Diergaarde Blijdorp, oprichter van het RoffaReefs-project. Daarin ligt de nadruk niet op het koraal zelf, maar op de belangrijke rol van de vissen die er in en rondom leven. Tijdens hun poging om in de riffen van Bonaire met een drijvende kraamkamer de lokale vissoorten op te kweken, ontdekten ze nog iets: waar ze eigenlijk aan werken is een enorme niet eerder gemaakte database met waardevolle kennis over de voortplanting van tropische vissen.  Lees hier meer over de rol van Diergaarde Blijdorp: Blijdorp omarmt RoffaReefs Zelf meewerken aan dit project? Neem dan even via Blijdorp contact op. Ze zoeken nog studenten die naar Bonaire willen komen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Sportzweet en angstzweet hebben een heel andere samenstelling. Niet zo gek, want ze hebben ook een heel ander doel. En belangrijk: deo helpt niet tegen angstzweet. Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Eliane Neuteboom.See omnystudio.com/listener for privacy information.

We weten al dat het gebeurt sinds de jaren zestig: Bdellovibrio bacterivorous is een rovende bacteriesoort die in staat is om andere soorten op te sporen en te doden.   Dat doet de bacterie door de cel binnen te dringen en die van binnenuit op te eten, om vervolgens naar buiten te barsten.  Maar om dit te doen, moet de bacterie toegang krijgen tot het slachtoffer. Ze moeten zich op de één of andere manier hechten. Maar omdat de slachtoffers die ze kiezen enorm gevarieerd zijn, snapten onderzoekers niet hoe ze dit deden. Hoe kunnen ze zich hechten aan al die verschillende vormen?   Daar zijn ze nu achter: de bacterie heeft verschillende lange sliertachtige eiwitten op het oppervlak. Een stuk of twintig. Een beetje als een sleutelbos. Waarbij elke sleutel toegang geeft tot een ander slachtoffer. Het lukte de onderzoekers zelfs om één zo'n sleutel-slachtoffercombinatie te achterhalen. Waarom doen ze hier nou al zolang onderzoek naar en is het nieuws dat dit nu is ontdekt: snappen hoe deze bacterie dit doet, kan wellicht zorgen voor een nieuwe manier om met behulp van deze bacterie andere, voor ons schadelijke bacteriën op te sporen en te doden. Nu nog achterhalen welke sleutels bij welke sleutelgaten horen. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists solve mystery of how predatory bacteria recognizes preySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Waarschijnlijk heeft er honderden miljoenen jaren lang water gestroomd door de riviervalleien van de planeet Mars. Veel langer dan eerder werd gedacht. Maar dat stromende water werd wel afgewisseld met lange droge periodes.  Lees hier meer over het onderzoek: Water May Have Flowed Intermittently in Martian Valleys for Hundreds of Millions of Years, waarin naar de inslagkraters op de rivierbodem is gekeken om te bepalen wanneer en hoelang het water stroomde.  En hier meer over het werk van onderzoeker Lonneke Roelofs van de Universiteit Utrecht, ook te horen in deze audio.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Veel en vaak verhalen lezen zorgt voor sterkere sociaal-cognitieve vaardigheden, zoals empathie. Bij zowel kinderen als volwassenen. En dat zorgt er weer voor dat we ons tijdens het lezen beter en sneller kunnen inleven in personages. Dat blijkt uit onderzoek van taalwetenschapper Lynn Eekhof van de Radboud Universiteit. Ze promoveerde vandaag op dit onderwerp: Verdiep je empathie door meer en vaker te lezen!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben dankzij oeroud genetisch materiaal een beter beeld gekregen van hoe sommige genetische aanpassingen hun weg naar Europa hebben gevonden. Eén daarvan is een verhoogd risico op de ziekte MS.   De oorspronkelijke dragers zijn in drie golven naar ons continent gekomen. De eerste golf vond zo'n 45.000 jaar geleden plaats, toen jagers-verzamelaars vanuit Azië deze kant op kwamen. Rond 11.000 jaar geleden trokken boeren uit het Midden-Oosten naar Europa en 5000 jaar geleden voegden zich daar ook nog herders uit het westen van Azië bij.   Wat werd gedacht is dat de meeste genetische verschillen die we nu zien zijn ontstaan doordat al deze groepen en de al aanwezige populatie zich mengden en mensen zich door de tijd heen aanpasten aan de omstandigheden in verschillende delen van Europa. Maar dat blijkt toch niet het geval te zijn.   Zo zagen de onderzoekers onder andere dat sommige migratiegroepen vrijwel niet mixten met de bewoners die er al waren, maar dat bestaande populaties op sommige plekken zijn verdreven en vervangen. In Denemarken is dit bijvoorbeeld het geval.   Ook ontdekten ze dat moderne mensen veelal genetische sporen van alle drie de migratiegroepen bij zich dragen, maar afhankelijk van de leefplek vaak meer van de één dan van de ander.   Veel van de genetische kenmerken die wij nu nog hebben, waaronder genen die fysiologische kenmerken als lengte aansturen en genen die voor een verhoogde kans op sommige ziektes zorgen, zijn terug te voeren naar één van de drie stromingen.   Zo is een verhoogd risico op MS bijvoorbeeld meegekomen met de laatste golf uit het westen van Azië. Mogelijk leverden dezelfde genen oorspronkelijk ook een evolutionair voordeel op en is dat waarom ze zo sterk zijn doorgegeven. Lees hier meer over het onderzoek: Ancient DNA reveals origins of multiple sclerosis in EuropeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Zo'n drie meter lang en tegen de 300 kilo was ie waarschijnlijk: de grootste aapachtige die ooit over de aarde liep. Onderzoekers weten nu iets beter waarom andere soorten het wel hebben gered, maar deze reus, Gigantopithecus blacki, het niet heeft gehaald.  Antropoloog Ralph von Koenigswald was degene die, 90 jaar geleden, in een apotheek in Hong Kong de eerste enorme tand van het uitgestorven dier vond. Inmiddels hebben onderzoekers in grotten verspreid door China in totaal vier kaakbotten en zo'n 2000 tanden gevonden. Maar dat is het ook. Andere delen van het skelet zijn nooit ontdekt en dat maakt het nogal moeilijk om veel over de enorme aap te kunnen zeggen.  En dus hebben onderzoekers bestaande fossielen en de bodem op de plek waar deze werden gevonden nog eens beter bestudeerd. Zes verschillenden technieken werden gebruikt om te bepalen wanneer het dier heeft geleefd en in welke omstandigheden het uitstierf.  De nieuwe schatting zegt dat de aapachtige het vol heeft gehouden tot zo'n 295,000 tot 215,000 jaar geleden. En terwijl tanden van veel oudere exemplaren van het dier tekenen laten zien van een overvloed aan voeding en water, suggereren tanden van de laatst levende exemplaren dat hun dieet flink veranderde en ze minder voedingsstoffen binnenkregen.  In deze periode waren er ook veranderingen in het landschap. Minder dichte bossen en meer open vlaktes. Andere, ook uitgestorven, aapachtigen uit die tijd lijken zich beter te hebben aangepast. Eén orang-oetangsoort, die langer doorleefde, werd bijvoorbeeld kleiner. Waarschijnlijk om hoog in de bomen te kunnen klimmen op zoek naar vruchten. G. blacki werd in die tijd juist groter. Te lomp wellicht om bij de goede snacks te kunnen.   Om een nog accurater beeld van de leefomstandigheden en lichaamsgrootte van het dier te krijgen zouden wel nog meer fossielen nodig zijn, van andere delen van het lichaam. Terug naar de grotten dus. Lees hier meer over het onderzoek: Why did the world’s biggest ape go extinct?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een heleboel fossiele materialen kunnen tegenwoordig vervangen worden door biomaterialen. Denk bijvoorbeeld aan plastic of kleding gemaakt van plantenmateriaal. Het idee hierachter is natuurlijk dat dit beter is voor het milieu.   Maar in hoeverre is dat ook zo? Onderzoekers van de Radboud Universiteit legden de resultaten van 130 internationale studies naast elkaar om daar antwoord op te kunnen geven. Ze keken naar de hele keten: van grondstofwinning, tot productie en afvalverwerking.   Zo zagen ze dat gemiddeld genomen biomaterialen 45 procent minder CO2 uitstoten dan hun tegenhangers gemaakt van fossiele brandstof. Maar er zijn wel grote verschillen tussen de biomaterialen. Geen één is volledig klimaatneutraal, al kwamen enkelen al wel in de buurt. Sommigen stoten zelfs meer CO2 uit dan de fossiele variant.   Willen we op grote schaal overstappen op biomaterialen, dan is er dus nog wel wat werk aan de winkel. Naast uitstoot ook wat betreft andere effecten van de productie van biomaterialen.   Meer plantmateriaal betekent in sommige gevallen namelijk ook meer kunstmest, en dat heeft ook gevolgen voor het milieu. Het is volgens de onderzoekers dus belangrijk om naar het hele plaatje te blijven kijken. Zodat we niet het ene probleem met het volgende probleem vervangen. Lees hier meer over het onderzoek: Biomaterialen leiden tot een forse reductie in broeikasgasemissies, maar nog niet klimaatneutraalSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Terwijl kleinere voertuigen steeds vaker elektrisch zijn, is dat voor het massatransport - denk vliegtuigen en schepen - een stuk moeilijker te realiseren. Daarom wordt er hard gewerkt om dan in ieder geval alvast de brandstoffen die ze nu nog nodig hebben te verduurzamen.   Zo maakt een Engels bedrijfje – het zit nog in een testfase, maar toch - al kerosine van rioolslib. In Eindhoven kijken onderzoekers met veel interesse naar het plantaardige lignine als alternatief voor aardolie. Dat vind je naast suiker in biomassa.   Nou kunnen suikers worden omgezet in ethanol, en kun je chemicaliën en brandstoffen maken van lignine. Het probleem is dat dit laatste alleen nog niet efficiënt genoeg lukt om rendabel te zijn.   Dat heeft ermee te maken dat de sterke koolstof-koolstofverbindingen in lignine moeilijk uit elkaar te krijgen zijn. En daar hebben onderzoekers van de TU Eindhoven nu een oplossing voor gevonden.  Door de koolstofverbindingen eerst te activeren op metalen nanodeeltjes raken ze verzwakt. Daardoor zijn ze een stuk makkelijker te kraken in de volgende stap van het proces.  Uiteindelijk maakt deze combinatie een veel hogere opbrengst mogelijk, wat volgens de onderzoekers hernieuwbare brandstof op basis van lignine eindelijk commercieel levensvatbaar maakt. Lees hier meer over het onderzoek: Het kraken van koolstof-koolstofverbindingen in lignine om duurzame vliegtuigbrandstoffen te makenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben in een grot een gefossiliseerd stukje van de buitenste laag van de huid van een oeroud reptiel ontdekt. Het is het oudste huidfossiel dat tot nu toe is gevonden. 21 miljoen jaar ouder dan de vorige recordhouder.  Met het geribbelde oppervlak lijkt het een beetje op de huid van een krokodil, maar het heeft ook kenmerken die gevonden worden bij slangen en wormhagedissen. Het moet dus om een reptiel gaan, maar omdat er geen botten zijn gevonden of andere overblijfselen, weten de onderzoekers niet precies om welk soort het moet gaan.   Het vinden van restanten van deze laag van de huid, ook al gaat het in dit geval maar om een stukje niet groter dan een vingernagel, geeft belangrijke informatie over de evolutie van dieren. Bij de transitie van leven in het water naar leven op het land was die beschermende buitenste laag huid namelijk erg belangrijk.  Huid en ander zacht weefsel blijven zelden bewaard, maar in dit geval is dat door unieke omstandigheden wel gebeurd. Het grottensysteem in Oklahoma waarin de vondst werd gedaan was waarschijnlijk vrij van zuurstof en rijk aan fijne klei, wat beiden de afbraak van de fossielen geremd kan hebben. Ook lekte er olie door deze grotten, wat ook moet hebben bijgedragen aan het behoud van de huid. Lees hier meer over het onderzoek: Oldest known fossilized skin is 21 million years older than previous examplesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het meer dan honderd jaar oude BCG-vaccin blijkt bij sommige mensen 'slapende' immuuncellen wakker te maken. Het begrijpen van dit mechanisme en weten waarom het vaccin niet bij iedereen hetzelfde effect heeft is heel belangrijk voor de ontwikkeling van nieuwe, betere vaccins tegen infectieziektes als tuberculose, hiv en malaria. Voor alle drie geldt dat die verbetering nog hard nodig is.  We bespreken de ontdekking met internist infectioloog van het Radboudumc: Mihai Netea. Meer over het onderzoek lees je hier: Vaccin versterkt aangeboren immuniteit bij mensen met ‘slapende’ immuuncellenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Vingerafdrukken zijn nog altijd een belangrijk onderdeel van forensisch onderzoek. In veel zaken gaven ze de doorslag en linkten ze een dader aan een wapen of plaats delict. Maar stel die dader doet op twee locaties iets misdadigs. Op de ene laat diegene een vingerafdruk van de duim achter en op de ander een vingerafdruk van de wijsvinger. Dan zijn die twee niet zomaar aan elkaar te linken. Want: elke vingerafdruk is uniek geldt niet alleen per persoon, maar zelfs per vinger aan dezelfde hand. Werd gedacht.   Dat spreken onderzoekers van de universiteit van Columbia nu tegen. 60.000 vingerafdrukken gingen in paartjes een algoritme in, sommige waren van verschillende mensen, sommige van dezelfde persoon maar andere vingers.   Na wat training kon het algoritme met behoorlijk wat zekerheid - bijna 80 procent - aangeven wanneer twee vingerafdrukken van verschillende vingers van dezelfde persoon waren. Toch waren collega-onderzoekers en forensische experts sceptisch. Uniek is uniek. Dit kan niet kloppen. Paper niet geaccepteerd.   De onderzoekers gingen door met het trainen van hun algoritme. Met meer data bleef het AI-systeem verbeteren. Maar weer werd de publicatie geweigerd.   Eén van de open vragen bleef namelijk: wat ziet dit algoritme dat experts al die tijd hebben gemist? Wat bleek: het kijkt niet naar de vertakkingen en eindpuntjes van de tekeningen in vingerafdrukken, maar naar de middelste golfjes en bochtjes.   Ondanks dat het algoritme nog niet goed genoeg is om de doorslag te geven in een strafrechtelijke zaak, kan het al wel richting geven in een onderzoek. De verwachting is dat het met meer data alleen nog maar beter zal gaan werken. Voor nu was het genoeg om uiteindelijk toch een paper gepubliceerd te krijgen. Lees hier meer over het onderzoek: AI discovers that not every fingerprint is uniqueSee omnystudio.com/listener for privacy information.

19 januari 2038, om veertien minuten en zeven seconden na vier uur 's nachts is de tijd op. In elk geval voor computers. Logisch, want dat is 2.147.483.648 seconden na middernacht 1 januari 1970. Gelukkig kunnen we makkelijk tijd bij maken. Elke woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onder het vernieuwde plein bij de oude ingang van Diergaarde Blijdorp vind je tegenwoordig 5000 - deels holle - betonnen bufferblokken. Daarmee zijn de zakkende straatstenen verhoogd, maar ze zitten er ook zodat regenwater kan worden opgeslagen. Regenwater dat na zorgvuldig zuiveren weer kan worden ingezet in de dierentuin. En dat scheelt flink wat drinkwater. We spreken Rene Reusen, verantwoordelijk voor alle bouwprocessen in de dierentuin, Dorian Hill van Bufferblock en Kieran Dartée van Field Factors over dit gezamenlijke project.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In een stad kun je als onderzoeker niet zomaar alles testen. Zelfs op een universiteitscampus kan het lang niet allemaal. Wetenschappers uit Delft hebben daar al een tijdje een mooie oplossing voor: ze doen hun experimenten eerst tussen de olifanten en zeeleeuwen.  Lindsey Schwidder van het TU Delft Innovation & Impact Centre vertelt in deze aflevering meer over de verschillende experimenten die hun studenten en onderzoekers uitvoeren in Diergaarde Blijdorp in Rotterdam.  In deze audio hoor je ook Leon Haimes van Reefy over een nieuw soort kunstmatig rif dat zowel dient als golfbreker als voor de bevordering van biodiversiteit. En Jelle Dercksen, hij doet onderzoek naar het opsporen en monitoren van dieren aan de hand van eDNA in het water. Meer over het onderzoek naar slimme wateropslag en waterzuivering hoor je in deze aflevering.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Terwijl wij hier tijdens de jaarwisseling voor miljoenen aan vuurwerk omhoog zagen gaan, ging er in Antarctica iets heel anders de lucht in: een telescoop aan een ballon ter grootte van een voetbalveld. En met succes, weten we inmiddels.  We praten bij met onderzoeker Jose Silva van SRON. Hij was bij de voorbereidingen en de lancering. Eerder spraken we hem ook al over de voorbereidingen en hoe het is om op Antarctica te werken. Die afleveringen vind je hier: Ballontelescoop Gusto klaar voor vertrek vanaf AntarcticaTelescoop die aan ballon de lucht in zal gaan is aangekomen op AntarcticaSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor veel van ons geldt: als we ouder worden, werkt ons gehoor minder goed. Je kunt dan gehoorapparaatjes aanschaffen. Maar ondanks dat ze vandaag al een stuk minder opvallen dan vroeger, kiezen er toch nog altijd aardig wat mensen voor om zonder door het leven te gaan. Het gehoorverlies op de koop toe nemend.   In de VS draagt bijvoorbeeld slechts 1 van de 10 mensen die het nodig heeft een gehoorapparaat. In het Verenigd Koninkrijk is dat 3 op de 10. Geen goeie cijfers, zeggen onderzoekers nu, want wat blijkt: het dragen van gehoorapparaatjes als je ze nodig hebt kan de kans op overlijden met zo'n 25 procent verminderen.   Waar dat hem volgens de onderzoekers in zit is de link tussen verbetering van het gehoor en mentale- en cognitieve gezondheid. Dit zou de algemene gezondheid weer ten goede komen en daarmee ook de levensverwachting.   Ze bestudeerden voor dit onderzoek meer dan 1800 mensen met gehoorverlies uit een groep van 10.000 deelnemers. Slechts 237 van de 1800 slechthorenden gebruikte regelmatig gehoorapparaatjes. Los van factoren als leeftijd, afkomst en inkomen bleek de kans op overlijden in de groep niet- of weinig-gebruikers 25 procent hoger te liggen.   Mocht je dus twijfelen of je wel of niet die gehoortest moet doen, of laat je de aangeschafte gehoorapparaatjes standaard uit, dan is dit wellicht het moment om actie te ondernemen. Lees hier meer over het onderzoek: Hearing aids reduce risk of death by almost 25 per cent, study findsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een hydrothermale bron, je weet wel: zo'n eruptiekanaal in de zeebodem, klinkt nou niet echt als de beste plek om te gaan leven. Donker, hoge druk, bizarre wisselingen in temperatuur, zuur met veel methaan en zwavel: ik zou er als zeedier met een grote boog omheen zwemmen. Maar sommige zeekomkommers gaan hier juist heel goed op.  Natuurlijk waren onderzoekers benieuwd naar dit dier dat in deze extreme omstandigheden kan overleven, want daar kunnen we vast weer van alles van leren. En dus zochten ze het hele genoom van een zeekomkommersoort uit die ze vonden in de buurt van deze bronnen op de bodem van de Indische Oceaan, op bijna 2500 meter diepte.   Van zeekomkommers die op andere plekken voorkomen hebben we deze data ook al en zo konden ze mooi zien dat de extreme zeekomkommer genetisch anders in elkaar zit. Het dier blijkt onder andere unieke genen voor DNA-reparatie en de regulatie van ijzer te hebben.  Naast het verder bestuderen van deze vondsten, willen de wetenschappers ook de andere dieren die leven op deze plekken beter gaan bekijken. Lees hier meer over het onderzoek: Some sea cucumbers like it hotSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In Noord-Groenland zijn de meer dan 518 miljoen jaar oude fossielen van een nieuwe diersoort gevonden. Het gaat om een grote worm met flinke kaken.   Het dier kreeg de naam Timorebestia, terror beest in Latijn. Nou is het met 30 centimeter misschien iets minder beestachtig dan je had verwacht, destijds was het één van de grootste zwemmende roofdieren en mogelijk één van de eerste vleeseters. Het was, zeg maar, de haai van z'n tijd.  De worm had vinnen, een antenne op zijn hoofd en dus die flinke kaken. Pijlwormen zijn de meest verwante nog levende familieleden. Al zijn die tegenwoordig een stuk kleiner en hebben ze niet langer kaken, maar buitenboordborstels om prooi mee te vangen.   De grote worm was toen der tijd niet het enige roofdier in zee, die plek moest hij onder andere delen met de Anomalocaris. Een opmerkelijk beestje dat moeilijk te omschrijven is, maar misschien nog wel het meest lijkt op een garnaal-inktvis-duizendpoot-zeekomkommer-combi. Nouja, zoek maar even op.   De onderzoekers konden zelfs zien wat er in de buik van hun fossiele megaworm zat: de restanten van een geleedpotige uit die tijd genaamd Isoxys. Bijzonder, want dit soort dingen blijven zelden goed genoeg bewaard.   In de omgeving waar deze ontdekking is gedaan vonden ze nog veel meer niet eerder ontdekte diersoorten. Op sommige van die verhalen moeten we nog even wachten, die onderzoeken zijn nog in volle gang. Lees hier meer over het onderzoek: ‘Giant’ predator worms more than half a billion years old discovered in North GreenlandSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Aan het einde van dit nieuwe jaar is het zover, dan zal Nasa's Parker Solar Probe met een snelheid van 195 kilometer per seconde langs onze zon racen, dichter bij het oppervlak dan welk door mensen gemaakt object ooit eerder kwam.   We landen praktisch op de ster, zegt een betrokken onderzoeker. Even voor de duidelijkheid: dat betekent nog steeds dat Parker zich op het dichtstbij zo'n 6.1 miljoen kilometer van de zon zal bevinden. Maar als je kijkt naar de totale afstand tussen de aarde en de zon, dan is dat wel slechts de laatste 4 procent.   De missie begon al in 2018. Toen werd het onbemande ruimtevaartuig gelanceerd. In de tussentijd is hij al langs de zon gevlogen, elke keer zal dat wat dichterbij zijn. Met aan het einde van dit jaar de spannendste vliegroute tot nu.   Eentje met ongekende uitdagingen. Want zo dichtbij de zon krijgt Parkers voorkant te maken met temperaturen van zo'n 1400 graden. De instrumenten die metingen moeten uitvoeren die ons meer moeten vertellen over de omstandigheden in de corona, de atmosfeer van de zon, zitten dan ook achter een dik en geavanceerd hitteschild. Dan alsnog zal het bezoekje extreem kort moeten zijn.   We weten nog een heleboel niet over de processen rondom de zon. Bijvoorbeeld over het ontstaan van zonnevlammen. En dus is de hoop dat Parker baanbrekende ontdekkingen zal doen. Lees hier meer over de missie: Nasa mission lines up to 'touch the Sun'See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor veel mensen met long-covid - ook wel post-covid - is het herkenbaar: een extreme vermoeidheid waardoor je bijna aan niets meer toekomt. Onderzoekers van het Amsterdam UMC tonen nu aan wat de lichamelijke oorzaak van die vermoeidheid is.  In deze audio hoor je Brent Appelman, arts-onderzoekers bij het Amsterdam UMC. Lees hier meer over het onderzoek dat hij en zijn collega's uitvoerden: Vermoeidheid van patiënten met post-covid heeft lichamelijke oorzaakSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Amerikaanse wetenschappers hebben ontdekt welk eiwit verantwoordelijk is voor de gele kleur in urine. Een vondst die onder andere kan helpen in onderzoek naar de link tussen de microben in ons spijsverteringsstelsel en verschillende ziektes.  Nou weten de meesten van ons wel dat de kleur van je plas iets kan zeggen over je gezondheid, of in ieder geval over hoeveel water je die dag hebt gedronken. Maar gek genoeg was dus nog niet bekend hoe die gele kleur nou precies ontstaat.   Het blijkt zo te zitten: wanneer rode bloedcellen in ons lichaam afbreken na zo'n zes maanden te hebben geleefd, wordt ook een feloranje bijproduct geproduceerd. Dat eiwit komt terecht in ons spijsverteringskanaal, waar het of als afval het lichaam uit wordt gewerkt, of deels opnieuw wordt opgenomen. Gebeurt dat opnieuw opnemen te veel, dan kun je daar ziek van worden.   Gelukkig zitten er in ons spijsverteringsstelsel microben die dit eiwit afbreken naar een ander bijproduct. Niet langer feloranje, maar wel gekleurd genoeg om onze plas geel te maken. Het idee dat dit laatste eiwit daar een rol bij speelt was er al langer, maar hoe het ontstaat wisten we nog niet.   Nu dit bekend is kunnen de onderzoekers gaan kijken hoe de verwerking en aanwezigheid van het eiwit van invloed is op verschillende ziektes. Lees hier meer over het onderzoek: What makes urine yellow? UMD scientists discover the enzyme responsibleSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers kunnen aan jouw tanden zien waar je vandaan komt. Dat werkt zo: in alles wat we eten zitten stoffen, zogeheten 'isotopen', die in je tandglazuur terechtkomen. Door die isotopen uit je tanden te halen en te analyseren, kunnen onderzoekers van alles te weten komen over waar jouw eten vandaan kwam. Zelfs al komt het eten dat je in je mond stopt lang niet altijd van de plek waar je woont, dan nog verraden de isotopen deels waar je vandaan komt. Mensen in verschillende delen van de wereld hebben immers nogal verschillende diëten; in Oost-Europa en Zuid-Amerika wordt aanzienlijk meer maïs en giers gegeten dan hier. Verraden de isotopen in je tanden dus zien dat je heel veel maïs en gierst hebt gegeten, dan is de kans groot dat je niet uit Nederland komt. De grote kracht van deze onderzoeksmethode blijkt in de combinatie van verschillende isotopen te zitten. Hoe meer je er combineert, hoe preciezer je kan bepalen waar een individu vandaan komt. Dat geldt zelfs voor mensen die vaak zijn verhuisd, want het glazuur van een kies vormt zich op een specifieke leeftijd. Zodra het glazuur eenmaal verhardt, zitten de isotopen daar voor altijd in vast. De informatie die isotopen over jouw afkomst kunnen verraden, draag je dus altijd met je mee. Wil je meer leren over hoe wetenschappers aan jouw tanden kunnen aflezen waar je vandaan komt? Klik dan hier voor de video. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Niet alle vogels wachten tot het lente is met het leggen van een ei. We gingen langs bij ARTIS waar oppasser Job van Tol vertelt dat de Afrikaanse pinguïn en de vale gier daar al druk bezig zijn.  Ook bespreken we hoe het met deze vogelsoorten gaat in het wild en hoe ze hier als dierentuin bij proberen te helpen.  Lees hier meer over de pinguïns van ARTIS: In december leggen alle pinguïns een ei Job van Tol schreef ook een heel mooi boek, dat vind je hier: De oppasserSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ja dat klinkt vies en ook een beetje onwerkelijk, maar scheikundigen uit Engeland hebben volgens de BBC kerosine gecreëerd van wat wij door de wc spoelen.   Natuurlijk gaat daar een heel bewerkingsproces aan vooraf, maar chemisch gezien is wat er uiteindelijk geproduceerd wordt bijna niet te onderscheiden van de brandstof die nu wordt gebruikt in de luchtvaartsector.   De verwachting is niet dat alle vliegtuigen ter wereld hierop zullen kunnen vliegen, daarvoor is er onder andere niet genoeg rioolprut. Maar de hoop is wel dat het als één van de milieuvriendelijkere alternatieven kan dienen. Daarvoor moet het wel nog eerst worden goedgekeurd. Bekijk hier een kort filmpje: Gloucestershire firm making jet fuel entirely from human pooSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Gerst blijkt gemiddeld 50 procent meer te groeien als het wortelsysteem van de plantjes elektrisch gestimuleerd wordt.   Het zou volgens de wetenschappers één van de oplossingen kunnen zijn in een tijd waar een groeiende populatie en klimaatverandering het moeilijk maken om voldoende voedsel voor iedereen te produceren.  In dit geval is gekeken naar het kweken van planten zonder daarbij grond te gebruiken. De plantjes groeien in zo'n geval in een gesloten systeem van water en voedingsstoffen, waarbij wel een geschikte ondergrond nodig is als houvast voor de wortels.   Voor deze experimenten ontwikkelden de onderzoekers een elektrisch geleidende ondergrond, gemaakt van cellulose en polymeer. Daarmee konden ze de wortels voorzichtig elektrisch stimuleren tijdens het groeiproces. Dit zou ervoor hebben gezorgd dat gerst in 15 dagen zo'n 50 procent meer groeide.   Het biologische proces hierachter moeten de onderzoekers nog wel uitpluizen. De jonge plantjes lijken efficiënter om te gaan met stikstof, maar hoe dit wordt beïnvloed door elektriciteit is nog niet duidelijk. Lees hier meer over het onderzoek: Electronic “soil” enhances crop growthSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ook in Nederland is overgewicht een groeiend probleem. Had in 1990 nog één op de drie volwassenen matig of ernstig overgewicht, in 2022 was dat al opgelopen tot de helft van alle volwassenen.  De laatste jaren is er veel onderzoek gedaan naar medicijnen die - zeker bij obesitas - kunnen helpen. Met behoorlijk wat succes. Toch is het goed om meerdere werkende behandelingen te hebben, omdat niet alles voor iedereen werkt, sommige middelen duur zijn of bijwerkingen hebben en voorraden beperkt kunnen zijn.  En dus ontwikkelden Amerikaanse wetenschappers een trillende pil, die je door kan slikken en die in de maag de zenuwcellen stimuleert die normaal gesproken het oprekken van de maag detecteren. De trillingen van de pil laten de maag zo denken dat vol zit en het tijd is om te stoppen met eten.   De pil heeft een beschermend laagje dat oplost als het in aanraking komt met de vloeistoffen die in de maag aanwezig zijn. Dat zorgt ervoor dat de pil geactiveerd wordt en gaat trillen.   Ze hebben het nu eerst getest bij varkens. Mits op het juiste moment ingenomen, zorgde de pil bij deze dieren voor 40 procent minder voedselinname. Na een paar dagen werd de pil weer uitgepoept.   Klinische studies met mensen zijn nog niet gedaan, maar de onderzoekers verwachten dat het bij ons een vergelijkbaar effect moet hebben en dat ze hiermee een goedkope behandelmethode zonder bijwerkingen hebben gevonden. Lees hier meer over het onderzoek: Engineers develop a vibrating, ingestible capsule that might help treat obesitySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Veel oeroude handafdrukken in grotten laten missende vingers zien. Er werd altijd gedacht dat dit of expres zo was afgebeeld, of dat de kunstenaars deze vingers waren kwijtgeraakt in de zware omstandigheden van toen.  Nu denken wetenschappers dat het nog weleens anders zou kunnen zitten. Vermoedelijk waren de ontbrekende vingers onderdeel van een ritueel waarbij ze, nouja, opzettelijk werden verwijderd. Dit is geen ongewoon verschijnsel. Er zijn gemeenschappen waarin het bijvoorbeeld gebruikelijk is om een vinger te verwijderen na het verliezen van een geliefde of kind.  De onderzoekers bestudeerden 25.000 jaar oude grottekeningen in Frankrijk en Spanje en vonden ten minste 200 afbeeldingen waarop vingers ontbraken. Het ging om zowel afdrukken als omtrekken van handen. Een paar jaar terug kwamen ze ook al met deze theorie aan, maar toen kwam er erg veel kritiek van collega-onderzoekers. Niet genoeg bewijs.  Dit keer menen ze dat bewijs wel voldoende te laten zien. Lees hier meer over het onderzoek: Many prehistoric handprints show a finger missing. What if this was not accidental?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat doet een zeehond in de Noordelijke IJszee om warm te blijven? Wat is de beste manier om te achterhalen of iemand liegt? Wat zijn wetenschappers dit jaar te weten gekomen over ochtendmensen? En welke aflevering van de rubriek is dit jaar het meest gedownload? Tijd om de kennis van onze presentatoren te testen. Hoe goed hebben ze geluisterd het afgelopen jaar?  Zelf ook meedoen? Lees dan niet verder, maar luister eerst. En laat het op X (@karlijnmeinders) of Instagram (@thesciencesection) even weten als je ze allemaal goed had (niet valsspelen hè), dan komt er in 2024 misschien wel een prijs jouw kant op.  Alle afleveringen die voorbijkomen zijn hier terug te vinden:  Mierenegels blazen snottenbellen om af te koelen (mierenegel dus, sorry voor de verspreking!)Deze zeehondensoort blijft warm mede dankzij z'n neusOchtendmens? Bedankt de Neanderthalers maar.Het energieverbuik in ons lichaam verhogen met een medicijn: het kanVergeet lichaamstaal: zo weet je makkelijk of iemand liegt En de meest gedownloade aflevering van dit jaar:Buitenaards ruimteschip gevonden?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor rendieren in het Noordpoolgebied is het nu hartje winter. Geen probleem voor de dieren, mits ze zich in de zomer goed vol hebben gegeten.  Nou blijkt uit onderzoek dat rendieren iets heel bijzonders doen om in die zomermaanden zoveel mogelijk naar binnen te kunnen werken: ze eten en slapen tegelijk.   Hun hersenen gaan in een slaapachtige modus terwijl ze aan het kauwen zijn. Zo kunnen ze heel veel tijd besteden aan eten, zonder in te leveren op nachtrust.    Onderzoekers zagen dit toen ze de hersenactiviteit van een aantal tamme rendieren in Noorwegen bestudeerden.   Net als een koe heeft een rendier vier magen. In de eerste wordt gras bewaard, dat weer omhooggehaald kan worden om te herkauwen. En tijdens dit proces zagen ze de hersenactiviteit veranderen naar een staat die geassocieerd wordt met REM-slaap.   Hun lichaam ging ook in een soort rustmodus op deze momenten. Zelfs als ze hun ogen gewoon nog open hadden en stonden, werden ze rustiger en reageerden ze minder op geluiden om zich heen.   Ook bijzonder: de dieren die dit veel deden, hadden minder diepe slaap nodig, zagen de onderzoekers.  Lees hier meer over het onderzoek: Reindeer can activate sleep mode while eatingSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Er blijkt een stofje in emotionele tranen te zitten dat agressie bij anderen vermindert. Hier kwamen onderzoekers achter tijdens een onderzoek waarin proefpersonen aan opgevangen tranen moesten ruiken.  De proefpersonen (allemaal man) moesten of aan een zoutoplossing of aan de tranen van vrouwen die zielige films hadden gekeken ruiken, zonder te weten waar het om ging. Vervolgens moesten ze een computerspel spelen dat is ontwikkeld om agressie op te wekken. De mannen die aan de tranen hadden geroken lieten 40 procent minder agressie zien.  Nou moet het onderzoek nog wel herhaald worden en zou het mooi zijn als dan ook mannen zich melden als tranenleverancier (dat was nu amper het geval), maar het is een interessant gegeven om verder te bestuderen. De onderzoekers betwijfelen of het een effect heeft tijdens interactie tussen volwassen, maar denken dat het bij baby's wel degelijk een functie heeft. Welk stofje nou precies voor het kalmerende effect zorgt is nog onbekend. Ook dat willen ze nog verder uitzoeken.  Lees hier meer over het onderzoek: Human tears contain substance that eases aggression, says studySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Als er één zintuig is waar we op vertrouwen, dan is het wel ons zicht. Maar is dat eigenlijk wel terecht? Experimenteel psycholoog Surya Gayet is gefascineerd door de manier waarop onze hersenen visuele prikkels verwerken en interpreteren. Hoeveel zien we van de wereld om ons heen? En in hoeverre wordt dat beïnvloed door onze verwachting?  We spreken hem uitgebreid over zijn onderzoek dat onderdeel is van de Boost je bewustzijn-challenge van de Universiteit Utrecht. Meedoen kan nog tot en met januari.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ballontelescoop Gusto zal - als het weer het toelaat - één dezer dagen de lucht in gaan vanaf Antarctica. Onderzoeker Jose Silva van SRON vertelde vorige maand al meer over de voorbereidingen. We spreken hem nu weer, in de enorme hangar waar de telescoop staat te wachten op vertrek. Wat is er sinds november allemaal gebeurd?  De vorige aflevering vind je hier: Telescoop die aan ballon de lucht in zal gaan is aangekomen op AntarcticaSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het gaat niet goed met de insectenpopulaties wereldwijd en dat heeft een rimpeleffect op de rest van de natuur. Veel planten zijn afhankelijk van insecten voor bestuiving, dus je kunt je voorstellen wat het voor gevolgen heeft als die insecten er ineens minder of niet meer zijn.  Franse wetenschappers hebben dat effect nu verder uitgezocht en zo zagen ze dat wilde bloemenplanten zich aanpassen aan de nieuwe omstandigheden. Ze evolueren steeds meer richting zelfbevruchting. Dat klinkt als goed nieuws, maar dat is niet helemaal het geval.   Ze kwamen hierachter toen ze viooltjes die in de buurt van Parijs groeien vergeleken met zaadjes van dezelfde plant en locatie die tussen 1992 en 2001 zijn verzameld. De moderne bloemen bleken 10 procent kleiner, ze produceren 20 procent minder nectar, en ze worden minder bezocht door bestuivers.  Het vermoeden is dat dit een directe link heeft met de rap teruglopende aantallen insecten in Europa. In dit onderzoek laten ze nu zien dat er sprake is van een vicieuze cirkel: want de afname in nectarproductie kan ook weer een negatief effect hebben op de insecten. Wat weer zorgt voor minder bezoekers en dus ook weer minder nectar.  Volgens de onderzoekers laat dit nog maar eens zien hoe belangrijk het is om zo snel mogelijk maatregelen te nemen. Lees hier meer over het onderzoek: Wildflowers increasingly doing without insect pollinatorsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het zou heel goed kunnen dat wij mensen er zelf voor hebben gezorgd dat de meeste honden nu bruine ogen hebben, zeggen onderzoekers.   Het is al wel langer bekend dat het selectief fokken van honden, waarmee we tienduizenden jaren geleden al zijn begonnen, invloed heeft gehad op hun karakter en uiterlijke kenmerken. Sommige daarvan, zoals grote voorhoofden en korte neuzen, zorgen nu zelfs voor gezondheidsproblemen.   Nu zou dus ook blijken dat de kleur van hun ogen is beïnvloed door onze voorkeuren. Terwijl wolven, waar alle honden van afstammen, licht gekleurde ogen hebben (iets wat waarschijnlijk helpt bij het makkelijker aflezen van elkaars bedoelingen), heeft 90 procent van de gedomesticeerde honden donkere ogen.   Om uit te zoeken waarom dit zo is lieten onderzoekers uit Japan in een experiment hondenfoto's aan deelnemers zien waarop de kleur van de ogen van de honden steeds iets was aangepast. Vervolgens moesten de honden gerangschikt worden op kenmerken als vriendelijkheid, intelligentie en agressiviteit.   En wat bleek: honden met donkere ogen werden als veel vriendelijker gezien. Nou was dit een klein onderzoek, met een beperkt aantal rassen (namelijk 33) en vooral Japanse studenten, maar de bevinding past wel bij onze voorkeur om honden steeds meer op ons eigen schattige kinderen te laten lijken. Baby's hebben grotere pupillen dan volwassen en daar komen donkere ogen meer bij in de buurt.  Maar, stellen wetenschappers die niet meewerkten aan dit onderzoek: het kan ook gewoon zijn dat we aan de kleur gewend zijn geraakt en we er daarom steeds meer op geselecteerd hebben. Ook zegt het onderzoek nog niets over wanneer de donkere ogen overheersend zijn geworden.   Er valt dus nog aardig wat uit te zoeken, maar het is een interessante theorie.   Lees hier meer over het onderzoek: Why do most dogs have brown eyes?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Panda's zijn misschien wel net zo bezig met social media als wijzelf. Alleen in hun geval gebruiken ze er geen telefoon, maar hun neus voor. Bomen met geursporen afgaan is hoe zij in de gaten houden wat hun vrienden en familie allemaal uitspoken.  Panda's vind je in het wild vaak in afgelegen dichtbeboste gebieden. Ze zijn zeldzaam en schichtig en daarom is er niet superveel bekend over hoe ze zich gedragen in het wild. Hun reputatie als een vrij op zichzelf levend dier, blijkt uit nieuw onderzoek een stuk minder terecht te zijn dan gedacht.  Panda's zijn hartstikke druk met het aflezen en achterlaten van geurboodschappen. Zo blijven ze op de hoogte van waar familie en vrienden rondhangen, geven ze updates over belangrijke gebeurtenissen en houden ze de date poel in de gaten.   Om hierachter te komen werden niet de panda's zelf, maar hun geursporen onder de loep genomen door wetenschappers. Ook DNA-materiaal uit de uitwerpselen van de dieren (panda's poepen wel 90 keer per dag) werd bestudeerd om uit te vogelen hoe de sociale structuur in elkaar zat en welke dieren veel bij elkaar in de buurt te vinden waren. Al die informatie samen zorgde ervoor dat ze van een specifiek gebied het hele sociale netwerk in kaart konden brengen. Eén van de vondsten was dat de panda's buiten het paarseizoen veel tijd met familie doorbrachten. Was het tijd voor wat romantiek dan waren ze duidelijk wat minder betrokken bij de familiezaken en gingen ze de hort op. Iets wat mogelijk ook inteelt helpt tegen te gaan.   Dit moet allemaal nog wel verder worden bestudeerd, maar het lijkt erop dat deze manier van onderzoek doen een goed beeld geeft van hoe panda's zich gedragen als wij ze niet zien. En dat is weer van groot belang bij het beter beschermen van de diersoort. Lees hier meer over het onderzoek: Pandas active posters on social mediaSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een witte kerst is in ons land ver te zoeken dit jaar, toch is er zeker actueel sneeuwnieuws te melden. Onderzoekers hebben namelijk ontdekt dat sneeuwvlokjes - ondanks dat ze allemaal anders zijn - behoorlijk eensgezind uit de lucht vallen.  Of tenminste: wiskundig voorspelbaar. Met een flinke stapel high tech lukte het wetenschappers in Utah om een universeel patroon te ontdekken, iets wat zowel weersvoorspellingen als klimaatmodellen ten goede moet komen. Lees hier meer over het onderzoek: The science behind snowflakesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het staat gewoon in de bijsluiter: op een dag mag je maximaal zes paracetamol innemen. Maar wat gebeurt er als je er zeven neemt? Vanaf nu komt iedere woensdag de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Louise had haar zusje en neefje al 26 jaar niet gezien, maar het moment dat ze op een computerscherm voorbijkwamen herkende ze haar familieleden meteen. Dat zou al heel wat zijn voor een mens, maar al helemaal voor Louise, want Louise is een bonobo.   Het is een nieuwe ontdekking dat de meest met de mens verwante primaten de gezichten van vrienden en familie zo ontzettend lang kunnen onthouden. Iets waarvan hiervoor werd gedacht dat alleen mensen dit konden.   Natuurlijk is het niet makkelijk om te onderzoeken of een aap een familielid of vriend echt herkent. Je kunt het ze niet vragen. En dus maakten de wetenschappers gebruik van eye tracking en infraroodcamera's om de reactie van de apen te bestuderen op verschillende beelden op het scherm.   26 chimpansees en bonobo's uit dierentuinen en opvangcentra's werkten - in ruil voor wat lekkers - mee aan de experimenten waarbij tegelijk twee soortgenoten in beeld kwamen. Sommigen waren complete vreemden, andere vrienden, vijanden of familieleden van lang geleden.   Hoe lang ze aandacht besteden aan een beeld zij dan iets over in hoeverre er sprake was van herkenning. Iets wat ook in onderzoeken naar baby's wordt gebruikt om dit aan te tonen.   De apen reageerden het sterkst op vrienden of familieleden waar ze heel hecht mee waren geweest in het verleden. Oude vage bekenden, vijanden of seksuele partners kregen minder aandacht.   Er zijn dieren die familieleden herkennen dankzij geluid of geur, maar visuele herkenning, zeker na tientallen jaren is erg uitzonderlijk. Voor mensen leverde deze vaardigheid evolutionaire voordelingen op en - zo lijkt het nu - voor chimpansees en bonobo's is dat niet anders. Lees hier meer over het onderzoek: Chimps remember the faces of old friends and family for decadesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is onderzoekers gelukt om een biocomputertje gemaakt van hersencellen een vorm van spraakherkenning te laten uitvoeren.  De hersenorganoïde bestaande uit zo'n 100 miljoen zenuwcellen kreeg - verbonden aan een elektrisch circuit - honderden geluidsfragmenten van 8 verschillende mensen binnen in de vorm van elektrische pulsjes. In reactie daarop genereerden de hersencellen verschillende patronen, die weer afgelezen werden door een algoritme. Zo zagen ze dat de 8 stemmen na twee dagen training met 78 procent nauwkeurigheid van elkaar onderscheiden konden worden.  Nou is dit een hele basale vorm van spraakherkenning en lukt het ook nog niet om deze organoïden heel lang in leven te houden. Voorlopig is een functionele computerchip met levende cellen dus nog niet realistisch. En voordat het ooit wel zover is moeten ook de ethische voorwaarden van dit soort systemen beter zijn vastgelegd.  Maar er is wel veel interesse in het combineren van levende cellen en kunstmatige intelligentie. Ons brein is onder andere veel energiezuiniger dan computersystemen, maar machine learning kan specifieke taken soms weer veel beter uitvoeren. Een combinatie zou dus weleens heel efficiënt kunnen zijn.  Daarnaast zijn dit soort modellen ook heel interessant voor onderzoek naar ziektes en medicijnen waarbij je de effecten op de signaaltjes tussen de cellen bestudeert. Ook op dat gebied wordt de komende tijd veel ontwikkeling verwacht.  Lees hier meer over het onderzoek: ‘Biocomputer’ combines lab-grown brain tissue with electronic hardwareSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Zeehonden die leven in de Noordelijke IJszee hebben zich op allerlei manieren moeten aanpassen om met de extreem koude omstandigheden om te gaan.   Sommige aanpassingen, zoals een dikke vacht, liggen voor de hand. Anderen zie je misschien minder snel aankomen. Zoals de aangepaste botten in hun neusholte die wetenschappers hebben bestudeerd aan de hand van computersimulaties.    Dankzij deze bijna sponsachtige botstructuur blijken ze minder warmte en minder vocht te verliezen tijdens het ademhalen. Zo'n 94 procent van het vocht dat ze inademen houden ze vast. De lucht die de longen bereikt is dankzij de werking van de neusholte dus zo warm en vochtig mogelijk, terwijl de lucht die wordt uitgeademd juist heel droog is.     Ook bij andere dieren die in de kou leven, zoals rendieren, vind je een vergelijkbare neusstructuur. Maar het was extra interessant om naar zeehonden te kijken, omdat je die in hele verschillende leefgebieden vindt. Zo konden ze mooi zien dat de zeehonden in warmere gebieden niet deze botstructuur hadden.     In de toekomst willen de onderzoekers hetzelfde bestuderen bij zoveel mogelijk andere diersoorten. Zou een kameel bijvoorbeeld iets vergelijkbaars doen om water vast te houden? Uiteindelijk hopen ze dat hun onderzoek van pas kan komen bij het ontwikkelen van betere ventilatiesystemen. Lees hier meer over het onderzoek: Seals stay warm and hydrated in the arctic with larger, more convoluted nasal passagesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Welke gevolgen hebben jouw eigen keuzes voor anderen? Sommige mensen doen zoveel mogelijk hun best om hier rekening mee te houden. Maar soms houden we ons bewust van de domme, om zo zorgelozer egoïstische keuzes te kunnen maken.  Naar dat fenomeen doen Linh Vu van de Universiteit van Amsterdam en haar collega's al een tijdje onderzoek. Wat zien ze als ze naar het gemiddelde resultaat kijken van de experimenten die al werden gedaan? En hoe kunnen we ervoor zorgen dat de bewust onwetende groep kleiner wordt en we allemaal nog meer geneigd zijn om voor de sociale keuze te gaan? Lees hier meer over het onderzoek: Why Some People Choose Not to Know De laatste paper die ze over hun werk uitbrachten vind je hier: ‘I’d rather not know’: Why we choose ignoranceSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Genetisch materiaal van Neanderthalers zou weleens de oorzaak kunnen zijn voor het feit dat sommige, maar niet alle moderne mensen vroege vogels zijn, zeggen onderzoekers.   Het begon voor onze voorouders zo'n 300.000 jaar geleden in Afrika. Zo'n 70.000 jaar geleden trokken sommige van hen Eurazië in, wat heel Europa en Azië omvat. Deze mensen waren gewend aan het klimaat en dagritme van Afrika en moesten zich op sommige plekken dus flink aanpassen.   Maar in Eurazië leefden al andere mensachtigen, zoals de Neanderthalers. Hun voorouders waren hier 400.000 jaar geleden al terechtgekomen en hadden zich genetisch al beter aangepast aan de omstandigheden.   Nou heeft er ook aardig wat genetische uitwisseling plaatsgevonden tussen de moderne mensen die vanuit Afrika kwamen en de mensachtigen die al op het Eurazische continent leefden. En dat heeft het mogelijk gemaakt voor de moderne mens om sommige genetische variaties over te nemen die al aangepast waren aan de omstandigheden.    Sommige van die aanpassingen hebben te maken met pigment, maar er is ook een link met het immuunsysteem, vetverdeling in het lichaam en het kunnen omgaan met leven in een koud en droog gebied. En met onze biologische klok, stellen wetenschappers nu.   Ze bestudeerden het verband tussen genetische varianten die via de Neanderthalers bij ons terecht zijn gekomen en de slaapgewoonten van honderden duizenden mensen uit de UK Biobank en vonden een link tussen die varianten en het zijn van een ochtendmens.    Andere diersoorten die zich hebben moeten aanpassen aan koudere gebieden met langere dagen laten een vergelijkbare verschuiving richting vroeger ontwaken zien. Niet heel gek dus dat deze Neanderthaler-trekjes behouden zijn gebleven in mensen die in gebieden met een hoge breedtegraad leven.   Het liefst zouden de onderzoekers nu hetzelfde bestuderen in mensen die op andere plekken dan Engeland wonen om te kijken of daar een vergelijkbaar verband te ontdekken is.   Lees hier meer over het onderzoek: Were Neanderthals morning people?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Toen een professor dierkunde uit Nieuw-Zeeland op vakantie in Colombia gewezen werd op een opvallende groene suikervogel in de bosjes kon hij zijn ogen niet geloven. Vrouwtjes van deze vogelsoort zijn heldergroen en de mannetjes diepblauw, maar dit beestje was half groen en half blauw, met een keurige verticale middenscheiding over de borst, rug en staart.   Het dier heeft zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken, iets wat zelden voorkomt bij vogels. Bij insecten, spinnen, vlinders, hagedissen en sommige knaagdieren komt het vaker voor. Het ontstaat als er bij het vrouwtje iets misgaat bij de celdeling tijdens het produceren van een eitje en daarop een bevruchting volgt door twee spermacellen.   In de afgelopen 100 jaar is het bij deze soort maar één keer eerder gezien. En zo mooi als het nu op de foto staat is, zag je het volgens de professor nog nooit. Lees hier meer over het onderzoek: A striking and extremely rare half female, half male bird has been spotted by a University of Otago zoologistSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Zeven op de tien vrouwen heeft er last van: misselijkheid tijdens de zwangerschap. Bij sommige vrouwen is het zelfs zo erg dat ze opgenomen moeten worden in het ziekenhuis. Onderzoekers van onder andere de universiteit van Cambridge zijn er nu achter waardoor die misselijkheid ontstaat.  De boosdoener is een hormoon dat door de foetus wordt geproduceerd: een eiwit genaamd GDF15. Of en in welke mate een vrouw misselijk wordt van de aanwezigheid van dit hormoon blijkt af te hangen van de hoeveelheid en de blootstelling aan dit eiwit voor de zwangerschap.  En dat creëert ook meteen een ingang voor een nieuwe behandeling, want ondanks dat er al wel behandelingen bestaan werken die nog niet goed genoeg.   GDF15 wordt ook buiten de zwangerschap in het lichaam aangemaakt. Maar is dat in lagere hoeveelheden dan gemiddeld, iets wat genetisch wordt bepaald, dan is de kans groter dat iemand tijdens een zwangerschap, wanneer die hoeveelheid ineens toeneemt, last krijgt van misselijkheid.  Het idee is nu dat het misschien mogelijk moet zijn om vrouwen in aanloop naar een zwangerschap te laten wennen aan de aanwezigheid van het hormoon.   Ook wordt onderzocht of voorkomen kan worden dat het hormoon zich kan binden aan de super specifieke receptor in de hersenen van de zwangere vrouw. Ook dan zou de misselijkheid mogelijk verholpen zijn. Lees hier meer over het onderzoek: Why seven in ten women experience pregnancy sicknessSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers van de TU Delft hebben een techniek ontwikkeld waarmee zowel betere implantaten gemaakt kunnen worden, als sterkere telefoonopladers.  Amir Zadpoor, hoogleraar Biomaterialen en Weefselbiomechanica aan de TU Delft, vertelt er meer over. Meer informatie over het onderzoek: Optimalisatie van harde-zachte materiaalovergangen: Een 3D-geprinte nabootsing van bot-peesverbindingenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Vijftig jaar geleden werd het voor het eerst gezien. Gijzelaars die een bijzondere band met hun ontvoerders ontwikkelden. Maar bestaat dat eigenlijk wel? Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Je denkt dat je het echt niet kan maken: afzeggen voor dat feestje waar je al ja tegen hebt gezegd. Want wat zal de host wel niet denken? Word je volgende keer dan niet meer gevraagd? Komt diegene dan misschien ook niet als jij een feestje geeft?  Het zijn maar een paar van de vele zorgen die mensen hebben als ze zich afmelden voor sociale gelegenheden. Daar hebben Amerikaanse wetenschappers maar eens even een onderzoek aan gewijd. En wat zou daaruit blijken: de nadelige gevolgen van afzeggen zijn te verwaarlozen.   Ze pakten het serieus aan: meer dan 2000 deelnemers verdeeld over 5 experimenten.   Een voorbeeld van één van die experimenten: de helft van de deelnemers kreeg een fictieve uitnodiging voor een gelegenheid. In sommige gevallen waren ze de enige die uitgenodigd waren, in anderen ging het om een groep. In beide gevallen verwachten de deelnemers dat de persoon die ze had uitgenodigd het heel erg zou vinden als ze zich zouden afmelden en dat dit gevolgen zou hebben voor de toekomst.   De andere helft van de deelnemers moest zich voorstellen de host te zijn die de afzegging ontving. Zo konden ze zien dat de afzeggers de gevolgen in vrijwel alle experimenten veel negatiever inschatten dan degene die de afzegging ontvangt.  Natuurlijk zijn er uitzonderingen. Gaat het om het huwelijk van je beste vriend of vriendin, zeg je altijd af, of doe je het vijf minuten voor aanvang, dan kunnen de gevolgen anders zijn.   Maar is er een kerstborrel waarvan je nu al weet dat je er dit jaar echt niet naar toe wil, dan is het volgens deze onderzoekers dus geen enkel probleem om je af te melden en lekker onder een dekentje op de bank te kruipen. Lees hier meer over het onderzoek: Want to skip that Christmas party? The host probably won’t mind, study showsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Mannetjesvogels die niet elke dag oefenen met zingen, klinken anders en worden daardoor minder aantrekkelijk gevonden door vrouwtjesvogels, blijkt uit nieuw onderzoek. En je zou het misschien niet meteen denken, maar deze kennis is ook voor ons mensen van groot belang. In deze audio hoor je Coen Elemans van de University of Southern Denmark. Lees hier meer over het onderzoek: Daily singing workout keeps songbird males attractiveSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In Alberta, Canada, is het fossiel opgegraven van een Gorgosaurus, een voorouder van de Tyrannosaurus Rex. Het is een bijzondere vondst omdat de maaginhoud van de nog jonge dino nog aanwezig is: twee kleine, vogelachtige dinosaurussen.  Het is voor het eerst dat een dinosaurus met maaginhoud is gevonden.  Paleontoloog Melanie During geeft tekst en uitleg. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Meer dan 45.000 jaar geleden werden ze in Indonesische grotten op de muur getekend: poppetjes, wilde varkens, mini bizons en handafdrukken. Sommige van deze tekeningen, waaronder een jachttafereel, zijn de oudste ooit gevonden.   Een onderzoeker heeft op één van de eilanden van Indonesië alleen al 654 grotten ontdekt, waarvan er veel gevuld zijn met de oeroude kunstwerken. Maar terwijl hij nog steeds regelmatig nieuwe tekeningen ontdekt, ziet hij ze tegelijkertijd voor zijn ogen verdwijnen. Iets zorgt ervoor dat de kunst vergaat, maar wat?  Archeologen zien met een zwaar gemoed toe hoe de harde rotslaag waar de afbeeldingen op staan langzaam van het kalksteen wat eronder zit afbrokkelt. Sommige locals zeggen dat het proces de laatste tijd zelfs aan het versnellen is. Komt het door vervuiling? Het veranderende weer? Zijn het de toeristen? Of komt het misschien door de steenindustrie die in de omgeving kalksteen wint voor de productie van cement?   Dat is waar een grote groep internationale wetenschappers samen met lokale bedrijven en de overheid achter probeert te komen. Met metingen naar stofdeeltjes en luchtvochtigheid in de grotten en de invloed van trillingen door zware machines in omgeving, hopen ze maatregelen te kunnen nemen voordat het te laat is. Lees hier het uitgebreide verhaal: Humanity’s oldest art is flaking away. Can scientists save it?See omnystudio.com/listener for privacy information.

De vaak gebruikte temperatuurlimiet voor menselijk overleven bij extreme hitte moet naar beneden worden bijgesteld, zeggen wetenschappers van onder andere het Radboudumc.   Vooral bij oudere volwassenen en met name oudere vrouwen zou de limiet aanzienlijk lager liggen dan tot nu toe werd aangenomen.  In een jaar waarin niet normaal veel warmterecords werden gebroken en met stijgende temperaturen in het vooruitzicht is het belangrijk om te weten wat het menselijk lichaam aankan. En daarvoor is de luchttemperatuur die we gebruiken om aan te geven hoe warm het buiten is geen goede graadmeter.   We kunnen beter kijken naar de natteboltemperatuur, zeggen de onderzoekers, want die neemt ook luchtvochtigheid mee. Maar ook het lezen van die meting zouden we moeten herzien. 35 graden werd lange tijd gezien als bovengrens. Alleen zijn daarin dingen als leeftijd, geslacht en lichaamsbouw nooit meegenomen.   Doe je dat wel, dan moet die bovengrens - vooral voor ouderen - omlaag. En al helemaal voor oudere vrouwen. Dat heeft alles te maken met maximale zweetcapaciteit. Het vermogen om op die manier het lichaam te koelen neemt af als we ouder worden en vrouwen hebben al een verlaagde capaciteit.   De overlevingslimiet moet daarom 0.9 tot 13 graden lager liggen. Daarnaast vinden de onderzoekers dat we ook een leefbaarheidsgrens moeten bepalen. Want ergens wel of niet kunnen wonen, is niet alleen een kwestie van overleven, maar ook van leefbaarheid. Lees hier meer over het onderzoek: Overleven in een warmer klimaat, wat kan het lichaam aan? See omnystudio.com/listener for privacy information.

Met een opblaasbare antenne onderzoek doen naar de oerknal: dat klinkt vrij onmogelijk. Toch denkt een onderzoeker van de TU Eindhoven dat het kan.   Het opvouwbare lichtgewicht ontwerp dat hij maakte is inmiddels in het Engelse Sheffield aan een weerballon de lucht in gegaan. Rond de 20 kilometer moest de antenne zich uitvouwen en beginnen met metingen uitvoeren. Op 30 kilometer hoogte en na zo'n drie uur zou de weerballon vervolgens knappen en zou de hele constructie keurig aan een parachute weer naar beneden komen.  De test was een succes, laat Niels Vertegaal inmiddels weten. De antenne werkte en klapte volledig uit, maar wel later dan verwacht. Iets wat hij meeneemt in de volgende stap van zijn onderzoek.    Want nu is het 30 kilometer, maar het doel is dat dit uitvouwen en meten ook in de ruimte lukt. Dit zou het mogelijk maken om een veel groter oppervlak aan antennes mee omhoog te nemen in een raket, zonder dat het veel weegt of veel ruimte in beslag neemt. Uiteindelijk moet de opblaasbare antenne signalen uit de vroege ruimte gaan oppikken, zodat we nog meer te weten komen over hoe het allemaal is begonnen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Honingspeurders en honingjagers: het is niet zo gek dat deze twee goed samen kunnen leven. Maar de één is een wilde vogel en de ander een mens.   Toch werken ze in het noorden van Mozambique succesvol samen in hun zoektocht naar honing. De Afrikaanse vogel leidt de lokale bevolking naar wilde bijennesten, de mensen breken het nest open en halen de honing eruit en de honingspeurder snackt van de bijenwas die achterblijft.   Het is zelfs zo dat honingspeurders de unieke taal van de honingjagers in verschillende delen van Afrika hebben leren begrijpen. En die taal is niet overal gelijk. Sommige culturele groepen gebruiken een fluitje, andere meer een grom om aan te geven: ik zoek een vliegende partner voor het zoeken naar honing. Ook tijdens de gezamenlijke zoektocht zijn er signaaltjes om aan te geven: we werken nog steeds samen.   In experimenten hebben ze nu gekeken of de vogels ook echt op die cultuurspecifieke geluidjes reageren, of op menselijke geluiden an sich. En wat blijkt: de kans dat de honingspeurders hun hulp aanbieden is drie keer groter als het om een seintje gaat van de dichtstbijzijnde lokale bevolking.   Dat, zeggen de onderzoekers, suggereert een culturele co-evolutie tussen mens en vogel en dat is behoorlijk bijzonder.   Lees hier meer over het onderzoek: Honeyguide birds learn distinct signals made by honey hunters from different culturesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

NEMO Science Museum bestaat deze week 100 jaar. We spreken directeur Géke Roelink over onderzoek doen naar nieuwsgierigheid en de toekomst van het museum. En natuurlijk doen we samen ook even een (knallend) experimentje.  Lees hier meer over 100 jaar NEMO en wat er allemaal te doen is de komende tijd. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Elke woensdag schuift de Universiteit van Nederland aan met het antwoord op een vraag waarvan je niet wist dat je hem had. In deze aflevering hoor je van longarts Marijke Rutten van Maastricht UMC wat er bij koolmonoxidevergiftiging gebeurt in je lichaam en hoe je het kunt voorkomen. Deze aflevering werd verzorgd door Tuur Verdonck van de Universiteit van Nederland.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De spiegeltest werd in 1970 voor het eerst gebruikt door een Amerikaanse psycholoog die onderzoek deed naar zelfherkenning bij chimpansees.   Het werkt als volgt: je markeert een dier - zonder dat die het doorheeft - met een stip op een zichtbare plek. Vervolgens laat je het in een spiegel kijken. Probeert het dier de stip eraf te krabben of poetsen, dan betekent dit dat het dier snapt dat het naar zichzelf aan het kijken is.   Sommige onderzoekers spreken zelfs van zelfbewustzijn en empathisch vermogen bij dieren die slagen voor de spiegelproef, al vinden andere wetenschappers dat onvoldoende bewezen met de test in zijn oorspronkelijke vorm.   Kinderen slagen pas voor de test als ze een jaar of twee zijn. Olifanten, chimpansees, dolfijnen en eksters lukt het ook. Uit nieuw onderzoek zou nu blijken dat ook muizen aan dit lijstje toegevoegd moeten worden.   Zwarte muizen kregen in de test een wit stipje op hun voorhoofd. Deze muizen besteden meer tijd aan het schoonmaken van hun hoofd voor de spiegel dan muizen zonder stipje, of muizen met een zwart stipje dat niet goed zichtbaar was.   Nou was het wel zo dat ze dit alleen deden als ze al gewend waren aan spiegels, waren opgegroeid tussen muizen die op ze leken en als de stip relatief groot was. Dat zijn een flink aantal 'maaren’.   De onderzoekers geven zelf ook aan dat het vooral laat zien dat de muis ziet dat er een stip zit, maar dat het niet per se iets zegt over een vorm van zelfbewustzijn die vergelijkbaar is met de mens.   Toch is het wel interessant dat de onderzoekers tegelijk een groepje neuronen vonden, dat bepalend moet zijn voor die zelfherkenning. Iets wat niet eerder is vastgelegd op deze manier. Blokkeerden ze de werking van deze neuronen, dan reageerden de muizen helemaal niet meer op het stipje.   Er is veel meer bekend over hoe onze hersenen anderen herkennen, dan over hoe onze hersenen verwerken wie we zelf zijn. Dat maakt dit soort onderzoeken zeker interessant, maar niet zonder wat stevige kanttekeningen. Lees hier meer over het onderzoek: Mice pass the mirror test, a classic indicator of self-recognition See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers van de Vrije Universiteit hebben ontdekt dat genetische aanleg zowel voor de werkhouding als de schoolprestaties van leerlingen bepalend is.  Ze weerleggen daarmee ook dat kinderen dóór die goede werkhouding betere cijfers halen. Beiden hebben een genetische achtergrond. Het onderzoek werd uitgevoerd onder maar liefst 8000 tweelingen in groep 8. Ook werden leraren gevraagd om aan het geven hoe de werkhouding van de kinderen in de klas was.  Weten hoe genen en omgeving schoolprestaties beïnvloeden kan helpen bepalen hoe kinderen waarmee het minder goed gaat beter geholpen kunnen worden.  In deze audio hoor je onderzoeker Elsje van Bergen van de VU. Lees hier meer over het onderzoek: DNA beïnvloedt werkhouding én schoolprestaties Ben je zelf onderdeel van een tweeling en willen jullie meedoen aan toekomstig onderzoek, kijk dan hier: Nederlands Tweelingen Register Of lees hier meer over het PISA-onderzoek.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers willen met behulp van DNA-materiaal uit de voetsporen van ijsberen in de sneeuw beter in kaart gaan brengen hoe het met de dieren gaat. De techniek die ze hiervoor gebruiken kan ook door de lokale bevolking in afgelegen gebieden worden gebruikt. Zo moet het beter lukken om te bepalen hoe groot de populatie wereldwijd is en in de toekomst zal zijn. Ook andere diersoorten in afgelegen gebieden, zoals sneeuwluipaarden, kunnen op deze manier in de gaten worden gehouden.  In deze audio hoor je Gert Polet, ijsbeer-expert bij het Wereldnatuurfonds. Lees hier meer over het onderzoek: Unlocking genetic insights for polar bear conservation Hier vind je de paper: Capturing environmental DNA in snow tracks of polar bear, Eurasian lynx and snow leopard towards individual identificationSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Kinderliedjes kunnen vervelend lang in je hoofd blijven zitten en niet iedereen zal met evenveel plezier dertig keer achter elkaar ‘Slaap kindje slaap’ inzetten op een avond.   Maar nu blijkt uit nieuw onderzoek van de Universiteit van Cambridge dat ritme en toonhoogte voor hele jonge kinderen veel belangrijker zijn bij het leren van taal, dan de uitspraak van de letters.   Dit suggereert volgens hen ook dat dyslexie misschien deels of zelfs grotendeels een probleem met ritmeperceptie is en niet met het verwerken van fonetische informatie.   Voor dit onderzoek werd de hersenactiviteit van 50 jonge kinderen bestudeerd uit Engelstalige landen terwijl ze naar een video keken van een lerares die verschillende kinderliedjes zong. Het onderzoek werd uitgevoerd toen de kinderen 4 maanden, 7 maanden en 11 maanden oud waren.   Zo zagen ze dat fonetische verwerking geleidelijk ontwikkelt en pas met 11 maanden echt wordt ingezet. Voor die tijd worden ritme en klank gebruikt om taal te begrijpen. Kinderen leren bijvoorbeeld eerst waar de klemtoon in woorden ligt en gebruiken dat om te bepalen waar het ene woord eindigt en het andere begint. Op die basis worden vervolgens de kleinere taalgeluiden - de letters - geplakt.  Nou is elke taal ook weer anders en was dit een Engelstalig onderzoek. Toch zou ik zeggen: blijf lekker zingen tegen je baby, want wie weet maakt Poesje mauw met een hoedje van papier op een grote paddenstoel in de maneschijn net dat ene verschil. Lees hier meer over het onderzoek: Singing to babies is vital to help them learn language, say scientistsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Astronomen hebben tot hun eigen verbazing een planeet ontdekt die veel te groot is voor de zon waar hij omheen draait. Het gaat om de zwaarste planeet in een baan rond een ultrakoele dwergster die ooit is gevonden. Meer dan dertien keer zo zwaar is als de aarde.  De vondst tart daarmee ook de modellen die bestaan voor de vorming van zonnestelsels en planeten.   Sterren worden gevormd uit grote wolken van gas en stof. Nadat de ster is gevormd, blijven het gas en stof achter als schijven van materiaal die uiteindelijk kunnen uitgroeien tot planeten. Om rondom deze ultrakoele dwergster zo'n planeet te vinden als nu is gezien, moet de stof-massa- en de stof-gasverhouding van de schijf in de begintijd tien keer zo hoog zijn geweest als wat is waargenomen.   De ontdekking werd gedaan met behulp van de Habitable Zone Planet Finder in de VS. Hoewel planeten rond sterren zoals onze zon heel moeilijk te vinden zijn, zijn ze rond ultrakoude sterren makkelijker te vinden.   Als de ster kouder is, dan moet een planeet namelijk dichter bij die ster staan om genoeg warmte te krijgen voor het voorkomen van vloeibaar water. En staat hij dichtbij genoeg, dan kan hij vanaf de aarde worden gezien dankzij hele subtiele veranderingen in de kleur van het spectrum of het licht van de ster als de planeet voor de ster langs beweegt. Lees hier meer over het onderzoek: Planeet gevonden die te groot is voor zijn moedersterSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Sorry als je nog het veld op moet, maar ik heb slecht nieuws voor fanatieke voetballers die ervan houden om hun hoofd te gebruiken: koppen is slecht voor je hersenen. Er zijn al wel langer zorgen voor hersenbeschadigingen als gevolg van sportimpact. Dit geldt ook voor sporten als rugby, of American football. Zeker in het geval van jonge spelers, waarbij de hersenen nog volop in ontwikkeling zijn, zou dit de kans op hersenziekten later in het leven veel groter maken. Nu hebben wetenschappers een uitgebreide studie van twee jaar gedaan om met meer zekerheid aan te kunnen tonen wat er mis kan gaan. Aan het onderzoek deden 148 jongvolwassen amateurvoetballers mee. Ook vrouwen. Er werd bijgehouden hoe vaak ze tijdens het voetballen kopten en aan het begin van de twee jaar en aan het eind werden verschillende testen gedaan om hun cognitief vermogen en de microstructuur van de hersenen in kaart te brengen. Zo zagen ze bij voetballers die veel kopten, namelijk meer dan 1500 keer in twee jaar, kleine hersenbeschadigingen ontstaan. Ook het leervermogen werd daardoor beïnvloed. Meer onderzoek is altijd goed, maar dit lijkt mij alvast een vrij duidelijke waarschuwing.   Lees hier meer over het onderzoek: Soccer heading linked to measurable decline in brain functionSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De stormbandpinguïn houdt er een bijzondere slaapstrategie op na. Het dier slaapt in totaal wel 11 uur op een dag. Alleen niet aan één stuk. Hij verdeelt het over zo'n 10.000 microdutjes van zo'n 4 seconden.   Onderzoekers kwamen hierachter door de pinguïns in het wild in Antarctica te bestuderen. Ze gebruikten hiervoor verschillende technieken, zoals EEG op afstand, zonder de dieren te storen.  De tactiek van microslapen heeft ook een duidelijke functie: de ouder die op het nest zit moet dat nest continue beschermen tegen vijandige vogels of sneaky soortgenoten. Dan is het niet handig om lange tijd niet alert te zijn.   Nou gaat het met deze pinguïns relatief goed. Dat suggereert volgens de onderzoekers dat deze manier van slapen voor hen mogelijk dezelfde voordelen oplevert als geldt voor de langere stukken slaap die andere diersoorten pakken. Voor mensen zou deze manier van slapen natuurlijk niet echt geschikt zijn. Er zijn wel wat studies die positieve effecten van powernaps vermelden, maar voorlopig is een goede ruk in de nacht voor ons toch de beste optie. Lees hier meer over het onderzoek: Chinstrap penguins asleep thousands of times per day, but only for seconds at a time Of hier: Penguins snatch seconds-long microsleepsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Drie sterrenkundigen uit Nederland hebben voor het eerst een belangrijk onderdeel van de gaskringloop rond een superzwaar zwart gat aangetoond.  Ze laten zien hoe gas bij een superzwaar zwart gat eerst verwarmd wordt, hoe het vervolgens naar de buitenwijken van het sterrenstelsel stroomt, afkoelt en dan weer terug in de richting van het zwarte gat beweegt.  Hoofdonderzoeker Tom Oosterloo, van ASTRON en de Rijksuniversiteit Groningen, vertelt meer over de ontdekking en legt uit hoe deze kennis ook iets belangrijkst zegt over de vorming van sterrenstelsels.   Lees hier meer over het onderzoek: Nederlandse sterrenkundigen bewijzen laatste stukje gaskringloop zwart gatSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Baby’s blijken vlak na hun geboorte al de beat in muziek te kunnen waarnemen. Dat bevestigen onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam. Het onderzoek is een vervolg op eerder werk van 14 jaar geleden. We bespreken met onderzoeker Henkjan Honing, hoogleraar Muziekcognitie aan de UvA, hoe ze het hebben aangepakt en waar hij in de toekomst nog naar wil kijken.  Lees hier meer over het onderzoek: Pasgeboren baby heeft natuurlijk talent voor beat in muziekSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het nut van sterrenbeelden is sowieso nooit aangetoond. Maar als je eraan doet wil je natuurlijk wel het juiste sterrenbeeld hebben. Helaas hebben zich grote verschuivingen voltrokken sinds de Babyloniërs er zo'n 3000 jaar geleden mee begonnen. Je hoort in deze aflevering sterrenkundige Annelotte Derkink, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het begint allemaal bij een cel, die zich deelt en dat blijft doen tot een complex organisme is ontstaan. Maar op een bepaald moment stopt die groei. Bij ons mensen gebeurt dat gedurende de pubertijd. Maar waarom dit eigenlijk dan gebeurt is nog behoorlijk onduidelijk.   Nou is het ook zo dat de pubertijd aan het verschuiven is. Die begint steeds eerder. Ook daarom is het onderzoeken van dat groeimechanisme belangrijk. Om dit beter te begrijpen hebben onderzoekers het mechanisme nu bestudeerd in fruitvliegjes. Ook die diertjes gaan door een pubertijd-achtige metamorfose.  In andere dieren, bijvoorbeeld in een bepaald type roofwants, ook een insect, detecteert een oprek-receptor het moment waarop een bepaald lichaamsgrootte is bereikt en het moment is aangekomen om te stoppen met groeien.   Maar bij fruitvliegjes zou dit weleens anders kunnen werken, dachten de wetenschappers. Ze onderzochten een hormoon dat veel voorkomt in insecten. De klier die dit hormoon aanmaakt blijkt de groeistop in gang te zetten.  Als het vliegje een larve is, ontvangt deze klier een heleboel voedingsinformatie waarmee het bepaalt hoeveel van het hormoon aangemaakt moet worden. Maar als een bepaalde hoeveelheid van het hormoon wordt bereikt, is die informatie niet meer nodig en reguleert de klier zichzelf.   Dit zou het moment zijn waarop de vliegjes stoppen met groeien. De vliegjes meten zichzelf dus niet zoals een roofwants dat doet. Vergelijkbare onderzoeken onder zoogdieren zouden moeten uitwijzen of dit ook voor mensen geldt. Maar gezien de rol die groeihormonen spelen in ons lichaam en de manier waarop voedingsinformatie met behulp van insuline wordt verwerkt, zou het heel goed kunnen dat wij een vergelijkbaar mechanisme kennen. Lees hier meer over het onderzoek: Why does puberty trigger us to stop growing?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Niet te veel fronzen, is vaak het advies. Want: daar krijg je rimpels van en het ziet er niet zo gezellig uit. Maar laat die frons nou in sommige gevallen één van de belangrijkste hulpmiddelen van taal zijn. Onderzoeker Naomi Nota - zij promoveert begin december aan de Radboud Universiteit op dit onderwerp - bekeek duizenden uren aan beeldmateriaal om erachter te komen hoe we ons gezicht inzetten als we met elkaar praten. De frons bleek daar - met name bij een specifiek soort vragen - een glansrol bij te spelen. Ook in de experimenten die volgden zag ze het terug: onze wenkbrauwen zijn echt onmisbaar.  Hier vind je meer over de promotie op 6 december: De rol van gezichtsbewegingen in hoe we taal gebruiken en begrijpen De paper naar aanleiding van het onderzoek vind je hier.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na 30 jaar vastgezeten te hebben is de grootste ijsberg ter wereld weer in beweging gekomen. En met groot bedoelen we ook echt groot. Met 4000 vierkante kilometer kun je de ijsberg - die ooit vastzat aan een nog veel grotere ijsberg - vergelijken met één van de grotere provincies van Nederland. En hij is dikker (400 meter) dan de Zendmast Lopik lang is (372 meter).  We bespreken de beweging van de ijsberg - die niet de grootste ooit, maar wel de grootste van dit moment is - en de processen erachter met onderzoeker Michiel van den Broeke van de Universiteit Utrecht. Lees onder andere hier meer: A23a: World's biggest iceberg on the move after 30 yearsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Op 27 mei 2021 botste een extreem energierijk kosmisch deeltje op de aarde. Het ging zelfs om zoveel energie dat het bijna het energierecord uit 1991 verbrak. Waar het deeltje vandaan kwam is nog onduidelijk.  Nou is het niet ongebruikelijk dat dit soort botsingen plaatsvinden. Onze planeet botst heel vaak met energieke deeltjes uit de ruimte die de verzamelnaam ‘kosmische straling’ dragen. Hoeveel energie de deeltjes hebben kan verschillen en dat zegt ook iets over hun oorsprong.  Deeltjes met een lage hoeveelheid energie zijn afkomstig van de zon, de meer energierijke deeltjes komen van supernova-explosies binnen ons eigen Melkwegstelsel, maar de nog energierijkere komen van andere sterrenstelsels.  Het extreem energieke deeltje uit 2021, dat de naam Amaterasu kreeg, werd door Japanse onderzoekers gedetecteerd met de Telescope Array in Utah. Die bestaat onder andere uit ruim vijfhonderd deeltjesdetectoren.   Het deeltje had een energie van maar liefst 244 exa-elektronvolt en kwam daarmee in de buurt van het in 1991 gedetecteerde Oh-my-God-deeltje dat met een geschatte energie van 320 exa-elektronvolt recordhouder is.   Als je bedenkt dat één exa-elektronvolt ongeveer een miljoen keer zo hoog is als de energie van de krachtigste deeltjesversnellers die de mens ooit heeft gebouwd, dan snap je: een paar honderd exa-elektronvolt is bizar veel.   Waar het kosmische deeltje uit 2021 vandaan kwam, is nog onduidelijk. Omdat er in de richting van waaruit het deeltje kwam geen opvallend hemelobject te vinden is, zou dat kunnen betekenen dat dit soort zeldzame energierijke deeltjes ook door andere, nog onbekende astronomische verschijnselen worden veroorzaakt. Lees hier meer over het onderzoek: Extreem energierijk kosmisch deeltje gedetecteerd Of hier: ‘What the heck is going on?’ Extremely high-energy particle detected falling to EarthSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Al 200 jaar lukt het wetenschappers niet om het veelvoorkomend mineraal dolomiet - bekend van de bergketen - natuurgetrouw na te maken in het lab. Nu is het een team van onderzoekers toch gelukt.  Wanneer de meeste mineralen vormen, positioneren de atomen zich normaal gesproken geordend aan het randje van waar het kristal groeit. Maar, het groeirandje van dolomiet is veel chaotischer. Er vormen zich ook rijen van calcium en magnesium die elkaar afwisselen. Die laagjes binden nogal willekeurig aan de groeirand van het dolomietkristal. Op sommige plekken houdt dit de groei van het mineraal daarmee tegen.   Dat zorgt ervoor dat dolomiet tergend langzaam vormt. Eén goeie laag dolomiet maken zou in het lab 10 miljoen jaar duren. Niet echt een lucratieve business. Maar, zo blijkt nu, dit remmende mechanisme is heel simpel op te lossen. Met water.  In de natuur gebeurt het regelmatig dat het vormende kristal door regen of de getijden wordt afgespoeld. Dat zorgt ervoor dat de onstabiele en onregelmatig gepositioneerde atomen aan het groeirandje oplossen en een laagje dolomiet in een paar jaar al kan ontstaan.   Met deze kennis gingen de onderzoekers aan de slag. Ingewikkelde modellen en berekeningen met atomen volgden om precies te bepalen wat zou werken in het lab. En zo lukte het om in niet al te veel tijd en voor het eerst 300 laagjes te laten groeien, terwijl hiervoor nooit meer dan 5 waren gelukt.   Waarom is dit nou belangrijk? De verwachting is dat ze deze kennis goed kunnen gebruiken bij het ontwikkelen van nieuwe materialen die geleiders, zonnepanelen, batterijen en andere tech naar het volgende niveau kunnen tillen. Lees hier meer over het onderzoek: 'Dolomite Problem': 200-year-old geology mystery resolvedSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Niet drinken tijdens je zwangerschap, is sinds de jaren 80 het advies aan vrouwen. Inmiddels wordt die waarschuwing onderbouwd door stapels wetenschappelijke artikelen. Maar, zeggen onderzoekers nu: vergeten we de vaders niet?  Drinken tijdens de zwangerschap kan zorgen voor foetaal-alcoholsyndroom bij het kind. Dat heeft zowel fysieke als mentale nadelige gevolgen. In de VS draagt 1 op de 20 kinderen deze gevolgen met zich mee. Wat soms zorgt voor een leven vol uitdagingen. Dat kost de maatschappij ook geld. In de VS: zo'n 10 miljard dollar per jaar.   Ik ken zelf best wat weldenkende vrouwen die tijdens hun zwangerschap toch een beetje hebben gedronken, want ‘een half glaasje op zijn tijd, dat kan echt geen kwaad'. Toch laat onderzoek inmiddels zien dat er geen veilige hoeveelheid is. Ook bij een kleine inname van alcohol kan dat negatieve gevolgen hebben.   Tot nu hoefden mannen hier niet zoveel rekening mee te houden. Niet drinken uit solidariteit gebeurde natuurlijk wel, maar steeds meer onderzoek laat zien dat het drinkgedrag van mannen in de maanden en weken voor de bevruchting wel degelijk gevolgen kan hebben voor de gezondheid van het kind. Ook via deze weg kan foetaal-alcoholsyndroom ontstaan.  De onderzoekers die dit nu aantonen vrezen dat we nog een lange weg te gaan hebben. Beter begrijpen hoe dit mechanisme werkt vraagt om het in kaart brengen van het drinkgedrag van vaders. En die vraag wordt nog niet vaak en goed genoeg gesteld, of beantwoord. Lees hier meer over het onderzoek: Fathers’ Drinking May Affect Fertility and Fetal Brain DevelopmentSee omnystudio.com/listener for privacy information.

We moeten het even hebben over het enorme geslachtsdeel van de laatvlieger vleermuis. Dankzij vele uren aan opnames die een Nederlander in een kerk van de dieren heeft gemaakt, hebben wetenschappers ontdekt dat het mannetje van deze soort zijn grote penis op een nogal bijzondere manier gebruikt.  Bij de meeste dieren wordt het mannelijke geslachtdeel gebruikt om bij het vrouwtje binnen te komen, maar niet in het geval van de laatvlieger.   Het was onderzoekers al opgevallen dat het dier een grote penis heeft. Een kwart van de totale lichaamslengte van de vleermuis maar liefst. Dat maakt hem ook zeven keer zo lang als de vagina van het vrouwtje. Neem daarbij het brede uiteinde in de vorm van een hart in gedachten en je weet: dat gaat nooit passen.   Vleermuis enthousiasteling Jan Jeucken legde op een kerkzolder vast waar het geslachtsdeel dan wel voor wordt gebruikt. Tot de verbazing van veel biologen gebruikt deze vleermuis de penis als een soort arm waarmee hij het vrouwtje vasthoudt en waarmee hij een huidmembraan bij de staart aan de kant duwt.   Onderzoekers die de beelden van Jan en aanvullend filmmateriaal hebben bestudeerd denken dat de zaadlozing meer op de vagina plaatsvindt. Ze hebben dit nog niet kunnen bevestigen, maar zijn er vrij zeker van na het herhaaldelijk zien van natte plekken na de paring. Die duurde overigens gemiddeld een half uurtje. Al tikte één stel meer dan 12 uur aan. Zelfs met een extra arm, moet dat behoorlijk zwaar zijn geweest. Lees onder andere hier meer: This Bat Uses Its Oversized Penis as an ‘Arm’ during SexSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Neurobiologen hebben het ‘draadloze’ netwerk van de hersenen in kaart gebracht. Nog niet bij de mens, maar wel bij een wormpje. En dat geeft ons al hele belangrijke kennis. Hersencellen communiceren namelijk niet alleen door via synapsen signalen af te vuren naar elkaar. Ze informeren elkaar ook via chemische stofjes. Over de precieze werking en functie van dit alternatieve hersennetwerk is nog weinig bekend, maar daar komt langzaam verandering in. We spreken erover met één van de betrokken onderzoekers: Isabel Beets van de KU Leuven. Meer lezen over het onderzoek kan hier: Neurobiologen brengen ‘draadloos’ hersennetwerk in kaart Of op de site van Nature: Wi-Fi for neurons: first map of wireless nerve signals unveiled in wormsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Misschien is het mogelijk om het gedrag aan te passen van mensen die in een opwelling gewelddadig werden. De oplossing zou kunnen zitten in hele kleine stroompjes die worden gegeven aan het brein. Gevangenen doen nu vrijwillig mee aan een onderzoek. Die stroompjes verstoren het hartritme een beetje. En juist die onregelmatige hartslag is goed voor een meer inhouden reactie. Je hoort in deze aflevering forensisch psycholoog Josanne van Dongen, Erasmus Universiteit. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een serieuze zwemmer wil natuurlijk met zo min mogelijk weerstand door het water glijden. Gladgeschoren benen kunnen daar dan iets bij helpen. Maar garnaalachtigen moeten er niet aan denken om haarloos door het leven te gaan.   Want, zo blijkt uit nieuw onderzoek: hun harige ledematen helpen ze juist beter vooruit te komen. Onderzoekers van Brown University bestuderen al langer de zwembewegingen van garnalen. Ze hebben zelfs een heus garnaal-zwem-robotje gebouwd, die ze uur na uur met verschillende aanpassingen laten bewegen, zodat ze de vloeistofstromen langs de verschillende lichaamsdelen kunnen meten. Allemaal om inspiratie op te doen voor het ontwikkelen van robots die zich op een handige manier zelf kunnen voortbewegen door water, of zelfs op andere planeten. Garnaalachtigen zijn dan een logisch voorbeeld. Want de kleine beestjes watertrappelen elke dag zo'n duizend meter omhoog en weer omlaag. In één van de laatste experimenten hebben ze gekeken naar de haartjes op sommige van de bewegende ledematen en wat blijkt: die haartjes zorgen ervoor dat de druk beter verdeeld wordt en het geheel als een peddel fungeert.  Het helpt ze dus beter zwemmen. Een garnaal zwemt dan misschien wel tussen scheermesjes. Hij gebruikt ze liever niet.  Meer over het grotere onderzoek: Emulating how krill swim to build a robotic platform for ocean navigation. En ook interessant: Scientists show how parasites turn marsh-dwelling brown shrimp into neon zombies Met dank aan (maar registratie nodig om te lezen): Hairy legs make you swim better – if you're a shrimpSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is weer tijd voor het Gala van de Wetenschap en Loes Segerink van de Universiteit van Twente is vanavond één van de wetenschappers op het podium. Ze is expert op het gebied van minilabjes op chips. In zo'n lab-on-a-chip kun je van alles meten: hoe zaadcellen of plantencellen zich gedragen, hoe cellen reageren op medische behandelingen, maar ook of in iemands urine biomarkers zitten van kanker. Dat is één van de richtingen die Segerink op wil: een urinetest ontwikkelen waarmee het uitstrijkje vervangen kan worden.  Lees hier meer over het Gala van de WetenschapSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is een onderwerp waar je waarschijnlijk niet al te veel over hebt gehoord. Niet omdat het niet vaak voorkomt, maar omdat we het er liever niet over hebben: verzakkingen van de blaas, de baarmoeder of de darm, meestal als gevolg van een bevalling.   Het is iets waar ongeveer één op de vier vrouwen mee te maken kan krijgen. In Nederland ondergaan ongeveer 13.000 vrouwen per jaar een operatie om een ernstige verzakking te verhelpen.   Soms wordt daarbij eigen weefsel gebruikt, in andere gevallen wordt een permanent implantaat geplaatst. Maar beide opties kunnen op de lange termijn nadelen hebben, zegt Zeliha Gular van het Amsterdam UMC.  Zij ontwikkelde daarom een volledig afbreekbaar implantaat, waar lichaamseigen cellen makkelijk doorheen kunnen groeien en dat ook nog eens vrouwelijke hormonen kan bevatten. Het implantaat zit nog in de testfase, maar de eerste resultaten zien er goed uit. Ondertussen is het ontwerp alvast genomineerd voor een Amsterdam Science Innovation Award. Dinsdag 21 november is de uitreiking. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Deze week worden de winnaars van de Amsterdam Science Innovation Award bekend gemaakt. Eén van de kanshebbers is Pepijn van Rutten van de VU, hij ontwikkelde een ademtest voor de detectie van lachgas. Onder andere na een ongeluk is het voor de politie heel belangrijk om net als bij alcohol snel te kunnen aantonen of een bestuurder lachgas heeft gebruikt. Met de Respira-sensor moet dat straks mogelijk zijn.  Lees hier meer over de Amsterdam Science Innovation AwardSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Deze week worden de winnaars van de Amsterdam Science Innovation Award bekend gemaakt. Eén van de kanshebbers is Lukas Helmbrecht, van de UvA en AMOLF. Hij heeft iets ontwikkeld waarmee loodvervuiling heel makkelijk en goedkoop gedetecteerd kan worden. We bespreken hoe groot het probleem met loodvervuiling is en welke oplossing hij onder de naam Lumetallix heeft ontwikkeld.  Lees hier meer over de Amsterdam Science Innovation AwardSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Je hebt de palm, je hebt de varen en je hebt palmvarens. Deze planten, die overigens geen familie zijn van de palm en de varen, groeiden en bloeiden al toen ze nog als snack dienden voor grazende dino's. De meeste zijn, net als de dieren die ze ooit aten, zo'n 66 miljoen jaar geleden uitgestorven.  Maar terwijl er geen dino's meer over de aarde rondlopen, lukte het sommige palmvarens wel om tot op de dag van vandaag te overleven. Hoe dan?  Dat lukte ze door samen te werken met bacteriën in hun wortels, hebben onderzoekers nu ontdekt. Net als andere moderne planten verhandelen palmvarens suikers aan deze bacteriën in ruil voor stikstof uit de atmosfeer.   Kijk je vervolgens naar het weefsel van de plant, dan kun je de historie van al dat geruil terugzien. Wat ook iets zegt over wat er in de atmosfeer zat en dus hoe het klimaat was terwijl die planten opgroeiden. Vergelijk je dat weer met fossiele familieleden, dan kun je dus mogelijk iets zeggen over de atmosfeer van lang lang geleden.  De meeste onderzochte prehistorische palmvarens bleken alleen niet deze samenwerkende strategie te hebben. Maar dat waren nou toevallig ook net de soorten die het niet hebben gehaald. De soorten die het wel hebben gehaald, die werkten wel samen met bacteriën.  Hoe deze samenwerking er precies voor heeft gezorgd dat ze de extreme omstandigheden destijds hebben overleefd is nog niet duidelijk. Daar hopen ze in toekomstig onderzoek meer over te kunnen zeggen.   Wat het in ieder geval laat zien is dat deze techniek een mooie nieuwe aanwinst is voor onderzoek naar het verleden van onze planeet. Lees hier meer over het onderzoek: Plants that survived dinosaur extinction pulled nitrogen from airSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een sensor in de vorm van een pil die je door kunt slikken en die er vanzelf weer uitkomt: daar hebben onderzoekers van onder andere MIT hard aan gewerkt. En met succes.  Er wordt al langer gebruikgemaakt van vergelijkbare toepassingen. Zo bestaan er cameraatjes ter grootte van een pil die iemand door kan slikken en waarmee de darm op een niet-invasieve manier kan worden onderzocht.   Dit nieuwe ontwerp is meer bedoeld om metingen uit te voeren. Specifieker meet het apparaatje subtiele trillingen in het lichaam die iets zeggen over ademhaling en hartslag. Van binnenin het verteringskanaal kan de sensorpil dus aangeven of iemand nog ademt of niet.  De pil is al in 10 mensen getest die meewerkten aan een onderzoek naar slaapapneu. Het lukte om hiermee accuraat de ademhaling en hartslag te monitoren tijdens het slapen. Aan het eind van het onderzoek werd het apparaatje ook weer veilig uitgepoept door de deelnemers.   Het idee is dat mensen toch al gewend zijn aan het slikken van pillen, dit makkelijk kan worden voorgeschreven door artsen en het geen dure medische ingreep vereist. Ook maakt het onderzoek mogelijk in een veel natuurlijkere setting dan een lab, kliniek of ziekenhuis.  De onderzoekers, die allemaal een belang hebben in het bedrijf dat deze medische toepassing wil gaan produceren - goed om er even bij te zeggen - denken dat het in de toekomst ook mogelijk moet zijn om de pil wat langer in het lichaam te laten zitten.   Ook zouden er medicijnen aan kunnen worden toegevoegd. Dat is bijvoorbeeld interessant als de pil zou worden ingezet bij intensief gebruik van pijnstillers. Bij een overdosis zou een hulpmiddel dan direct kunnen worden toegediend. Lees hier meer over het onderzoek: First human clinical trial for pill-sized device that monitors breathing from the gut See omnystudio.com/listener for privacy information.

De één gooit meteen de benen uit het bed als de wekker afgaat, de ander - in die groep zit ik - drukt nog een paar keer de snooze-knop in en wikkelt zich nog even lekker in die warme deken. Maar is het één beter dan het ander?  Het uitstellen van het opstaan wordt vaak gezien als een slechte gewoonte, maar nieuw onderzoek suggereert dat die extra 5, 10 misschien 15 minuten slaap die je erbij sprokkelt met snoozen helemaal niet zo slecht voor je zijn.   In 2022 bleek al uit onderzoek dat snoozers zich niet slaperiger voelden gedurende de dag dan niet-snoozers. Uit het nieuwe onderzoek blijkt dat snoozers maar zo'n 6 minuten slaap verliezen door die opgebroken waaktijd in de ochtend. Ook lieten de resultaten weer zien dat dit geen effect had op hun slaperigheid in de ochtend of op hun stemming.   Chronische snoozers - mensen die twee keer of vaker per week het alarm uitstellen en die het dan ook lukt om weer in slaap te vallen na het indrukken van die knop - hadden dus geen last van dat half uurtje gefragmenteerde slaap op het eind.  Het snoozen zou zelfs kunnen helpen om de warrigheid van het net wakker worden vloeiender te laten overgaan in de orde van de dag. Abrupt wakker schrikken uit een diepe slaap, wat kan gebeuren als je wekker gaat in bepaalde delen van je slaapcyclus, kan er dus zelfs voor zorgen dat je minder energiek aan je dag begint.    Wat ook nog uit testen zou blijken is dat de cognitie van de snoozers beter wordt van hun aanpak. Dat zou iets te maken kunnen hebben met de verhoogde hoeveelheid van het hormoon cortisol wat ze bij deze mensen in het lichaam zagen. Dat heeft een link met alertheid.   Nou zijn er ook onderzoeken geweest die juist een beter gezondheidseffect bij niet-snoozen lieten zien. En het is zo dat niet alles voor iedereen werkt. Iedereens biologische klok is anders. Word je makkelijk vanzelf wakker, of voel je je topfit als je bij het eerste piepje meteen je bed uitkomt, dan hoef je dat niet ineens te veranderen. Daarnaast is dit allemaal los van zware slaapproblematiek. Als je de hele nacht niet goed slaapt, dan gaat snoozen dat probleem niet oplossen.   Maar ben je al een snoozer: voel je er dan niet al te slecht over. En pak het goed aan: niet meer dan 20 à 30 minuten, een keer of drie en daarna zal je er toch echt aan moeten geloven. Lees hier meer over het onderzoek: Is Snoozing the Alarm Good or Bad for Your Health?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er zijn maar weinig mensen of dieren die blij worden van iets bitters. En dat is om een goede reden: de wrange smaak zou een teken kunnen zijn van giftige stofjes. Het dient daarmee dus als een handige waarschuwing: eet dit niet op.   Maar wanneer is dit trucje ontstaan in het dierenrijk? Waarschijnlijk veel eerder dan werd gedacht.   Meer dan 400 miljoen jaar geleden, toen kraakbeenvissen zich splitsten van de bottige gewervelden waar wij uiteindelijk uit voortkwamen moet het mechanisme er al zijn geweest. Dat baseren wetenschappers op een onderzoek naar haaien, roggen en zaagvissen.   Wij mensen en andere gewervelden hebben twee bitter-receptoren en zijn waarschijnlijk beter in staat bittere smaken te detecteren en uit elkaar te houden, maar veel van de dieren uit het onderzoek bleken er ook eentje te hebben die lijkt op die van ons.   Als wij ze hebben, en deze dieren die zolang geleden van ons afsplitsten ze hebben, dan zou dat kunnen betekenen dat een gedeelde voorouder ze ook al had.   Er zal nog wel wat meer onderzoek nodig zijn om het met meer zekerheid te kunnen zeggen, maar mogelijk viel zelfs honderden miljoenen jaren geleden bitter dus al niet in de smaak. Lees hier meer over het onderzoek: Ancient sharks may have pioneered the ability to taste bitterness in foodSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Op een zeer ijle planeet genaamd de Candy Cotton Planet hebben wetenschappers met hulp van de James Webb Telescoop weersystemen van zand aangetoond. Op de planeet is het zo heet dat dat zand smelt en in de vorm van regen naar beneden valt.  We bespreken de bijzondere vondst met Michiel Min van SRON. Hij verwacht nog meer van dit soort bizarre ontdekkingen te doen met Webb. Zoals een planeet waarop het diamanten regent. Lees hier meer over het onderzoek: James Webb ziet zandwolken op “suikerspinplaneet” WASP-107bSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Je werkdag hoeft geen acht uur te duren. Als je werkgever je de flexibiliteit gunt om zelf je tijd in te delen, kan je dezelfde hoeveelheid werk in vier tot zes uur verrichten, blijkt uit onderzoek. Dan moet alleen wel de werkdruk hoog genoeg zijn. Een hoge werkdruk is dus niet per se een risico; het kan je ook helpen efficiënt te werken. Zonder flexibiliteit is het een ander verhaal, dan levert een hoge werkdruk juist een risico op een burn out op. Je hoort in deze aflevering arbeids- en organisatiepsycholoog Annet de Lange van de Open Universiteit. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Groene zeeschildpadden staan op de lijst van bedreigde diersoorten. Stropers, bootverkeer, verlies van leefomgeving en vissersnetten: het draagt allemaal bij aan de problemen. Klimaatverandering komt daar nog eens bij. Maar misschien niet op de manier die je zou verwachten.  Of deze schildpadsoort vrouwelijke of mannelijke baby's maakt, is namelijk afhankelijk van de omgevingstemperatuur. Warmere temperaturen leiden op het moment tot meer en meer vrouwtjes. In het noordelijke deel van het Great Barrier Reef in Australië is het al zo dat er voor elk mannetje honderd vrouwtjes worden geboren. Je kunt je voorstellen dat voortplanten daar niet makkelijker van wordt.   Nu hebben onderzoekers in het zuidelijke deel van het Great Barrier Reef ontdekt dat niet alleen temperatuur dit effect op de dieren heeft, maar mogelijk ook vervuiling.    Voor dit onderzoek was het wel nodig om enkele nesten te verplaatsen naar een testplek in het zand met sensoren. Ook werden de schildpadjes die uit deze nesten kwamen niet in leven gehouden.   Daar kun je zeker wat van vinden. Al was in goed overleg met de lokale wildorganisatie en universiteit bepaald dat deze opoffering, om het zo maar even te noemen, het waard was om de soort uiteindelijk beter te kunnen helpen.  Want wat ze in de lever van de pasgeboren diertjes vonden waren een heleboel door de mens gemaakte verontreinigende stofjes. Allemaal moleculen waarvan bekend is dat ze zich binden aan de receptoren voor vrouwelijke hormonen, waarmee de stofjes zich eigenlijk voordoen als estrogeen.   Hoe meer van dit soort stofjes werd gevonden in een nest, zagen ze, hoe meer vrouwtjes daarin geboren werden. De onderzoekers hopen dat deze kennis kan bijdragen aan een beter natuurbeleid op de lange termijn, want zorgen dat deze stofjes nooit de oceaan bereiken is waarschijnlijk de enige oplossing. Lees hier meer over het onderzoek: Endangered turtle population under threat as pollution may lead to excess of females being bornSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Vaak ontstaat borstkanker in één van de melkklieren in de borst. Als het daar blijft is het meestal goed te behandelen. Maar wanneer de kankercellen doorbreken en verspreiden, dan wordt het een stuk moeilijker.   Weten hoe borstkankercellen ontsnappen is dus enorm belangrijk. Eén manier waarop ze dat doen is door met chemische stofjes het membraan dat ze tegenhoudt langzaam af te breken. Verzwakt het genoeg, dan kan er een opening ontstaan. Maar nu hebben onderzoekers van Stanford ontdekt dat ze ook nog een andere tactiek gebruiken. En die is mechanisch. De cellen werken namelijk samen als een groep om het membraam op te rekken als een ballon en het uiteindelijk te laten scheuren. Die samenwerking tussen cellen was eerder over het hoofd gezien omdat de focus veelal lag op individuele cellen en de stofjes die ze produceren, zeggen de onderzoekers.  Omdat die stofjes maar een deel van de tactiek zijn, hielpen behandelingen die alleen dit tegengaan niet voldoende. Met deze nieuwe kennis hopen de onderzoekers uiteindelijk de behandeling van deze vorm van borstkanker te kunnen verbeteren. Lees hier meer over het onderzoek: Breast cancer cells collaborate to break free and invade into the surrounding tissueSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Tot afgelopen week lag het enige bekende exemplaar in een la van Naturalis in Nederland, nu is er bewegend beeld van het dier in het wild: de langsnavelige mierenegel die de naam draagt van Sir David Attenborough blijkt niet uitgestorven te zijn. Een team wetenschappers uit Oxford was in de oerwouden van Papoea al enige tijd op zoek naar het dier dat al sinds 1961 niet meer was gezien. Door de jaren heen waren er al wel wat wroetplekken gevonden die qua vorm overeenkomen met de snavel van het beestje. Er werden uren en uren aan wildcamerabeelden gemaakt met de hoop het dier te zien.   En op de laatste dag van de expeditie, toen ze de laatste camera hadden opgehaald en het allerlaatste SD-kaartje werd bekeken zagen ze hem voorbijwandelen.   Er bestaan nog drie andere soorten van het eierleggende zoogdier met de stekels van een egel en de snuit van een miereneter, elk met een net andere lengte neus, maar die leven op hele andere plekken dan waar dit dier is gezien.   De stukken oerwoud waar ze de uiteindelijke ontdekking deden zijn notoir moeilijk te bereiken en ze doorkruisen was niet zonder risico en botbreuken, maar het leverde wel deze bijzondere vondst en een indrukwekkende lijst niet eerder ontdekte beestjes op.   Volgens de onderzoekers laat het zien hoe belangrijk het is om dit gebied te beschermen. Iets wat in goed overleg met en respect voor de lokale bevolking zal moeten gebeuren, onder andere omdat voor hen deze bergen heilige grond zijn. Lees hier meer over de ontdekking: Toch niet de laatste vachtegel van zijn soortSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Krijg je goed nieuws, dan wil je dat meestal zo snel mogelijk met iemand delen. Maar uit nieuw onderzoek blijkt dat je het misschien beter even geheim kunt houden. Lees hier meer over het onderzoek van de Amerikaanse psycholoog Michael Slepian van Colombia University: When keeping secrets could brighten your day. Hij schreef eerder al het boek The Secret Life of Secrets.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben een simpel zeediertje dat 450 miljoen jaar geleden leefde, de pleurocystitid, nagebouwd als robotje. Een klein blobje, met drie tentakeltjes, maar dan hight tech. Daarmee boren ze een heel nieuw vakgebied aan: dat van de paleobionics.  Het gebeurt natuurlijk vaker dat de natuur en de dieren en planten die daar te vinden zijn als inspiratie worden gebruikt bij het bouwen van allerlei apparaatjes en voorwerpen. Maar meestal wordt daarvoor gekeken naar bestaande organismen. Beestjes of planten die we nu nog hebben rondlopen en die we kunnen bestuderen.  Maar deze groep onderzoekers wil zich richten op het nabootsen van dieren die niet meer leven, waarvoor ze fossielen gebruiken. Hun focus ligt daarbij vooral op beweging, want - menen ze - als we willen snappen waarom wij en andere organismen zo bewegen als we nu doen, dan moeten we terug naar het begin.   Daarmee is het onderzoek, dat ze willen voortzetten met andere soorten oerbeestjes, op verschillende manieren interessant: het helpt ons beter begrijpen hoe voortbeweging is ontstaan, hoe het super simpel kan en hoe je dat kan gebruiken bij het maken van hele efficiënte eenvoudige zachte robots die weinig energie verbruiken. Lees hier meer over het onderzoek: 450-million-year-old organism finds new life in SoftboticsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben Seinfield-afleveringen gebruikt om te bepalen welke hersengebieden een rol spelen bij het genieten van en begrijpen van humor.   26 proefpersonen werden voor het onderzoek in een fMRI-scanner gelegd, terwijl ze onder andere stukjes van de sitcom Seinfield te zien kregen. Zo konden de onderzoekers bestuderen wat er in de hersenen gebeurt terwijl we een humoristische boodschap verwerken.  En ja: natuurlijk speelt smaak ook een rol, niet elke grap is voor iedereen grappig, maar wat ze zagen toen ze de scans bekeken was dat het begrijpen van een grap, logischer wijs, eerst komt en dat twee kleine hersengebieden die nog niet eerder op deze manier in kaart zijn gebracht hier belangrijk voor zijn.   Het gaat een gebied dat een rol speelt bij geheugen en cognitie en een gebied dat een rol speelt bij beloning. Het genieten van, en dus vaak ook lachen om, de grap, dat vindt alleen plaatst in het beloningsgebied.   In beide bestudeerde hersengebieden speelt het stofje dopamine een belangrijke rol. Mogelijk beïnvloedt hoe dopamine in het lichaam wordt aangemaakt en verwerkt dus ook hoe we een grap tot ons nemen. En dat is volgens de onderzoekers een heel interessant mechanisme om naar te kijken in toekomstig onderzoek.   Hier vind je de paper: Establishing the roles of the dorsal and ventral striatum in humor comprehension and appreciation with fMRISee omnystudio.com/listener for privacy information.

De kat krabt de krullen van de trap, achtentachtig achterdochtige doktersdochters, of wat dacht je van: hoor de kleine klompjes klepperen op de klinkers. Allemaal tongbrekers die al redelijk moeilijk zijn als je nuchter bent.  Laat staan dat het je in één keer lukt als je hebt gedronken. En daar willen onderzoekers gebruik van maken. Ze denken dat het mogelijk moet zijn om een tool te maken waarmee aan de hand van spraak kan worden bepaald of iemand dronken is.  Die meting zal hem dan niet alleen in woordstruikelingen zitten, maar vooral ook in iets als variaties in toonhoogte. Een toepassing voor deze techniek zou een autoslot kunnen zijn dat pas opengaat als je eerst wat hebt ingesproken. Het zou volgens de onderzoekers ook in een bar gebruikt kunnen worden om te bepalen of iemand te veel op heeft.  Een eerste experiment liet goede resultaten zien, al had het onderzoek wel beperkingen. Het was een klein en niet heel divers groepje deelnemers en het hield geen rekening met gewenning. Iemand die veel en vaak drinkt kan misschien nog redelijk uit zijn woorden komen, zelfs als diegene qua alcoholconsumptie al over de rijlimiet zit.   Er moet dus nog wat aan gesleuteld worden, maar mocht het er ooit echt van komen, dan kan ik niet wachten om aan de bar te zitten en te luisteren naar dorstige struikelende woordkunstenaars. Lees hier meer over het onderzoek: Tongue-twisters could be used to gauge alcohol-intoxication levels, study findsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers van onder andere de Universiteit Utrecht hebben slijtagesporen op de tanden van een gigantisch uitgestorven reptiel bestudeerd om erachter te komen wat de dieren miljoenen jaren geleden gegeten moeten hebben.  Femke Holwerda, paleontoloog aan de faculteit Geowetenschappen van de Universiteit Utrecht, vertelt meer over wat ze hebben ontdekt.  Lees hier meer over het onderzoek: Paleo-CSI: Mosasaurussen waren kieskeurige etersSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het antwoord op een vraag waarvan je niet eens wist dat je hem had: hoe weet je of je een klik met iemand hebt? Is dat iets wat je ‘voelt’ of kan de wetenschap daar ook iets over zeggen? Gedragsbioloog Tom Roth (Universiteit Utrecht en Universiteit Leiden) onderzocht het raadsel van de liefde.   Iedere woensdag wordt deze rubriek verzorgd door de Universiteit van Nederland. Met vandaag: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ongeveer 4.5 miljard jaar geleden botste er een flinke planeet op de aarde. De impact was zo groot dat uit de brokstukken zich onze maan moet hebben gevormd. Maar twee enorme stukken van die niet-aardse planeet die ons geramd heeft, zijn mogelijk ook in onze eigen planeet terechtgekomen.   Die theorie bestaat al langer, maar onderzoekers denken er nu nieuw bewijs voor te hebben. De enorme brokken, of klodders, beide groter dan de maan, werden in de jaren 80 al in de aardmantel ontdekt. Eentje bevindt zich diep onder het Afrikaanse continent en de ander onder de Stille Oceaan.   De samenstelling van de brokken is anders dan die van de mantel. Daardoor gaan trillingen van aardbevingen er anders doorheen en merkten onderzoekers ze op. Maar waar ze precies uit bestaan en waar ze vandaan komen, dat wist niemand zeker. Nu hebben wetenschappers er allerlei modellen en berekeningen op los gelaten om daarachter te komen.  Zo ontdekten ze dat gesteente uit de mantel van die andere planeet, die Theia is genoemd, gesmolten zou kunnen zijn om vervolgens door hun enorme dichtheid te zijn gezonken tot aan de kern van de aarde.   Dit zou dan weer door processen in de mantel samengevoegd zijn tot die twee enorme klodders. Dat materiaal zelf zit te diep om ooit op te graven natuurlijk, maar - zeggen de onderzoekers - er komen wel bellen heet materiaal uit omhoog en dat kan chemische signalen naar de oppervlakte brengen.   Die extra bevestiging zou wel helpen. Want niet iedereen is ervan overtuigd dat nu is aangetoond dat het echt om stukken van Theia gaat. Maar volgens veel wetenschappers is het wel de moeite waard om verder te onderzoeken. Lees hier meer over het onderzoek: Strange blobs in Earth’s mantle are relics of a massive collisionSee omnystudio.com/listener for privacy information.

ESA presenteerde deze middag vijf nieuwe indrukwekkende en haarscherpe astronomische beelden, gemaakt door ruimtetelescoop Euclid, die in juli werd gelanceerd. De plaatjes vol sterrenstelsels laten zien dat alles het goed doet en het echte werk kan beginnen. We bespreken wat er op de beelden is te zien en wat het doel van de missie als geheel is.  Lees hier alles over de nieuwe beelden: Euclid's first images: the dazzling edge of darkness, de uitgebreide persconferentie is hier terug te kijken: Euclid's first views of the cosmos Of luister deze aflevering terug, waarin we de missie bespreken met René Laureijs, project wetenschapper van Euclid bij ESA: Europese ruimtetelescoop Euclid klaar om twee miljard sterrenstelsels in kaart te brengenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers van de Radboud Universiteit hebben een methode ontwikkeld die het mogelijk maakt om kunsthuid te kweken met daarop de organismen die normaalgesproken op onze huid leven. Tot nu toe kon men alleen steriele kunsthuid maken, een imperfecte weergave van de werkelijkheid. Het team van Prof. dr. Ellen van den Bogaard gebruikte daarvoor een oudhollandse oplossing: een dijkje, van glas. De verwachting is dat deze ontwikkeling tot betere medicijnen voor mensen met eczeem en bijvoorbeeld psoriasis zal leiden. Lees hier meer over het onderzoek: Kweekhuid met bacteriën bootst echte huid beter na   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een onderzoek uit 1902 liet het al zien: na intense sportactiviteit - denk aan een marathon - is er in het lichaam een piek aan witte bloedcellen (onderdeel van ons immuunsysteem) in het bloed te zien. Nu denken Harvard-onderzoekers eindelijk te weten waarom dit gebeurt en wat voor effect het heeft.   Ze deden een onderzoek in muizen, waarin ze lieten zien dat de beschadigingen van spierweefsel als gevolg van intens sporten zorgen voor de activatie van anti-ontstekingsimmuuncellen. Deze speciale T-cellen, die Tregs worden genoemd, helpen de spieren bij herhaaldelijk sporten ook nog eens om energie beter om te zetten in brandstof en het langer vol te houden.   Tregs spelen ook een rol bij het tegenaan van ontsteking in een aantal auto-immuunziektes. Maar hun rol in het sportdomein was niet eerder op deze manier uitgezocht. Het immuunsysteem is dus niet alleen een beschermer en vechter tegen ziektes, zeggen deze onderzoekers, het speelt ook een grote rol bij andere processen, zoals bij de gezondheidseffecten van sport.  Natuurlijk was dit een onderzoek in muizen en zal het nog wel herhaald moeten worden onder mensen. Toch geeft het wel al een indicatie dat als we willen begrijpen hoe sport ons gezonder maakt, iets wat we nog niet volledig begrijpen, we ook het immuunsysteem niet moeten vergeten. Lees hier meer over het onderzoek: Some benefits of exercise stem from the immune systemSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ooit gehoord van dopamine dressing? Doe iets vrolijks aan en een goed humeur zal volgen, is het idee. Het zou zelfs voor de aanmaak van extra dopamine zorgen. Dat is één van de stofjes in onze hersenen die van invloed is op hoe we ons voelen. Vaak is daarbij wel sprake van een wisselwerking met andere stofjes, zoals bijvoorbeeld serotonine en oxytocine. Maar wat zegt de wetenschap over die link tussen wat we dragen en hoe we ons voelen? Uit één studie bleek dat mensen op foto's met een zwart t-shirt aan als aantrekkelijker werden gezien, dan mensen met t-shirts aan in de overige kleuren. In een ander onderzoek werd gekeken of er een link te vinden was tussen de kleur van een tenue en hoe goed een voetbalteam presteert. Onderzoekers bestudeerden 55 jaar aan wedstrijden en kwamen tot de conclusie dat teams met rode outfits thuiswedstrijden beduidend vaker wonnen. Het dragen van een doktersjas, een pak of een sportoutfit zou moeten helpen bij het beter uitvoeren van die betreffende activiteiten. Al was er ook een onderzoek waaruit bleek dat studenten weer beter presteren tijdens examens, als ze hele comfortabele kleren aan hebben. Maar nu wijken we af van kleuren. Is er al eens onderzocht of dopmanine dressing werkt? Voor zover ik weet niet. En dat zal ook lastig worden, want hoe iedereen een kleur ziet staat niet eens vast en onze culturele achtergrond speelt ook een rol bij welke kleuren ons een goed gevoel geven en welke niet. Aan de andere kant: als jij je er beter door voelt, lekker doen. Met dank aan BBC Science Focus: Dopamine dressing: How the colour of your clothes could change your brainSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Spermacellen moeten een barre tocht afleggen voordat ze een eitje kunnen bevruchten. Dat vereist een topconditie, de perfect gevormde staart en - zo blijkt uit nieuw onderzoek - een flexibele zwemstijl. Om te voorkomen dat ziekmakers, maar ook niet-fitte spermacellen in de buurt van de eitjes komen, wordt er tijdens de seks in het geboortekanaal van een vrouw een flinke stroomversnelling aangezet. Alleen de sterksten lukt het om daar tegenin te zwemmen. Maar zelfs dan kan elk foutje desastreus zijn. Onderzoekers bouwden een test-arena met wisselingen in stroomsnelheid om te kijken hoe spermacellen van stieren daarmee omgaan. Wat blijkt: ze kunnen de beweging van hun staart en hun energieverbruik aanpassen aan wisselende omstandigheden. De verwachting is dat menselijke spermacellen hetzelfde doen. Waarom willen we dit soort dingen weten? Omdat in het geval van kunstmatige bevruchting geldt: hoe meer we weten over wat er nodig is voor een succesvolle bevruchting, hoe beter we de vele mensen kunnen helpen waarbij dit niet vanzelf gaat. Lees hier meer over het onderzoek: Sperm adjust their swimming style to adapt to fluctuating fluid conditionsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Gigantische gassige planeten kunnen een nogal desastreuse invloed hebben op hun buren. In sommige planetenstelsels gaat het zelfs zo ver dat ze buurplaneten uit hun baan stoten, waardoor deze pechvogels zich niet meer in een zone bevinden waarin leven kan ontstaan. Bij ons is dat gelukkig anders. Jupiter, onze eigen gasreus, beschermt ons juist vooral. Het zwaartekrachtsveld rond de planeet houdt kometen en astroïden tegen die anders weleens tegen de aarde zouden kunnen botsen. Maar op sommige plekken in het universum is dat dus anders. Daar zijn gasreuzen juist een zorg voor kleinere, rotsachtige planeten in de buurt. Als ze dat duwtje krijgen kan dat er namelijk voor zorgen dat ze niet meer op de goede afstand van hun ster zitten. Te ver weg en het is te koud voor het ontstaan van vloeibaar water, te dichtbij en het is er te heet. Het zonnestelsel dat nu is bekeken, HD 141399, heeft vier sloopkogels van gasreuzen die voor enorme chaos zorgen. Maar zelfs één extreem grote planeet kan al voor problemen zorgen, mits op de juiste plek en van de juiste grootte, zagen de onderzoekers in een ander stelsel. Wat dit eigenlijk nog maar eens laat zien is hoe uitzonderlijk ons eigen zonnestelsel is. Voor het ontstaan van leven moet de balans precies goed zijn. Lees hier meer over het onderzoek: Giant planets cast a deadly pallSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Dankzij een nieuwe techniek lukt het onderzoekers van het Radboud UMC om straks nog meer zeldzame aandoeningen op te sporen dan we nu al doen. Ze vonden een manier om verborgen variaties zichtbaar te maken in bestaande genetische data. Nieuwe experimenten zijn voor deze methode dus niet nodig en het kan meteen overal ter wereld gebruikt worden.  Hoe het precies werkt bespreken we met onderzoeker Christian Gilissen. Lees hier meer: Nieuwe Nijmeegse methode maakt verborgen genetische variaties zichtbaarSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Met de verkiezingen in aantocht, beantwoorden we de volgende vraag: moet iedereen gaan stemmen op zijn eigen verjaardag? Waarom dat een goed idee is hoor je onder meer van sociaal ontwerper Nynke Tromp van de TU Delft. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vergeet het teveel aan snufjes zout in onze maaltijden, door menselijk toedoen is ook de lucht, de bodem en het water van onze planeet te zout aan het worden.  Zout komt ook door natuurlijke processen naar het oppervlak vanuit de diepe aarde, maar door onze industriële bezigheden en bewerkingen van het land hebben we dat proces flink versneld, schrijven onderzoekers.  Is dat erg? Dat zou het zeker kunnen zijn, als de trend doorzet. Dan zou het een probleem kunnen worden voor de biodiversiteit en de kwaliteit van ons drinkwater.   Je kunt natuurlijk deels ontzouten. Maar het ontzouten van water kost bijvoorbeeld veel energie en geld. Daarnaast houd je dan een bijproduct over dat zouter dan zeewater is.   Een groot probleem in de VS is het overmatige gebruik van strooizout. Tientallen miljarden kilo's worden er elk jaar gemaakt. En een deel daarvan komt in het water terecht. Een oplossing zou volgens de onderzoekers het gebruik van bietensap in plaats van strooizout kunnen zijn.   Op de grotere schaal zouden ze het liefst zoutregulatie zien, vergelijkbaar met hoe er nu regels zijn voor CO2-uitstoot. Makkelijk wordt dat niet, maar nodig is het volgens deze wetenschappers wel. Lees hier meer over het onderzoek: Humans are disrupting natural ‘salt cycle’ on a global scale, new study showsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Na een lange reis met veel tussenstops is ballontelescoop Gusto per vliegtuig aangekomen op Antarctica. We bespreken met onderzoeker Jose Silva van SRON wat de telescoop - met veel Nederlands apparatuur aan boord - precies gaat doen en hoe het gaat met de voorbereidingen. Lees hier meer over de missie: Gusto gearriveerd op AntarcticaSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Menopauze komt niet bij veel diersoorten voor. Bij de mens natuurlijk, bij sommige walvissen en nu blijkt het ook voor te komen onder wilde chimpansees. En dat is best bijzonder.   Onderzoekers kwamen tot de ontdekking nadat ze tientallen jaren wilde chimpansees in het westen van Uganda hadden gevolgd en bestudeerd. Mede dankzij het nemen van een heleboel urinemonsters in de leefomgeving van de dieren, konden ze zien dat de vruchtbaarheid onder de vrouwtjes afnam na de leeftijd van 30 en er geen geboortes meer werden gezien na de 50 jaar.  Bij veel dieren is het zo dat vruchtbaarheid gelinkt is aan levensverwachting. Als het vrouwtje geen jongen meer kan maken, dan is ze biologisch gezien in veel diersoorten niet meer belangrijk voor het voortbestaan van de soort.   Maar bij sommige diersoorten blijven vrouwen van belang, ook nadat ze hun vruchtbaarheid verliezen. Ze verzorgen nog steeds, geven advies vanuit jaren aan ervaring en spelen economisch een belangrijke rol, waardoor ze nog altijd nodig zijn voor het voortbestaan van de jongere generaties. Dat is de grootmoeder-hypothese.   Maar de chimpanseemaatschappij zit anders in elkaar dan die van ons. Oudere vrouwtjes leven vaak ver van hun dochters en kleinkinderen en ze spelen geen rol meer bij de opvoeding. Toch leven de bestudeerde vrouwtjes vaak tot na hun vruchtbare tijd door.   Eerder is dit al wel gezien bij primaten in gevangenschap, maar deze dieren hebben toegang tot constante voeding en medische zorg. Dat kan suggereren dat de bestudeerde wilde chimpansees het - misschien tijdelijk - beter dan gemiddeld hebben gehad. Wat ook kan is dat we dit niet eerder hebben gezien in het wild, omdat de dieren door menselijk toedoen nooit de kans kregen om überhaupt gezond en oud genoeg te worden.   Onderzoekers zijn erg enthousiast over deze vondst, omdat de data kan helpen om beter te begrijpen waarom menopauze voorkomt in de natuur en hoe het is geëvolueerd in de mens. Wie weet kreeg menopauze bij de mens ook ooit de ruimte door gunstige leefomstandigheden. Lees hier meer over het onderzoek: UCLA researcher finds first proof of menopause in wild chimpanzeesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

We hebben al een heleboel weten te digitaliseren. Denk aan geluid en beeld. Maar als het aankomt op geur, wil het maar niet lukken. Waarom is dat zo moeilijk en wat zouden toepassingen kunnen zijn als het wel lukt? In deze audio hoor je Ilja Croijmans, expert op het gebied van taal en geur en Caro Verbeek, geur- en kunsthistoricus. Meer over hun werk en vakgebied lees je onder andere in hun recente boek: NeusWijzer - Geuratlas van de Lage Landen. Het artikel in de Guardian vind je hier: ‘Giving computers a sense of smell’: the quest to scientifically map odours.  Ook interessant: Netherlands Olfactory Science Exchange of specifiek over geschiedenis en geur: The historical significance of smellSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is niet iets wat een gemiddeld persoon zich vaak zal afvragen, maar onderzoekers wilden het maar al te graag weten: hoeveel wegen alle cellen van een immuunsysteem bij elkaar opgeteld?   Het antwoord? Naar schatting zo'n 1.2 kilo bij een man van 73 kilo tussen de 20 en 30 jaar, 1 kilo bij een vrouw van 60 kilo in dezelfde leeftijdscategorie en 0.6 kilo bij een kind van 10 jaar.   Het immuunsysteem is een enorm complex systeem waarin bij een gemiddelde man zo'n 1.8 biljoen en bij een gemiddelde vrouw zo'n 1.5 biljoen cellen met elkaar samenwerken om ons gezond te houden. Bij een kind van 10 zit dat aantal rond de 1 biljoen.   De meest voorkomende cel bleek een lymfocyt te zijn, een type witte bloedcel, goed voor 40 procent van het immuunsysteem. Neutrofielen, ook witte bloedcellen, komen ongeveer in dezelfde hoeveelheid voor. Macrofagen nemen maar 10 procent in beslag qua hoeveelheid, maar zijn qua gewicht dan weer goed voor 50 procent.   Allemaal kennis die onderzoekers onder andere kunnen gebruiken voor het maken van betere medische modellen. Lees hier meer over het onderzoek: The total mass, number, and distribution of immune cells in the human bodySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ze lagen 180 miljoen jaar verstopt in de zandstenen banken van Lake Powell en zijn volgens sommigen de belangrijkste vondst van uitgestorven gewervelde dieren in de VS van dit jaar: de schedels en tanden van een groep middelgrootte zoogdierachtige planteneters genaamd Tritylodon.  In het Amazonegebied werd recent een andere bijzondere ontdekking gedaan. Door droogte zakte daar het waterniveau in de rivieren en kwamen in de rivierbank geëtste gezichten en dieren tevoorschijn. De tekeningen zijn waarschijnlijk tussen de 1000 en 2000 jaar oud. Ze werden één keer eerder gezien, in 2010, toen het waterniveau voor één dag ook zo ver zakte.   Wat de gezichten, die verschillende gezichtsuitdrukkingen laten zien, precies betekenen willen archeologen maar al te graag weten. Ze hebben alleen niet veel tijd, in november zal het waterniveau door regenval weer stijgen en zullen de gezichten weer onder water verdwijnen.   De ontdekking van de uitgestorven knaagdierachtige beesten die ooit naast dino's wandelden in de VS had ook te maken met droogte. Daardoor kwam het water in het meer steeds lager te staan. Zo ontdekten paleontologen die in de omgeving al bezig waren met opgravingen afdrukken van de dieren in het zandsteen. Ze dachten alleen wat pootafdrukken te hebben gevonden, maar het bleek om veel meer te gaan.   Genoeg materiaal voor jaren aan onderzoek zelfs. Ze hopen uit de schedels en tanden meer informatie te halen over de evolutie van zoogdieren. Zoals waarom sommige soorten het wel redden in bepaalde omstandigheden en anderen niet. Ook in Lake Powell moesten ze haast maken, ze hadden 120 dagen voor hun opgravingen, daarna smolt de sneeuw en steeg het waterniveau weer.  Lees hier meer over de vondst in de VS: ‘Extremely rare’ Jurassic-era fossils discovered in Lake Powell Lees hier meer over de ontdekking in Brazilië: Brazil drought reveals ancient rock carvings of human facesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het waterrad, de windmolen: in Nederland weten we wel raad met draaiende turbines. Zulke draaiende motoren, aangedreven door stroming, komen zelfs voor in onze biologische cellen.    Een voorbeeld daarvan is FoF1-ATP synthase, een rotatie-motoreiwit dat nodig is om de brandstof te produceren die cellen nodig hebben om te kunnen functioneren. Het zou gigantisch interessant zijn om een kunstmatige variant van zo'n mechanisme te maken. Maar dat doen op nanoschaal, dat is heel heel moeilijk.   Maar niet onmogelijk. Want het is Delftse onderzoekers uit de groep van Cees Dekker nu gelukt om nanoturbines te bouwen van niet meer dan 25 nanometer. Het lukt ze zelfs om op die schaal de draairichting van de turbines te bepalen.  Deze miniturbines komen heel dicht bij de bewegende onderdelen die in levende cellen voorkomen. Als je dit soort onderdelen van cellen kunt nabouwen, dan zou het in de toekomst weleens mogelijk kunnen worden om met DNA-origami kleine nanomachines te maken die bijvoorbeeld medicijnen kunnen afleveren op hele specifieke plekken in het menselijk lichaam.    Maar zover is het nog niet. Deze ontdekking uit Delft is nog maar het begin. Een mini-motortje bouwen is één, maar dan heb je nog geen energiecentrale of medicijnkoerier. Een motor draait niet zonder versnellingsbak en een koppeling aan celmembranen. Toch is hiermee een indrukwekkende eerste stap in de goede richting gezet. Lees hier meer over het onderzoek: Delftse onderzoekers maken DNA-motoren op nanoschaalSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Slaat een behandeling aan of niet? Dat wil je in het geval van kanker natuurlijk zo snel mogelijk weten. Onderzoeker Sofie Tolmeijer van het Radboudumc heeft een nieuwe manier onderzocht om dat te bepalen. Eentje die mogelijk veel sneller laat zien of een therapie wel of niet werkt. In plaats van gebruik te maken van een scan na drie maanden kijkt Tolmeijer na vier weken al naar DNA van een tumor in het bloed. Het onderzoek zit nog in de beginfase, maar de resultaten zijn al veelbelovend.  Lees hier meer: Een persoonlijker behandelplan voor kankerpatiënten door kanker specifieke merkmerken uit bloedtestenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Groene waterstof is één van de kanshebbers als het gaat om toekomstige duurzame energiedragers. Om deze optie betaalbaar genoeg te maken, moet alleen nog wel een lek worden gedicht in het productieproces. En dat lijkt onderzoekers van de TU Eindhoven nu te zijn gelukt. Het heeft alles te maken met het membraan in de goedkopere variant van elektrolysers waarin groene waterstof wordt gemaakt. Eén van de problemen daarmee is dat daar een beetje waterstof doorheen lekt. Dat is geen probleem als er volop wind of zon is, maar is dat er niet, dan wordt aan de andere kant van dat membraan ook maar heel weinig zuurstof aangemaakt. Gaat dat beetje zuurstof mengen met waterstof, dan krijg je een verhouding die gevaarlijk is. En dus moest er iets gevonden worden op die lekkage. In deze audio hoor je Thijs de Groot van de TU Eindhoven, één van de betrokken onderzoekers. Lees hier meer over hun werk: Hoe een kleine 'gap' opslag van groene energie door middel van elektrolyse dichterbij brengtSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het antwoord op een vraag waarvan je niet eens wist dat je hem had: zou je blij zijn als je alleen stipjes kon zien? Voor mensen met goed zicht zal het antwoord nee zijn, maar ben je blind dan geeft dit toch een mogelijkheid om je omgeving te 'zien'.  Wetenschappers werken aan implantaten in de hersenen waarmee dat zicht met stipjes mogelijk wordt. In deze aflevering hoor je onder andere meer over het werk van onderzoeker Tom van Nunen van de TU Eindhoven. Iedere woensdag wordt deze rubriek verzorgd door de Universiteit van Nederland. Met vandaag: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Meer dan 4 miljard jaar geleden, toen de piepjonge aarde nog aan het vormen was, botste onze planeet op een enorm object. Het grootste brokstuk dat daarbij loskwam, dat zou nu onze maan moeten zijn. Maar wanneer dit precies gebeurde en hoe, dat weten we niet.  Nu hebben onderzoekers maankristallen gebruikt om een beter beeld te krijgen. En wat blijkt: de maan is ouder dan we dachten. We zaten er maar liefst 40 miljoen jaar naast. De nieuwe leeftijd van de maan is dan nu minstens 4.46 miljard.   De kristallen waaraan ze dit konden zien werden in 1972 mee terug naar de aarde genomen door Apollo astronauten. Ze moeten meteen na de botsing zijn ontstaan, nadat het gesmolten oppervlakte weer was afgekoeld. Weten hoe oud de kristallen zijn, is dus weten hoe oud het hemellichaam waarin ze zitten is.   Natuurlijk is hier in eerdere onderzoeken al wel naar gekeken, maar omdat nu atom probe tomography is gebruikt kon nog beter worden bekeken waar de kristallen uit bestaan. Atoom per atoom.   Door te kijken in hoeverre de atomen door de tijd heen waren afgebroken - een vorm van verval, waarbij ze transformeren naar een andere samenstelling - en met de kennis van hoelang deze processen duren, konden ze bepalen hoe oud de atomen moesten zijn.   En dat liet ze dus zien dat de maan ten minste 4.46 miljard jaar oud moet zijn. Het bewijs dat meegenomen maankristallen in ieder geval de oudste stukjes maan zijn die we ooit hebben gevonden. Lees hier meer over het onderzoek: Crystals brought back by astronauts show that the Moon is 40 million years older than scientists thoughtSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor het eerst is het onderzoekers van de Universiteit Twente gelukt om twee magnetisch aangestuurde microrobots - niet groter dan één millimeter - met elkaar handelingen te laten uitvoeren.  Uiteindelijk zou dit zelfs in ons lichaam mogelijk moeten zijn. We bespreken het met onderzoekers Franco Piñan Basualdo en Michiel Richter van het Surgical Robotics Laboratory wat onder leiding staat van professor Sarthak Misra.  Lees hier meer: Doorbraak in samenwerkende magnetische microrobotsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

TNO heeft een go gekregen om hun super precieze laser-richtmechanisme voor de LISA-missie verder te testen en ontwikkelen.  Tijdens deze missie zal een driehoeksformatie van satellieten zwaartekrachtsgolven gaan meten in de ruimte. Daarvoor moeten lasers van de ene satelliet op de andere worden gericht, terwijl ze 2,5 miljoen kilometer van elkaar af vliegen.  TNO werkt al een tijdje aan het mechanisme dat het mogelijk maakt om de laserstraal heel precies te mikken. Hoe het instrument niet groter dan een luciferdoosje dit kan bespreken we met Ton Maree van TNO.  Begin volgend jaar besluit ESA of de missie als geheel groen licht krijgt. De lancering staat (voorlopig) gepland rond 2034.  Lees hier meer: TNO bouwt laserpointer voor ruimtemissie LISA gericht op zwarte gatenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Aan de noordwestelijke rand van Australië brak 155 miljoen jaar geleden een stuk continent af van 5000 kilometer lang. Dat weten geologen omdat er diep onder het zeeoppervlak een leegte te zien. Een bekken waar eerst dit jonge continent, genaamd Argoland, moet hebben gezeten. Maar waar is het nu?   Uit eerder onderzoek was al duidelijk dat het in noordelijke richting weggedreven moet zijn. Dan zou je het ergens rond de eilanden van Zuidoost-Azië verwachten. Maar onder die eilanden ligt geen groot continent.   Na zeven jaar onderzoek is het geologen van de Universiteit Utrecht nu gelukt om te achterhalen wat er echt met de reizende landmassa is gebeurd. Het continent bestaat nog steeds, maar begon 300 miljoen jaar geleden al te versplinteren in allemaal kleine stukjes. Stukjes die zich hebben verplaatst, maar die toch allemaal rond dezelfde tijd op een nieuwe bestemming zijn aangekomen. En daar, liggen ze nu nog, verspreid onder de jungle van grote delen van Indonesië en Myanmar.   De jaren van onderzoek hebben de wetenschappers dus uiteindelijk naar hun schat van scherven geleid, maar dit is niet alleen een mooie voorhaal. Dit soort reconstructies zijn belangrijk voor het begrijpen van de evolutie van biodiversiteit en klimaat, voor het vinden van grondstoffen en voor het begrijpen van gebergtevorming en plaattektoniek. Lees hier meer over het onderzoek: De scherven van smaragd: hoe een verloren continent weer opdookSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Boten, vliegtuigen, auto's, bussen, achtbanen en VR-brillen: als je snel last hebt van wagenziekte, of reisziekte, kan dat een heleboel situaties heel erg onprettig en sommige zelfs onmogelijk maken.   De sensatie van misselijkheid, duizeligheid en slaperigheid die iemand die hier last van heeft kan ervaren is het gevolg van een sensorisch conflict in de hersenen. De input vanuit de ogen, spieren en het evenwichtsorgaan stemt niet overeen met de verwachting.   Maar bij welke neuronen dit precies misgaat is nog niet helemaal duidelijk. Dat hebben onderzoekers nu - met de hulp van wat ongelukkige muizen - proberen uit te zoeken.   De muizen werden voorzichtig in een koker in een soort draaimolen geplaats. Na vier rondjes van een minuut, met vijf seconde pauzes tussendoor, keken ze of de muizen nog steeds zin hadden in eten. Hadden ze dit niet, dan was de aanname dat ze inmiddels behoorlijk misselijk waren.   Door dit te combineren met onderzoek naar de hersenen van de dieren konden ze bepalen welke neuronen in het evenwichtsorgaan een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van dat gevoel. Nu ze weten waar het probleem ontstaat hopen de onderzoekers ook betere medicijnen te kunnen ontwikkelen. Meer over wat ze precies hebben gevonden lees je in de paper: Vestibular CCK signaling drives motion sickness–like behavior in miceSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Soms zit je als vrouw gewoon niet zo te wachten op mannelijke aandacht. Voor kikkervrouwtjes is dat niet anders. Zij houden er alleen wel een vrij uitzonderlijk manier op na om daar mee om te gaan: ze doen net alsof ze dood zijn.   Voor de gewone Europese kikker geeft dit niet alleen een moment van rust, het kan ook nog eens levensreddend zijn. Soms als vrouwtjes van deze soort worden besprongen door een mannetje, blijven die mannetjes zolang zitten dat het de bedolven vrouw fataal wordt.   Lang werd gedacht dat ze weerloos waren tegen dit fatale lot, maar dat – blijkt nu uit experimenten, is niet het geval. 83 procent van de vrouwtjes probeerden zich op hun rug te draaien. 48 procent van de vrouwtjes maakten daar ook nog afwerende geluiden bij. En 33 procent ging voor de ‘ik ben dood, tijd om te gaan’-act.   In sommige gevallen, vooral bij kleinere vrouwtjes, werden alle drie de tactieken tegelijk ingezet.   Toen de onderzoekers vervolgens de boeken in doken, bleek dat deze reactie eerder al eens was opgemerkt. In 1758 welteverstaan, door de Duitse natuuronderzoeker Rösel von Rosenhoff. Helaas voor hem werd er toen weinig met de kennis gedaan.   Het team achter dit nieuwe onderzoek denkt dat het verstijven en dood spelen, mogelijk een reactie is op stress. Wat het ook logischer maakt dat jonge, vaak onervaren vrouwtjes vaker deze reactie lieten zien. Hoe het mechanisme precies in het lichaam werkt, wordt uit dit onderzoek niet duidelijk. Lees hier meer over het onderzoek: Female frogs appear to fake death to avoid unwanted advances, study showsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een internationaal team van onderzoekers heeft radiopulsen uit het verre heelal ontdekt die slechts miljoensten van een seconde duren.    Snelle radioflitsen zijn onvoorspelbare, extreem korte flitsen van radiogolven ontstaan ver voorbij onze Melkweg. Ze worden mogelijk veroorzaakt door magnetische neutronensterren. In 2007 werden ze voor het eerst waargenomen. De meesten die tot nu toe zijn gemeten duren langer dan een duizendste van een seconde en zenden evenveel energie uit als onze zon in een dag.   In 2022 bedachten onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam en ASTRON dat er wel eens flitsers konden bestaan die niet duizendsten, maar slechts miljoensten van een seconde zouden duren. De Nederlandse onderzoekers vonden in een openbaar archief, afkomstig van de Green Bank Telescope in de VS, vijf uur aan gegevens van een bekende flitsbron genaamd FRB 20121102A die zich zo'n drie miljard lichtjaar bij ons vandaan in de richting van het sterrenbeeld Voerman bevindt.  Tussen alle vastgelegde flitsen ontdekten ze acht ultrasnelle flitsen die slechts tien miljoensten van een seconde of korter duurden. Nu we weten dat ze bestaan, kunnen ze mogelijk ook bij andere bronnen ontdekt worden. Uiteindelijk willen de onderzoekers de flitsers gebruiken om een soort plattegrond te maken van de ruimte tussen sterren en sterrenstelsels. Lees hier meer over het onderzoek: Sterrenkundigen kammen telescooparchief uit en vinden microsecondeflitserSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben een slim trucje ontdekt waarmee microalgen in de oceaan zich aanpassen aan het veranderende klimaat. En daar kunnen wij ook wat van leren.  Ze blijken een oplossing te hebben voor de verminderde hoeveelheid ijzer in het oppervlaktewater. Dat ijzer hebben ze normaal gesproken nodig om met behulp van fotosynthese-eiwitten hun cellen van energie te voorzien. Maar de algen blijken wanneer nodig een alternatief eiwit te gebruiken om energie te produceren. Eentje waarbij ze dat ijzer niet nodig hebben.  Dat ze dit kunnen is goed nieuws voor de algen zelf en de ecosystemen waarin ze voorkomen. Maar ook voor ons. De onderzoekers denken dat we ditzelfde mechanisme mogelijk kunnen gebruiken om planten toekomstbestendiger te maken. Ook zijn er toepassingen denkbaar in de productie van sommige medicijnen en kan het gebruikt worden in neurologisch onderzoek.  Lees hier meer over het onderzoek: Climate change coping mechanism discovered in humble algaeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een vraag waarvan je niet eens wist dat je hem had: kun je mensen gelukkiger maken door ze onder stroom te zetten? Tuur Verdonck, redacteur bij de Universiteit van Nederland heeft het uitgezocht - door kleine stroomstootjes hebben tinnituspatiënten minder last van hun gehoorschade.  Vanaf nu komt iedere woensdag de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor het eerst is het volledige menselijke brein op celniveau in kaart gebracht. Een belangrijke stap bij het beter begrijpen van de werking van de hersenen die onder andere onderzoek naar cognitie en ziektes ten goede zal komen.   Deze atlas van het brein, die het werk is van honderden wetenschappers, maakt het mogelijk om interacties in en tussen cellen op moleculair niveau te bekijken.   Een belangrijke basis voor de atlas werd gelegd door het RNA van meer dan 3 miljoen individuele cellen op 106 verschillende locaties in het brein in beeld te brengen. Dat lukte dankzij hersenweefsel van overleden donoren. Die analyse leverde 461 soorten en meer dan 3000 subsoorten hersencellen op. Veel meer dan verwacht. Het liet zien hoe verschillend neuronen in de hersenen kunnen zijn, afhankelijk van hun plek en functie.   Eén van de verrassingen hierbij was hoe complex de hersenstam is; het deel van de hersenen dat het brein met de ruggengraat verbindt. Daar bleek een bijzonder hoog aantal verschillende typen neuronen te zitten.   In andere onderzoeken die aan de basis van deze atlas lagen werd weer meer gekeken naar genexpressie in de verschillende cellen. Zo konden onderzoekers voor 500.000 cellen in kaart brengen welke chemische stofjes genen aan en uit zetten. Dankzij deze moleculaire schakelaartjes konden de onderzoekers 200 typen hersencellen onderscheiden. Eenzelfde gen in precies hetzelfde celtype kon, zo bleek, voorin de hersenen een heel ander schakelaartje hebben, dan achterin.   Dat maakt deze openbaar beschikbare atlas, of gereedschapskist, enorm interessant voor het opsporen van hersenziektes en het ontwikkelen van persoonlijke behandelplannen. En volgens de onderzoekers is dit pas het begin. Met meer weefselsamples en meer onderzoek hopen ze ook te kunnen laten zien hoe het brein tussen populaties en leeftijdsgroepen kan verschillen. Lees hier meer over het onderzoek: This is the largest map of the human brain ever madeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ooit - en dit is geen prettige gedachte - meenden artsen dat pasgeboren baby's geen pijn voelden en dat je ze zonder verdoving gewoon kon opereren. Inmiddels weten we gelukkig wel beter. Die pijn, die voelen ze. Toch is het nog steeds lastig om precies te bepalen vanaf wanneer en op welke manier een baby zich bewust is van zichzelf en de wereld. In nieuw onderzoek hebben ze weer een stukje van die puzzel opgelost.  In deze audio hoor je onderzoeker Lorina Naci van Trinity’s Consciousness and Cognition Group. Lees hier meer over het onderzoek: New research sheds fresh light on mystery of infant consciousnessSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De maan ziet er, vergeleken veel andere hemellichamen, behoorlijk toegankelijk uit. Maar zonder lucht, water en mét temperaturen die uiteenlopen tussen de min 130 en plus 120 graden en een verminderde zwaartekracht, is het geen makkelijke plek om een basis te bouwen.  Het stof op het maanoppervlakte zorgt bijvoorbeeld voor verstopte mechanica en zit de werking van meetinstrumenten en beschermende pakken in de weg. Bedenk maar even wat er bij elke landende raket, of elk voorbij razend maanvoertuig gebeurt met al dat loszittende stof.   Onderzoekers denken nu een mogelijke oplossing te hebben gevonden. Wat we zouden kunnen doen, menen ze, is het maanstof smelten met een gigantische lens om zo wegen en landingsplekken te creëren.   Er zijn al wat experimenten gedaan, met materiaal dat lijkt op maanstof, dat door ESA is ontwikkeld. Met een laser werd het stof verwarmd tot zo'n 1600 graden. Met het gesmolten materiaal konden ze vormen maken die aan elkaar iets als een weg zouden kunnen vormen.   Een snel proces is dit overigens niet. Over elk vormpje werd ongeveer een uur gedaan. Wat zou betekenen dat een landingsplek van 10 bij 10 meter een klus van zo'n 100 dagen zou zijn.   Als ze het smelten op de maan zouden willen nabootsen dan - berekenden de onderzoekers - moet er een lens van zo'n 2.37 vierkante meter van de aarde naar de maan vervoerd worden. Daarmee kan - net als je als kind misschien vroeger weleens hebt geprobeerd met een vergrootglas - zonlicht worden opgevangen dat je vervolgens richt op het materiaal dat je wilt laten smelten.   Die lens zou zelfs van oprolbaar folie gemaakt kunnen worden, zodat het makkelijker is om hem daar te krijgen. Toch ben je er dan nog niet. De lens zelf krijgt ook weer te maken met dat verraderlijke maanstof. Wellicht zou een vibrerende lens, waar het stof vanzelf vanaf trilt, daar een oplossing voor zijn, schrijven de onderzoekers.  Lees hier meer over het onderzoek: ‘Streets on the moon’: lunar dust could be ‘melted’ to make solid roadsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Dat grootte en levenslengte met elkaar gelinkt zijn bij honden, dat was al wel langer bekend. Grote honden leven gemiddeld tot ze een jaar of zeven zijn en kleine honden tot een jaar of veertien. Ook was er al bekend dat rashonden, over het algemeen korter leven dan een mix-ras. Maar net als bij mensen is levenslengte niet het enige waar je naar wilt kijken. Levenskwaliteit is minstens even belangrijk. En daar hebben ze in nieuw onderzoek naar gekeken. Of in ieder geval naar de link tussen lichaamsgrootte en veroudering op het gebied van cognitie en gedrag. Lees hier meer over het onderzoek: Size matters: How body size shapes dogs' aging patterns Meer informatie over het keurmerk voor veilig fokken vind je hier: Stichting Fairdog wil zorgen voor keurmerk voor gezond gefokte hondenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Oorlog heeft voor de meeste mensen, zeker nu, een duidelijk gezicht. Vraag iemand om oorlog te tekenen en er zullen afbeeldingen van soldaten, wapens, verwoesting en slachtoffers op papier verschijnen. Maar hoe zit dat met vrede? Hoe beelden we ons dat in? Politicoloog Dagmar Punter van Tilburg University wil daarachter komen. Waarom ze het belangrijk vindt om dit te onderzoeken hoor je in deze aflevering vanaf het Betweter Festival in Utrecht. Hoe anders is dit bijvoorbeeld voor iemand uit een land zonder oorlog en iemand uit een oorlogsgebied?  Let op: dit gesprek is opgenomen voordat de vreselijke gebeurtenissen in Israël en Gaza plaatsvonden.  Lees hier meer over het Betweter Festival. Volgend jaar weer een nieuwe editie.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je voor een operatie niet kunt bepalen welk type tumor een patiënt heeft, dan wil je dat het liefst tijdens een ingreep wel kunnen doen. Maar ook dat is niet makkelijk.   In Nederland wordt jaarlijks bij 1400 volwassenen en 150 kinderen een tumor vastgesteld die ontstaat in de hersenen of het ruggenmerg. In deze gevallen is een operatie vaak de eerste stap in de behandeling.  Op dit moment is het zo dat de exacte diagnose van het type tumor meestal pas één week na de operatie beschikbaar is, nadat het tumorweefsel volledig is geanalyseerd. Met behulp van AI-technologie is het onderzoekers nu gelukt om dat terug te brengen naar maximaal anderhalf uur.   Dat betekent zelfs dat de neurochirurg het operatieplan al tijdens de operatie kan aanpassen. De technologie maakt gebruik van nanopore sequencing en een algoritme dat onder andere werd getest en getraind met behulp van tumorweefsel uit de uitgebreide biobank van het Prinses Máxima Centrum.   De onderzoekers hopen snel meer tumortypes te kunnen toevoegen aan het algoritme. Om patiënten nog beter te kunnen helpen, en om te voldoen aan de internationale standaarden, zodat data internationaal goed vergeleken kan worden.  Lees hier meer over het onderzoek, uitgevoerd door het UMC Utrecht, het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie en het Amsterdam UMC: AI versnelt herkenning type hersentumorSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De hersenen van voetbalkeepers lijken ervoor te zorgen dat ze anders naar de wereld kijken dan jij en ik. En zelfs dan hun teamgenoten op het veld.  Volgens onderzoek kan hun brein meerdere signalen die via verschillende zintuigen binnenkomen sneller verwerken, wat natuurlijk een voordeel is als het je taak is om de bal uit het goal te houden.   Voor dit onderzoek zijn 60 professionele keepers, veldspelers en even oude niet-voetballers bestudeerd. Daarbij keken ze hoe goed deze groepen waren in het uit elkaar houden van lichtflitsen en geluiden.  De keepers waren niet alleen sneller met het verwerken van de binnenkomende signalen, maar ze lijken ze ook beter uit elkaar te kunnen houden.   Of deze vaardigheid van nature in sommige mensen voorkomt, waardoor ze goede keepers worden, of het na jaren van training gevormd kan worden, dat laat dit onderzoek nog niet zien. Dat - en ook of ze iets vergelijkbaars vinden bij vrouwelijke spelers - willen ze in vervolgonderzoek nog gaan bekijken. Lees hier meer over het onderzoek: Goalkeepers perceive the world differently, study suggestsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Nieuw onderzoek bevestigt dat fossiele menselijke voetstappen in New Mexico hoogstwaarschijnlijk het oudste bewijs zijn van de komst van mensen naar Amerika.  En dat schopt nogal wat in de war. De voetafdrukken werden ontdekt in het White Sands National Park en moeten zo'n 21.000 tot 23.000 jaar oud zijn, denken onderzoekers. In 2021 werd ook al eens bericht over de afdrukken, maar toen waren veel wetenschappers van mening dat de datering niet klopte. Daarvoor waren namelijk zaadjes van waterplantjes gebruikt. Maar hadden die niet ook per ongeluk koolstof opgenomen uit het oeroude meer wat daar heeft gezeten, waardoor ze een vertekend beeld gaven?  In het nieuwe onderzoek probeerden ze dat uit te sluiten en kwamen ze met meer bewijs. Ze keken hiervoor naar twee hele andere deeltjes: pollen en kwarts korrels. De gedachte was dat mensen pas 15.000 jaar geleden aankwamen in Amerika. Met het nieuwe onderzoek is nu aangetoond dat dit dus niet klopt. Ze waren er eerder, namelijk 21.000 tot 23.000 jaar geleden. Lees hier meer over het onderzoek: Study confirms age of oldest fossil human footprints in North AmericaSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Per toeval hebben sterrenkundigen een indrukwekkende puinwolk ontdekt die moet zijn ontstaan door een botsing van twee gigantische ijsplaneten. We bespreken het met Richelle van Capelleveen, één van de betrokken onderzoekers. Lees hier meer over de ontdekking: Puinwolk van twee botsende ijsplaneten dimt licht moedersterSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Sinds de eerste beelden van Mercurius, gemaakt in de jaren 70, weten we dat de kern van de planeet aan het afkoelen is en de planeet als geheel krimpt. Dat was destijds al te zien aan de korst die een beetje doet denken aan een verschrompelde appel.   Onderzoekers van de Open University in Engeland hebben nu gekeken naar recentere beelden, gemaakt door het Messenger-ruimtevoertuig van NASA, dat zich van 2011 tot 2015 in een baan rond Mercurius bevond.   Ze zagen nieuwer bewijs voor het oprekken van de korst. Oudere rimpels en geulen zouden door ‘impact gardening’ - een proces waarbij losgeraakt korstmateriaal en puin zich ophoopt - al niet meer goed zichtbaar zijn. De nu bekeken valleien moeten dus nog relatief jong zijn. Naar schatting minder dan 300 miljoen jaar, wat suggereert dat er redelijk recent en mogelijk ook nu nog steeds sprake is van krimp.   ESA en JAXA - de ruimteorganisaties van Europa en Japan - stuurden in 2018 een nieuw ruimtevoertuig richting Mercurius. Als alles goed gaat wordt vanaf eind 2025 nieuwe data verzameld en kunnen onderzoekers daarmee meer zeggen over het krimpproces.   Overigens is dat proces wel heel langzaam. De schattingen lopen uiteen, maar waarschijnlijk is Mercurius tussen de 1 en 7 kilometer gekrompen in diameter sinds het ontstaan van de planeet zo'n 4,5 miljard jaar geleden.   De paper vind je in Nature: Widespread small grabens consistent with recent tectonism on MercurySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een vraag waarvan je niet eens wist dat je hem had: hoe kun je iemand genezen door zijn of haar DNA te repareren? Loes van Langen, redacteur bij de Universiteit van Nederland heeft het uitgezocht - het is niet alleen maar sleutelen aan het DNA. Vanaf nu komt iedere woensdag de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ruim één op de vijf Nederlanders zegt weleens een gebeurtenis te hebben meegemaakt die net iets te toevallig is. Soms wordt er zelfs gesproken over een wonder. We bespreken met religiewetenschapper Anne-Marie de Korte van de Universiteit Utrecht waarom mensen elkaar zo graag wonderverhalen vertellen en welke rol religie daarin speelt.  Zelf een wonder meegemaakt? Dan hoort De Korte daar graag meer over. Je vindt haar contactgegevens hier. Lees hier meer over het Betweter Festival. Volgend jaar weer een nieuwe editie!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Door het veranderende klimaat, wordt de wereld onder water steeds lawaaiiger. Dat blijkt uit nieuw onderzoek. Dat heeft zowel met de chemische samenstelling als de stroming van het water te maken. We bespreken het Lennart de Nooijer, onderzoeker bij het NIOZ. Lees hier meer over het onderzoek: Klimaatverandering maakt de onderwaterwereld lawaaiigerSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Hormonen zorgen er bij muizenmoeders in de laatste fase van de zwangerschap voor dat neuronen andere verbindingen maken. En die veranderingen zijn mogelijk blijvend, zeggen onderzoekers.   Je zou het een beetje kunnen vergelijken met de melkproductie die alvast opgang komt; het is een voorbereiding op de komst van een baby. In het geval van het brein zorgt oestrogeen alvast voor een verandering in het gedrag van bepaalde neuronen en progesteron voor nieuwe verbindingen.   Deze veranderingen vinden plaats in een hersengebied dat gelinkt wordt aan het moederinstinct. Het zorgt er bij muizen voor dat de focus van het zoeken van een partner verschuift naar het verzorgen van de jongen. Muizen die neuronen hadden die ongevoelig waren voor deze hormonen, lieten bij de geboorte geen verzorgend gedrag zien. De aanname is dat een vergelijkbaar effect in mensen te vinden is. In eerdere onderzoeken naar zwangere vrouwen was op hersenscans ook al te zien dat er veranderingen in hersenvolume en hersenactiviteit plaatsvinden. Veranderingen die lang na de zwangerschap aanhouden.   Natuurlijk is het opvoeden van kinderen voor een muis nogal anders dan voor een mens. Zo krijgen wij bijvoorbeeld hulp, informatie en begeleiding, wat zou kunnen betekenen dat we minder hoeven te rekenen op de effecten van hormonen. Ook spelen er in het mensenlichaam nog veel meer processen een rol bij het moederinstinct.   De onderzoekers hopen toch dat deze ontdekking belangrijke inzichten kan geven in het gedrag van ouders en iets als postnatale depressie.  Lees hier meer over het onderzoek: Pregnancy leads to permanent rewiring of brain, study suggestsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een Utrechtse geologe heeft een verrassende ontdekking gedaan. Zij vond tijdens haar onderzoek namelijk overblijfselen van een nog onontdekte tektonische plaat, die zo groot moet zijn geweest als een kwart van de stille oceaan.  In deze aflevering hoor je onderzoeker Suzanna van de Lagemaat van de Universiteit Utrecht. Vrijdag 13 oktober promoveert ze op dit onderwerp: Junction Jigsaw: Reconstructing the plate tectonic puzzle from the Panthalassa to the Tethys realm Lees hier meer over haar ontdekking: Plaattektonische verrassing: Utrechtse geoloog vindt onverwacht relicten van verloren megaplaatSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Liedjes, literatuur, schilderijen: kunstmatige intelligentie kan het allemaal. Begin dit jaar won een AI-gegenereerde foto zelfs een prestigieuze fotoprijs. Kunnen we echt nog van nep onderscheiden? Maakt dat uit? En denken we anders over een kunstwerk als we erachter komen dat het door AI is geproduceerd? Dat onderzocht psycholoog Manuel Oliveira van de Universiteit Utrecht op het Betweter Festival. We spraken hem er uitgebreid over. Let op: deze audio is in het Engels.  Lees hier meer over het Betweter Festival. Volgend jaar weer een nieuwe editie!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een toekomst waar mens en technologie steeds meer met elkaar versmelten komt snel dichterbij. Denk bijvoorbeeld aan implantaten die oplossen of opgaan in nieuw weefsel. Hoe accepteer je een implantaat als onderdeel van jezelf? En is dat anders als zo'n implantaat door de tijd heen verandert?  Medisch ethici Manon van Daal en Anne-Floor de Kanter van het UMC Utrecht onderzochten op het Betweter Festival hoe bezoekers hierover denken. We spraken ze er uitgebreid over.  Lees hier meer over het Betweter Festival. Volgend jaar een nieuwe editie!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Overmatig veel knipperen, een te starre blik, of juist snel wegkijken: wie liegt, toont afwijkend gedrag, denken we vaak. Is dat inderdaad zo? En kunnen we dat gedrag zelf wel goed herkennen? Op het Betweter Festival onderzoekt computerwetenschapper Ronald Poppe van de Universiteit Utrecht het vermogen van bezoekers om leugenaars te herkennen. Hij vertelt er meer over in Wetenschap Vandaag.  Zelf ook kijken hoe goed je bent in leugens herkennen? Klik dan op deze appversie van het experiment: bestliar.nl Hier lees je meer over het Betweter Festival. Volgend jaar weer een nieuwe editie!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Je zou het niet denken: maar zelfs eencellige organismen - zoals bacteriën - kunnen de toekomst voorspellen. Hoe goed ze daar precies in zijn, dat hebben onderzoekers nu uitgezocht.  In deze audio hoor je Age Tjalma van AMOLF. Lees hier meer over het onderzoek: Bacteria opt for the best price-to-quality ratio to predict the futureSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is een vraag die ons al eeuwen bezighoudt: wat was er eerder, de kip of het ei? Tuur Verdonck, redacteur bij de Universiteit van Nederland heeft het uitgezocht - hoewel hij erkent dat het op het eerste gezicht geen gemakkelijke vraag is om op te lossen. Vanaf nu komt iedere woensdag de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Perceptie- en robotonderzoeker Irene Kuling is benieuwd naar aanraking en hoe wij de wereld om ons heen ervaren. Op het Betweter Festival deed ze een experiment waarbij bezoekers zelf konden instellen hoe ze dachten dat een dier, of een voorwerp zou aanvoelen als ze het zouden aanraken. Zelfs als ze daar nog nooit mee in aanraking zijn geweest. Uiteindelijk kunnen de resultaten van dit onderzoek, dat vanuit het Centre for Unusual Collaborations is opgezet, helpen bij het ontwikkelen van robots die prettiger zijn om in de buurt te hebben. We spraken Kuling over het experiment en de grotere vragen die ze hoopt te beantwoorden. Haar uiteindelijke droom bespreken we ook: ooit Barbapapa in het echt maken.  Lees hier meer over het Betweter Festival. Volgend jaar weer een nieuwe editie!See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Nobelprijs voor de Natuurkunde gaat dit jaar naar drie wetenschappers die met hun werk hebben bijgedragen aan een techniek met lichtpulsjes, waarmee supersnelle veranderingen in atomen en elektronen bekeken kunnen worden. Veranderingen die plaatsvinden in attosecondes. We spreken erover met Huib Bakker, hij doet in Nederland bij AMOLF ook onderzoek naar lichtpulsen, maar dan op een andere schaal. Hij vertelt wat een attoseconde eigenlijk is, hoe deze onderzoekers hebben bijgedragen aan het onderzoeksveld en of er al zicht is op toepassingen voor deze techniek.  Lees hier meer over the Nobel Prize in Physics 2023 die is uitgereikt aan Pierre Agostini (VS), Ferenc Krausz (Duitsland) en Anne L’Huillier (Zweden).See omnystudio.com/listener for privacy information.

Cognitief psychologen Alex Hoogerbrugge en Andre Sahakian willen meer weten over hoe ons kortetermijngeheugen werkt. Op het Betweter Festival in Utrecht kon je als bezoeker meedoen aan hun geheugen-experiment om zo de wetenschap een handje te helpen.  In de radiostudio van Tivoli spraken we ze hier uitgebreid over. Hoeveel kan ons kortetermijngeheugen aan? Moet je nou wel of niet met boodschappenlijstjes werken? Hoe doe je hier eigenlijk onderzoek naar? En kan Karlijn Meinders zes gekleurde vormen onthouden en dan nog steeds de achternaam van Andre goed uitspreken? Lees hier alles over het Betweter Festival. Volgend jaar weer een nieuwe editie!See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Nobelprijs voor de Geneeskunde is dit jaar uitgereikt aan onderzoekers Katalin Karikó en Drew Weissman. Hun mRNA-modificaties zorgde ervoor dat de techniek daadwerkelijk als geneesmiddel kon worden gebruikt en was onmisbaar bij het ontwikkelen van de mRNA-vaccins tegen covid.  We spreken erover met Roy van der Meel, universitair hoofddocent in de Precision Medicine group van de TU Eindhoven. Hij werkte mee aan een ander belangrijk onderdeel van deze vaccins: de lipide nanodeeltjes die zorgen dat het mRNA beschermd blijft en opgenomen wordt door cellen. Lees hier meer over de prijs: The 2023 Nobel Prize in Physiology or MedicineSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Er zijn veel mensen die denken dat je in bepaalde mate met microben in aanraking moet komen om gezond te blijven. Het zou bijvoorbeeld je immuunsysteem beter trainen en het risico op allergieën verminderen.  Dat er nu steeds meer mensen met allergieën rondlopen, zou binnen die theorie dan iets te maken hebben met te hygiënisch leven. Maar een nieuw onderzoek spreekt dat tegen.  Daarin vergeleken onderzoekers muizen die leven in een microben-rijke verwilderde omgeving met genetische identieke muizen die in een super steriel lab opgroeiden. Ze vonden amper verschillen in weerstand tegen allergieën. Immuuncellen reageerden vergelijkbaar op de aanwezigheid van allergenen en ook de reactie van goede bacteriën in de darmen was niet beter in de wildere muizen.  En ja: dit zijn muizen en wij zijn mensen natuurlijk, toch hopen de onderzoekers hiermee bij te dragen aan onderzoek naar allergieën en het nut van het actief beïnvloeden van de samenstelling van microben in behandelingen.  Zo wordt bijvoorbeeld naar poeptransplantaties gekeken bij het behandelen van ontstekingsziektes. Het idee van ‘het in ons voordeel gebruiken van infecties en microben’ is natuurlijk mooi, en zou in sommige gevallen een belangrijk verschil kunnen maken, maar tegelijk is deze uitkomst een goede reminder dat het wellicht niet zo vanzelfsprekend is en meer onderzoek hard nodig is. Lees hier meer over het onderzoek: Allergy study on 'wild' mice challenges the hygiene hypothesisSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het was al bekend dat bij de ziekte van Parkinson de cellen in de hersenen die dopamine aanmaken langzaam verdwijnen. Maar waarom ervaart de ene persoon daarvan milde klachten, terwijl een ander veel meer symptomen heeft?  Dat hebben onderzoekers van het Radboudumc uitgezocht. Wat blijkt: onze hersenschors, het buitenste deel van de grote hersenen, kan taken overnemen van het diepere deel van de hersenen dat bij Parkinson beschadigd raakt. Dat is het deel waar die cellen die dopamine maken verloren zijn gegaan. De mate waarin gecompenseerd wordt door de hersenschors bepaalt vervolgens hoeveel klachten mensen hebben.  Hoe actiever de taken worden overgenomen, hoe milder de traagheid en hoe beter het nadenken gaat. Artsen vermoedden al langer dat zo’n mechanisme van compensatie bestaat, maar het is nu voor het eerst wetenschappelijk aangetoond.   Mensen met milde klachten toonden veel meer activiteit in de hersenschors, vooral in de gebieden die betrokken zijn bij de aansturing van beweging. Deze gebieden waren zelfs actiever dan in gezonde vrijwilligers, en dat laat zien dat er sprake is van compensatie. Bij ernstige klachten was de hersenschors juist veel minder actief dan bij gezonde vrijwilligers.  De onderzoekers hopen in de toekomst de compensatie door de hersenschors te kunnen stimuleren in Parkinsonpatiënten. Lees hier meer over het onderzoek: Compensatie door gezonde hersendelen verlicht klachten bij parkinsonSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Je zou zeggen: iets kunnen leren, vereist denkkracht. Hoe geavanceerder de hersenen hoe makkelijker dit gaat. Maar nu laten onderzoekers zien, dat het zelfs helemaal zonder mogelijk is.   Een klein Caribisch kwalletje met een doorsnede van niet meer dan een centimeter, kan aangeleerd worden om visuele signalen te associëren met tegen iets aan botsen. Aangezien het diertje niet meer dan 1000 neuronen heeft en geen centraal brein is dit behoorlijk bijzonder.  Eerder lieten andere onderzoekers ook al zien dat een zeeanemonensoort, die behoort tot dezelfde stam als de kwal, dit ook kan. Alleen in dat onderzoek werden lichtsignalen gekoppeld aan elektrische schokjes en dat is niet een hele natuurlijke situatie. Nu is geprobeerd om de experimenten wel te laten lijken op wat de kwalletjes gewend zijn.  De watertanks bootsten hun troebele leefomstandigheden tussen de mangrovewortels na. Op de glazen wanden zaten of witte en zwarte strepen, of witte en grijze strepen. De zwarte strepen ontweken ze keurig, alsof het echte wortels waren, maar de grijze strepen zagen ze niet goed genoeg.  Na een paar botsingen pasten ze zich echter aan. Kwamen ze te dicht bij de strepen, dan zwommen ze er snel vandaan. De onderzoekers keken ook nog hoe de visuele signaaltjes precies omgezet worden naar de pulsjes die nodig zijn om te zwemmen.   Maar er is nog genoeg te onderzoeken: kunnen de kwalletjes deze lessen onthouden? En zo ja: voor hoe lang? Ook willen ze nog naar de betrokken genen kijken. Uitpluizen hoe dit mechanisme in elkaar zit kan helpen begrijpen hoe leergedrag ooit is ontstaan, maar het kan ook als inspiratie dienen voor het ontwikkelen van robots die moeten kunnen reageren op hun omgeving. Lees hier meer over het onderzoek: How to train your jellyfish: brainless box jellies learn from experienceSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Gooi een appel in de lucht en hij komt, met dank aan de zwaartekracht, weer naar beneden vallen. Maar wat zou er gebeuren als je dit niet met materie, maar met antimaterie zou doen?  Een experiment van onderzoeksinstituut CERN in Genève, eentje waar gigantisch veel werk achter zit, heeft het nu aangetoond: een anti-appel zou ook gewoon vallen. Fysicus Ivo van Vulpen van de Universiteit van Amsterdam en Nikhef vertelt er meer over. Lees hier meer over het onderzoek: ALPHA experiment at CERN observes the influence of gravity on antimatter. BBC schreef er ook een mooi artikel over: Scientists get closer to solving mystery of antimatterSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De venusvliegenvanger is - zoals de naam al suggereert - een vleesetende plant. Zo eentje die dichtklapt als een nietsvermoedende prooi op de gevoelige haartjes van de bladeren landt.   Wat er op zo'n moment gebeurt is dat die supergevoelige haartjes een elektrisch signaal door de bladeren heen sturen. Volgen er twee vlak achter elkaar, dan klappen de bladeren in een fractie van een seconde dicht.  Maar dat is niet alles waar deze haartjes goed voor zijn, hebben onderzoekers ontdekt. De haartjes bevatten namelijk ook cellen die reageren op temperatuur. Nou groeit deze plantensoort vooral in grassig moerasland in Amerika en in droge periodes vliegt dat gras nogal eens in de fik.   Als dit gebeurt, zagen ze in experimenten, detecteren de haartjes de verhoging in temperatuur. In reactie daarop klappen alle bestudeerde planten dicht. Sommige bleken zelfs ongedeerd toen ze na de brand weer openklapten.   Ook bij normale hoge temperaturen, denk aan 37 graden, bleken de haartjes te reageren, maar dan werd slechts één signaal verstuurd. Vanaf 55 graden en bij een acute stijging in temperatuur stuurden de haartjes een dubbel signaal, net als bij een rondwandelende vlieg, en BAM. Dicht gaat die klep. Lees hier meer over het onderzoek: Plantwatch: Venus flytrap has ‘fire alarm’ to detect blaze dangerSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Heb je er wel eens over nagedacht waarom de tijd sneller lijkt te gaan als je ouder wordt? Het heeft onder andere te maken met het mee maken van nieuwe dingen en de afleveringen die je brein daarvan maakt. We horen meer van Wouter Kruijne, cognitief neurowetenschapper bij de Rijksuniversiteit Groningen, gespecialiseerd in hoe wij de tijd beleven. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een gloednieuw dino-boek, geschreven door paleontoloog Melanie During, vertelt meer over de geschiedenis van dinosauriërs, de wereld waarin ze leefden en het onderzoek dat naar ze wordt gedaan. Dat laatste gaat niet altijd vanzelf, weet During uit eigen ervaring, maar in haar geval leverde het wel een bijzondere ontdekking op: ze kon aantonen in welk seizoen de meteoriet insloeg die zoveel dino's het leven kostte. In De laatste lente van de dinosauriërs wordt niet alleen op een begrijpelijke manier het verhaal van deze indrukwekkende dieren verteld, maar lees je ook het verhaal van During zelf. Ze vertelt alles vanuit een enthousiasme dat aanstekelijk werkt en er zijn interessante anekdotes genoeg. Bijvoorbeeld over hoe de eerste dino ooit beschreven (volgend jaar is dat 200 jaar geleden) bijna naar een balzak was vernoemd. En waarom lukt het eigenlijk zelden om te bepalen of een dino een mannetje of een vrouwtje moet zijn geweest? See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dieren gebruiken soms slimme trucjes om niet op te vallen, maar soms heeft het meer zin om juist wel op te vallen, alleen dan vermomd als iemand anders.   Zo hebben sommige dieren patronen of structuren op zich, waardoor ze lijken op een ander dier of object. Een ratelslang met een spinvormig aanhangsel aan zijn staart bijvoorbeeld, rupsen die net doen of ze een vogelpoep zijn, of een vissoort die vermomd in de kleuren van een schoonmaakvis, snel een hapje neemt van een nietsvermoedende wasstraatbezoeker.  Nu is er weer een nieuwe sjoemel-artiest ontdekt, met een wel heel bijzondere vermomming. Een kortschildkever die op zijn rug een enorme nep-termiet laat groeien, zodat echte termieten denken dat het een soortgenoot is. Omdat termieten eten binnen een kolonie met elkaar delen, is het vervolgens een kwestie van rondhangen en wachten tot iemand een snackie komt brengen.   Een waar luizenleven voor de kortschildkever dus.  Lees hier meer over het onderzoek: Beetle grows 'termite' on back to steal foodSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Vrijwel iedereen heeft weleens een nare gedachte over iemand anders. Maar kan het ook moreel verkeerd zijn om bepaalde dingen over een ander te denken? Moeten we - als we een rechtvaardige maatschappij willen creëren, zonder zaken als racisme en seksisme - niet verder gaan dan alleen letten op onze uitspraken en ons gedrag?  Filosoof Romy Eskens van de Universiteit Utrecht is met dit vraagstuk aan de slag gegaan. Niet om uit te komen bij een gedachtenpolitie, maar wel om de discussie aan te gaan. Want hoe sterk zijn de argumenten vóór 'je mag alles denken wat je wilt' eigenlijk? Niet zo heel sterk, als je erover nadenkt, meent Eskens. Komende vrijdag gaat ze erover in gesprek op het Betweter Festival in Tivoli Vredenburg.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Grote grazers als olifanten, bizons, neushoorns en buffels, zouden weleens het perfecte natuurlijke wapen kunnen zijn tegen invasieve plantensoorten die de biodiversiteit bedreigen.  Het platstampen en fijnkauwen van die invasieve plantjes zorgt er - in ieder geval in India, waar dit is bestudeerd - voor dat het lokale groen niet overwoekerd wordt. Maar eh... hoor ik je denken: dat stampen en kauwen betekent dan toch evengoed het einde voor die lokale begroeiing?  Maar dat is volgens dit onderzoek niet zo. Die planten leven namelijk al duizenden jaren samen met deze diersoorten. Ze zijn geëvolueerd om de vrij brute behandeling van de meer dan een ton wegende grazers te overleven.   De onderzoekers vonden in hun uitgebreide analyse dan ook een link tussen het aantal grote grazers en de hoeveelheid lokale en invasieve planten. Veel grote grazers, veel oorspronkelijke plantensoorten, weinig invasief groen.   Maar waarom dan juist focussen op die enorme dieren? Nou, die zijn zo groot en hebben zoveel voedsel nodig, dat ze niet al te kieskeurig kunnen zijn. Dat betekent dat ze sneller onbekende soorten naar binnen werken dan kleine grazers. Oh en: ze worden minder snel zelf als snack genuttigd, ook handig.   Natuurlijk zijn er ook landen waar deze dieren niet in het wild voorkomen en waar invasieve plantensoorten ook een groot probleem zijn. In dat geval is het volgens de onderzoekers ook prima om een combinatie van kleine en middelgrootte grazers in te zetten. Er zijn al projecten in Europa opgezet die positieve resultaten laten zien door bijvoorbeeld herten, vee, buffels en paarden bij elkaar te zetten.   Om beter te weten welke aanpak waar het beste werkt, is het wel nodig om dit net als in India, eerst goed uit te zoeken. Lees hier meer over het onderzoek: A 'natural weapon': Study shows large herbivores keep invasive plants at baySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ja, dit kun je dus ook onderzoeken. Wat helpt er tegen knoflookadem? Dat is wat onderzoekers in het lab hebben bestudeerd.   Ze zochten uit of volle yoghurt misschien de oplossing kon zijn. Daarbij keken ze naar het effect van het product als geheel, maar ook naar het effect van de individuele bestanddelen van de yoghurt - water, eiwit en vet - op de stofjes die voor knoflookgeur zorgen.   Vooral vet en eiwit bleken goed te zijn in het voorkomen van het verspreiden van de geurmoleculen. De onderzoekers focussen dan toch liever op die eiwitten, want mensen spek, of hamburgers aanraden is nou ook weer niet ideaal. Ze dromen nu van een eiwitrijk product dat speciaal voor deze toepassing wordt ontwikkeld. Welke eiwitten dan het beste werken, dat moet nog worden onderzocht.   Voor nu raden ze Griekse yoghurt aan, vanwege de grote hoeveelheid eiwitten. Het is wel zaak om het snel na het eten van knoflook te nuttigen. Dan werkt het vangen van de geurmoleculen het best.   Eerder werden door dezelfde onderzoekers overigens al vergelijkbare effecten gevonden bij appels, munt, sla en melk. Kleine disclaimer: dit yoghurt-onderzoek is nu nog uitgevoerd in potjes in het lab. Een experiment met mensen en echte knoflookadem staat in de planning. Lees hier meer over het onderzoek: Yogurt may be the next go-to garlic breath remedySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je ooit borstvoeding hebt gegeven, dan herken je het misschien: je baby, of zelfs de baby van iemand anders begint te huilen en hop, je borsten beginnen acuut melk te produceren.  Een prachtig trucje van de natuur, maar hoe werkt het precies? Dat hebben onderzoekers bij muizen uitgezocht.   Ze zagen dat 30 seconden aaneengesloten huilen (of piepen) van kinderen zorgde voor de aanmaak van oxytocine in de hersenen. En dat zette weer in gang dat de melkproductie aan werd gezet. Dit effect duurde zo'n vijf minuten. Tegen die tijd waren de jongen of genoeg gevoed, of begonnen ze opnieuw te huilen, wat het mechanisme weer opnieuw activeerde. Onder de 30 seconden gebeurde er meestal niets, dit waarschijnlijk om vals alarm te voorkomen en geen melk te verspillen.  Op deze manier bereidt een kind de moeder als het ware voor op het voeden. Zou dit niet gebeuren, dan kan het even duren voordat de melk op gang komt. Geen enorme ramp, die paar minuten extra, maar toch: als je als ouder al moe bent, of als baby honger hebt, dan is het toch wel hoe sneller hoe beter.   Wat de onderzoekers ook hopen, is dat ze met deze kennis uiteindelijk mensenmoeders kunnen helpen waarbij borstvoeding niet goed op gang komt. Lees hier meer over het onderzoek: Brain circuit behind release of breast milk at baby’s cries uncoveredSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe is de mens eigenlijk uitgegroeid tot het slimste dier op aarde? Het is één van de vragen die voorbijkomt op het Betweter Festival in Utrecht volgende week en wij krijgen alvast een voorproefje van cognitief gedragsbioloog Jorg Massen van de Universiteit Utrecht. Meer informatie over zijn bijdrage op het festival volgende week vind je hier: Waarom zijn wij mensen zo slim? Kijk hier voor alle andere sprekers, optredens en experimenten: Betweter Festival 2023.  Er zijn nog een paar kaarten beschikbaar: ticket vr 29 sep 2023See omnystudio.com/listener for privacy information.

Radioactief afval van kerncentrales is een veelbesproken onderwerp. Het kernafval kan gerecycled worden, maar of dat een goed idee is? Dat ligt er maar net aan, aan wie je het vraagt. We horen meer van energie-ethicus Behnam Taebi van de TU Delft.  Vanaf nu komt iedere woensdag de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Tuur VerdonckSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Door satellietmetingen en machine-learning te combineren lukt het SRON-onderzoekers sinds kort om elke week openbaar te maken waar ter wereld de grootste bronnen van methaanuitstoot zitten. Maar waarom is het zo belangrijk om die bronnen zo precies in kaart te brengen? Hoe doen ze dat? En wat kan er in de toekomst mogelijk nog beter? We bespreken het met onderzoeker Bram Maasakkers, hij werkte met eerste auteur Berend Schuit aan de bijbehorende publicatie. Daar lees je hier meer over: Superuitstoters van methaan wekelijks onthuld met combinatie van satellieten en machine-learning Ook interessant: Major UK methane greenhouse gas leak spotted from spaceSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De dagen worden weer korter en frisser en dat maakt het voor sommige mensen lastiger om in beweging te komen. Volgens een nieuw onderzoek zou één eiwit weleens kunnen bepalen of sporten in de kou je makkelijk afgaat of niet. Tenminste: als je een fruitvlieg bent.   Amerikaanse onderzoekers kwamen hierachter toen ze het metabolisme en het effect van stress op het lichaam aan het bestuderen waren. Specifiek waren ze geïnteresseerd in een proces dat autofagie heet. Daarbij worden beschadigde onderdelen van cellen door het lichaam weggewerkt. Zulke beschadigingen kunnen een gevolg zijn van bepaalde vormen van stress.   Toen ze naar het genoom van fruitvliegjes keken vonden ze een kandidaat-gen voor dit proces. Als ze dat specifieke gen in de ogen van de vliegjes aanpasten zodat het overactief werd, zagen ze daar overmatig veel dode cellen. Remden ze het gen af, dan herstelde de celstructuur weer.   Zou een vergelijkbaar gen ook in mensen te vinden zijn? Was de volgende vraag. Wat ze vonden was een gen dat verantwoordelijk is voor de productie van een eiwit dat gelinkt wordt aan spiergroei en aanpassing aan koude temperaturen.   Terug naar de vliegjes. Zou die link met sport en temperatuur daar ook te zien zijn? Om daarachter te komen kregen ze wat op maat gemaakte klimoefeningen voor de kiezen. Vliegen die dat ene gen, dat in het eerdere onderzoek in hun ogen was bestudeerd, niet hadden, hielden het sporten niet goed vol en verbeterden amper na trainingen. Ook konden deze vliegen niet goed tegen kou.   Het zou kunnen dat het wel of niet hebben van dit gen, of het hebben van veel of weinig van het eiwit dat het produceert ook in mensen een effect heeft op hoe goed je bent in sporten en hoe goed je tegen de kou kunt. En volgens de onderzoekers is dat eiwit ook weer gelinkt aan autofagie: het opruimen van beschadigde celonderdelen. Ze weten nog lang niet alles, maar dat klinkt interessant genoeg voor vervolgonderzoek. Lees hier meer over het onderzoek: Gene links exercise endurance, cold tolerance, and cellular maintenance in fliesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De genetische code voor de energiefabriekjes van onze cellen wordt alleen door de moeder doorgegeven aan het nageslacht. Dat idee ligt er al langer, nu denken onderzoeker nieuw bewijs te hebben gevonden.   Eerder werd gedacht dat deze genetische code wel in spermacellen gevonden wordt, maar dat het verwijderd wordt als de cel samensmelt met de eicel.   In dit nieuwe onderzoek laten ze zien dat volwassen spermacellen wel wat energiefabriekjes bij zich dragen, maar dat ze geen intact energiefabriek-DNA in zich hebben om door te geven. Ook mist een eiwit dat belangrijk is voor het onderhoud van dit specifieke DNA-materiaal.   De genetische code voor de energiefabriekjes van onze cellen komt dus echt exclusief van de moeder.   Waarom precies, dat is nog niet helemaal duidelijk. Vermoedelijk gebruiken spermacellen zoveel energie bij het bevruchten van een eitje dat daarbij mutaties kunnen ontstaan in de genetische code van deze overwerkte energiefabriekjes. Dan zou het inderdaad veiliger zijn om dat gemuteerde materiaal niet door te geven. Eicellen halen hun energie ergens anders vandaan en zouden dit probleem niet hebben.   Natuurlijk kan er wel wat mis zijn in de genetische code van de moeder. Er bestaan al behandelingen waarbij gemuteerd energiefabriekjes-DNA-materiaal vervangen wordt met gezond DNA van donor eitjes. Maar die zitten nog in de klinische onderzoeksfase. Lees hier meer over het onderzoek: Mature sperm lack intact mitochondrial DNA, study findsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De meeste mensen herkennen ze vast wel: hardnekkig negatieve patronen die je in de weg kunnen zitten in het dagelijks leven. Misschien reageer je in jouw geval wat te heftig op kritiek, of cijfer je jezelf altijd weg, of ben je super wantrouwend.  Soms lukt het om zulke patronen zelf te doorbreken, maar soms, zeker als het echt om stoornissen gaat, is hulp toch echt wel fijn.  Waar klinisch psycholoog Hannie van Genderen in ieder geval van overtuigd is: het is nooit te laat om er iets aan te doen. In haar nieuwe boek 'Doorbreek je patronen in vijf stappen' zet ze schematherapie in om mensen daarbij te helpen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Stel je een bijennest voor. Waarschijnlijk zie je er nu eentje in een boom hangen, of aan een muur, of zie je hem voor je in een houten bijenkast. Maar veruit de meeste bijen leven onder de grond. En over deze bijennesten weten we nog amper iets.  Daar gaat nu wat aan veranderen. Zonder de nesten al te veel te verstoren, hebben onderzoekers röntgenbeelden gemaakt van nestsamples en leren we eindelijk meer over wat daar onder de grond allemaal gebeurt.  Dat is belangrijk omdat het voortbestaan van de bij, een dier dat een onmisbaar onderdeel is van onze ecosystemen, nog altijd in gevaar is. Weten hoe ze onder de grond leven kan helpen bij het beter beschermen van de dieren. Ook leert het ons meer over hoe de nesten de bodem zelf beïnvloeden.   In eerdere onderzoeken naar dit soort nesten werd alles meestal uitgegraven. Niet ideaal en ook niet makkelijk, omdat de nesten soms meters diep de grond in gaan. Nu werden buizen met een diameter van 20 centimeter een maand lang in de grond geplaatst bij verschillende nesten, waarna ze – vanwege hun grootte – onder een ziekenhuis CT-scanner werden geplaatst.   Gelukkig bleken ze daarmee niet de nesten te veel beschadigd te hebben en was ook het nestmateriaal in de buizen intact. Vervolgens werden de buizen teruggeplaatst. Dit werd elke paar maanden herhaald en dat leverde buitengewoon mooi beeld van de nestconstructies op, die per soort bleken te verschillen en die van grote invloed bleken op de bodemstructuur.  Nou is dit niet een techniek die groots ingezet kan worden natuurlijk, maar wellicht wel op nog een paar andere plekken. Zodat onder andere kan worden gekeken of de structuren per bodemtype verschillen en hoe de ondergrondse koloniën reageren op verschillende klimaatomstandigheden.  Lees hier meer over het onderzoek: Most bees live underground. X-ray images reveal how they build their nests.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Amerikaanse onderzoekers waarschuwen na het bestuderen van de data van 50.000 mensen boven de 60 jaar voor een link tussen overmatig zitgedrag en een verhoogd risico op dementie.  De resultaten sluiten aan bij bevindingen in andere studies, al is meer onderzoek wel nodig om een causaal verband aan te kunnen tonen.  De gemiddelde Amerikaan brengt ongeveer 9,5 uur per dag zittend door. Achter een bureau, op de bank voor de televisie, of rijdend in een auto: het telt allemaal mee. Uit dit onderzoek zou blijken dat volwassenen boven de 60, een groep die waarschijnlijk hoger uitkomt dan die 9,5 uur, daardoor mogelijk een verhoogd risico loopt op dementie.   Ze baseren dit op een analyse van gegevens uit de U.K. Biobank. Specifiek op die van een groep van 50.000 mensen boven de 60, die aan het begin van de meting geen dementie hadden en die een week lang een bewegingsmeter droegen.   Vervolgens vergeleken ze deze metingen met data van zes jaar later van dezelfde groep, waarbij ze keken naar dementie diagnoses. Dat ging om 414 mensen. Aan de hand daarvan denken ze aan te kunnen tonen dat bij een gemiddelde zittijd van 10 uur of langer, het risico op dementie flink oploopt. En niet onbelangrijk: daarbij is de totale zittijd veel belangrijker dan de verdeling over de dag.    Zoals gezegd: meer onderzoek om dit te bevestigen is nodig. Ook om te kijken of het omgekeerde – minder zittijd en meer bewegen – het risico in deze groep juist verlaagt. Lees hier meer over het onderzoek: Large amounts of sedentary time linked with higher risk of dementia in older adults, study showsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je in een grote stad woont, moet je vaak omgaan met een chaotischere manier van leven. Meer mensen en verkeer, minder ruimte, veel geluid: het draagt niet echt bij aan een stressvrij bestaan.   Sommige mensen kunnen er bijzonder slecht mee omgaan. Veel stress kan dan ook zorgen voor agressie. Dit blijkt niet alleen voor mensen te gelden, maar ook voor de vogels in onze steden.   Dat klinkt niet heel gezellig, maar medelijden hoeven we met de jonge generatie stedelijke song sparrows, of: Amerikaanse gorzen (ze lijken een beetje op een mus) niet te hebben. De vaders besteden in de stad wel relatief veel tijd aan het verdedigen van hun territorium. Je kunt je voorstellen: daar word je niet direct gezelliger van.  Maar deze toegenomen agressie betekent niet dat ze slechtere vaders zijn dan hun soortgenoten buiten de stad. Ze lijken zelfs vaker het nest te bezoeken en zijn liefhebbender naar hun jongen toe dan op het platteland gebeurt. Zo beginnen ze bijvoorbeeld eerder op de dag al met voedsel brengen.   Het uitbroeden van de eieren en het uitvliegen van de jongen bleek in de stad ook nog eens succesvoller te zijn. Het op sommige locaties ontbreken van vijanden die aan nestroof doen speelde daarbij natuurlijk ook een rol.   De onderzoekers hopen met hun werk bij te dragen aan stadsplannen die nog beter rekening houden met de wilde dieren waarmee we onze ruimte delen. En voor mussen geldt dat onze steden inmiddels een belangrijk onderdeel zijn voor het voortbestaan van hun soort. Lees hier meer over het onderzoek: Big city life makes birds better dads, suggests new studySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je naar weersvoorspellingen kijkt, dan geldt: hoe verder vooruit, hoe minder betrouwbaar. Maar hoe zit dat eigenlijk als je kijkt naar sterren, planeten en zwarte gaten? Valt er iets te zeggen over hoe die zich in de toekomst gaan gedragen? Is het universum voorspelbaar of niet?  Om hier iets over te kunnen zeggen gebruiken sterrenkundigen (een beetje net als weerkundigen) simulatiemodellen. Met een verbeterde versie van zo'n model lukte het ze in dit onderzoek om het gedrag van het zwarte gat en de dichtstbijzijnde sterren in het centrum van onze Melkweg te bestuderen. Ze keken meerdere keren 10.000 jaar vooruit naar wat er zou kunnen gebeuren en hadden verwacht in dat tijdsbestek weinig verandering te zien. Maar tot hun verbazing blijkt er al na een paar honderd jaar al chaos te ontstaan en worden de banen van de sterren vanaf dat moment onvoorspelbaar. In deze audio hoor je Tjarda Boekholt van de Universiteit van Oxford, hij werkte voor dit onderzoek samen met sterrenkundige Simon Portegies Zwart van de Universiteit Leiden en Douglas Heggie, gepensioneerd wis- en sterrenkundige aan de Universiteit van Edinburgh. Lees hier meer: Beweging sterren dicht bij zwart gat centrum Melkweg is maar paar honderd jaar voorspelbaar.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De James Web Telescoop heeft waarschijnlijk een bijzondere molecuul gedetecteerd op een exoplaneet negen keer zo groot als de aarde. Het gaat om dimethylsulfide: een organische zwavelverbinding. Op aarde wordt het alleen geproduceerd door leven, voornamelijk door fytoplankton.  Om het helemaal zeker te weten is wel meer data nodig, de analyse daarvan zou over ongeveer een jaar klaar zijn, maar spannend is de ontdekking alvast wel. In de atmosfeer van de planeet, die ook qua temperatuur gunstig is voor leven, werd ook methaan en CO2 gezien. Dit kan betekenen dat de planeet met de naam K2-18b, die zich op 120 lichtjaren van de aarde bevindt, een water oceaan heeft. De Hubbletelescoop zag eerder ook al waterdamp bij de planeet, wat één van de redenen was om er ook met James Webb naar te kijken.  Als het allemaal klopt, is het de eerste keer dat astronomen deze molecuul op een planeet vinden die om een verre ster draait. Terecht zijn de onderzoekers naast enthousiast ook voorzichtig met het presenteren van de resultaten: in 2020 werd de ontdekking van een andere molecuul die door levende organisme wordt gemaakt, ook ontdekt op een verre planeet, een jaar later weer ontkracht.  Toch bruist het wel in het onderzoeksveld. Zouden we dan toch dichtbij het beantwoorden van die ene vraag zijn. Zijn we alleen in het universum of niet? Lees hier meer over de ontdekking: Tantalising sign of possible life on faraway world.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tandenknarsen is iets waarvan de meeste mensen denken dat het niet goed is, maar geloof het of niet: er zijn ook gezondheidsvoordelen. Het zou zelfs goed kunnen zijn voor je geheugen. We horen meer van Ghizlane Aarab, hoogleraar tandheelkunde aan de Universiteit van Amsterdam en tandarts. Vanaf nu komt iedere woensdag de Universiteit van Nederland langs. Met vandaag: Loes van Langen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers hebben enorme hoeveelheden data verzameld en gebundeld over heel veel rivieren wereldwijd. Data over waterkwaliteit en klimaat-gebeurtenissen. Het blijkt dat klimaatverandering een negatieve impact heeft op de waterkwaliteit van rivieren. Dr. Michelle van Vliet vertelt over haar werk. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tegenpolen trekken aan, we kennen hem allemaal. Maar heel veel bewijs is daar binnen onze relaties niet voor, zeggen onderzoekers. Sterker nog: wat betreft bepaalde kenmerken komen partners voor meer dan 80 procent overeen.   Van politieke standpunten, tot opleidingsniveau, geboortejaar, leefstijl en zelfs de leeftijd waarop we onze eerste seksuele ervaring hebben gehad: veel partners in relaties lijken behoorlijk op elkaar.  Dit zagen onderzoekers toen ze 200 papers bekeken, waarin 22 onderscheidende eigenschappen zijn bekeken van miljoenen mensen in man-vrouw relaties, tot zover terug als 1903. Daaraan voegden ze zelf een onderzoek toe naar 133 kenmerken van zo'n 80.000 mensen in same sex relaties.   In beide groepen vonden ze heel veel overeenkomsten tussen partners. Maar als het aankwam op dingen als lengte, gewicht, medische conditie en persoonlijkheid werd er wel veel variatie gezien.  In een paar wankele gevallen werden toch ook wat tegenpolen gevonden: er waren veel vroege vogels met nachtuilen, linkshandigen met rechtshandigen en peinzers met zorgeloze partners.   Nou zit er ook een nadeel aan al die gemeenschappelijkheid: je krijgt mogelijk nog meer van hetzelfde. Het zou zelfs kunnen zorgen voor een nog sterkere sociaaleconomische scheiding. Maar ja: wat kunnen we ertegen doen? Dat is een mooie voor een volgende aflevering. Lees hier meer over het onderzoek: Opposites don’t attract: couples more likely to be similar than different, study shows.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een kleine kraaiensoort blijkt nogal flexibel om te gaan met vriendschappen, als dat ze een voedselvoordeel oplevert. Maar als het aankomt op familie, is een beetje honger geen probleem. Engelse onderzoekers waren benieuwd naar het ontstaan van intelligentie. Ingewikkelde sociale constructies zouden daar volgens bestaande theorieën een grote rol bij hebben gespeeld. Zou een ander intelligent dier, de kraai, relaties kunnen aanpassen als dat een voordeel oplevert? Ja, was dus het antwoord. In het leefgebied van de wilde vogels, die al waren voorzien van een ringetje om hun poot met daarin een chip, werden twee voederkastjes neergezet met daarin hun lievelingssnack: meelwormen. De kraaien werden op papier in twee groepen verdeeld en de luikjes in de kasten gingen alleen open, als ze naast iemand uit dezelfde groep klaar gingen zitten. Ondanks dat dit in veel gevallen niet de kraaien waren waarmee ze al bevriend waren, hadden de vogels snel door wat er van ze werd verwacht en werden vriendschappen schaamteloos ingewisseld voor nieuwe. Maar in het geval van familie of partner, was het een ander verhaal. In deze audio hoor je onderzoeker Alex Thornton van de Universiteit van Exeter. Lees hier meer over het onderzoek: Jackdaws switch friends to gain food – but stick with familySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een astrofysicus aan de universiteit van Harvard claim dat hij waarschijnlijk fragmenten van een buitenaards ruimteschip gevonden heeft. Professor Avi Loeb ligt onder vuur vanwege zijn beweringen maar zelf wijst hij alle kritiek van de hand als 'onwetenschappelijk'See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vannacht gaat ie de lucht in: de XRISM satelliet. Deze kunstmaan, met aan boord Nederlands-Zwitserse apparatuur gaat röntgenfoto's maken van het heelal. Een paar weken geleden moest de lancering nog worden uitgesteld wegens een orkaan maar om kwart voor 1 vannacht is het zo ver. Projectleider Jan-Willem den Herder vertelt over de aanstaande lancering.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zo'n 900 duizend jaar geleden stierf de mensheid bijna uit. Er waren destijds nog 1280 individuen over. Dat weten we dankzij DNA onderzoek. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tranen zijn, dankzij nieuwe onderzoeksmethoden, een belangrijke manier om diagnoses te stellen. Dr. Marlies Gijs, universitair docent in Maastricht, ontdekte dat traanvocht ziektekiemen kan bevatten. Dat biedt belangrijke voordelen voor bijvoorbeeld patiënten wiens hersenvocht moet worden onderzocht. Tot op heden kon dat alleen met een invasieve ruggenprik, maar nu is het eenvoudig onderzoeken van traanvocht als alternatief beschikbaar.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ouderdomsdoofheid wordt veroorzaakt door het minder flexibel worden van de haartjes in het oor. De flexibiliteit van die haartjes wordt onder andere geregeld door cortisol. Wetenschappers kregen het voor elkaar om muizen weer beter te laten horen door hun cortisol te verhogen. Mogelijk werkt dit uiteindelijk ook bij mensen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Met een nieuwe miscroscooptechniek kan weefselonderzoek in de toekomst veel sneller. Nu moeten artsen en patiënten in ieder geval 24 uur wachten voordat het weefsel kan worden bekeken. Met de Hoge harmonische generatie miscroscooptechniek kan het binnen 7 minuten, ontdekte Laura van Huizen, medisch natuurkundige van de VU. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ouderen slapen het beste in een kamer die tussen de 20 en 25 graden Celsius is. Als de kamer warmer is, tussen de 25 en de 30 graden, dan vermindert de effectiviteit, lengte en rust van de slaap tot wel 10 procent. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ban van Hooren is fanatiek hardloper en doet zijn promotieonderzoek naar hardloopblessures. Uit meta-analyses en empirische onderzoek ontdekte hij dat veel hardloperwijsheden helemaal niet bewezen effectief zijn: het type schoenen maakt niet zo gek veel uit, net als de ondergrond, de cooling down heeft geen bewezen effect op het herstel en de loopband hoeft niet op 1% helling te staan.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers zijn geïnspireerd door de manier waarop spinnen water vangen in hun web en in hun vacht. Ze hebben papier ontwikkeld dat net als een spinnenweb water uit de lucht kan vangen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zoutwatermoerassen tegen de dijken kunnen helpen om de dijken te beschermen. Als de zogenaamde schorren succesvol zijn, en vol weerbarstige planten zitten, dan fungeren ze als golfbrekers. Bovendien zijn schorren in staat om stikstof en koolstof efficiënt te verwerken. Ecoloog en modelleur Jim van Belzen ontdekte dat schorren ecosystemen zijn die zich gedragen volgens de wiskundige catastrofetheorie; een ecosysteem blijft bestaan tot het kantelpunt wordt bereikt waarop het afgebroken wordt of juist de kans ziet om te floreren. Met deze kennis kunnen we de schorren helpen, zodat zij ons weer kunnen helpen.  Jim promoveert dinsdag 8 september op zijn proefschrift 'Worstelen en Bovenkomen'.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er is een nieuw antibioticum ontdekt: Clovibactine. Het stofje is met een schepje uit de Noord-Amerikaanse grond opgevist en met een speciale methode opgekweekt. Het middel grijpt zich vast aan de bacterie op drie punten. Een van die punten kan bijna niet muteren. Daardoor kunnen bacteriën niet resistent worden tegen dit antibiotica.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Archeologen hebben twee nieuwe dinosauriërs ontdekt. De Ajnabia odysseus en de Chenanisaurus barbaricus zijn verre neefjes van de Tyrannosaurus rex en ze leefden op de plek waar nu Casablanca ligt. En deze soorten vertellen ons meer over de omstandigheden waarin de dino's in het einde van het Krijt leefden. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vragen van je kinderen tijdens het werk en werktelefoontjes tijdens het avondeten. Het is funest voor je productiviteit. Want mensen die vaak van rol moeten wisselen (van werknemer naar moeder of andersom) zijn moeier en daardoor minder productief. Onderzoeker Daantje Derks weet hoe je het beste kunt ontspannen na de werkdag.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

We onthouden plaatjes makkelijker dan woorden. Uit recent onderzoek blijkt dat we symbolen beter onthouden dan woorden die hetzelfde betekenen. En dat geldt dus ook voor logo's - belangrijk nieuws voor marketeer dus. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het lijkt erop dat koraal zich kan aanpassen aan klimaatverandering! Dat blijkt uit onderzoek van Newcastle University. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onder katachtigen zijn er twee groepen. Grote katten zoals leeuwen brullen, kleine katten zoals huiskatten spinnen. Maar welk geluid maakte de sabeltandtijger? See omnystudio.com/listener for privacy information.

Scholieren krijgen al snel 2 toetsen per week voor hun kiezen. En dus ook twee cijfers per week. Wat doen al die cijfers met kinderen?  Ontwikkelingspsycholoog Astrid Poorthuis onderzoekt het effect van cijfers op het zelfbeeld van jongeren en ontdekte dat hoe jongeren over een goed cijfer denken belangrijker is dan hoe ze over een slecht cijfer denken.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als mensen uit 30 potjes jam kunnen kiezen, maken ze minder vaak een aankoop dan als ze uit 6 potjes jam kunnen kiezen. En na de aankoop zijn ze minder tevreden. Bij Tinder werkt het precies zo, ontdekte sociaal psycholoog Tila Pronk. Na 50 profielen accepteren vrouwen bijna niemand meer. Gelukkig heeft Tila tips! See omnystudio.com/listener for privacy information.

Agenten kunnen de toekomst voorspellen met behulp van hun zesde zintuig. Dat toonde socioloog Laura Keesman aan in haar studie naar belichaming van het politievak. De van kleinste bewegingen weten de agenten al waartoe het kan leiden. Schreeuwen? Dat kan escalatie betekenen. Omdraaien? Deze verdachte geeft zich over.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dat eerste nachtje in een hotel, op de camping of in een vakantiehuisje is altijd onwennig. En dat hebben honden ook. De eerste nachten in het asiel zijn ze vaak onrustig. Maar wordt het ooit hun thuis? Hoogleraar dierengedrag Saskia Arndt doet onderzoek naar dierenwelzijn en in een recente studie bestudeerde ze het slaapgedrag van honden in asiels.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De sterrenwacht in Utrecht heeft een radiotelescoop die het geluid van de zon kan ontvangen. Wetenschapsredacteur Sterre ten Houte de Lange ging erop af. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Atomen kennen we. Maar blijkbaar is er ook nog donkere materie en donkere energie. De 'yin en yang' van het heelal. Henk Hoekstra maakt foto's die antwoord moeten geven op de vraag wat die donkere materie en donkere energie is. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er is water gevonden in de binnenste schijf rond een nieuwe ster. Het kan dat zijn dat daar leven gaat ontstaan. Maar het is honderden lichtjaren verderop. Hoe doe je onderzoek naar systemen die lichtjaren van ons af staan. Daar kan je niet met een emmertje en een schepje naartoe. Hoe doen ze onderzoek naar sterren lichtjaren verderop? See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ruimtevaart kost klauwen met geld. Maar dat hoeft niet altijd. De Gusto-telescoop-missie kost met zo'n 40 miljoen maar een vijfde van gebruikelijke satelliet-missies die al snel 200-300 miljoen kosten. Met een ballon gemaakt van boterhamzakjes laten wetenschappers deze ballon vanaf het NASA-onderzoekscentrum McMurdo. Engineer Wouter Laauwen, die meewerkte aan de ontwikkeling van Gusto, was al eens op McMurdo en hij vertelt enige sappige details van het verblijf daar.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Is er leven op Pluto? Kun je dansen op de maan? Is er een plaats tussen de sterren waar je heen kan gaan? Als het aan sterrenkundige Floris van der Tak ligt is het antwoord: ja!  Zelfs binnen ons eigen zonnestelsel, op onze 'eigen planeten' verwacht Floris leven. En buiten ons zonnestelsel is de kans op leven wat hem betreft vrij groot. Er is maar één klein minpunt: we hebben nog nooit aanwijzingen gevonden. Nog geen lichtflits. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wie dacht dat zwarte gaten dingen waren waarin alles verdwijnt, die heeft het mis. Zwarte gaten trekken inderdaad alles aan in hun omgeving, maar als ze teveel materie eten, gaan ze scheten laten. Hoogleraar sterrenkunde aan de Universiteit Leiden en is senior scientist bij SRON Jelle Kaastra doet onderzoek naar de bewegingen rondom zwarte gaten. Met de nieuwe röntgensatelliet XRSM wordt zaterdag 26 augustus gelanceerd en daarmee hoopt Jelle het eetpatroon van zwarte gaten scherp in beeld te krijgen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wie afgelopen weekend een wens deed bij de vallende sterren, keek éigenlijk naar ruimtepuin dat met een rotsnelheid in onze atmosfeer opbrandde. De meeste meteorieten zijn maar klein, niet groter dan een tennisbal. Maar in juli vloog er een meteoriet zo groot als een flatgebouw rakelings langs de aarde.  Emeritus hoogleraar Theoretische sterrenkunde aan de Universiteit Leiden, Vincent Icke,  legt uit wat een meteorietenregen is en hoe bang we moeten zijn dat zo'n meteoriet op ons hoofd valt.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe kan een hagedis zijn staart volledig laten teruggroeien, zonder littekenweefsel? Deze vraag houdt wetenschappers al tijden bezig, zeker binnen de regeneratieve geneeskunde.   Onderzoekers in Californië denken nu weer een stapje verder te zijn in het beantwoorden van die vraag. Twee celtypen blijken samen te werken om de nieuwe structuur, die voor een groot deel uit kraakbeen bestaat, voor elkaar te krijgen, ontdekten ze.   Bij mensen herstelt beschadigd kraakbeen niet vanzelf. Vooral als we ouder worden treedt veel slijtage en beschadiging op en omdat het lichaam daar dus niet goed genoeg voor corrigeert, kun je daardoor ernstige aandoeningen als artritis ontwikkelen.   Zouden we snappen hoe een hagedis dit oplost in zijn staart, dan kunnen we dit misschien nabootsen in de mens. In dit onderzoek is bestudeerd welke genen er actief zijn in het groeiproces. Specifieke genactiviteit onder bepaalde bindweefselcellen bleek de terug groei van kraakbeen mogelijk te maken. En een specifiek type immuuncel bleek nodig om het vormen van littekenweefsel tegen te gaan. Beide processen zorgen er samen voor dat de staart zich kan gaan herstellen.   Wat ze vervolgens ook nog hebben gedaan is de ontdekte betrokken immuuncellen uit de staart van de hagedis in een ledemaat plaatsen. Dat zorgde er ook in de ledematen voor dat kraakbeen begon te vormen. Wat zorgde voor een groeiomgeving vergelijkbaar met die in de staart.   Of ditzelfde ook in zoogdieren zou kunnen, dat weten ze nog niet. Maar dat gaan ze zeker nog uitzoeken.   Lees hier meer over het onderzoek: Researchers unlock mystery of cartilage regeneration in lizards. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er zijn verschillende theorieën over hoe zoogdieren zo succesvol zijn geworden als ze nu zijn. Een evolutie van de tong, onder andere, maar ook een ander dieet. En welk dieet precies, dat denken onderzoekers nu te kunnen bevestigen.  Veel gewervelde dieren, waaronder vissen en reptielen, hebben een schedel en onderkaak die bestaat uit meerdere botjes. Ook de vroegste voorouders van moderne zoogdieren, die zo'n 300 miljoen jaar geleden leefden, hadden deze botstructuur.   Door de tijd heen is het aantal botjes afgenomen. De schedel en onderkaak werden veel simpeler. Er waren ook minder tanden. Nu denkt een groep internationale paleontologen te weten waarom, dankzij slimme computersimulaties.   De hypothese was dat deze veranderingen in botconstructie nodig waren om een sterkere beet of sterkere schedel te creëren, maar dat spreken ze tegen. Minder botten zorgde volgens hen voor een andere verdeling van druk in vroege zoogdieren. De stress verplaatste van het gedeelte van de schedel waar het brein zat, naar de randen van de schedel tijdens het eten. Wat er mogelijk voor gezorgd heeft dat de hersenen meer ruimte hadden om te groeien.   Veranderingen in schedelstructuur worden in combinatie met verandering van dieet gelinkt aan het kleiner worden van zoogdieren. Wat weer zorgde voor meer variatie in soorten, zoals we dat nu kennen. En kleinere dieren, moet ook betekend hebben dat het soort prooi kleiner moest zijn. En dus moesten vroege zoogdieren wel geswitcht zijn naar het eten van insecten. En laat de botstructuur van hele vroege zoogdieren nou erg lijken op die van de insecteneters van nu. Lees hier meer over het onderzoek: Starting small and simple was key to success for evolution of mammals, reveals new study.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Cellen kweken in het lab is arbeidsintensief en luistert enorm nauw. Kunnen we dat proces niet veel beter door een robot laten doen? Dat is waar onderzoeker Sam van Beuningen van het UMC Utrecht aan heeft gewerkt. We gingen langs in het nieuwe celkweeklab om van dichtbij te zien hoe ver hij hiermee is. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kunnen we leren hoe we beschadigd kraakbeen in de mens beter kunnen repareren, door heel goed naar de structuur van botten en kraakbeen in andere zoogdieren te kijken? Onderzoeker Jos Malda van de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht denkt van wel. We gingen bij hem langs in het lab waar we stukjes dierenbot van over de hele wereld te zien kregen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Historicus Raf de Bont van de Universiteit Maastricht is gefascineerd door de relatie tussen mens en dier. Hij onderzoekt onder andere hoe wilde dieren in de afgelopen 150 jaar door ons mensen zijn verplaatst en wat dat voor effect heeft gehad. Met al die bemoeienis van ons mensen is de grotere vraag misschien wel: bestaat een echt wild dier nog wel? En kun je het überhaupt nog hebben over 'de wilde natuur' als er nergens op aarde meer een plekje is dat niet door ons is beïnvloed? Lees hier meer over het grotere project waar De Bont aan meewerkt: Moving Animals. Of bekijk hier een filmpje: Why historians should be interested in animals.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je denkt dat het stof in jouw huis erg is, think again. In de luchtzuiveringsinstallatie van het International Space Station vind je veel ergere dingen.  Gek eigenlijk dat het niet eerder is gedaan. Maar in een nieuw onderzoek van de Universiteit van Birmingham in samenwerking met NASA zijn samples genomen van het ruimtestof uit filters van het ISS. Daarin bleek een hogere concentratie schadelijke organische stofjes in te zitten dan in het gemiddelde westerse huishouden.   Waarom is dat goed om te weten? Omdat ze met deze kennis mogelijk de ontwerpen voor ruimtevoertuigen en -stations ietwat moeten bijschaven.  Wat ze precies in dat ruimtestof vonden waren restanten van verschillende soorten vlamvertragers, organofosforverbindingen (jep, dat wat ook in insecticide en zenuwgas zit), brandstofdeeltjes, PFAS en nog een paar door mensen gemaakte chemische verbindingen die gebruikelijk zijn voor schuim, isolatie en meubelmateriaal.   Gelukkig waren de hoeveelheden niet heel veel erger dan op aarde en interessant genoeg lijken de meeste stofjes afkomstig van apparaten en kleding die door de astronauten zelf zijn meegenomen. Maar omdat de lucht in het ISS de hele tijd gecirculeerd wordt, met ongeveer 8 tot 10 wisselingen per uur, is het goed om te weten dat nog wat extra reiniging verstandig zou zijn.  Het kan zo zijn dat het hoge niveau van straling in de ruimte het verouderingsproces van spullen versnelt. Iets wat een verklaring zou zijn voor de grote hoeveelheid van sommige stofjes in de stof samples. Lees hier meer over het onderzoek: Chemical contamination on International Space Station is out of this world. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het ‘alfa-gal’-syndroom is een aandoening waarbij patiënten na het eten van zoogdierenvlees, zuivel en sommige medicijnen een uitgestelde allergische reactie krijgen als gevolg van tekenbeten. De teek die dit veroorzaakt komt vooral voor in de VS, maar verspreidt zich inmiddels verder, dankzij klimaatverandering.   Het is dan misschien vrij zeldzaam, met 15,000 gevallen per jaar in de VS is het aantal mensen dat deze aandoening krijgt aan het toenemen. Een ander probleem: vrijwel de helft van het zorgpersoneel in de VS dat werd ondervraagd heeft nog nooit van de ziekte gehoord. En van de mensen die er wel van hadden gehoord, bleek een derde niet zeker over het stellen van de diagnose.   Er is ook nog eens geen behandeling voor de aandoening en in sommige mensen is het een allergie voor het leven. Nog een reden om die tekencheck toch echt te doen, als je de natuur in bent geweest. Of: toch die bedekkende kleding aan te trekken - vergeet de hoge sokken niet - als je door de bosjes gaat struinen. Lees hier meer over het onderzoek: Alpha-gal syndrome: Meat allergy linked to tick bites rising, CDC says.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kunnen we ook achter het gedrag komen van dieren die allang uitgestorven zijn? Dat vraagt bioloog Jimmy de Rooij van Naturalis zich af. Hij bestudeerde voor zijn promotieonderzoek een massagraf van Triceratopsen. Binnen het onderzoek bekeken ze zowel het sediment om de botten, als de botten zelf. En dat gaf ze allemaal hele interessante informatie over hoe de dieren geleefd moeten hebben en hoe ze zijn gestorven. See omnystudio.com/listener for privacy information.

We gingen langs in dierentuin ARTIS. Niet voor de olifanten, of de gorilla's, maar om meer te horen over beestjes die je met het blote oog niet eens kunt zien. Laborant Loek van Buuren vertelt dat niet alleen wij, maar ook de dieren in Artis niet zonder microben kunnen. Wist je bijvoorbeeld dat ze een luiaard helpen bij het opzetten van een draagbare snackbar? En dat ze verschillende vogels van zonnebrand voorzien?  De Artis Zoomeravonden zijn nog tot en met 2 september elke zaterdag tot zonsondergang te bezoeken. Met op 19 en 26 augustus om 16.30 ook weer 'De laborant vertelt' in het park.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Methaan is een broeikasgas dat een grote bijdrage levert aan klimaatverandering. Het is verantwoordelijk voor meer dan een derde van de opwarming van de aarde.   Er wordt dan ook veel onderzoek gedaan naar hoe we methaan-hotspots zo goed en snel mogelijk kunnen detecteren. Het Nederlandse instrument Tropomi aan boord van satelliet Sentinel-5P, dat dagelijks een rondje om de wereld doet, vond zo al meerdere verrassende bronnen van uitstoot. Maar Tropomi kan inzoomen tot op een oppervlakte van 7 bij 5.5 vierkante kilometer. Dat is nog best een groot gebied, als je precies wilt weten waar de bron zit.   Gelukkig krijgt het instrument onder andere hulp van de Sentinel-2 satelliet. Die doet vijf dagen over een rondje, maar kan wel tot op 20 meter nauwkeurig inzoomen. Maar het kan nog wat beter, zeggen SRON-onderzoekers nu. Als ook Sentinel-3 een steentje bijdraagt.  Onder ideale omstandigheden kan deze satelliet namelijk inzoomen tot op 500 bij 500 vierkante meter. Sentinel-2 kan, vanwege dat rondje van vijf dagen, korte uitstootbronnen die binnen een paar dagen of paar uur weer voorbij zijn, makkelijk missen. Maar Sentinel-3 doet een rondje per dag en moet ze dus wel op tijd kunnen zien.   Combineer ze alle drie en je hebt dus een soort supergroep van methaanuitstoots-spotters. Wat er hopelijk voor zorgt dat we de komende tijd niet alleen beter in kaart krijgen waar de uitstoot vandaan komt, maar we er ook veel efficiënter iets aan kunnen doen. Lees hier meer over het onderzoek: Satellite supergroup spots methane super-emittersSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Stemmen kunnen steeds realistischer worden nagemaakt met behulp van kunstmatige intelligentie. Horen we straks het onderscheid nog wel? Nee, zeggen onderzoekers. Sterker nog: dat kunnen we nu al niet zo goed.   Het is niet het eerste onderzoek waarin hiernaar gekeken is, maar wel het eerste waarin ook een andere taal dan Engels is gebruikt. De onderzoekers trainden een bestaand algoritme met twee openbare spraak-datasets. Eentje in het Engels en eentje in Mandarijn. Daarmee creëerden ze in beide talen 50 deepfake spraakvoorbeelden, die anders waren dan de voorbeelden waarmee het algoritme was getraind.   Meer dan 500 proefpersonen kregen zowel kunstmatig gemaakte samples als echte spraakvoorbeelden te horen en moesten aangeven welke echt waren en welke niet. In meer dan een kwart van de gevallen lukte dat ze niet. En dat werd amper beter nadat ze tips kregen om deepfakes te herkennen.   Die uitkomst suggereert dat we het met de nieuwere algoritmes, waaruit samples komen die nog geloofwaardiger zijn, al helemaal niet zouden kunnen. In 2019 ging het al een keer mis, toen iemand bakken met geld overmaakte naar een niet bestaand bedrijf in reactie op een deepfake-spraakberichtje van zijn baas.  En ja: er zijn ook veel positieve mogelijkheden voor dit soort technieken, maar we moeten ook klaar zijn voor de negatieve kanten. Daarom willen de onderzoekers nu proberen om de kennis uit dit onderzoek en de resultaten uit toekomstige onderzoeken te gebruiken om een systeem te ontwerpen dat automatisch herkent wanneer het om nagemaakte audio gaat en wanneer niet. En dat is eigenlijk best bizar. Wij kunnen AI-creaties zelf niet meer herkennen, dus creëren we AI om dat voor ons te doen. Lees hier meer over het onderzoek: Humans unable to detect over a quarter of deepfake speech samples.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De zwezerik of thymus is een orgaan achter het borstbeen. In de kindertijd speelt het een belangrijke rol bij de ontwikkeling van ons afweersysteem. De zwezerik maakt namelijk afweercellen en cellen die onthouden hoe we bepaalde afweerstoffen maken tegen allerlei bacteriën en virussen.  Als iemand volwassen wordt, verschrompelt de zwezerik en blijft er weinig van over. Het idee was daarom lang dat dit orgaan op latere leeftijd geen functie meer heeft. Het wordt zelfs regelmatig verwijderd bij operaties, om beter bij het hart en de bloedvaten te kunnen.   Nu denken onderzoekers dat we dit beter niet meer kunnen doen. Ze vergeleken meer dan 1000 volwassenen waarbij het orgaan tijdens een operatie was verwijderd, met evenveel volwassenen die vergelijkbare operaties ondergingen, maar waarbij het orgaan niet was verwijderd.  Vijf jaar na de operatie was de kans op overlijden voor de groep zonder zwezerik 2.9 keer groter. Deze groep had ook een 2 keer zo grote kans op het ontwikkelen van kanker.   In toekomstig onderzoek willen ze nog gaan kijken op welke manier dit orgaan de gezondheid van volwassenen beïnvloedt. Maar misschien is het alvast goed om die zwezerik lekker te laten zitten. Lees hier meer over het onderzoek: Study reveals unexpected importance of the thymus in adults. See omnystudio.com/listener for privacy information.

In Nederland doen we graag dingen met zand. Sterker nog: we moeten wel als laag landje. We baggeren, we spuiten stranden op... maar wat is het effect daarvan op de beestjes in de bodem?  Onderzoeker Tjitske Kooistra van het NIOZ zoekt dat uit voor één specifiek diertje: de platte slijkgaper. We gingen bij haar langs om meer te horen over haar onderzoek.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een analyse van 1170 jaar aan Noord-Europese boomringdata geeft onderzoekers nieuwe kennis over het klimaat in de middeleeuwen. Het was waarschijnlijk een stuk kouder dan gedacht en dat is niet bepaald goed nieuws.  Tel de groeiringen van een boom en je weet hoe oud hij is. Maar uit die ringen kun je - net als bij schelpdieren - nog veel meer informatie halen. Bijvoorbeeld over de omstandigheden waarin de boom elk jaar groeide. Dat maakt het een interessante extra bron voor klimaatwetenschappers.  Nieuw onderzoek laat zien hoe interessant precies. Over sommige periodes in de geschiedenis bestaat, zeker lokaal, nogal wat onduidelijkheid als het aankomt op het heersende klimaat van die tijd. Dat geldt bijvoorbeeld voor het jaar 950 tot 1250.   Volgens veel modellen was het toen koeler dan nu. Maar sommige boomringdata wijst juist naar het tegenovergestelde: het was toen warmer. Dankzij de analyse van 50 miljoen individuele houtcellen uit 188 levende en dode grove dennen in Fenno-scandinavië kunnen onderzoekers nu aantonen dat het tijdens de middeleeuwen toch echt een stuk kouder moet zijn geweest in dit gebied dan het nu is.  Dat zegt ook meteen iets over het verloop en het tempo van de opwarming sindsdien. Als het toen een stuk kouder was, dan is het in die regio nog sneller opgewarmd dan gedacht. De onderzoekers hopen dat vaker dit soort datasets kunnen worden gemaakt en gebruikt, zodat ze kunnen dienen als extra controle voor klimaatmodellen en we ook het toekomstige klimaat beter kunnen voorspellen. Het Nature-artikel vind je hier: Fennoscandian tree-ring anatomy shows a warmer modern than medieval climate. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is belangrijk om het smeltgedrag van de gletsjers in Groenland zo goed mogelijk te begrijpen en voorspellen. Dat gedrag kan per locatie alleen net weer anders zijn en dan zul je er toch echt heen moeten om erachter te komen hoe het precies zit.  Dat is bijvoorbeeld het geval in één specifieke Groenlandse fjord. Daar is iets vreemds aan de hand waar onderzoeker Anneke Vries van het NIOZ en de Universiteit Utrecht meer over kan vertellen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Steeds vaker ontdekken we bacteriën met handige trucjes die we in ons voordeel kunnen gebruiken. Voor één soort - die zich al bewezen heeft als belangrijke schoonmaakhulp - heeft een onderzoeker bijzondere plannen. De anammox-bacterie, die begin jaren negentig is ontdekt, vind je al in meerdere afvalwaterzuiveringsinstallaties in Nederland. Daar zuivert het beestje ammoniak voor ons uit het water. Maar in deze bacterie gebeurt nog iets bijzonders. Terwijl hij van ammoniak onschadelijk stikstofgas maakt, produceert hij als tussenstap hydrazine. Hydrazine wordt onder andere gebruikt als raketbrandstof.  Wat nou als het enzym dat hiervoor verantwoordelijk is uit deze bacterie gehaald kan worden, om het vervolgens te gebruiken om energiezuinig van een afvalproduct een commercieel product te maken? Dat is één van de dingen waar onderzoeker Laura van Niftrik van de Radboud Universiteit - expert op het gebied van het in beeld brengen van structuren en processen in micro-organismen - momenteel aan werkt. Ze vertelt er meer over in deze aflevering.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Sommige dieren, waaronder enkele vogelsoorten, hagedissen en krokodillen, kunnen het van nature: zonder bevruchting van een mannetje toch zwanger worden van een jong.  Andere dieren, zoals de mens, maar evengoed de meeste fruitvliegjes, lukt dat niet. Laten we daar eens even verandering in brengen, dachten Britse onderzoekers. Nou ja, even. Zes jaar deden ze erover, met behulp van 220.000 vliegjes, om te laten zien dat het kan.   Eerst brachten ze de genen in kaart van een fruitvliegsoort die dit wel kan en zo konden ze bepalen welk gen verantwoordelijk was voor deze skill. Ze vonden eenzelfde gen in de vliegjes die het niet konden en pasten deze zo aan dat ook bij hen dit gen tot expressie kwam.   De genetisch aangepaste vrouwtjesvliegjes wachtten nog wel even met de maagdelijke zwangerschap. Gemiddeld 40 dagen. Voor het geval er toch nog een mannetje voorbijvloog. Maar daarna gingen ze zelf succesvol aan de slag. Nakomelingen van deze vliegjes bleken beide manieren van voortplanting in zich te hebben.   Waarom is dit nou interessant? En enigszins problematisch? Het lijkt er al op dat deze manier van voortplanting onder sommige insectensoorten aan het toenemen is. Maar deze vrouwtjes, maken alleen vrouwtjes, die weer meer vrouwtjes maken, wat betekent dat het er heel snel heel veel meer zijn. Dit zou een groot probleem in de landbouwsector kunnen veroorzaken.   Ook zijn deze nakomelingen met alleen een moeder mogelijk minder goed in het zich aanpassen aan veranderlijke omstandigheden. Sommige soorten zouden het daardoor zelf juist lastig kunnen krijgen.   Mocht je trouwens denken: dit gaan ze toch niet ook bij zoogdieren proberen hè! Wij mensen, en veel andere dieren, hebben toch echt een DNA-pakketje van beide ouders nodig om te kunnen bestaan.   Het onderzoek is dus vooral een kijkje in een bijzonder voorplantingsmechanisme. En als dit inderdaad steeds vaker voor gaat komen, dan is het maar goed dat we alvast beter weten hoe het werkt.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is al lange tijd een groot mysterie: hoe kan het dat aan weerszijden van een denkbeeldige lijn die door Indonesië loopt, totaal verschillende diersoorten te vinden zijn? Onderzoeker Lydian Boschman van de Universiteit Utrecht heeft voor ons het antwoord. Meer lezen over het onderzoek kan hier: Paleoenvironments shaped the exchange of terrestrial vertebrates across Wallace’s Line.  Of hier: Why are there hopping mice in Australia but no kangaroos in Asia? It’s a long storySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Soms lijken sterren net te twinkelen, maar wat je in zo'n geval eigenlijk ziet is een beïnvloeding van het sterlicht terwijl het door de atmosfeer naar de aarde reist. Toch hebben sterren ook een aangeboren manier van twinkelen, die in gang wordt gezet door golvende gaststromen die door de ster heen bewegen. Iets wat vanaf de aarde niet te zien is, ook niet met huidige telescopen.   Maar onderzoekers hebben dit mechanisme nu wel in 3D nagemaakt. Een simulatie van een golf van energie die van de kern van een grote ster naar zijn oppervlakte rimpelt. Dankzij dit computermodel kunnen ze nu ook een betere inschatting maken van hoeveel sterren op deze manier twinkelen en hoe hevig het effect van de golven moet zijn per ster.   Wat ze ook hebben gedaan is het omzetten van deze golven van gas naar geluid. Waarbij wel gespeeld is met de frequentie om het hoorbaar te maken voor onze oren. In de audio hoor je hoe dat klinkt: iets minder schattig dan je wellicht zou denken. Het leek ze ook wel leuk om te kijken hoe bestaande muziek zou klinken als je het af zou spelen door een ster heen. Je hoort in de audio Twinkle Twinkle, Little Star door een kleine ster, door een medium ster en door een grote ster. De onderzoekers verwachten dat toekomstige telescopen deze manier van twinkelen wél moeten kunnen zien. Dankzij onderzoeken als deze weten we tegen die tijd iets beter, waar we dan naar moeten zoeken. Lees hier meer over het onderzoek: Listen to a star ‘twinkle’See omnystudio.com/listener for privacy information.

Geluiden zoals lachen hebben een belangrijke functie in speelgedrag. Als kinderen speel-vechten dan houden ze deze signalen ook in de gaten bij elkaar om te bepalen of ze door kunnen gaan of niet.  Achter het produceren van die geluiden tijdens spel moet haast wel een georganiseerd hersenmechanisme zitten, menen onderzoekers. En om dat te onderzoeken, grepen ze terug op een ouderwets potje kietelen. Maar dan wel bij ratten.  Daar ontstond gelijk een uitdaging. Want een dier gaat over het algemeen niet gezellig spelen als het angstig is of beperkt wordt qua bewegingsruimte. Daarom werden deze ratten eerst wat meer gesocialiseerd. Ze raakten gewend aan meer ruimte en een menselijk speelmaatje, dat hun vervolgens plagend kietelde, terwijl hun geluiden en hersenactiviteit werden gemeten.   Zo vonden de onderzoekers een structuur in de hersenen van de ratten die essentieel bleek te zijn voor spelen en lachen. Was een rat niet op zijn of haar gemak, of zelfs angstig, dan lachten ze niet en nam de hersenactiviteit in het speelgebied ook duidelijk af. Andersom: als de hersenactiviteit in dit gebied kunstmatig werd geblokkeerd, speelden de ratten minder en lachten ze minder vaak.   Van het betreffende hersengebied, afgekort PAG genoemd, is bekend dat het onder andere ook een link heeft met onze vecht-of-vluchtreactie. Wat het ook een interessante ontdekking maakt. Nu willen de onderzoekers nog gaan kijken naar dit mechanisme in andere dieren en naar hoe dit hersengebied zich op verschillende manieren kan ontwikkelen. Lees hier meer over het onderzoek: Researchers tickle rats to identify part of the brain critical for laughter and playfulness.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ons immuunsysteem speelt bij veel grote ziektes een essentiële rol. De cellen die in het geval van ziekte aan de slag gaan - onze immuuncellen - worden aangemaakt in ons beenmerg. Wat nou als we daar de grootouders en ouders van die cellen kunnen helpen om sterkere kinderen te maken?  Onderzoeker Willem Mulder (TU Eindhoven) en zijn collega's denken dat het kan. Met nanotechnologie en de juiste mensen. In deze audio hoor je ook onderzoeker Roy van der Meel en Marta Mapelli, operations manager van BioTrip.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Schade aan ons kraakbeen herstelt niet vanzelf. Wat nou als we straks gewoon een nieuw stukje kunnen uitprinten? Op maat gemaakt. Van onze eigen cellen. We gingen langs bij onderzoeker Jos Malda van het UMC Utrecht om hier meer over te horen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoeveel weegt je hand? Volgens Engelse onderzoekers denken mensen dat hun handen veel lichter zijn dan daadwerkelijk het geval is. Sterker nog: ze zitten er 50 procent naast.  Om dit onderzoek te kunnen doen, moest eerst worden gekeken: hoe meet je hoe zwaar iemand denkt dat een hand is? Ze losten het zo op: deelnemers moesten bepalen of gewichtjes die aan een polsbandje waren gehangen meer of minder wogen dan hun eigen hand. Zo konden ze zien dat mensen het gewicht van hun hand met gemiddeld 49,4 procent onderschatten. Als ze voor de proef handoefeningen hadden gedaan, dan werden handen zwaarder ingeschat.   Waarom zou ons lichaam niet gewoon doorgeven hoe zwaar die handen echt zijn? En waarom verschilt dit gevoel per situatie? Denk bijvoorbeeld aan hoe zwaar je oogleden kunnen voelen als je moe bent, of hoe het soms voelt dat je echt niet meer van de bank kan komen.   De onderzoekers denken dat deze misperceptie helpt om onze bewegingen moeitelozer te laten voelen en dat het mechanisme een belangrijke rol speelt bij het controleren van gedrag. Ze hopen dat hun onderzoek kan bijdragen aan het begrijpen van stoornissen die iets te maken hebben met een vertekend lichaamsbeeld, zoals anorexia. Maar ook aan onderzoek naar obesitas. Lees hier meer over het onderzoek: Humans underestimate the weight of their hands by nearly 50%See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoeker Marek van Oostrom van het Hubrecht Instituut in Utrecht laat in schaaltjes in het lab kleine ruggengraatjes groeien. Waarom? Om erachter te komen hoe wervels nou precies ontstaan, wat voor rol de timing daarbij speelt en waar het allemaal mis kan gaan. Zo hoopt hij eerst het proces beter te begrijpen en uiteindelijk hopelijk mensen met die kennis te kunnen helpen. Meer lezen over het werk van de onderzoekersgroep waarin Van Oostrom zit kan hier: Sonnen: Signaaldynamiek en hier Signalling Dynamics in Tissue Biology. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is tijd voor een nieuwe generatie implantaten. Implantaten die het lichaam niet in de weg zitten, maar het helpen om zelf te herstellen. We gingen langs bij de TU Eindhoven, om van twee onderzoekers te horen hoe ver ze hiermee zijn.  In deze audio hoor je onderzoekers Dan Jing Wu van start-up VivArt-X waar ze momenteel werken aan nieuwe borstimplantaten en Bart Sanders van Stentit, waar nieuwe oplosbare stents worden ontwikkeld. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Methaan is een broeikasgas dat een grote bijdrage levert aan klimaatverandering. Het is verantwoordelijk voor meer dan een derde van de opwarming van de aarde. De hoeveelheid methaan in de atmosfeer neemt nog altijd rap toe, waarbij de grootste toenames tot nu werden gemeten in 2020 en 2021. En het grootste gedeelte van die toename van methaan komt door ons.  Toch denken wetenschappers dat methaan uit biologische bronnen, waaronder drasland en agricultuur, wellicht een veel groter effect heeft op de snelle groei van uitstoot dan lang werd gedacht.   Op basis van metingen boven de Noordelijke Atlantische Oceaan denken onderzoekers dat stofdeeltjes uit Noord-Afrika in combinatie met zeewater druppeltjes hebben bijgedragen aan het afbreken van uitgestoten methaan in de atmosfeer.   Die afbraak is op wereldschaal wellicht niet al te groot, maar het zorgt er wel voor dat moleculen die worden gebruikt om de bron te bepalen van methaanuitstoot in andere hoeveelheden aanwezig zijn. Dit geeft mogelijk al lange tijd een vertekend beeld. De hoeveelheid methaan uit de natuur is onderschat, zeggen de onderzoekers, wat betekent dat de toename van methaan uit de natuur mogelijk veel sneller gaat dan al werd gedacht.   In ieder geval is het van groot belang om dit mechanisme verder uit te zoeken, ook op andere locaties, zodat het meegenomen kan worden in klimaatmodellen.   De onderzoekers zijn nu druk bezig met het verzamelen van meer data. Ze krijgen daarbij onder andere hulp van de bemanning van diverse schepen, die flessen met lucht voor ze verzamelen op het moment dat ze door een wolk met Saharastof varen. En ook op het land worden momenteel op verschillende locaties samples genomen.  Lees hier meer over het onderzoek: Sahara dust can enhance removal of methane. Meer lezen over Saharastof kan onder andere hier: Welcome to NIOZ' dustiest web page!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers willen weten of er een link te vinden is tussen de bacteriën die in onze darmen leven en ons temperament. Om het antwoord op die vraag te vinden gaan ze onder andere tijdens Lowlands poepsamples verzamelen. Festivalgangers krijgen toegang tot een ruim en schoon toilet, waar ze zo lang op mogen zitten als nodig, als ze maar aan het eind een poepsample inleveren en een vragenlijst invullen.  In deze audio leggen UMCG-onderzoekers Iris Sommer en Jenny Borkent uit hoe ze het precies gaan aanpakken en waarom ze dit zo graag willen bestuderen. Meer lezen over het onderzoek kan hier: Shitty Science tijdens Lowlands Festival.  Op 24 augustus verschijnt bij BNR ook de podcastserie Baan door het brein met Iris Sommer.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De tropische neontetra - een kleine vissoort van zo'n 3 centimeter met felle kleurtjes die oorspronkelijk uit Zuid-Amerika komt - houdt er keurige manieren op na. Komt een school van deze visjes een smalle doorgang tegen, dan proberen ze niet met z'n allen als eerste er doorheen te persen, nee, ze vormen een keurige rij.  Onderzoekers kwamen hierachter tijdens experimenten waarbij een school van 30 van deze visjes in een tank onrustig werd gemaakt door een visnet er doorheen te halen. Een beweging die de vissen natuurlijk zo snel mogelijk uit de weg gingen. Nou had elke tank een kleine opening waardoor ze konden ontsnappen, die varieerde in grootte van 1,5 tot 4 centimeter.   De onderzoekers zagen dat de vissen niet geheel onverwachts sneller wegkwamen door grotere openingen, daar pasten ze natuurlijk ook naast elkaar. Maar wat de grootte van de opening ook was, ze bewogen er in een constante snelheid doorheen, zonder op elkaar te botsen, waarbij de laatste paar visjes iets langzamer waren dan de rest.   Wat de onderzoekers denken is dat de vissen hun beurt afwachten, om zo niet te dicht op andere visjes te zitten en geen opstopping te veroorzaken. Vergelijkbaar gedrag werd in eerder onderzoek al bij mieren gezien. Mensen en schapen excelleren dan weer totaal niet in het ordelijk evacueren van een ruimte.  Nou is het leuk om te weten dat vissen ergens beter in zijn dan wij, maar deze kennis kan volgens de onderzoekers ook helpen bij het ontwikkelen van robotzwermen, en bij het managen van verkeersstromen van zelfrijdende auto's en mensenmassa's. Lees hier meer over het onderzoek: Neon tetra fish form queues to avoid bottlenecks. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Met iedere celdeling neemt het risico op kanker toe. Een langlevende soort zoals de olifant zou dus vaker kanker moeten krijgen dan een kortlevende soort zoals de muis. Maar in 1975 bleek al dat dit niet zo is en dat er maar weinig variatie is in kankerrisico tussen diersoorten.   Tussen schimmelsoorten is die variatie er wel. Onderzoekers van Wageningen University & Research hebben een idee hoe dat kan. Langlevende, langzaam groeiende schimmels, zoals heksenringvormende soorten die tot wel honderden jaren oud kunnen worden, lijken met een speciale manier van celdeling mutaties geen kans te geven, waardoor het risico op kanker drastisch lager ligt.    Cellen in het ondergrondse netwerk van deze schimmels hebben twee celkernen. Als een eindcel in een schimmeldraad deelt, neemt één van de twee kernen een ‘omweg’ naar de dochtercel. Dat doet hij door eerst naar een tijdelijke zijcel, of zijtak, te migreren, die later fuseert met de dochtercel. Zo ontstaat een soort lus, of ook wel gesp.   Uit eerder onderzoek is gebleken dat mutanten het vermogen hadden verloren om als schimmeldraden te fuseren. De fusie van zo'n gesp moet volgens de onderzoekers dus een soort testmoment zijn.   Als de cel niet kan fuseren, betekent dit een doodlopende route voor de cel en dus het einde van haar kern. Omdat uit hun eerdere onderzoek bleek dat verlies van fusie de belangrijkste route is naar ‘kernkankers’, veronderstellen ze nu dat de gesp fungeert als screeningsinstrument voor de kwaliteit van de kern. Een test waarvoor kernen met mutaties in fusiegenen niet slagen. Lees hier meer over het onderzoek: Hoe kunnen paddenstoelen honderden jaren oud worden zonder kanker te krijgen?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Sport en beweging: ons lichaam kan niet zonder. Maar niet iedereen heeft tijd en energie om doordeweeks aan de bak te gaan. Ben jij iemand die alleen in het weekend sport, dan hebben onderzoekers uit de VS goed nieuws: voor je gezondheid is dat helemaal prima.  Als je nou aan het trainen bent voor een specifiek doel, of je wilt je spieren op een bepaalde manier opbouwen, dan zou een ander schema waarschijnlijk beter werken, maar al je sportactiviteit concentreren in een langere sessie op één of twee dagen is voor je hart geen probleem.   Voor dit onderzoek bestudeerden wetenschappers de data van bijna 90.000 mensen. Of deze mensen nou verspreid, of geconcentreerd op één of twee dagen de aanbevolen 150 minuten per week bewogen: het had een vergelijkbaar verlagend effect op het risico op hartklachten of infarcten, als het naast de data van mensen werd gelegd die niet of amper sporten.   In vervolgonderzoek willen ze nog gaan kijken of deze vergelijkbare gezondheidsvoordelen ook gelden als het om andere ziektebeelden gaat. Maar als het aankomt op je hart, lijkt het erop dat zogeheten weekend warriors niets te vrezen hebben. Lees hier meer over het onderzoek: Why you shouldn’t feel guilty about skipping exercise during the week.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De James Webb Telescoop heeft weer eens wat bijzonders gespot: complexe stofdeeltjes in het hele vroege universum. Vergelijkbare deeltjes zijn al wel eens gevonden op veel latere momenten, maar nog nooit zo ver terug.  De stofdeeltjes zijn ook nog eens net even anders dan wat eerder is gezien, wat het ook een extra spannende vondst maakt. De onderzoekers willen nu naar een nog groter aantal sterrenstelsels gaan kijken om te zien hoe vaak dit voorkomt en of ze ook kunnen achterhalen hoe de deeltjes zo snel hebben kunnen ontstaan. Zijn het supernova's geweest? Of is er misschien een andere, nog onbekende manier waarop dit kan gebeuren?  In deze audio hoor je onderzoeker Joris Witstok van de universiteit van Cambridge. Lees hier meer over het onderzoek: Webb sees carbon-rich dust grains in the first billion years of cosmic time.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is een bekend experiment met kinderen: je legt een snoepje neer, zegt dat ze daar niet aan mogen zitten en verlaat vervolgens de kamer.   Hoe een kind daarop reageert, en of het toch het snoepje pakt, kan behoorlijk wat zeggen over karakter en zelfs - menen onderzoekers - over latere schoolprestaties, gezondheid en relaties.   Toen een vergelijkbare test zowel in Amerika als Japan werd gedaan en deze naast elkaar werden gelegd, zagen ze opmerkelijke verschillen. Amerikaanse kinderen wachten minder dan 4 minuten voordat ze het snoepje in hun mond stopten. Japanse kinderen: 15 minuten.Maar, ging het niet om een snoepje, maar om een cadeautje dat niet uitgepakt mocht worden, dan lukte het juiste de Amerikaanse kinderen om langer te wachten. Beide groepen lieten dus zelfcontrole zien, alleen in een andere context.   Wat dit laat zien is dat culturele normen de uitkomst van zo'n test nogal kunnen beïnvloeden. En dat zou meegenomen moeten worden in psychologisch onderzoek. Misschien vergelijken we al die tijd mensen met elkaar op de verkeerde manier. Hoog tijd om daar wat aan te doen, menen de wetenschappers achter deze vergelijking. Lees hier meer over het onderzoek: How Culture Affects the ‘Marshmallow Test’See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een 125 miljoen jaar oud fossiel - gevonden in China - laat een zoogdier zien dat een hap neemt uit een dinosaurus. Het is absoluut een unieke vondst, maar hoeveel kunnen de onderzoekers echt zeggen over deze versteende interactie?  We bespreken het met paleontologen Melanie During van de universiteit van Uppsala in Zweden en Jimmy de Rooij van Naturalis. Meer lezen over het onderzoek: An extraordinary fossil captures the struggle for existence during the Mesozoic.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De vijfjaarsoverleving van alle kinderen met acute lymfatische leukemie is gestegen naar 94 procent, blijkt uit onderzoek van het Prinses Máxima Centrum in Nederland.  De vijfjaarsoverlevingskans voor kinderen met deze vorm van kanker - de meest voorkomende kinderkankersoort in Nederland - is sinds de jaren ’60 van de vorige eeuw enorm gestegen. Van 0 procent voordat met behandelen werd begonnen, naar 94 procent na dit laatste onderzoek. Daarin is voor een aantal subgroepen gekeken hoe de behandeling nog beter kon. In één groep lukte dat door een jaar langer te behandelen en in drie andere groepen door een medicijn terug te schroeven dat voor veel bijwerkingen zorgde. We bespreken de uitkomst met Rob Pieters, kinderoncoloog en medisch directeur van het Prinses Máxima Centrum. Lees hier meer: Overleving kinderen met acute lymfatische leukemie verder gestegen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Al 3000 jaar bezoeken generaties van groene zeeschildpadden dezelfde zeegrasvelden om te voeden. Het is kennis die kan helpen bij het beschermen van de soort.   Dat zeeschildpadden hun helen leven migreren tussen broedgebieden en voedselgebieden, dat wisten we al. Maar dat velen generaties na elkaar dezelfde kieskeurigheid voor hun eten laten zien, dat was nog onbekend.  Tegen de tijd dat jonge zeeschildpadjes uit het ei komen, zijn hun ouders allang met de horizon vertrokken. Als de jonge diertjes de onhandige tocht van het nest naar de zee overleven, drijven ze vaak jaren een beetje rond, nog niet in staat om lange afstanden af te leggen. In die periode eten ze vrijwel alles. Maar na een jaar of vijf zwemmen ze, net als hun ouders, naar specifieke locaties om te eten en is zeegras het enige op het menu. Nou wordt wereldwijd veel moeite gedaan om nesten te beschermen en te zorgen dat baby schildpadjes het water halen, maar zeegrasvelden, daar was nog weinig aandacht voor. Dit onderzoek, uitgevoerd door Willemien de Kock van de universiteit van Groningen, benadrukt het belang van het beschermen van deze belangrijke zeegrasgebieden.   De Kock kwam tot de ontdekking door dozen vol met zeeschildpadbotten te bestuderen. Botten die op de zolder van de universiteit stonden en in de Middellandse Zee waren gevonden door archeologen. Aan de hand van de botten kon ze onder andere zien wat de schildpadden hadden gegeten. Ze combineerde dit met satellietdata en recente data over het dieet van de groene zeeschildpad van de universiteit van Exeter en kon zo bepalen dat de dieren al duizenden jaren vaste bezoekers zijn van zeegrasvelden langs de kust van Egypte en West-Libië. Lees hier meer over het onderzoek: Picky green sea turtle has travelled to the same place to eat for generations.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als we met iemand praten passen we ons op allerlei manieren aan. Onze gezichtsuitdrukking kan veranderen, onze houding en zelfs de grootte van onze pupillen.  Ook de timing en toonhoogte van ons stemgeluid passen we aan. Onderzoekers waren benieuwd hoe dieren dit doen. Specifieker: hoe zangvogels dit doen. Ze bestudeerden zangduels tussen mannelijke nachtegalen tijdens het broedseizoen in Duitsland en ontdekten dat ze enorm goed zijn in het razendsnel op elkaar aanpassen van hun toonhoogte. En hoe sneller ze reageerden, hoe beter ze de toon van een ander mannetje konden nadoen. Hetzelfde gebeurde als de vogels kunstmatige fluitjes of het gefluit van een mens hoorden. Toen de onderzoekers als extra check hetzelfde onderzochten in het overwintergebied van de vogels in Gambia werden ze verrast: ondanks dat het niet de tijd van het jaar was om vrouwtjes te imponeren, lieten de mannetjes ook nu hetzelfde trucje zien. Wat suggereert dat het meerdere functies heeft. Alles bij elkaar concluderen de onderzoekers dat de vogels een robuust hersencircuit moeten hebben om dit op deze manier het hele jaar rond te kunnen. Eentje met korte lijntjes naar de motorische gebieden. En dat maakt het ook weer interessant voor vervolgonderzoek.  Lees hier meer over het onderzoek: Wild nightingales flexibly match whistle pitch in real time.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het komt regelmatig voor dat de evolutie iets wijzigt aan de lichtgevoelige receptoren die een grote rol spelen bij het zicht van een dier. Meestal gaat het dan om een verlies van genen die verantwoordelijk zijn voor deze receptoren.   Zo kan een soort bijvoorbeeld sommige kleuren minder goed zien, of zelfs helemaal niet meer. Veel zeldzamer is het wanneer juist nieuwe receptoren ontstaan. Eén keer eerder is dit gezien, bij een Zuid-Amerikaanse slang. In nieuw onderzoek voegen ze daar een tweede soort aan toe: de ringvormige zeeslang. Ook daarbij vond deze opmerkelijke ontwikkeling plaats.   Het dier leeft in wateren rond Australië en Azië en het lijkt erop dat het een uitgebreid palet aan kleuren kan zien, terwijl zijn voorouders die mogelijkheid juist waren kwijtgeraakt.   Om hierachter te komen hebben de onderzoekers de optische genen van vijf verschillende slangensoorten onderzocht. Enkele vroege slangen raakten sommige optische genen kwijt omdat ze een tijdlang veel onder de grond leefden. Deze slangen konden daardoor alleen nog maar heel beperkt kleur zien. Sommige van hun nakomelingen leven nu echter in veel lichtere omgevingen. Waarbij er zelfs soorten zijn die van het land, naar de zee zijn verplaatst.   Het lijkt erop dat de ringvormige zeeslang twee nieuwe genen heeft ontwikkeld in vergelijking met vroege voorouders, omdat ook deze slang in een andere omgeving terechtkwam. Namelijk de oceanen, waarin het zin kan hebben om tussen alle rondzwemmende vissen, mogelijke partners, vijanden en koraalsoorten onderscheid te kunnen maken tussen kleuren. Waarschijnlijk zien ze kleuren nu ongeveer evengoed als een mens.   Dat maakt ze heel anders dan veel andere dieren, zoals vleermuizen, dolfijnen en walvissen, die juist zicht-genen zijn verloren door verandering in leefomgeving. Lees hier meer over het onderzoek: Sea snakes may have evolved to see colors again.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In 2019 belandde een fossiel niet groter dan een vinger op het bureau van een paleontoloog van de universiteit van Harvard. A jaren lag het exemplaar in een la van een museum. Gevonden in het westen van Utah, dachten ze destijds dat het om een in de zee levende ongewervelde zakpijp moest gaan. Een diertje dat een verre voorouder deelt met alle gewervelden. En dus ook met ons.   Als het inderdaad om een oude zakpijp ging, wist de onderzoeker, dan was dat enorm bijzonder. Het is een groep waar amper fossielen van worden gevonden. Het was dus niet niks toen het inderdaad om een uitzonderlijk goed bewaard gebleven zakpijp-fossiel bleek te gaan van 500 miljoen jaar oud. Ook nog eens vrijwel een kopie van sommige nog bestaande zakpijpen.   Tegenwoordig leven er wel 3000 soorten. Te vinden in alle oceanen. Ze hebben een levenscyclus van twee fasen. Eerst zwemmen ze rond als een soort kikkervisje, een voorloper van de ruggengraat in zich dragend, dan settelen ze ergens waar ze vastzitten voor de rest van hun volwassen bestaan. Ze eten door kleine deeltjes uit het water te filteren en hebben daar een geavanceerd en gespierd pompsysteem voor, dat doet denken aan een hart.   Een eerder gevonden vergelijkbare fossiel, van 520 miljoen jaar oud, leek qua uiterlijk wellicht op het iets jongere zakpijpje dat nu is gevonden, maar was zeker niet te vergelijken met de zakpijpen van nu. Het nieuwe exemplaar, zeker wel.   Daarmee geeft de ontdekking nieuwe informatie over de timing en ontwikkeling van vroege zakpijpen. Als deze oer-zakpijp inderdaad zowel zwom als vastzat en er van binnen vergelijkbaar uitzag als de zakpijpen van nu, dan zou daarmee het moment waarop zowel zakpijpen als gewervelde dieren zijn ontstaan wel eens een flink stuk kunnen verschuiven.   Maar om dat zeker te kunnen zeggen, is eerst wel nog wat meer fossiel bewijs nodig.  Lees hier meer over het onderzoek: Half-billion-year-old sea squirt could push back origins of vertebrates, including humans. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kouder dan een kampvuur en kleiner dan Jupiter, is de bruine dwergster die astronomen hebben gespot. Het is niet de koudste ster ooit gevonden, maar wel de koudste die met behulp van radiogolven is gezien. En dat maakt het een bijzondere vondst.   Slechts 10 procent van alle bruine dwergsterren produceert radiogolven. Waarom sommige het wel doen, maar andere niet en hoe ze het precies doen is nog grotendeels een raadsel. Hoe onze zon magnetische velden en radiogolven maakt, daar hebben onderzoekers wel ideeën over.   Maar terwijl onze zon een oppervlaktetemperatuur van zo'n 5600 graden heeft, is deze pas ontdekte bruine dwergster niet warmer dan 425 graden. Kouder dan een gemiddeld kampvuur. Best knap dat de ster radiogolven produceert die hier op aarde - zei het met de nieuwste telescopen - te meten zijn.   De onderzoekers van de universiteit van Sydney zijn blij met deze kans om meer te weten te komen over ultrakoude bruine dwergsterren. Het kan uiteindelijk helpen bij het beter begrijpen van hoe sterren ontwikkelen en hun magnetische velden vormen.   Mogelijk speelt de snelle rotatie van de ster een grote rol. Als een magnetisch veld een andere snelheid heeft dan de geladen atmosfeer van de ster, dan kunnen er elektrische stromen ontstaan. Waarschijnlijk zijn in het geval van deze ster radiogolven ontstaan omdat elektronen de magnetische poolregionen van de ster binnenstromen. Samen met de rotatie van de ster zou dat dan zorgen voor een herhaling van radiopulsen.   Volgens de onderzoekers zijn dit soort sterren de missende link tussen hele kleine sterren die waterstof verbranden in nucleaire reacties en grote gasreuzen als Jupiter.  Lees hier meer over het onderzoek: Astronomers identify the coldest star yet that emits radio waves.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers waren benieuwd wat er in de hersenen gebeurt als we wegkijken van iets engs. Om daarachter te komen deden ze een experiment met fruitvliegjes.  Waarom doen we onze handen voor onze ogen bij die ene scène in een horrorfilm? Of kijken we weg als iemand anders iets engs doet? Deze reactie verschilt natuurlijk per persoon, maar mogelijk wordt het wel door eenzelfde mechanisme aangestuurd.  Nou kun je in de hersenen van mensen - vooral ethisch gezien - een heleboel dingen niet bekijken wat in fruitvliegjes wel kan. Eerst keken ze wat er het brein gebeurde bij fruitvliegjes die al een beetje bangig waren gemaakt, wanneer ze een spinachtig object tegenkwamen op hun pad. De vliegjes wenden zich in deze situatie snel af. Fruitvliegjes die niet in een staat van hoge alertheid verkeerden deden dit niet. Toen ze vervolgens in de hersenen keken naar deze reactie, zagen ze dat een cluster van zo'n 20 tot 30 neuronen golven van het stofje tachykinine in gang zette. Pasten ze de angstige vliegjes genetisch zo aan dat dit mechanisme werd verstoord, dan wenden ze zich niet langer af van de spin. Dat suggereert dat dit groepje neuronen noodzakelijk is voor die afwend-reactie. Waarom zou je hier nou meer over willen weten? Uiteindelijk hopen de onderzoekers met hun experimenten bij te dragen aan het beter begrijpen van angststoornissen en fobieën en het vinden van betere behandelingen. Daarvoor zal nog wel erg veel vervolgonderzoek nodig zijn.  Lees hier meer: Fear is in the eye of the beholder.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bijna overal ter wereld kwam hij voor, de 3,6 miljoen jaar geleden uitgestorven reuzenhaai megalodon. Gigantisch veel weten we niet over de enorme haaiensoort, want onderzoekers hebben weinig bruikbare fossielen om mee te werken. Een paar tanden, wat wervels. Veel is het niet.   Toch zijn er zeker wat ideeën. Over zijn grootte – gedacht wordt dat hij wel 20 meter lang kon worden, leefomgeving en zelfs zwemsnelheid. Over dat laatste denken onderzoekers nu nieuwe informatie te hebben, op basis van kleine schubben niet groter dan zandkorrels die zijn gevonden. Het idee was lang dat megalodon een snelle zwemmer was, maar toen de onderzoekers de schubben bestudeerden zagen ze dat die niet de juiste vorm hadden voor een snelle zwemmer. De haai was waarschijnlijk - met zo'n 2 kilometer per uur - eerder een vrij langzame cruiser, die af en toe een sprintje trok om een snackie te vangen.   Nou is een andere gedachte dat de haai - in ieder geval gedeeltelijk - warmbloedig was. Recente onderzoeken naar tandglazuur laten dat zien. Dit zou zelfs één van de redenen kunnen zijn waarom het dier is uitgestorven. Maar hoe verbruikte de haai dat hoge niveau van metabolische warmte, zonder snel te zwemmen? Zou het kunnen dat het voor iets anders werd gebruikt? Dat moet volgens de onderzoekers het geval zijn geweest. Megalodon was waarschijnlijk zo gigantisch en gedeeltelijk warmbloedig omdat gigantische hoeveelheden eten verwerkt moesten worden, maar niet omdat hij enorme snelheden moest halen. Lees hier meer: Tiny scales reveal megalodon was not as fast as believed, but it had a mega-appetite explaining its gigantism. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nemen we stilte waar op dezelfde manier als we geluid waarnemen? Of is het slechts het ontbreken van iets wat we kunnen waarnemen? Op die vraag denken onderzoekers het antwoord te hebben. Ze deden een serie experimenten met daarin geluidsillusies. Deelnemers kregen twee voorbeelden te horen van een toon. In voorbeeld één werd deze even onderbroken, in voorbeeld twee liep deze door. Voor heel veel mensen klinkt het tweede voorbeeld daardoor langer, terwijl beide blokjes toch echt even lang waren. Het idee van de onderzoekers was: stel we vervangen die toon met stilte - dus we draaien het om - reageren we dan hetzelfde op deze illusie? Nemen we de stiltes op dezelfde manier waar als geluid?  Het antwoord was ja. Ze zagen exact hetzelfde gebeuren als ze het experiment herhaalden met blokjes van stilte in plaats van geluid. Natuurlijk hebben we ze in de uitzending ook even geprobeerd. Lees hier meer over het onderzoek: Do We Actually ‘Hear’ Silence? Of hier: The sound of silence? Researchers prove people hear it. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een consortium van Nederlandse onderzoekers heeft een flinke subsidie gekregen voor het verder ontwikkelen van een zacht implanteerbaar robothart voor mensen met ernstig hartfalen.  Voor sommige hartpatiënten is een harttransplantatie nog de enige optie, maar er zijn maar heel weinig beschikbare donorharten. Dat betekent dat een heleboel mensen niet eens op de wachtlijst komen te staan.  In sommige gevallen kan een patiënt als tijdelijke oplossing een steunhart krijgen. Maar ideaal is dat niet. Deze apparaten zijn vaak van metaal, ze veroorzaken regelmatig bloedstollingen en de energietoevoer gaat via een snoer dat van buiten het lichaam in moet.  Daar kwam het idee vandaan om een hybride hart te ontwikkelen dat geschikt is voor transplantatie. Een zacht robothart met als binnenbekleding een laagje cellen van de patiënt zelf. In een eerder project zijn de eerste stappen gezet en met deze subsidie van de Nationale Wetenschapsagenda - aangevuld met een bijdrage van de Hartstichting - kunnen ze weer zeven jaar door.  In deze audio hoor je cardiothoracaal chirurg Jolanda Kluin van het Erasmus MC. Lees hier meer over het project: Onderzoek naar zacht robothart krijgt 11 miljoen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers zeggen te hebben ontdekt dat beweging van de tektonische platen van de aarde indirect de biodiversiteit beïnvloedt.   In cycli van 36 miljoen jaar zou het schuiven van de platen zorgen voor veranderingen in de zeespiegel, wat al zeker 250 miljoen jaar zorgt voor golven van biodiversiteit in de oceanen.   Dat is ook best logisch, als je erover nadenkt. Wanneer het waterniveau stijgt of zakt heeft dat invloed op de grootte en vorm van leefgebieden. Door naar een enorme stapel fossielendata te kijken, zagen de wetenschappers dat wisselingen in platenbeweging en de hoogte van het water zo zorgde voor uitspattingen van nieuw leven.  Hoe verandert dat waterniveau dan precies in die periodes van 36 miljoen jaar? Verschillen tussen sneller en langzamere verschuivingen van de platen, zorgen voor verschillen in dieptes van bekkens in de oceaan en voor verschillen in de verplaatsing van water naar diepere lagen van de aarde. Dit zorgt dan weer voor fluctuaties in het overstromen en opdrogen van continenten, met periodes met veel ondiepe gebieden waar veel biodiversiteit kon ontstaan.  Daarmee geven de onderzoekers een alternatieve verklaring voor waarom soorten over lange periodes met vlagen zijn veranderd. Lees hier meer: Scientists discover 36-million-year geological cycle that drives biodiversity.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een nieuwe manier om te bepalen wat iemand echt heeft gegeten, kan helpen om klinische studies, voedingsonderzoek en historisch onderzoek te verbeteren, zeggen Amerikaanse onderzoekers.  Ze vonden een genetische marker voor chloroplasten die voorkomen in plantencellenen verantwoordelijk zijn voor het omzetten van zonlicht in suikers. Daarmee lukte het ze om aan de hand van poep-samples te bepalen welke plantaardige producten iemand had gegeten en zelfs of ze er veel van hadden binnengekregen of niet.  Dit konden ze weer linken met gegevens over iemands dieet, leeftijd en inkomen. Zo zagen ze al dat adolescenten uit een gezin met een hoog inkomen meer variatie in planten-DNA binnenkregen. En dat oudere adolescenten, waarschijnlijk vanaf het moment waarop ze op zichzelf gingen wonen, ineens veel minder volkoren producten, fruit en groente aten.  Lees hier meer: DNA Barcoding Identifies the Plants a Person Has Eaten.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Helemaal nieuw is het idee niet, maar altijd fijn als het weer even onderschreven wordt: nieuwe dingen leren op latere leeftijd is goed voor je.  In het geval van dit onderzoek: goed voor je cognitie. Gemiddeld gaat onder andere de snelheid waarmee we cognitieve taken uitvoeren vanaf een jaar of 30, 40 achteruit. Rond de 60 wordt de curve flink steiler. Alhoewel dit over het algemeen gezien wordt als een normaal onderdeel van veroudering, zijn er onderzoekers die vinden dat we het anders moeten bekijken.   Meer als de zomervakantie. Veel kinderen moeten na weken zonder lessen flink inkomen. Veel informatie is weggezakt en concentreren kost wat meer moeite, maar dat herstelt ook weer. Sommige volwassenen hebben eigenlijk een soort gigantische zomerstop. Na school, een eventuele vervolgopleiding en de eerste lessen van een nieuwe baan, bereiken mensen soms een leerplateau dat veel langer duurt dan die paar weken zomervakantie. Wat als je dat, net als kinderen na de zomerstop, weer kunt doorbreken?   Onderzoekers ontwikkelden een interventie van drie maanden. 33 volwassenen tussen de 58 en 86 volgden drie verschillende cursussen per week. Ze konden kiezen uit dingen als: zangles, Spaans, tekenen en fotografie. Eén dag van elke cursus per week, met een sessie van twee uur. Een beetje als college dus. Voor en na het blok van drie maanden werden cognitieve testen gedaan waarin onder andere gekeken werd naar geheugen en concentratie.   Niet alleen zorgde de interventie voor veel betere scores op deze testen, die groei zette door. Een jaar na het experiment waren de scores nog beter. Zelfs evengoed als een gemiddelde student.   De onderzoekers wijzen er wel op dat hun vorm niet de enige leervorm is die kan werken, en dat het voor iedereen dan ook wel mogelijk gemaakt moet worden om te blijven ontwikkelen, ook als mensen zelf de middelen niet hebben. Daarnaast was het een kleine groep proefpersonen en zullen de effecten per persoon verschillen.  Maar desalniettemin is de les duidelijk: scherp blijven op oudere leeftijd? Leer nieuwe skills.   Lees hier meer over het onderzoek: To Stay Sharp as You Age, Learn New Skills.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Deze week werd wereldwijd gemiddeld de warmste dag ooit gemeten. Ook was juni wereldwijd de warmste juni ooit. Records die naar verwachting keer op keer gebroken gaan worden.   Maar wanneer is het ergens te warm voor ons mensen? Volgens een onderzoeker uit Engeland ligt de bovengrens tussen de 40 en 50 graden. Het probleem zit volgens hem in ons rustmetabolisme: de hoeveelheid energie die we nodig hebben om bij rust te kunnen functioneren. Die zou versnellen bij te warme temperaturen.   Is het buiten te warm, dan versnelt je ademhaling en gaat je hartslag omhoog. Het lichaam warmt op, maar kan de warmte niet goed meer kwijtraken. Wat misselijkheid, verwardheid, duizeligheid, hoofdpijn en flauwvallen kan veroorzaken.   De onderzoeker publiceerde in 2021 de eerste resultaten van een serie hitte-experimenten. Terwijl 28 graden en 50 procent luchtvochtigheid nog goed te doen is voor de meeste mensen, raken we bij 40 graden in de problemen, zegt hij. Zeker bij een lagere luchtvochtigheid. Bij 50 graden en 50 procent luchtvochtigheid gaat het al helemaal mis. Lichaamstemperatuur gaat een graad omhoog en de hartslag versnelt met gemiddelde 64 procent. Zweten zou in dat geval niet meer helpen.    Hoe erg je er dan aan toe bent, dat ligt onder andere aan hoe lang je aan deze temperatuur wordt blootgesteld. De onderzoekers gokken dat het op een gegeven moment fataal moet zijn, maar hebben dat in de experimenten vanzelfsprekend niet afgewacht.     In de nieuwste testen hebben ze vooral gekeken naar hartactiviteit. Op zich al interessant, omdat het meetapparatuur niet echt bedoeld is om in 50 graden en 25 procent luchtvochtigheid te functioneren. Ze zagen onder andere dat de hartslag van vrouwen bij deze temperatuur gemiddeld veel hoger opliep dan die van mannen.  Nou zegt dit allemaal nog niet genoeg, meer onderzoek is nodig om echt iets te kunnen zeggen over wat er precies in het lichaam zou gebeuren bij lange blootstelling aan zulke extreme hitte. En dan is er ook nog de psychologische kant van functioneren bij hele hoge temperaturen en de verschillen tussen individuen. Maar met de oplopende temperaturen is dit soort onderzoek wel hard nodig. En duidelijk is wel dat je lichaam het van binnen zwaarder krijgt als de temperatuur oploopt. Dus doe alvast maar rustig aan als de zon flink schijnt. Lees hier meer: How hot is too ‘too hot’ for humans? Eerder werk van deze onderzoeker: The metabolic upper critical temperature of the human thermoneutral zone.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers uit Florida zijn erachter gekomen dat de geur van een hand genoeg is om accuraat iemands biologische sekse te bepalen.   Het idee is dat dit handig kan zijn voor forensisch onderzoek, in gevallen waarin indicatoren als DNA en vingerafdrukken niet voldoende of helemaal niet aanwezig zijn op een plaats delict.   Om uit te zoeken of alleen de geur van een hand iets van informatie kon geven over de persoon in kwestie, namen de onderzoekers monsters af bij 60 vrijwilligers. De helft man, de helft vrouw. Ze analyseerden de vluchtige organische stof in deze monsters, die bepalend is voor iemands geur. Dat bleek in combinatie met slimme algoritmes genoeg om met een zekerheid van 96 procent te bepalen of iemand man of vrouw was.  Ze hopen hiermee een extra tool voor forensisch onderzoekers te hebben ontwikkeld. Een aanvulling op alles wat er al mogelijk is. Waarbij de techniek dus kijkt naar de biologische sekse van een persoon, maar daarmee natuurlijk niet naar hoe iemand zich identificeert. Lees hier meer over het onderzoek: Research finds sex can be confirmed by hand odor.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vreemdgaan, te lange periodes zonder elkaar: het zijn enkele van de oorzaken voor het beëindigen van een monogame relatie. En dat blijkt evengoed voor vogels te gelden als voor mensen.   Naar schatting heeft meer dan 90 procent van de vogelsoorten een vaste partner. Sommigen voor een leven lang, anderen voor één broedseizoen. Maar er zijn monogame vogels die toch ineens voor een ander vogeltje gaan, ondanks dat hun eigen partner gewoon nog in leven is.   Maar waarom doen ze dit? Uit onderzoek blijkt om vergelijkbare redenen als bij ons: lange afstanden en overspelig gedrag. De onderzoekers kwamen erachter toen ze de data van 232 vogelsoorten bekeken. Ook de evolutionaire geschiedenis van de vogels werd meegenomen en mannetjes en vrouwtjes van alle soorten werden gescoord op seksuele ongeremdheid.  De soorten waarbij scheidingen vaak voorkwamen - dit geldt onder andere voor zwaluwen en merels, bleken nauw verwant aan elkaar te zijn en seksueel behoorlijk ongeremde mannetjes te hebben. Bij soorten als ganzen en zwanen, ook nauwe verwanten, kwamen juist weinig scheidingen voor en waren de mannetjes een stuk minder frivool.     Waren er dan geen vrouwtjes die hetzelfde gedrag vertoonden? Zeker wel, maar dat had geen effect op het aantal scheidingen.   Ook lange afstand relaties bleken net als bij ons een uitdaging. Hoe verder de migratie van de soort, hoe vaker dit einde relatie betekende. Mogelijk omdat de uitdagingen van die lange tocht ervoor zorgen dat de vogels elkaar kwijtraken onderweg. En dat is ook weer interessant om verder onderzoek naar te doen, omdat migratie-uitdagingen door klimaatverandering alleen maar aan het toenemen zijn. Meer scheidingen door klimaatverandering, bij vogels zou dat weleens kunnen kloppen. Lees hier meer over het onderzoek: Birds may ‘divorce’ due to promiscuity or long spells apart.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben het verste actieve superzware zwarte gat tot nu toe gespot met behulp van de James Webb Space Telescope. Maar heel zwaar is hij niet.  Wie goed op heeft gelet, heeft eerder al berichten hierover voorbij zien komen. Maar nu is het samen met enkele andere ontdekkingen officieel gepubliceerd. Drie zwarte gaten en 11 sterrenstelsels in totaal, die allemaal vrij rap na de oerknal al bestonden. Eén van de zwarte gaten vonden ze in CEERS 1019. Dat stelsel bestond ongeveer 570 miljoen jaar na de big bang al. Het zwarte gat dat ze daar vonden is het verste actieve superzware zwarte ooit gespot. Maar het is een stuk minder zwaar dan andere zwarte gaten die in het vroege universum zijn gedetecteerd. Die waren zo'n 1 miljard keer de massa van onze zon en deze maar 9 miljoen keer. Dat is ook meteen de reden waarom het niet eerder is gezien: voor andere telescopen was het daardoor niet fel genoeg.  De andere twee zwarte gaten die zijn ontdekt, ook geen zware jongens met zo'n 10 miljoen keer de massa van de zon, zijn wat later na de oerknal ontstaan: 1.1 miljard jaar en 1 miljard jaar erna. De 11 gespotte sterrenstelsels waren er dan wel weer heel vroeg bij, die bestonden 470 miljoen tot 675 miljoen jaar na de big bang al.  De onderzoekers hopen met deze data en toekomstige metingen ook meer te kunnen zeggen over hoe zwarte gaten in die periode - zo snel na de oerknal - zijn ontstaan.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers van het LUMC en het Centre for Human Drug Research hebben de werking onderzocht van een nieuw medicijn tegen de meest voorkomende en gevaarlijkste vorm van malaria.   Uit de studie met vrijwilligers blijkt dat het gebruik van het experimentele geneesmiddel volledige bescherming biedt tegen een malaria infectie. De deelnemers werden eerst geïnfecteerd met malariaparasieten en kregen vervolgens een dosis van het nieuwe middel na 2 uur of na 4 dagen toegediend. Dit soort infectiestudies worden vaker uitgevoerd en vinden plaats in een gecontroleerde omgeving binnen het Controlled Human Infection Center, een onderdeel van het LUMC.  Malariaparasieten worden steeds meer resistent voor de huidige malariamedicijnen. Dit is wereldwijd een groot probleem. Het is zaak dat er snel nieuwe geneesmiddelen worden ontwikkeld om de ziekte te voorkomen en te kunnen blijven behandelen.   Onderzoekers uit Leiden werkten samen met een Duits bedrijf aan dit nieuwe onderzoeksmiddel, dat tijdens het onderzoek een nog betere werking bleek te hebben dan gedacht. Tot en met vier dagen na de infectie is het nog steeds effectief tegen de meest voorkomende en gevaarlijkste vorm van malaria.  Lees hier meer: Nieuw onderzoeksmiddel biedt hoop op volledige bescherming tegen gevaarlijkste vorm van malaria.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het afvalwater dat op dit moment wordt geloosd in onze natuur bevat nog teveel schadelijke stoffen. Daarvoor denken onderzoekers nu een mooie oplossing te hebben: kleine plantjes toevoegen aan het waterzuiveringsproces. Voordat ze zeker konden weten dat dit werkte moest er eerst wel een heleboel onderzocht worden. Zoals: werken onderwaterplantjes of drijvende plantjes beter? En welke soorten dan precies? Uiteindelijk bleken drijvende plantjes, waaronder kroos, het best te werken. Ze zuiverden vrijwel al het fosfor en stikstof uit het afvalwater en namen ook nog eens veel CO2 op, zonder zelf broeikasgassen uit te stoten.  Het idee is om een installatie met deze snelgroeiende plantjes als nazuivering in te zetten en om de plantjes op gezette tijden te oogsten - het liefst automatisch - en er dan producten van te maken. Nu wordt nog gekeken welke combinatie van plantjes en welke volgorde het best is en of het op grote schaal dezelfde resultaten laat zien.  In deze audio hoor je Lisanne Hendriks van de Radboud Universiteit. Lees hier meer over het onderzoek: Drijvende plantjes zuiveren afvalwater het beste; én ze kunnen fosfor terugwinnen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kan een implantaat vlak onder de huid ernstige migraine verlichten? Een Nederlandse start up denkt van wel. Ze plaatsten recent hun eerste implantaat bij een patiënt en zijn blij met het resultaat. Natuurlijk is er nog veel vervolgonderzoek nodig met grotere groepen patiënten om iets te kunnen zeggen over de effectiviteit van het implantaat. Dat is ook waar hoogleraar neurologie Gisela Terwindt van het LUMC op wijst. Het is een spannende ontwikkeling, meent zij, maar placebo-onderzoek - iets wat volgens haar zeker moet gebeuren - is lastig met dit soort apparaatjes. Dat beaamt Hubert Martens, CEO van de start up Salvia BioElectronics zelf ook. Ze staan nog maar aan het begin. Meer onderzoek is nodig. Maar voor nu is hij erg tevreden en de patiënt zelf - een 29-jarige vrouw uit Australië - is ook te spreken over de ingreep, die twee maanden geleden plaatsvond. Zij zegt minder en minder heftige aanvallen te hebben.   Het implantaat bestaat uit een soort lint (een beetje zoals het lint dat je om een cadeautje doet) dat onder de huid van het voorhoofd wordt geplaatst met behulp van twee kleine incisies aan de zijkant. Het werkt met elektrische pulsjes die de zenuwen beïnvloeden die betrokken zijn bij het pijngevoel. Om die pulsjes te activeren moet de patiënt zelf een klein apparaatje op de huid bij het uiteinde van het lint klikken. Dat gebeurt met een magneetje. Aangeraden wordt om dit elke dag minstens een uur te doen, of wanneer iemand een aanval voelt aankomen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

ESA en Eumetsat hebben vandaag de eerste beelden vrijgegeven van de Lightning Imager aan boord van de eerste Meteosat Third Generation satelliet, die in 2022 werd gelanceerd.  Het instrument kan continu snelle lichtflitsen detecteren in de atmosfeer van de aarde, zowel overdag als 's nachts, vanaf een afstand van 36 000 kilometer. Elk van de vier camera's aan boord kan tot 1000 beelden per seconde vastleggen. Op die manier zal het continu de bliksemactiviteit vanuit de ruimte observeren. Voor 84 procent van het aardoppervlak.   De gegevens van de Lightning Imager zullen weervoorspellers meer zekerheid bieden bij hun voorspellingen van zware stormen, vooral in afgelegen gebieden en boven de oceanen waar de mogelijkheden voor bliksemdetectie beperkt zijn. Wat onder andere voor de luchtvaartsector veel verschil kan maken. Ook moeten de data helpen bij het begrijpen van de gevolgen van dit soort weersfenomenen op klimaatverandering.  Begin 2024 moeten de gegevens beschikbaar zijn met een verhoogde gevoeligheid. De satelliet waarop het instrument zit is de eerste van zes satellieten die samen de komende 20 jaar essentiële weersgegevens zullen gaan verzamelen in de ruimte. Bekijk hier de animaties: MTG Lightning Imager animations.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Klinkt misschien een beetje gek, of zelfs onmogelijk, maar onderzoekers hebben een blokje rubber ontwikkeld dat tot tien kan tellen. Het doel is om materiaal te maken dat taken van computers kan uitvoeren, zonder daarbij stroom of een batterij nodig te hebben. Materiaal dat kan tellen was een logische eerste stap en ze halen het al tot tien.  Qua toepassingen is er veel mogelijk, maar kun je onder andere denken aan iets wat in een brug, zonder energiebron kan tellen hoe vaak er een te zware auto overheen rijdt. Of materiaal dat schokken of botsingen detecteert en telt. Bijvoorbeeld in een robot, of ruimtevoertuig.   Er wordt nog gewerkt aan materiaal dat nog veel complexere taken kan uitvoeren, zoals het herkennen en opslaan van patronen. Ook denken de onderzoekers dat het ooit mogelijk moet zijn om een zelflerende versie van hun ontwerpt te maken.  In deze audio hoor je onderzoeker Martin van Hecke. Hij werkte samen met Lennard Kwakernaak aan het ontwerp. Een filmpje van hoe het werkt vind je hier: Mechanical Metamaterials Counting. Of lees meer op de site van AMOLF: How to make a block of rubber count to ten.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het bestaan van de door Einstein voorspelde zwaartekrachtgolven is sinds 2015 bewezen.  Zwaartekrachtgolven zijn verstoringen in de tijd-ruimte, veroorzaakt door elkaar opslokkende zwarte gaten. Sindsdien gaat het snel, deze week maakte een samenwerkingsverband van  onderzoekers over de hele wereld bekend dat ze zwaartekrachtgolven, waarschijnlijk afkomstig van duizenden, misschien zelfs een miljoen zwarte gaten, denken te hebben waargenomen.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Mensen maken rare geluiden tegen baby's. Hoog en kirrend: 'koetsjie koetsjie!' Naar nu blijkt doen dolfijnen precies hetzelfde! Dolfijnenjongen blijven wel zes jaar bij hun moeder, de kinderachtige taal zorgt waarschijnlijk voor een sterke band tussen moeder en kind. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er zijn twee middelen op de markt tegen obesitas, maar die zijn erg duur en moeten wekelijks worden ingespoten. Binnenkort worden er twee nieuwe middelen toegelaten, in pilvorm en voor een veel lagere prijs. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vogels kunnen het, sommige beatboxende rappers kunnen het en Oerang Oetangs kunnen het: twee geluiden tegelijk maken.  Onderzoekers van de universiteit van Warwick maakten bijna 4000 uur opnames van de grote mensapen. De meervoudige geluiden worden door de dieren gebruikt als waarschuwing maar ook voor 'battles'. Een vocale strijd waarbij de winnaar degene is die de meest complexe geluiden kan produceren.  De ontdekking zet de taalwetenschap op z'n kop: waarschijnlijk leek vroege menselijke taal meer op beatboxen dan het huidige enkelvoudige geluid dat uit onze monden komt.     See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers hebben sterke aanwijzingen gevonden dat kannibalisme onder mensen zeker anderhalf miljoen jaar geleden al voorkwam. Op een fossiel scheenbeen, gevonden in Kenia, zijn duidelijke snijsporen aangetroffen. Gemaakt met stenen werktuigen. Paleontoloog bij Naturalis Rob van den Berg geeft tekst en uitleg bij deze ontdekking.     See omnystudio.com/listener for privacy information.

Twee wetenschappers, een filosoof en een neurowetenschapper, maakten 25 jaar geleden een wedje. De neurowetenschapper dacht dat de werking van ons bewustzijn in de hersenen vandaag de dag goed uit te leggen zou zijn. Waar zit het, hoe werkt het technisch. Hij verloor. De filosoof had ingezet op nog steeds grote onwetendheid op deze punten, vandaag de dag. Hij won een kist Portugese wijn.  Het is niet zo dat er niks ontdekt is, we zijn echt wel een stuk verder, legt neurowetenscahpper Simon van Gaal van de UVA in deze uitzending uit.       See omnystudio.com/listener for privacy information.

Aan de rand van onze melkweg hebben wetenschappers met behulp van radiotelescopen het element fosfor aangetoond. Dat is bijzonder want fosfor is een van de zes bouwstenen voor leven. Onze ideeën over het bewoonbare deel van de melkweg moeten daarom op de schop. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De kans om borstkanker te overleven is fors toegenomen, de afgelopen decennia. Een groot Brits onderzoek, gepubliceerd in Nature stelt: 'Huge leap in breast-cancer survival rate'.  Wetenschap Vandaag sprak met de voorzitter van het Nationaal Borstkanker Overleg, oncoloog en borstkankerchirurg Marie-Jeanne Vrancken Peeters.  Ondanks dit positieve nieuws is borstkanker voor veel te veel vrouwen nog een doodvonnis. Betere medicijnen maar vooral het leren herkennen van de verschillende subtypes kanker moet voor nog betere cijfers zorgen.  Veel statistische informatie over (borst)kanker in Nederland is te vinden op de website www.iknl.nl      See omnystudio.com/listener for privacy information.

Monarchvlinders wegen niet meer dan een paperclip, maar leggen gigantische afstanden af als ze in de herfst migreren naar hun overwinterplek. Soms wel 4000 kilometer.   Nou is het voor alle vliegende migrerende dieren belangrijk om zo efficiënt mogelijk te vliegen. Maar dat is helemaal noodzakelijk als je klein en kwetsbaar bent en twee maanden door onvoorspelbare omstandigheden moet reizen.   Er is in de laatste jaren veel onderzoek gedaan naar hoe de diertjes dit kunnen. Want het is ook nog eens zo dat sommige vlinders de route afleggen zonder hem ooit eerder gevlogen te hebben. Vandaar dat ook naar hun hersenscapaciteit is gekeken. Ook vorm en functie van de vleugels zijn bestudeerd. Nu zijn onderzoekers gedoken in de functie van de kleuren op de vleugels. Kan er misschien een link zijn tussen die kleuren en hoe goed ze vliegen?  Klink een beetje gek toch? Maar er zijn onderzoeken die iets vergelijkbaars laten zien. Zo zouden donkere vleugels meer zonne-energie opnemen, wat de lucht direct boven de vleugel opwarmt, wat zorgt voor minder weerstand. Monarchvlinders met donkere vleugels zouden daardoor verder kunnen vliegen. Witte tekeningen, zoals stipjes, zouden weer zorgen voor minder absorptie van de zon en daarmee oververhitting tegengaan.   Nu zeggen onderzoekers dit ook echt te hebben aangetoond: dat witte stippen op monarchvlinders een rol spelen bij succesvol migreren. De vlinders die hun winterspot haalden, hadden meer wit pigment en grotere stippen. Er is nog flink wat onderzoek nodig om het beter te begrijpen, maar het antwoord op de vraag: hoe komen vlinders aan hun stippen, lijkt een klein beetje te zijn gevonden. Lees hier meer over het onderzoek: How the monarch got its spots: Long-distance migration selects for larger white spots on monarch butterfly wings. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een internationaal team van sterrenkundigen heeft voor het eerst een lange gammaflits waargenomen bij het centrum van een oud sterrenstelsel. En dat is behoorlijk bijzonder.  Meestal ontstaat zo'n gammaflits, de sterkste en helderste explosie van het universum, bij instortende zware sterren. Of wanneer twee grote sterren die lang om elkaar heen draaien, in neutronensterren veranderen, om vervolgens te botsen in een kilonova. Maar die vind je niet in het centrum van oude sterrenstelsels.  Betekent dit dat er nog een derde manier is waarop gammaflitsen kunnen ontstaan? Hoofdonderzoeker Andrew Levan van de Radboud Universiteit zegt dat hun gegevens erop duiden dat twee losse neutronensterren zijn gefuseerd. Zonder dat ze al hun hele leven om elkaar draaiden. Deze intense ontmoeting heeft vermoedelijk plaatsgevonden omdat de twee sterren door de zwaartekracht van allemaal andere sterren in hun omgeving naar elkaar zijn geduwd.    In het centrum van sterrenstelsels is het namelijk gigantisch druk. Er zijn honderdduizenden normale sterren, witte dwergen, neutronensterren, zwarte gaten en stofwolken die allemaal rond een superzwaar zwart gat draaien. Bij elkaar gaat het om meer dan tien miljoen sterren en objecten.  De onderzoekers houden nog wel een slag om de arm. De langdurige gammaflits zou ook kunnen ontstaan door het botsen van andere compacte objecten, bijvoorbeeld zwarte gaten en witte dwergen.   Als het ze lukt om in de toekomst lange gammaflitsen tegelijk met zwaartekrachtsgolven waar te nemen, dan kunnen ze definitievere uitspraken doen over de herkomst van de straling. Lees hier meer over het onderzoek: Voor het eerst lange gammastraling gezien in centrum oud sterrenstelsel.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bladsnijdersmieren, je verwacht het niet, snijden graag kleine stukjes van bladeren af, om ze vervolgens naar hun nest te tillen waar het als voedsel dient voor schimmels die ze daar laten groeien. Die stukjes blad zijn soms wel zes keer zo zwaar als de mier zelf. Maar hoe weet een mier hoe groot het stukje moet zijn dat hij afsnijdt? Te groot en hij kukelt om, te klein en het is de moeite van de reis niet waard.   Gebruiken ze hun lichaam als meetlat? En wat doen ze als het dun, of juist een heel dik blad is? Om daarachter te komen maakten onderzoekers kunstbladeren van verschillende diktes, die ze inwreven met de geur van echte blaadjes. Deze werden bij een onderzoekskolonie gezet en het duurde niet lang voor de eerste mier aan het werk ging.   Het snijwerk van de mier werd met wat high tech camera's nauwkeurig onder de loep genomen. Wat ze zagen was dat de mier soort van om zichzelf heen sneed, terwijl een indrukwekkende voetenchoreografie hielp bij het steeds opnieuw positioneren van het lichaam. Maar was het een heel dik blad, dan zakte de mier wat door z'n pootjes, waardoor hij zelf kleiner werd en het rondje dat hij sneed ook.   Maar dat verklaart nog steeds niet hoe de mier weet dat dit nodig is. Waren het wellicht de achterpootjes? Die de rand van het blad vasthielden, die deze informatie gaven? Als ze een papiertje tussen die pootjes en het blad deden werden de rondjes van sommige mieren kleiner, maar ze lukten nog wel.   Zijn het dan de kleine haartjes vooraan de nek die de positie van de kop bepalen die nodig zijn voor succes? Dat bleek inderdaad het geval. Schoren ze deze af, dan raakten de mieren totaal hun gevoel voor snijrichting kwijt.   Hoe weet een bladsnijdersmier elke keer weer precies het goede stukje af te snijden? Dankzij z’n achterpootjes en de haartjes in z'n nek dus. Lees hier meer over het onderzoek: Mystery of how leaf-cutting ants gauge leaf portion size revealed. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een internationaal onderzoeksteam heeft ontdekt dat het slapende superzware zwarte gat in het centrum van de Melkweg zo’n 200 jaar geleden eventjes van zich heeft laten horen.  Een jaar lang slokte het toen nabije objecten op, wat zorgde voor veel intensere röntgenstraling dan nu. Het zou ook verklaren waarom de wolken rondom Sagittarius A* veel meer oplichten dan gebruikelijk: ze reflecteren de straling van dat moment.  Dankzij sonificatie - waarbij data zoals röntgenstraling omgezet wordt naar audio - kunnen we zelfs luisteren naar de röntgen-echo terwijl het door het centrum van de Melkweg beweegt.  Lees hier meer over het onderzoek: Detection of an echo emitted by our Galaxy's black hole 200 years ago. De paper vind je hier: X-ray polarization evidence for a 200 years-old flare of Sgr A*.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Welk nummer gaat het goed doen onder het grote publiek? Een vraag waarop muziekproducers, radiostations en een hele hoop andere mensen heel graag vooraf het antwoord zouden weten.  Om te voorspellen of iets een hit wordt of niet, hetzelfde geldt voor films of series, wordt vaak gebruik gemaakt van een testpubliek. Ook kunstmatige intelligentie wordt daarbij al wel ingezet, maar alles bij elkaar kwam de accuraatheid van de voorspelling niet boven de 50 procent.   Volgens Amerikaanse wetenschappers gaan zij hier met hun algoritme dik overheen. Door AI en metingen van hersenactiviteit te combineren zeggen ze een hit met 97 procent zekerheid te kunnen voorpellen. En hier hebben ze de data van slechts 33 mensen voor gebruikt.   Die 33 mensen moesten voor het onderzoek luisteren naar niet meer dan 24 nummers. Daarna moesten ze wat gegevens invullen en aangeven welke ze goed vonden. Ook werd dus hun hersenactiviteit tijdens het luisteren gemeten. Met die gegevens werden computermodellen getraind, waarmee het volgens de onderzoekers uiteindelijk lukte om hitpotentie, maar ook aantal downloads te voorspellen.   Het aantal nummers gebruikte nummers is hier wel nogal een beperking als je kijkt naar mogelijke toepasbaarheid. En stel dat streamingdiensten dit in zouden zetten om muziek- of filmsuggesties te doen, dan wil dat natuurlijk nog niet zeggen dat dit voor iedereen werkt.   Heb je een smaak die niet bepaald mainstream is, dan is de neurologische data van een handjevol mensen mogelijk niet genoeg om jou voor te schotelen waar je blij van wordt. Lees hier meer over het onderzoek: Machine learning helps researchers identify hit songs with 97% accuracy.See omny.fm/listener for privacy information.

Hoe kun je meten of een kinderkankerbehandeling mensen niet alleen in leven houdt, maar of er daarna ook sprake van kwaliteit van leven is? Daar hebben onderzoekers van het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie zich de afgelopen jaren op gericht. Ze ontwikkelden per type kinderkanker een soort checklist, met als uiteindelijke doel: de kwaliteit van leven na een behandeling wereldwijd beter maken.  In deze audio hoor je onderzoeker Leontien Kremer. Lees hier meer over het onderzoek: Uitkomstindicatoren maken kwaliteit van leven na kinderkanker meetbaar. De publicatie in Nature: A joint international consensus statement for measuring quality of survival for patients with childhood cancer. See omny.fm/listener for privacy information.

Ben je zo iemand die altijd koffie haalt voor collega's? Hartstikke lief, maar meteen mee stoppen, volgens nieuw onderzoek. Het heeft alles te maken met ons zitgedrag. Ondanks dat we al een tijdje weten dat veel zitten niet bepaald goed voor ons is, werken strategieën om het tegen te gaan op de lange termijn niet goed genoeg. Sta-bureaus, seintjes op je telefoon: je gedrag verandert er vaak aan het begin even van, maar na een tijdje val je weer terug in je oude patroon. Dat moet anders kunnen, dacht Pam ten Broeke. Zij bekeek in haar promotieonderzoek aan de Radboud Universiteit waarom deze oplossingen niet werken en wat we dan wel zouden kunnen doen. Meer weten? Vrijdag 22 juni is haar promotie hier te volgen. See omny.fm/listener for privacy information.

Twee biljoen ton aan water zouden wij mensen tussen 1993 en 2010 alleen al hebben opgepompt uit ondergrondse waterbronnen. Volgens onderzoekers is één van de gevolgen hiervan dat de geografische Noordpool met meer dan 4 centimeter per jaar is opgeschoven.   De kanteling van de as waar omheen een ruimtelichaam - zoals een planeet - draait is over het algemeen stabiel. Toch kunnen er dingen gebeuren die deze as beïnvloeden, ook als het om de aarde gaat. In principe kan alles met veel massa dat zich over de oppervlakte verplaatst van invloed zijn.   Zoals bijvoorbeeld het weer. In dat geval zorgt de wisseling tussen seizoenen voor verplaatsing van atmosferische massa. Dat zorgt er elk jaar voor dat de geografische polen van de aarde enkele meters kunnen wiebelen.   Ook het verplaatsen van watermassa kan veranderingen veroorzaken. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren als ijskappen smelten. Maar toen onderzoekers dit fenomeen onderzochten bleek dat dit lang niet het hele watereffect verklaart. Ook veranderingen in oppervlaktewater loste de puzzel niet op.  Toen ze uitkwamen bij ondergrondse waterreservoirs vielen de stukjes in elkaar. Het oppompen van grondwater, wat vooral in Noordwest-India en het westen van Noord-Amerika gigantisch veel is gedaan, zorgde er tussen 1993 en 2010 voor dat er zoveel massa de oceaan in ging dat de zeespiegel wereldwijd met meer dan 6 millimeter is gestegen.   Wanneer ze het verplaatsen van grondwatermassa in hun modellen meenamen zagen ze dat dit alleen al een groot effect moet hebben en dat we de Noordpool elk jaar meer dan 4 centimeter in de richting van de Russische Nova Zembla eilanden pompen. Lees hier meer over het onderzoek: Rampant groundwater pumping has changed the tilt of Earth’s axis.See omny.fm/listener for privacy information.

Begin juli is het zover: dan gaat de Europese telescoop Euclid de ruimte in om onder andere de vorm en verdeling van twee miljard sterrenstelsels in kaart brengen. Ook zal van 35 miljoen verre sterrenstelsels de precieze afstand worden bepaald.  De missie is bedoeld om duidelijkheid te krijgen over de eigenschappen van donkere materie en donkere energie. Met René Laureijs, project wetenschappervan Euclid bij ESA, bespreken we waar ze precies naar willen gaan kijken en wat de (technische) uitdagingen rondom de lancering zullen zijn.  Lees onder andere hier meer over het doel van de missie: Normale materie, donkere materie, donkere energie. Of bekijk ESA's Euclid missie-pagina.See omny.fm/listener for privacy information.

Uit nieuw onderzoek blijkt dat een van kleur veranderende pissebed die in het water leeft nogal in de war raakt van onze kunstverlichting aan de kust.   Het diertje van zo'n 2,5 centimeter leeft graag ter hoogte van de vloedlijn, zoekt in het donker naar eten en kan daarbij van kleur veranderen om zich te verstoppen voor hongerige roofdieren.   Engelse wetenschappers hebben nu getest wat één lichtbron doet met het gedrag van de havenpissebed, maar ook wat het effect is van de gloed van een oplichtende stad of straat. De eenzame lichtbron veranderde weinig aan de verstopkwaliteiten van het diertje. De beestjes werden donkerden en zochten een beschut en donker plekje op. Maar de gloed maakte ze juist bleker en beter zichtbaar.    Nog steeds is het zo dat de avond- en nachtluchten wereldwijd lichter worden door lichtvervuiling. Het is belangrijk om te weten wat dit doet met dieren die normaal juist het donker opzoeken tijdens deze uren. Er zijn veel dieren die niet bepaald goed reageren op die toename in licht. Voor de havenpissebed geldt dat het dus wel ligt aan het soort kunstlicht.   Waarom het beestje zo reageert is nog niet helemaal duidelijk, maar vermoedelijk denkt het constant dat het ochtend is en tijd om op te lichten. De havenpissebed is een essentieel onderdeel van het menu van kustvogels en aangezien het daarmee niet bepaald goed gaat is het belangrijk om te begrijpen hoe menselijke bemoeienis deze voedselvoorraad beïnvloedt. Lees hier meer over het onderzoek: Light pollution confuses coastal woodlouse. Ook interessant: Brighter nights risk extinguishing glow-worm twinkle.See omny.fm/listener for privacy information.

Toen het stropen van neushoorns op zijn ergst was, kozen sommige natuurbeheerders in Afrika voor een laatste redmiddel om de dieren te beschermen: zelf hun hoorns afzagen. Dit doet een neushoorn geen pijn, al moet het dier wel eerst verdoofd worden natuurlijk, wat ook weer risico's kent. Het idee is dat stropers de dieren hierdoor met rust laten, maar nou laat nieuw onderzoek met 15 jaar aan data zien dat het afzagen van de hoorn ook het gedrag van zwarte neushoorns beïnvloedt en het misschien dus toch niet de allerbeste aanpak is.   De dieren blijken minder ver van huis te gaan en hebben hierdoor ook minder kans op interactie met soortgenoten. Het territorium van sommige neushoorns werd wel 80 procent kleiner. Dit komt waarschijnlijk omdat ze zich kwetsbaarder voelen zonder hun belangrijkste verdedigingsmiddel. De onderzoekers vermoeden dat dit ook gevolgen heeft voor hun paargedrag en dus ook voor de grootte van de populatie.   Van de zwarte neushoorn leven er nog maar 6200 in het wild, allemaal in Afrika. Ook al is de populatie in zijn geheel langzaam aan het terugkrabbelen, het lukt nog niet om deze echt goed te laten herstellen, omdat het stropen nog altijd doorgaat.   Ook is het zo dat als niet overal de hoorns worden afgezaagd het probleem zich waarschijnlijk alleen maar verplaatst. En ze groeien ook weer terug, dus het moet elk jaar opnieuw gedaan worden. Voor een handeling die al duur is en niet zonder veiligheidsrisico's is dat allemaal niet ideaal. Zeker als ook blijkt dat het sociale gedrag van de dieren erdoor verandert. In vervolgonderzoek hopen ze nu te bepalen of die verandering in gedrag ook echt van invloed is op hoe succesvol de zwarte neushoorn zich voortplant.   Lees hier meer over het onderzoek: Cutting off rhino horns to prevent poaching makes them homebodies. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dat de samenstelling van ons darmmicrobioom belangrijk is, dat weten we inmiddels. Maar hoe zit het met het microbioom van de vagina?   Onderzoeker Sarah Lebeer van de Universiteit Antwerpen kijkt hier in haar werk uitgebreid naar. Zij en haar team krijgen daarvoor binnen het Isala-project - het grootste onderzoeksproject op dit gebied ter wereld - de hulp van duizenden burgers. Dat zorgde in de afgelopen tijd al voor een aantal hele interessante ontdekkingen. Je hoort er meer over in deze aflevering.  Lees hier meer over het Isala-project dat afgelopen maand de (pas in het leven geroepen) European Union Prize for Citizen Science won.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Groot nieuws op een Amerikaans congres: het zou namelijk voor het eerst gelukt zijn om een synthetisch menselijk embryo te maken van stamcellen. Het gaat nu nog om een model, dat vooral voor onderzoek bedoeld is. We bespreken het nieuws met klinisch embryoloog in het Amsterdam UMC Sebastiaan Mastenbroek. Hij vertelt wat hieraan voorafging en waarom onderzoekers deze kunstmatige embryo's graag willen maken. Lees onder andere hier meer: Synthetic human embryos created in groundbreaking advance. Meer over het congres waarop het is gepresenteerd: ISSCR Annual Meeting. OVer de onderzoeksgroep die het presenteerde: Magdalena Zernicka-Goetz Group. Fotocredit Twitter (en meer prachtige afbeeldingen): The Art of the Science.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers uit de VS zeggen te hebben ontdekt hoe het kan dat vliegen die dode soortgenoten zien sneller ouder worden. Het zit hem in een specifieke reactie van de hersenen.   Bij veroudering speelt natuurlijk van alles mee. Waaronder genen en leefomstandigheden. Hoewel we weten dat wat we meemaken en zien ook een rol speelt is niet bekend hoe dat precies werkt. Bij fruitvliegjes hadden dezelfde wetenschappers bijvoorbeeld al gezien dat wanneer ze andere dode fruitvliegjes zagen, ze sneller ouder werden. Ook ontdekten ze toen al dat een serotonine receptor daar een rol bij moet spelen. Inmiddels weten ze nog beter hoe het mechanisme werkt.  Uit experimenten zou nu namelijk blijken dat een specifieke groep neuronen verantwoordelijk is voor het effect. Ze zagen hoe het zien van dode soortgenoten activiteit in bepaalde hersengebieden opwekte. Twee type neuronen en de serotonine receptoren die op deze neuronen zitten zijn voor deze reactie essentieel.  Werden deze neuronen kunstmatig geactiveerd, dan zagen ze de veroudering ook versnellen, zonder dat in dat geval dode soortgenoten werden gezien. Hebben wij mensen dan ook nog iets aan deze ontdekking? Dat hopen de wetenschappers wel. Mogelijk is het een verouderingsmechanisme dat ook in mensen zit en dat kan worden beïnvloed.  Lees hier meer over het onderzoek: How seeing corpses reduces the lifespan of flies.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Diëten waarin veel rood vlees en gefrituurd eten voorkomt worden al lange tijd gelinkt aan ziektes als kanker. In een nieuw onderzoek hebben ze uitgezocht of het effect mogelijk iets te maken heeft met DNA-schade die tijdens het bereidingsproces ontstaat in het eten zelf. Lees hier meer over het Stanford-onderzoek: Stanford researchers discover that heat-damaged DNA in food cooked at high temperatures could pose cancer risk.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat kwam eerst: de kip of het ei? Onderzoekers die hebben gekeken naar hoe de allereerste reptielen en vogels hun jongen ter wereld brachten, denken het nu echt te weten. Al waren ze niet echt uit op het winnen van deze discussie.  Uit het onderzoek, zou blijken dat de eerste reptielen, vogels en zoogdieren op aarde, waarschijnlijk geen eieren hebben gelegd, maar levende jongen ter wereld hebben gebracht. En dan zou je dus kunnen zeggen: dat ei, dat kwam later pas. Lees hier meer over het onderzoek: Which came first: the reptile or the egg?  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een maagdelijke geboorte, wordt het ook wel genoemd: wanneer een dier wordt geboren zonder dat de moeder bevrucht is door een mannetje. Dat komt onder andere voor bij sommige vogels, maar nu is het voor het eerst ook bij een krokodil gezien.   Het ei waarin het babykrokodilletje zat komt van een 18-jarige Amerikaanse krokodil die verblijft in een dierentuin in Costa Rica. In haar leven heeft ze nooit samen met andere krokodillen in hetzelfde verblijf gezeten en dus werden verzorgers nogal verrast door het bezette ei. Ze belden een onderzoeker die expert is op dit gebied en hij bevestigde: het krokodilletje heeft inderdaad geen vader.  Het diertje - dat volgroeid was, maar niet meer leefde - is genetisch voor meer dan 99.9 procent gelijk aan de moeder. Verrast was de onderzoeker overigens niet echt, het komt ook voor bij haaien, slangen, vogels en hagedissen. Waarschijnlijk gebeurt het ook bij krokodillen vaker, maar is het gewoon niet eerder opgevallen.   Omdat het mechanisme achter deze vorm van voortplanting in verschillende diersoorten heel erg overeenkomt, vermoeden onderzoekers dat het al heel lang bestaat. Het zou zelfs kunnen stammen uit de tijd van de dino's. Het is waarschijnlijk een reactie op het drastisch afnemen van een populatie, wat ook zou verklaren waarom het in gevangenschap wordt gezien wanneer een dier alleen wordt gehouden. Lees hier meer over het onderzoek: Crocodile found to have made herself pregnant.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Naar schatting gaat het om zo'n 2000 kinderen per jaar die overlijden of ernstig letsel oplopen door het doorslikken van een knoopcelbatterij. Je vindt deze kleine batterijtjes onder andere in autosleutels of speelgoed. Onderzoekers uit Delft en Groningen hebben hard gewerkt aan een kindvriendelijke versie van deze batterij. Inmiddels is er een patent aangevraagd en zien eerste testen er goed uit.  Het buiten handbereik bewaren van deze batterijen is gigantisch belangrijk, want komt er eentje vast te zitten in de slokdarm, dan blijft hij stroom produceren en kan de schade aan omliggend weefsel desastreus zijn. Om te voorkomen dat die schade ontstaat hebben wetenschappers van de RUG, het UMCG en de TU Delft samengewerkt om een batterij te ontwikkelen die stopt met stroom produceren op het moment dat hij in de slokdarm terechtkomt.  In deze audio hoor je hart-longchirurg Tjark Ebels van het UMCG en onderzoeker Frans Ooms van de TU Delft. Lees hier meer over het onderzoek: TU Delft en RUG/UMCG bundelen krachten voor kindvriendelijke knoopcelbatterij.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kan ChatGPT ook een robot ontwerpen? Vroegen ze zich bij de TU Delft af. Komt het model dan ook met iets nuttigs? En tegen welke problemen en risico's lopen we aan als we de aanwijzingen opvolgen?  De onderzoekers wilden niet zomaar een robot ontwerpen, maar eentje waar we ook echt wat aan hebben. Ze kozen voedselvoorziening als uitdaging en in overleg met ChatGPT kwamen ze uit op een tomatenplukrobot. Samen met een Zwitserse onderzoeker gingen ze aan de slag en volgden ze alle ontwerpbeslissingen van het model op.   De input bleek vooral waardevol in de conceptuele fase, waarin ChatGPT kennis uit andere expertises haalde. Maar ook aan de bouw droeg het model bij, met tips voor de beste materialen en onderdelen. Het leverde een robotarm op die ook echt tomaten kan plukken.  Nou betekent dit niet dat ChatGPT deze ontwerptaak vanaf nu helemaal op zich kan nemen, waarschuwen de onderzoekers. De output kan misleidend zijn wanneer die niet wordt gecontroleerd. AI-bots zijn ontworpen om het ‘meest waarschijnlijke’ antwoord op een vraag te genereren, en lopen dus het risico verkeerde informatie te verstrekken en vooroordelen in de robotica te creëren. Ook plagiaat en problemen met intellectueel eigendom zijn dingen om rekening mee te houden.   De onderzoekers gaan door met hun onderzoek, waarbij ze onder andere gaan kijken naar de autonomie van AI's bij het ontwerpen van hun eigen lichaam. Lees hier meer over het onderzoek: ChatGPT ontwerpt zijn eerste robot samen met TU Delft onderzoekers.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onze hersengebieden zijn met elkaar verbonden via miljarden hele dunne zenuwvezels. Maar die verbindingen in kaart brengen is heel moeilijk. Ze zitten soms dicht op elkaar gepakt en kunnen in elkaar verstrikt zitten.  Toch is het onderzoekers in Delft nu samen met collega's in Duitsland en de VS wel gelukt. Er wordt al gekeken naar dit soort structuren in de hersenen met – nu volgen wat moeilijke termen - dMRI en Small-angle X-ray scattering. Nu laat Miriam Menzel van de TU Delft zien dat een derde, door haar ontwikkelde techniek: scattered light imaging, het nog beter doet.    Hoe dat werkt: ze schijnen vanuit verschillende hoeken licht door haardunne hersenplakjes heen en analyseren de patronen die ontstaan door het verstrooide licht. Ze maken dus geen foto van neuronen of synapsen, maar kijken hoe ze bedraad zijn. En juist dat is belangrijk om te begrijpen hoe de hersenen functioneren en wat er mis kan gaan.  SLI zoals de techniek afgekort heet, heeft een hogere resolutie en is goedkoper en sneller dan de andere technieken. Metingen kunnen daarnaast worden uitgevoerd met een eenvoudige ledlamp en camera. Dat maakt het onder andere geschikt als makkelijk in te zetten draagbaar systeem.    Het team is nu van plan om SLI ook toe te passen op andere soorten vezels, zoals spier- en collageenvezels, en om het weefselgebied dat kan worden bestudeerd te vergroten. Lees hier meer over het onderzoek: Nieuw licht op sterk vervlochten zenuwvezels in de hersenen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Nanodeeltjes ontwikkeld door bio-ingenieurs van de Technische Universiteit Eindhoven en immunologen van het Radboudumc gaan een overreactie van het immuunsysteem eerst tegen, om het immuunsysteem vervolgens een boost te geven.    Sepsis is een levensbedreigende conditie, waar alleen in Nederland al jaarlijks zo’n 3500 mensen aan overlijden. Bij sepsis taakt het immuunsysteem ontregeld door een infectie met een bacterie, schimmel of virus. Die ontregeling bestaat tegelijkertijd uit een te hevige immuunreactie, genaamd hyperinflammatie en een soort verlamming van het immuunsysteem.  Bij hyperinflammatie raken weefsels beschadigd en kunnen organen uitvallen. Bij immuunparalyse raakt het immuunsysteem uitgeput en verlamd, wat ervoor kan zorgen dat het lichaam niet goed bestand is tegen een nieuwe infectie.  Al jaren zoeken wetenschappers wereldwijd naar een goede therapie tegen sepsis. Wat je dan nodig hebt is dus een middel dat zowel de overreactie als de verlamming van het immuunsysteem tegen kan gaan. Geen makkelijk klusje.    Maar het is onderzoekers nu wel gelukt. In een petrischaaltje met immuuncellen zagen ze hoe het een specifiek eiwit lukte om ontstekingen tegen te gaan en tegelijk immuniteit juist op te wekken.   Dit eiwit hebben ze nu gecombineerd met een ander lichaamseigen eiwit, een zogenaamd fusie eiwit. Dit nieuw ontwikkelde fusie eiwit hebben ze vervolgens ingebouwd in vetdeeltjes om een nanomedicijn te vormen dat heel specifiek interacties aangaat met immuuncellen om sepsis te behandelen.  In vervolgonderzoek moet de therapie ook getest worden in patiënten en met behulp van biotech-incubator BioTrip hopen de onderzoekers daarna hun onderzoek snel te kunnen vertalen naar de kliniek. Lees hier meer over het onderzoek:See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kan kunstmatige intelligentie inschatten wanneer we ons goed voelen? En kunnen we dat gebruiken om gezonder te leven? Aan die vragen wordt aan de TU Eindhoven gewerkt door Pieter van Gorp en zijn team.  Vorig jaar september deed hij tijdens het Betweter festival een experiment om te kijken of ze met smartwatchdata konden voorspellen hoe iemand zich voelde op verschillende momenten op de avond. Inmiddels is die data geanalyseerd en weten ze het (voorlopige) antwoord.  Uiteindelijk hoopt Van Gorp dat zijn onderzoek kan bijdragen aan het stimuleren van een gezondere levensstijl. Een seintje krijgen dat het tijd is om te bewegen, werkt wellicht toch net wat beter als we in de juiste stemming zijn. De software die ze hebben ontwikkeld is openbaar. De dataset is vanaf 5 juli voor iedereen beschikbaar. Van Gorp hoopt dat mensen ermee aan de slag gaan en dat gezamenlijk gewerkt kan worden aan de juiste strategie. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kunnen we in de ruimte, op plekken waar zonlicht altijd kan komen, zonne-energie opwekken? Met dat idee werd in januari een eerste test-satelliet van de technische universiteit Caltech gelanceerd en ze hebben goed nieuws: het is ze gelukt.  De satelliet moest op zo'n 500 kilometer boven de aarde zonne-energie opvangen, dat omzetten in elektriciteit en het dan vervolgens als elektromagnetische straling weer verzenden. Waarom per se vanuit de ruimte: de opbrengst zou daar flink veel hoger moeten zijn, want last van het weer, of een dag- nachtritme heb je er niet.   Makkelijk is het hele project overigens niet. Eén van de vele uitdagingen: de panelen met zonnecellen moeten extreem licht en opvouwbaar zijn. Anders zouden ze niet in een raket passen, of kost het te veel brandstof om ze er te krijgen.   De onderzoekers hebben nu laten zien dat de testopstelling de lancering en reis goed heeft overleefd en dat het lukt om energie op te vangen en een beetje ervan, zonder al te veel verlies, heel precies te versturen naar ontvangers in de buurt en zelfs al naar een ontvanger op aarde.   Er zullen nog veel andere testen moeten volgen, onder andere om te kijken welke zonnecellen in deze situatie het beste werken. Naast het team van Caltech zijn ook Chinese onderzoekers en ruimtevaartorganisatie ESA aan het kijken of en hoe deze techniek een toekomst heeft. Lees hier meer: In a First, Caltech's Space Solar Power Demonstrator Wirelessly Transmits Power in Space. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Naar de behoeftes van planten luisteren met slimme sensoren, of een bioptnaald geïnspireerd door de angel van een wesp: het zijn twee voorbeelden van projecten die uit het samenwerkingsverband van de vier technische universiteiten van Nederland zijn gekomen.  We horen van Berend de Klerk hoe het er nu voor staat met zijn plantensensor die luistert naar hoe het met gewassen gaat (waar hij inmiddels vanuit TU Delft spin-off Plense Technologies aan werkt) en hoe ver Aimée Sakes van de TU Delft is met het ontwikkelen van haar flexibele naald. Deze week worden binnen het 4TU High Tech for a Sustainable Future-programma van onze vier technische universiteiten de resultaten van de eerste ronde gepresenteerd en nieuwe onderzoeken geïntroduceerd. Lees hier meer: Talentvolle wetenschappers centraal op HTSF Crossover Event.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Kan het zo zijn dat niet wij moderne mensen, maar een andere mensachtige met veel kleinere hersenen de eerste ter wereld was die aan begrafenissen, het maken van werktuigen en kunst deed? Daarover wordt - naar aanleiding van nieuw onderzoek - nu druk gediscussieerd onder archeologen. We bespreken het met onderzoeker Gerrit Dusseldorp van de Universiteit Leiden. Hij kent de groep onderzoekers, is onder de indruk van wat ze hebben gevonden, maar is ook sceptisch over wat de ontdekkingen zeggen over Homo naledi: de menssoort die zo'n 300.000 jaar geleden tegelijk met de moderne mens in Zuid-Afrika rondliep.  Dusseldorp schreef eerder deze paper: Constraining the Likely Technological Niches of Late Middle Pleistocene Hominins with Homo naledi as Case Study, als reactie op een uitdaging van onderzoeker Lee Berger om te verwerpen dat Homo naledi op ons voorliep. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Engelse en Canadese onderzoekers hebben DNA-bewijs gevonden van meer dan 180 dier- en plantensoorten in de filters van twee systemen die bedoeld zijn om de luchtkwaliteit te monitoren.  Al die tijd zat het er gewoon al: eDNA-data van vogels, bijen, teken, bomen, schimmels, insecten, planten en zoogdieren. Als bijproduct.   Volgens het laatste Living Planet Report van het WNF is de wereldwijde omvang van populaties gewervelde dieren alleen al, in de afgelopen vijftig jaar afgenomen met 69 procent. 69 procent! En die lijn zet door. Ook bij insecten wordt een verontrustende afname gezien.  Een systeem dat op ongekende schaal in realtime wereldwijd de biodiversiteit in de gaten kan houden zou een enorm belangrijke aanwinst zijn voor onderzoek. Niet alleen levert het data op over de stand van de biodiversiteit op dit moment, waarschijnlijk zijn er meerdere meetsystemen waarin deze data al een hele lange tijd verzameld wordt.   Het met zorg verzamelen en analyseren van al deze data wordt nog een aardig klusje, waarbij goed samengewerkt moet worden tussen landen, maar het grote voordeel is: voor het meten zelf hoeft er niets nieuws te gebeuren. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists discover air quality monitoring stations are collecting urgently needed biodiversity data.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Vandaag ontmoeten chef-koks en wetenschappers elkaar op Texel om het te hebben over vis. Met als doel: betere keuzes maken in welke vis er wanneer op ons bord terechtkomt.  In deze audio hoor je onderzoeker Kees Camphuysen van het NIOZ. Meer over World Ocean Day in Nederland vind je hier: NIOZ celebrates World Oceans Day 2023.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Om eten en hun nestgenoten te vinden moeten woestijnmieren gigantische afstanden tot wel 2 kilometer afleggen door barre omstandigheden. En als het ze dan lukt om in die uitgestrekte brandende zandmassa iets van eten te vinden, dan staan ze voor een nog veel grotere uitdaging: het terugvinden van het nest.  Eén specifieke miersoort, die leeft in de zoutvelden van Tunesië, trok de aandacht van onderzoekers vanwege zijn indrukwekkende navigatie skills. Deze mier past verschillende tactieken toe om in extreme omstandigheden snel de weg terug te vinden naar het nest. Een intern kompas dat de zon gebruikt helpt ze samen met een interne stappenteller bepalen waar ze zijn. Wat ze ook hebben ontwikkeld is de vaardigheid om elementen in het landschap te gebruiken om hun weg terug te vinden.   Maar wat als die er niet zijn? Het viel op dat de nesten van deze mieren, wanneer er geen begroeiing of heuveltjes in de buurt zijn, bij de ingang een verhoging hebben. Haalden de onderzoekers die verhoging weg, dan vonden veel mieren, die met GPS werden gevolgd, de ingang niet meer terug. Ook gingen de bewoners van het nest als een gek aan de slag om de berg te herstellen. Maar plaatsten de onderzoekers een element als een klein zwart cilindertje in de buurt van de weggehaalde verhoging, dan bouwden de mieren hem niet terug.   Hoe in het nest wordt bepaald dat er snel gebouwd moet worden is nog een raadsel. Wellicht merken de nestbewoners dat er minder mieren terugkomen en is dat de cue om aan de slag te gaan. Lees hier meer over het onderzoek: Desert ant increase the visibility of their nest entrances in the absence of landmarks.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In hoeverre heeft licht invloed op de ontwikkeling van het brein van te vroeg geboren baby's? Met die vraag gaan ze in het UMC Utrecht aan de slag.   Te vroeg geboren baby’s zijn enorm kwetsbaar. Ze lopen onder andere het risico een ontwikkelingsachterstand op te lopen. Elk voordeel dat artsen ze kunnen geven is dus van levensbelang.   In de baarmoeder heerst een duidelijk dag-nachtritme, maar op een neonatale afdeling is dat soms anders. Onderzoeker Jeroen Dudink is ervan overtuigd dat het aanbieden van een dag-nachtritme erg belangrijk kan zijn voor te vroeg geboren baby's.   Maar dit moet wel eerst onderzocht worden en dus is nu samen met het LUMC een onderzoek opgezet waarin de invloed van daglicht op de hersenontwikkeling van te vroeg geboren baby’s bestudeerd zal worden.   De neonatale intensive care ziet er in beide ziekenhuizen anders uit. In Leiden staan bijna alle bedden bijvoorbeeld bij het raam. Maakt dat verschil? En hoe werken die effecten door op de langere termijn?  De onderzoekers gaan onder andere slaap, groei, het immuunsysteem en de ontwikkeling van het dag-nachtritme ritme van de baby's in de gaten houden. Ze nemen ook het soort licht waaraan ze worden blootgesteld mee in hun onderzoek. Uiteindelijk hopen ze zo te kunnen bepalen wat de beste lichtomstandigheden voor deze baby's zijn. Lees hier meer over het onderzoek: Onderzoek naar de invloed van licht op babybrein.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor het eerst hebben onderzoekers laten zien hoe een extreem koude leefomgeving kan zorgen voor het ontstaan van socialer gedrag.  Voor het onderzoek werden langoer-apen en neusapen bestudeerd. Deze soorten vind je in uiteenlopende leefgebieden. Van tropische regenwouden tot met sneeuw bedekte bergketens. Hoe hebben deze soorten zich aangepast aan die koudere omstandigheden?   Om het antwoord op deze vraag te vinden werd naar een heleboel verschillende dingen gekeken. Ecologische data, geologische, fossielen, gedrag en genen. Zo zagen de onderzoekers dat de aapsoorten die in de koudere gebieden leven complexere sociale groepen hebben. Fysiek gezien hebben deze dieren een aangepast metabolisme en aangepaste hormoonhuishouding.   En tussen dat sociale gedrag en die lichamelijke aanpassingen zit vermoedelijk een link. Efficiëntere hormonale paadjes zouden een invloed kunnen hebben op verlengde zorg aan jongen, wat weer kan zorgen voor meer borstvoeding, wat er weer voor kan zorgen dat meer jongen het redden. Ook de band tussen individuen in de groep is sterker dan bij de apen in de tropen. En er is meer tolerantie tussen mannetjes, wat een andere sociale structuur mogelijk maakt.   De onderzoekers willen de invloed van leefomgeving op sociaal gedrag ook bij andere primaten onderzoeken, waaronder de mens. Uiteindelijk hopen ze dat het ons inzichten geeft in hoe sociaal gedrag in verschillende diersoorten zou kunnen veranderen als het klimaat om ons heen verandert. Lees hier mee over het onderzoek: New study shows how adaptations to living in a cold climate promoted social evolution.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zo'n 400 miljoen jaar geleden verplaatsen de eerste dieren zich van het water naar het land. Er was genoeg te eten voor ze, alleen was er één probleem: zonder tong en zonder water ging slikken nogal moeilijk.  Inmiddels kan de tong gigantisch veel en komt hij in vele vormen voor. Een giraf kan z'n tong bijna een halve meter uitrekken om blaadjes te pakken. Vleermuizen gebruiken hem voor echolocatie. Een slang gebruikt z'n tong als neus en kan er prooi mee volgen zonder zicht nodig te hebben. Een kameleon kan z'n tong uit zijn mond laten schieten met 5 meter per seconde. En de kolibrie heeft een hele geavanceerde die nectar uit bloemen kan pompen. Maar kijk je naar dieren die nu nog in het water leven, zoals vissen, dan hebben die helemaal geen tong zoals wij die kennen. Op z'n best een voorloper in de vorm van een botachtige structuur die hele andere bewegingen maakt. Wat is er tijdens de evolutie gebeurd om van die structuur naar de dikke gespierde lap in onze mond te komen waar we nu iets moeilijks mee kunnen als praten? In deze audio hoor je onderzoeker Sam Van Wassenbergh van de Universiteit van Antwerpen. Lees nog veel meer over de evolutie van de tong in het artikel van Science: How the tongue shaped life on earth.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Astronomen van de Universiteit van Florida denken - op basis van de nieuwste gegevens van twee ruimtetelescopen – dat een derde van de meest voorkomende planeten in ons Melkwegstelsel weleens leven zou kunnen bevatten.   Ons eigen zon is behoorlijk uniek in het Melkwegstelsel. De meest voorkomende sterren zijn een stuk kleiner - niet meer dan de helft van de massa van onze zon - en kouder. Om die kleinere koudere sterren - die rode dwergsterren worden genoemd - draaien in ons heelal miljarden planeten.  Nou is het zo dat - om leven te kunnen herbergen - planeten in het geval van deze sterren niet te ver weg moeten staan. Dan wordt er niet genoeg warmte opgevangen. Maar staan ze te dichtbij, dan kunnen ze weer last krijgen van extreme getijdenkrachten. Daarbij speelt de vorm van de baan een rol. Is deze niet rond maar meer ovaal, dan vervormt de planeet zo erg tijdens deze onregelmatige baan met wisselende zwaartekracht, dat hij heel heet wordt.   Uit een nieuwe analyse van data van ruimtetelescopen Kepler en Gaia zou volgens onderzoekers nu blijken dat twee derde van de planeten in ons Melkwegstelsel die om deze dwergsterren bewegen zo dichtbij staat dat ze geroosterd worden en leven er niet mogelijk moet zijn. Maar een derde van de planeten zou precies in een goede baan en op de goede afstand van de ster moeten zitten om vloeibaar water - en mogelijk ook leven - vast te kunnen houden. Hoeveel planeten dat dan zijn? Mogelijk honderden miljoenen. Lees hier meer over het onderzoek: One-third of galaxy’s most common planets could be in habitable zone. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een maagverkleining leidt volgens nieuw onderzoek niet alleen tot gewichtsverlies, maar de ingreep heeft ook een positief effect op de prestaties van de hersenen. Een half jaar na de operatie scoorde 45 procent van de 146 deelnemers meer dan 20 procent beter op cognitieve testen. En die verbetering zette door als op een later moment weer werd getest. Ook kregen de deelnemers na de operatie een minder hoge bloeddruk, minder diabetes, lager cholesterol, minder depressieve symptomen en ging hun medicijngebruik omlaag. Zelfstandig afvallen (zonder maagverkleining) heeft waarschijnlijk een vergelijkbaar effect.  Waardoor het komt dat gewichtsverlies leidt tot beter functionerende hersenen is nog niet helemaal duidelijk, maar de onderzoekers hebben hier wel ideeën over. In deze audio hoor je daar hoogleraar anatomie Amanda Kiliaan over, één van de onderzoekers. Debby Vreeken, ook onderzoeker bij het Radboudumc, promoveert 15 juni op dit onderwerp. Natuurlijk is een maagverkleining nog steeds een flinke ingreep mét risico's. Raadpleeg voor meer informatie altijd eerst je eigen (huis)arts.  Lees hier meer over het onderzoek, dat werd uitgevoerd door het Radboudumc, het Rijnstate en TNO Leiden: Hersenen werken beter na maagverkleining.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zo’n 1,5 miljoen Nederlanders hebben last van artrose. Nu zou uit onderzoek blijken dat een eeuwenoud plantenextract dat gebruikt wordt tegen jicht mogelijk ook effectief is tegen artrose. In deze audio hoor je Michelle Heijman, onderzoeker bij de Sint Maartenskliniek. Lees hier meer over het onderzoek: Eeuwenoud en goedkoop medicijn veelbelovend voor toekomst artrosepatiënten. De paper vind je hier: Association of Low-Dose Colchicine With Incidence of Knee and Hip Replacements. Meer over artrose lees je daar ook, of kijk op deze webpagina van ReumaNederland. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als je erover nadenkt zijn zoogdieren best een beetje vreemd. Lang geleden ruilden we beschermende platen en schubben in voor een pluizig laagje haar. Of in ons geval: hier en daar een plukje.   De enige uitzondering: het gordeldier. Tenminste, dat dachten we. Uit een nieuw onderzoek blijkt dat er nog een zoogdier bestaat dat nog steeds gebruikmaakt van platen: de Afrikaanse stekelmuis. De ontdekking werd gedaan toen in het Florida Museum of Natural History een CT-scan van één van deze muizen werd gemaakt. De staart zag er uitzonderlijk donker uit het beeld.  Dat bleek geen conserveringsprobleem of een foutje te zijn, maar bewijs voor osteo-dermen in de staart: botplaatjes. Eén keer eerder werden ze bij deze muis gezien. In 1975, door de Duitse bioloog Jochen Niethammer. Maar met die ontdekking gebeurde weinig. In 2012 zagen andere onderzoekers hoe dit diertje beschadigd weefsel volledig kan laten herstellen, zonder littekens. Iets wat niet ongewoon is onder reptielen, maar wel onder zoogdieren.   Om die reden wordt er nu veel onderzoek gedaan naar de genetische achtergrond van dit regeneratieve trucje. En één van de wetenschappers die hiernaar kijkt, zat toevallig aan de overkant van de gang, toen de CT-scan werd gemaakt. Hij bevestigde dat de op de scan gevonden plaatjes lijken op die van gordeldieren, maar waarschijnlijk onafhankelijk zijn geëvolueerd.   Maar waarom heeft deze muis dit? Het was al bekend dat stekelmuizen heel snel hun staart verliezen. Waarom dan zoveel moeite doen om een beschermende laag te maken? Anders dan sommige hagedissen groeit het grootste gedeelte van de staart bij stekelmuizen niet terug.   Wat ze denken is dat dit laagje ervoor zorgt dat - wanneer de muis bij de staart gegrepen wordt - de tanden van de aanvaller alleen de buitenste laag van de staart te pakken kunnen krijgen en de muis zich - met restje staart en al - sneller uit de voeten kan maken.   Lees hier meer over het onderzoek: Move over, armadillos. There’s a new bone-plated mammal in town.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wie twintig jaar geleden gedoken of gesnorkeld heeft op plekken als het Great Barrier Reef en dat nu weer zou doen zou meteen de enorme verschillen zien. Het gaat slecht met koraalriffen wereldwijd. Ze verbleken, veel soorten kunnen moeilijk omgaan met de huidige opwarming en verzuring van de oceanen en op sommige plekken zijn de riffen te erg beschadigd geraakt - door ons - om zelf te herstellen.   Overal ter wereld werken wetenschappers dan ook aan het behouden en herstellen van koraal. Onderzoekers uit de VS hebben hun aandacht gericht op de relatie tussen koraal en de algen waarmee ze samenleven. Deze algen leven in de cellen van het koraal, waar ze de energie van de zon omzetten in eten. Een deel van die voedingsstoffen, geven ze terug aan het koraal.    In een nieuw onderzoek laten ze zien wat er helemaal aan het begin van die samenwerking gebeurt. Het koraal laat bij de mond een eiwit los - genaamd LePin - dat bindt aan vriendelijke algen die voorbijkomen. De algen worden dus als het ware gelabeld, om vervolgens opgenomen te worden.  Nu ze dit weten hopen de onderzoekers het mechanisme te kunnen gebruiken om koraal in nood te helpen. Niet alle koraalsoorten zijn goed gebleken in het opnemen van algen die goed tegen hitte en verzuring kunnen, terwijl deze algen er in andere soorten voor zorgen dat ze de huidige omstandigheden beter aankunnen.   Mogelijk kunnen kwetsbare koraalsoorten zo worden aangepast dat deze algen wél goed herkent, gelabeld en opgenomen worden.  Lees hier meer over het onderzoek: Corals mark friendly algae for ingestion—revealing possible conservation target.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De James Webb ruimtetelescoop heeft tijdens het bestuderen van Enceladus - één van de meer dan 80 manen van Saturnus - een enorme wolk van waterdamp gespot.  De pluim is de grootste die daar ooit gezien is en bevat mogelijk de chemische ingrediënten die nodig zijn voor leven. De pluimen van waterdamp die ontsnappen vanonder het ijzige oppervlakte van de maan waren eerder gezien en de samenstelling ervan is ook al bestudeerd, maar nu lijkt het erop dat het materiaal veel verder de ruimte in gespoten kan worden dan eerder werd gedacht. Meerdere keren de grootte van de planeet in afstand.   In 2005 vloog NASA's ruimtevoertuig Cassini al meerdere keren door de pluimen. Zo werd al ontdekt dat er methaan, koolstofdioxide en ammoniak in de wolken zat. Ook werden er silica-deeltjes gedetecteerd, die mogelijk van de oceaanbodem van de maan omhoog waren gekomen. Toch kon Cassini van dichtbij niet zien wat Webb nu van een afstandje en binnen 4,5 minuut wel heeft gezien: de koude waterige dampen die tot diep in de ruimte reiken.   Een paper die nog in de maak is zal in detail ingaan op hoeveel water er precies in de pluim zit en wat de temperatuur van de damp is. Nou zit er in de ijzige deeltjes die in 2005 werden gedetecteerd ten opzichte van de nu gespotte waterdamp waarschijnlijk wel een veel hogere concentratie organisch materiaal. Of in de enorme pluim ook tekenen van leven gevonden worden, is dus nog maar de vraag.   Maar volgens de onderzoekers zullen er genoeg nieuwe ontdekkingen over Enceladus in de paper staan om ons over te verbazen. Ook is al bekend dat de maan in een volgende observatieronde weer bestudeerd zal worden, zes keer langer dan nu is gebeurd. En er wordt ook al gesproken over een NASA-missie naar de maan zelf.  Lees hier meer: JWST spots biggest water plume yet spewing from a moon of Saturn.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Of het nou komt door politieke voorkeur, het wel of niet vertrouwen hebben in de wetenschap, of iets als religieuze- of sociale overtuigingen: we lijken steeds vaker lijnrecht tegenover elkaar te staan.   Een team van Britse psychologen heeft nu gekeken wat bepaalt of iemand zich in kan leven en kan begrijpen wat een ander denkt. Ze bestudeerden hiervoor een groep van 4000 mensen. Van deze mensen verzamelden ze gegevens over onder andere leeftijd, politieke voorkeur, opleiding, sociaaleconomische status en geslacht.   Vervolgens lieten ze de proefpersonen een ‘mindreading test’ doen. Deze test werd in 2021 door dezelfde groep onderzoekers ontwikkelt en bestaat vooral uit stellingen waarmee bepaald wordt of een persoon zich goed kan inleven in wat iemand anders denkt. Nou kun je bij deze methode wel enige vraagtekens zetten, onder andere dat de uitkomst een gemiddelde betreft en je ervan uit moet gaan dat mensen eerlijke antwoorden geven. Toch was het wel interessant wat eruit kwam.   Politieke voorkeur had geen effect op het inlevingsvermogen van de deelnemers, maar opleiding en geslacht wel. Vrouw zijn en hoogopgeleid zijn waren de sterkste bepalers voor het goed kunnen lezen van anderen. Leeftijd speelde alleen een rol als iemand op leeftijd was. Ouderen bleken ook iets minder goede social skills te hebben.  Volgens de onderzoekers geeft dit ons belangrijke informatie over waarom we elkaar soms niet meer begrijpen en wat we daaraan kunnen doen. Politieke voorkeur is volgens hun daarin een niet bestaande barrière. En al kunnen we moeilijk allemaal vrouw worden, opleiding is zeker iets waaraan we meer zouden kunnen doen. Lees hier meer over het onderzoek: Gender trumps politics in determining people’s ability to read others’ minds.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wil je zo lang mogelijk een goed geheugen houden, dan moet je vooral blijven rennen als je ouder wordt, zou blijken uit een nieuw onderzoek waarin muizen wel of geen loopradje in hun kooi hadden.  Er was eerder al gezien dat muizen die veel bewegen - ten opzichte van muizen die minder of niet bewegen - meer neuronen hebben in bepaalde gebieden van de hersenen. Ook was al bekend dat muizen die bewegen een beter geheugen hebben. Maar hoe zit dat nou precies in de hersenen?  Onderzoeker Henriette van Praag van de Florida Atlantic University vertelt hoe ze die neuronen en hersengebieden die een belangrijke rol spelen bij geheugen precies hebben bestudeerd en wat ze voor verschil zagen tussen actieve ouder wordende muizen en inactieve ouder wordende muizen.  Mocht je overigens niet in het bezig zijn van een looprad op mensengrootte, of is hardlopen om wat voor reden dan ook niet jouw sport, onthoudt dan gewoon: blijven bewegen als je ouder wordt. Zo blijven jij en je oude neuronen toch nog een beetje jong. Lees hier meer over het onderzoek: Running throughout middle age keeps ‘old’ adult-born neurons ‘wired’.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Je zou denken dat de moderne mens - vergeleken met onze verre voorouders - een stuk beter is in gezond blijven. Toch wordt er de laatste tijd juist naar Neanderthalers gekeken als het gaat om onze toekomstige gezondheid.  Zoals in een onderzoek van eerder deze maand, waarin Harvard-wetenschappers niet alleen het genoom van honderdduizend jaar oude micro-organismen in elkaar wisten te puzzelen die afkomstig waren uit Neanderthaler-tandplak, maar er ook nog in slaagden oeroude moleculen uit die tijd tot leven te brengen in het lab. Allemaal in de hoop dat het ons nieuwe medicijnen, zoals antibiotica kan brengen.  Iets vergelijkbaars werd vorig jaar al gedaan door onderzoekers uit de VS. Zij vonden stukjes genetische code in Neanderthaler-DNA die bacteriedodende eiwitten maakten. Ook zij maakten het vervolgens in het lab na en testten het zelfs in muizen.  Terwijl wij dus straks mogelijk onze voorouders mogen bedanken voor nieuwe middelen tegen ziektes en infecties, is het andersom een ander verhaal. Eerder dit jaar bleek uit onderzoek van het Erasmus MC dat Neanderthalers niet bestand waren tegen infecties afkomstig van Homo sapiens, met wie zij ongeveer 20.000 jaar een leefgebied deelden. Het zou een mogelijke verklaring zijn voor waarom de Neanderthalers zijn uitgestorven.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In 2019 ontdekte een team van Engelse onderzoekers dat een zeldzame mutatie in het FAAH-OUT gen er - samen met een minder zeldzame mutatie in het FAAH-gen - bij een vrouw in Schotland voor zorgt dat ze vrijwel nooit pijn ervaart, zelfs niet bij operaties. Ook voelt ze vrijwel geen angst.   In een nieuw onderzoek zijn ze nu gaan kijken hoe de biologie hierachter precies in elkaar steekt. De hoop is dat het leidt tot nieuwe pijnbehandelingen en belangrijke informatie over wondherstel.  Ze zagen onder andere dat het FAAH-OUT-gen - waarvan ooit werd gedacht dat het geen functie heeft - de expressie van het FAAH-gen sterk beïnvloedt. Bij Jo Cameron, de Schotse vrouw die geen pijn voelt, zorgen mutaties ervoor dat FAAH minder sterk aanstaat. Daardoor wordt er minder van bepaalde eiwitten aangemaakt. En FAAH is weer gelinkt aan het mechanisme dat betrokken is bij pijn, stemming en geheugen.  Terwijl de mutaties er bij Jo Cameron voor zorgen dat FAAH wordt afgeremd, zagen ze in hun studie ook nog bijna 800 genen die juist sterker aanstonden en 348 anderen die juist uitstonden. Sommige van deze afwijkingen troffen moleculaire paden die in verband staan met wondheling. Ook een gen dat gelinkt is aan stemmingsregulatie en eentje die van invloed is op pijnstillende stofjes in het lichaam gedroegen zich anders.   De onderzoekers zien hun ontdekkingen als een belangrijke stap richting het volledig in kaart brengen van de moleculaire paden die worden beïnvloed door FAAH-OUT, maar het is zeker niet de laatste die nodig is voordat het nieuwe behandelingen of medicijnen mogelijk maakt. Lees hier meer over het onderzoek: Study reveals unique molecular machinery of woman who can’t feel pain. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een flinke Europese subsidie is toegekend aan het maken van piepkleine chemische gereedschappen waarmee hele kleine veranderingen op de eiwitten in onze cellen gemeten kunnen worden. En dat priegelige klusje gebeurt in een Nederlands lab.  In deze audio hoor je chemicus Gerbrand van der Heden van Noort van het Leids Universitair Medisch Centrum. Lees hier meer over de subsidie en het onderzoek: ERC-subsidie voor onderzoek naar eiwitmodificaties in lichaamscellen. Het covid-onderzoek waaraan hij een belangrijke bijdrage leverde vind je hier: Papain-like protease regulates SARS-CoV-2 viral spread and innate immunity. Een recent voorbeeld van onderzoek door zijn groep naar de link tussen ADPribose en Ubiquitine in de context van Legionella vind je hier: Arginine ADP-Ribosylation: Chemical Synthesis of Post-Translationally Modified Ubiquitin Proteins. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het lab zelf noemt het een giant leap forward in het draadloos monitoren van diepliggend weefsel. De onderzoekers ontwierpen namelijk een draadloos echo-apparaatje dat als patch gedragen kan worden en dat meet terwijl iemand gewoon vrijuit beweegt.  Het materiaal van de draagbare sensor, ongeveer zo groot is als een luciferdoosje, is zacht, waardoor het meebeweegt met de drager. Het kan meer dan 16 centimeter diep meten en kan zeker 12 uur achter elkaar informatie verzamelen over iemands bloedruk, hartslag, stijfheid van de bloedvaten en andere fysiologische signalen.  Deze gegevens stuurt het apparaatje allemaal draadloos door en - dit was één van de lastigste dingen om voor elkaar te krijgen - het lukt zelfs om goed te meten terwijl iemand flink beweegt. Daarvoor moesten slimme algoritmes worden ontwikkeld waarmee het nog steeds lukt om tussen al dat bewegend weefsel het juiste signaal in de gaten te houden.   De belangrijkste toepassingen zullen volgens de onderzoekers onder andere liggen binnen de hartbewaking. Zowel in rust als tijdens beweging. Maar ook gezonde mensen zouden er wat aan kunnen hebben. Het apparaatje zou in dat geval belangrijke informatie kunnen geven tijdens het sporten, zodat de intensiteit van trainingen nog beter aansluit bij wat iemands lichaam nodig heeft en aankan. Lees hier meer over het onderzoek: A giant leap forward in wireless ultrasound monitoring for subjects in motion.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In twee jaar tijd hebben wetenschappers in Zuidoost-Azië 380 nieuwe dier- en plantensoorten ontdekt. Dat staat vandaag in een rapport van het WWF. Het gaat specifiek om nieuwe soorten in het stroomgebied van de Mekong, waarmee het totaal aantal nieuwe vaatplanten, vissen, amfibieën, reptielen, vogels en zoogdieren dat daar sinds 1997 is beschreven, nu op 3.389 staat. Tussen de nieuwe aanwinsten zit een agressieve hagedis die van kleur verandert als verdedigingsmechanisme, een vleermuis met muisoren en dikke duimen, een orchidee die lijkt op een muppet en een boomkikker die eruitziet alsof hij helemaal bedekt is met mos. Hans Beukeboom, adviseur voor Zuidoost-Azië bij het WNF, vertelt meer over het belang van het rapport en waarom we hier in Nederland ook aandacht aan moeten besteden. Lees hier meer over het rapport: Wetenschappers ontdekken 380 nieuwe soorten in Zuidoost-Azië.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In de afgelopen vier jaar is het aantal mensen dat vegan is gaan eten - in Europa alleen al - verdubbeld. Omdat het dieet van een moeder van grote invloed is op de melk die zij produceert na een bevalling, waren er ongeruste geluiden over het effect van zo'n vegan dieet op de kwaliteit van de moedermelk.  Krijgen baby's dan nog wel genoeg goede stofjes binnen? Van sommigen is bekend dat je er minder van binnenkrijgt als je vegan eet. Dat zou bijvoorbeeld gelden voor carnitine, wat een belangrijke rol speelt in het metabolisme. Een tekort daaraan kan bij baby's zorgen voor een verstoorde bloedsuikerspiegel, maar ook voor hart- en hersenproblemen. Een tekort aan vitamine B2 kan bij baby's ook voor allerlei - onder andere neurologische - problemen zorgen. Daarom wordt soms gesuggereerd dat vegan moeders hun dieet moeten aanpassen als ze borstvoeding geven.   Onderzoekers van het Amsterdam UMC zochten uit of die tekorten er inderdaad waren en vonden dat een vegan dieet niet beïnvloedt hoeveel vitamine B2 en carnitine er in de moedermelk zit. In de moeders zelf was wel een effect te zien van het dieet op de concentraties van deze stofjes, maar dat werd niet teruggevonden in de melk.   Volgens de onderzoekers is dit zowel belangrijke informatie voor vegan moeders die zelf borstvoeding geven als voor de organisaties die donor melk inzamelen voor baby's die van hun eigen moeder geen melk kunnen krijgen.  Lees hier meer over het onderzoek: Vegan mothers' breastmilk contains two important nutrients, Amsterdam UMC study finds.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hechtingen worden over het algemeen gebruikt om herstellend weefsel op de goede plek te houden tot de beschadiging hersteld is. MIT-onderzoekers hebben nu hechtdraad ontwikkeld dat nog veel meer kan dan alleen dat.  De inspiratie hiervoor komt uit de tijd van de Romeinen, toen hechtdraad van dierendarmen werd gebruikt. Dat bestaat nog steeds en heet catgut. Cat verwijst in dit geval overigens naar cattle en niet naar katten. Het materiaal komt meestal uit schapen, koeien en geiten.   De collageen draden die hiervan worden gemaakt lossen na zo'n 90 dagen vanzelf op. Er zijn inmiddels synthetisch alternatieven, toch wordt er bij inwendige wonden nog steeds wel gebruik gemaakt van de dierlijke variant.  Ook voor deze nieuwe hechtingen is teruggegrepen naar dierlijke materiaal, afkomstig van varkens in dit geval. Materiaal dat eerst helemaal schoon en celvrij is gemaakt en waar daarna een laagje hydrogel omheen is gedaan. In die hydrogel kunnen minuscule sensoren, medicijnen, of zelfs levende cellen die bepaalde moleculen vrijgeven worden gestopt.  Zo kan de hechtdraad zelf ontsteking detecteren en die ontsteking ook behandelen, zeggen de onderzoekers. Het materiaal is sterk en kan in het lichaam worden gebruikt. Dat maakt het volgens de onderzoekers erg geschikt voor heftige ingrepen, zoals bijvoorbeeld wanneer bij de ziekte van Crohn een deel van de darm verwijderd moet worden.   Het is een interessant project, toch kun je je afvragen of er niet gewoon meer tijd gestoken moet worden in een niet-dierlijke variant die hetzelfde kan.  Lees hier meer over het onderzoek: Engineers design sutures that can deliver drugs or sense inflammation.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Elk jaar gaan honderden mensen dood door het eten van giftige paddenstoelen. In 90 procent van die gevallen is het de groene knolamaniet die ze fataal wordt. Het is één van de giftigste paddenstoelen ter wereld. Niet zo gek dat hij bijnamen heeft gekregen als King Killer en Death Cap. Eeuwen geleden was al bekend hoe desastreus het binnenkrijgen van het gif van deze paddenstoel was.   Krijg je het binnen, dan kun je rekenen op: overgeven, stuiptrekkingen, ernstige leverschaden en in het ergste geval - dit overkwam vermoedelijk minstens twee Romeinse keizers - de dood.   Ondanks deze ver teruggaande reputatie als moordenaar was tot nu niet duidelijk hoe de paddenstoel precies zorgde voor deze aanslag op het lichaam. Maar toen onderzoekers recent achter een mogelijk tegengif kwamen, ontdekten ze ook gelijk meer over hoe het gif onze cellen binnenkomt.  Op zoek naar het antigif maakten de wetenschappers genetische aanpassingen in menselijke cellen in het lab om te kijken welke van deze aanpassingen zorgden dat de giftige chemische verbinding genaamd Alfa-amanitine zijn werk niet meer kon doen. Cellen die een bepaald eiwit niet hadden, bleken het te overleven.   Vervolgens is gekeken: welke stofjes zijn er bekend die de aanmaak van dit eiwit kunnen blokkeren in mensen? Ze kwamen uit bij een verfstofje dat nota bene door Kodak is ontwikkeld in de jaren 50 en dat sindsdien bij het maken van medische beelden wordt gebruikt. In een kleine dosis is het veilig voor mensen en in muizen (ja helaas in muizen) zorgde het snel toedienen ervan dat in plaats van 90 procent, 50 procent overleed aan een paddenstoelenvergiftiging.  Of dit ook echt straks als tegengif bij mensen gebruikt gaat worden is nog maar de vraag, maar deze methode voor het bepalen van tegengif is volgens veel onderzoekers sowieso veelbelovend.    Lees hier meer over het onderzoek: Deadly mushroom poison might now have an antidote - with help from CRISPR.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Probeer je in totaal 2,5 uur per week matig intensief in te spannen, zegt de Nederlandse beweegrichtlijn. En doe twee keer per week aan krachttraining. Bewegen is belangrijk voor onze gezondheid, zowel mentaal als fysiek, dat heeft onderzoek allang laten zien. Nu lijkt er ook bewijs te zijn gevonden dat beweging invloed heeft op de kans om te sterven aan griep of longontsteking.   Voor dit onderzoek is data bekeken van bijna 580.000 volwassenen die in de VS tussen 1998 en 2018 hebben meegedaan aan het National Health Interview Survey.  Deelnemers werd gedurende die periode van 20 jaar gevraagd bij te houden hoe vaak ze meer dan 10 minuten sporten in hun vrije tijd en hoe intensief ze dat deden. Hierbij werd zowel naar cardio- als krachttraining gevraagd. Ze zagen dat de helft van de respondenten de wekelijkse richtlijnen niet haalden. Een derde deed niet aan cardio en meer dan driekwart rapporteerde minder dan twee krachttrainingssessies per week.   Op zich al interessant, maar legden ze dit naast data over sterfte door griep of longontsteking, dan zagen ze nog iets: de mensen die zowel het cardio- als krachttrainingsadvies haalden, hadden bijna 50 procent minder kans om te overlijden aan griep of longontsteking.   Alleen het cardio doel halen verminderde het risico ook al. Deden mensen dat 10 tot 150 minuten per week, dat is zelfs minder dus dan de aanbevolen hoeveelheid, dan ging het risico al 21 procent omlaag. En hoe meer minuten cardio hoe verder dat risico omlaagging. Tenminste: tot aan de 600 minuten (dus 10 uur) per week. Dan neemt het risico niet verder meer af.   Wat krachttraining betreft zagen ze ook iets interessants: bij 7 sessies of meer per week nam het risico op overlijden aan griep of longontsteking juist toe. Te veel is dus ook niet goed, lijkt het.   Natuurlijk is dit een observatiestudie. Wat de implicaties beperkt maakt. Ook al hebben ze gecorrigeerd voor allerlei andere factoren die een van invloed zouden kunnen zijn op dat overlijdensrisico en is het een flinke groep: de data is nog altijd door de deelnemers zelf ingevuld en voor sommige dingen is moeilijk te corrigeren. Toch zou ik zeggen: een tandje erbij voor de zekerheid, kan voor de meeste mensen geen kwaad. Maar vergeet niet: te veel is ook weer niet goed. Lees hier meer over het onderzoek: Aerobic (“cardio”) exercise linked to significantly lower risk of flu or pneumonia death.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als iemand een ernstige infectie heeft is het natuurlijk belangrijk om snel te achterhalen wat de oorzaak is. Maar met reguliere testen wordt die oorzaak lang niet altijd gevonden. En daar hebben onderzoekers van het LUMC nu iets op bedacht. Ze hebben een methode ontwikkeld waarmee naar het complete metagenoom van een sample wordt gekeken. Met een soort vangnet worden vervolgens de stukjes virus eruit gevist en die worden door software dan weer in elkaar gepuzzeld.  In deze audio hoor je klinisch viroloog Jutte de Vries en promovenda en moleculair bioloog Ellen Carbo van het Leids Universitair Medisch Centrum. Lees hier meer over het onderzoek: Via metagenoom ziekteverwekkende virussen detecteren van onbegrepen infecties.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het lukt steeds beter om data op te slaan in synthetische DNA en het dan ook weer uit te lezen, maar hoe werkt het en waarom moeten we dit willen? Onderzoeker Tom de Greef van de TU Eindhoven werkt met zijn team op het moment vooral aan het uitleesgedeelte van de techniek. Hij vertelt over de laatste resultaten en legt uit wat de voordelen zijn van deze manier van data opslaan.  Lees hier meer over zijn laatste onderzoek: De toekomst van dataopslag schuilt in microbolletjes met DNA. Een ander interessant recent onderzoek op dit gebied: Toward highly effective loading of DNA in hydrogels for high-density and long-term information storage.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Net als vissen zijn haaien koudbloedig: hun lichaamstemperatuur is grotendeels afhankelijk van de temperatuur van hun omgeving. Best een uitdaging als je een groot roofdier bent dat regelmatig moet afdalen naar koude dieptes op zoek naar prooi.  De walvishaai behoudt warmte door heel groot te zijn, de witte haai heeft er een speciaal regulatiesysteem voor ontwikkeld bij de kieuwen, maar de geschulpte hamerhaai, die kan deze trucjes niet.   De haaisoort leeft in tropische kustgebieden waar het over het algemeen lekker warm is, maar duikt met enige regelmaat naar dieptes van bijna 1000 meter waar het soms maar 4 graden is. Hoe zorgt deze haai dan dat hij warm genoeg blijft om daar te kunnen jagen?   Dankzij een klein afbreekbaar implantaatje dat diepte, watertemperatuur, activiteit, beweging en lichaamstemperatuur in de haai meet, denken de onderzoekers nu het antwoord te weten. Ze zagen dat de haaien hun lichaamstemperatuur hoog wisten te houden, tot het moment waarop ze weer richting het warmere oppervlaktewater terug zwommen. Dan nam hij heel snel af.   Wat de onderzoekers denken is dat de haaien hun adem inhouden om in de diepte warm te blijven. Door hun mond en kieuwen te sluiten komen ze daar minder in aanraking met het koude water. De plotselinge afname van lichaamstemperatuur bij het weer omhoog zwemmen zou dan te danken zijn aan het moment waarop ze weer beginnen met ademhalen en er weer koud water door de kieuwen stroomt.   Er is wel meer onderzoek nodig om de ontdekking te bevestigen, maar als het inderdaad klopt zou het weleens een tactiek kunnen zijn die door veel meer zeedieren wordt gebruikt dan gedacht. Wat dan ook nog interessant is om te onderzoeken: hoe heeft het lichaam van deze haaien zich aangepast om het dalende zuurstofniveau in hun bloed tijdens het duiken aan te kunnen? Lees hier meer over het onderzoek: Hammerhead sharks are first fish found to ‘hold their breath’.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe en hoe vaak je als ouder of verzorger tegen een baby kletst heeft impact op taalontwikkeling laten verschillende onderzoeken zien. Nu blijkt zelfs dat dit geklets invloed heeft op de hersenstructuur van een baby. Lees hier meer over het nieuwe onderzoek: Talking to babies may help shape brain structure, research finds. Het eerdere onderzoek (uit 2014) naar de invloed van pratende ouders op taalvaardigheid vind je hier: Talking to babies boosts their brain power, studies show. En het onderzoek naar depressiviteit bij moeders en taalvaardigheid vind je hier: Association of Postpartum Maternal Mood With Infant Speech Perception at 2 and 6.5 Months of Age. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Eén op de zes mensen krijgt te maken met onvruchtbaarheid. Naar schatting zorgde dat in 2010 voor zeker 48 miljoen stellen die zonder hulp geen kinderen konden krijgen.   Als wordt gekeken naar onvruchtbaarheid in mannen is in een groot deel van de gevallen niet bekend wat de oorzaak is. Wel suggereren recente onderzoeken dat het aantal spermacellen dat wordt geproduceerd en mogelijk ook de kwaliteit ervan terugloopt. Parallel aan deze dalende lijn, loopt een stijgende lijn. Eentje die laat zien dat overgewicht nog altijd toeneemt. Er zijn onderzoekers die verwachten dat 60 procent van de kinderen van vandaag obesitas zal hebben tegen de tijd dat ze 35 zijn.  Om die link beter te bestuderen hebben onderzoekers nu bij 268 kinderen en jongvolwassenen tussen de 2 en 18 jaar gekeken naar het volume van de zaadbal, hun gewicht, leeftijd, BMI en insuline resistentie. Ze zagen zo dat het volume van de zaadbal bij jongens met overgewicht en jongens die problemen hadden met hun insulineproductie lager was dan bij hun gezonde leeftijdsgenoten.   Het volume van de zaadbal heeft weer een link met zaadproductie. En een laag volume is volgens de onderzoekers slecht nieuws. Overgewicht bij kinderen heeft dus - naast de bekendere nadelen voor hun gezondheid - mogelijk ook nog eens effect op hun vruchtbaarheid op latere leeftijd. Ook om die reden zou het dus belangrijk zijn om al op jonge leeftijd overgewicht te voorkomen. Lees hier meer over het onderzoek: Overweight boys more likely to be infertile men.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe we reageren op aanraking is - niet onverwachts - enorm afhankelijk van context. Wie raakt je aan, is de aanraking prettig en zit je er op dat moment op te wachten?   Nu hebben onderzoekers uit Zweden gekeken wat er met het hormoon oxytocine, ook wel het knuffelhormoon, gebeurt als de context van die aanraking wisselt en wat er op dat moment in de hersenen te zien is.   Het experiment zag er als volgt uit: een kleine groep vrouwelijke proefpersonen nam één voor één plaats in een fMRI-scanner. Vervolgens aaide of eerst de partner van de vrouw, of eerst een niet bedreigende onbekende, over haar arm. Ze kregen vooraf te horen door wie ze als eerst werden aangeraakt. Daarna wisselden deze mannen om en volgde dezelfde aanraking van de ander. Tijdens het experiment werden ook bloedmonsters afgenomen om de aanwezigheid van oxytocine te kunnen meten.   De onderzoekers waren benieuwd of het stofje veel sterker aanwezig zou zijn als de aanraking van de partner kwam. Dat was zo, maar alleen als de partner de eerste aanraking deed.  Werd de vrouw als eerst door haar partner aangeraakt, dan nam de hoeveelheid oxytocine toe, dan weer af, om vervolgens weer toe te nemen bij de aanraking van de onbekende. Als de onbekende de eerste aanraking deed, dan nam de hoeveelheid oxytocine niet toe. Werd ze vervolgens aangeraakt door haar partner, dan was er maar een hele lichte verhoging te zien. Niet alleen de context, maar ook wat er aan de aanraking voorafging, was dus van grote invloed.   De veranderingen in hoeveelheid oxytocine konden gelinkt worden aan hersenactiviteit in het deel van de hersenen dat helpt situaties te contextualiseren. Volgens de onderzoekers zijn de bevindingen onder andere interessant voor behandelingen waarbij synthetische oxytocine wordt gebruikt. Daarbij zou nog beter rekening gehouden moeten worden met de situatie waarin iemand dit krijgt toegediend. Lees hier meer over het onderzoek: The brain reacts differently to touch depending on context.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tien keer feller dan een supernova en drie keer feller dan een ster die in een superzwaar zwart gat valt is de gigantische explosie die door astronomen is waargenomen in 2020 en die ze nu bekend hebben gemaakt.   De meeste supernova's (dat is wanneer een ster explodeert) zijn niet heel lang, meestal een paar maanden, zichtbaar. Deze explosie, die de naam AT2021lwx heeft gekregen, is op het moment al drie jaar bezig en hij wordt momenteel nog steeds gezien door een netwerk van telescopen. Hij vond 8 miljard lichtjaar van de aarde plaats, toen het universum ongeveer 6 miljard jaar oud was.  De oorzaak voor dit enorme spektakel is volgende de onderzoekers waarschijnlijk een gewelddadige confrontatie tussen een gaswolk wel duizend keer groter dan onze zon en een superzwaar zwart gat. Terwijl delen van de gaswolk worden opgeslokt trekken krachtige schokgolven door wat er van de wolk over is en de stoffige ring om het zwarte gat.   Dit soort gebeurtenissen is enorm zeldzaam en nooit eerder is iets zo heftig als dit gedetecteerd. Het verslaat een ontdekking van vorig jaar. Toen zagen astronomen een gammaflits die weliswaar feller was, maar die slechts een fractie van de tijd van deze explosie duurde. En dus kwam daarbij veel minder energie vrij en telt dit als de grootste kosmische explosie ooit gezien.  Lees hier meer over de ontdekking: Astronomers reveal the largest cosmic explosion ever seen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Meren en sloten zijn belangrijke bronnen van methaanuitstoot. Kunnen we daar ook iets aan doen? Een promovendus van de Radboud Universiteit baggerde tussen de beestjes naar een oplossing. Onderzoeker Tom Nijman verdedigt op 26 mei zijn proefschrift: De methaan cyclus in ondiepe meren. Mocht je erbij willen zijn, dan kan dat. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Mitochondriën bevinden zich in bijna elke cel van ons lichaam. Het zijn de energiefabriekjes van onze cellen. De chemische processen die nodig zijn voor het maken van die energie kunnen ook verstoort raken. Dan is er sprake van een mitochondriële stoornis.  Deze ziektes kunnen ongeneeslijk zijn en baby's met sommige vormen kunnen er binnen dagen of zelfs uren na de geboorte al aan sterven. Problemen met mitochondriën worden door de moeder doorgegeven.   Om te voorkomen dat kinderen met mitochondriële aandoeningen worden geboren is daarom enige tijd terug een nieuwe vorm van IVF bedacht, waarbij naast het DNA van de ouders, ook een piepklein stukje van het DNA van een derde persoon wordt doorgegeven. Dat stukje moet alleen zorgen voor gezonde mitochondriën. Het is dus niet zo dat het kind drie ouders heeft of dat dit stukje DNA bijdraagt aan hoe het eruitziet.   In 2016 werd uit deze techniek de eerste baby geboren in de VS. Inmiddels zijn er meerdere baby's geboren met het DNA van drie mensen, waaronder in ieder geval één in Engeland. Maar er is nog weinig bekend over het succes van de behandelingen.   Of de baby's inderdaad met gezonde mitochondriën zijn geboren en of ze ook gezond blijven weten we dus nog niet. Lees hier meer: Baby born from three people's DNA in UK first.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bijna 20 jaar lang hadden twee broers geen idee wat de oorzaak was van hun ziekte. Maar nu is het een Nederlandse arts en zijn team gelukt om dit medische raadsel op te lossen. Hoe ze dat deden? Met behulp van stamcellen en zebravissen.  In deze audio hoor je Stefan Barakat, klinisch geneticus in het Erasmus MC. Hij vertelt hoe ze er uiteindelijk achter zijn gekomen welke zeldzame aandoening deze twee broers hebben. Lees hier meer over het onderzoek: Zebravissen en stamcellen lossen medisch raadsel op.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor de energietransitie hebben we een heleboel nieuwe materialen nodig. Materialen die bijvoorbeeld nodig zijn voor zonnecellen en die uit hele dunne laagjes bestaan.  Om die laagjes, die duizend keer dunner zijn dan een menselijke haar, preciezer en sneller te kunnen maken, wordt er gewerkt aan een gloednieuwe Nederlandse faciliteit. In deze audio hoor je Anja Bieberle van DIFFER. Lees hier meer over het project: DIFFER ontwikkelt onderzoeksfaciliteit voor energietransitie.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een flink deel van ons genoom bestaat uit regulerende onderdelen. Dat wil zeggen: elementen die aansturen welke genen in een cel, wanneer -aan en uitgaan, en in welke mate.   Een voorbeeld van zo'n regulerend onderdeel is een promotor: een stukje DNA dat voor het gen zit en dat het uitlezen van dat gen in gang kan zetten.   Soms zitten onderdelen van het aansturend mechanisme, zoals zo'n promotor, dus vlak bij het gen dat aangestuurd wordt. Andere onderdelen die een rol spelen bij genexpressie kunnen wel 2 miljoen gen-paren verder zitten. Een interactie met een gen kan dan behoorlijk uitdagend zijn. Daarom vormt het genoom zich in een 3D-structuur van allemaal lussen om dit makkelijker te maken.   Met een nieuwe techniek is het MIT-onderzoekers nu gelukt om de interacties in deze structuur met een 100 keer hogere resolutie in beeld te brengen dan voorheen. Daarmee zagen ze gelijk een heleboel interacties die niet eerder waren gezien. Ook konden ze bepalen dat sommige genen interactie hebben met tientallen verschillende regulerende onderdelen.  In onderzoek naar de genetische oorsprong van ziektes is het van groot belang om ook deze interacties te begrijpen. Ondanks dat met de techniek niet het hele genoom in één keer in beeld gebracht kan worden, hopen de onderzoekers dat ze hiermee wel een waardevol instrument hebben ontwikkeld, waarmee onderzoek naar hoe ziektes ontstaan en hoe ze te behandelen zijn weer vooruitgeholpen wordt. Lees hier meer over het onderzoek: An unprecedented view of gene regulation.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Start-up Rift werkt aan het verbranden van ijzerpoeder als duurzame energiebron en ze hebben goed nieuws: een eerste test om 500 huishoudens te verwarmen met de techniek is succesvol afgerond.  De techniek is volgens het team zo interessant omdat het CO2-neutraal kan en met veel lagere stikstofuitstoot dan bij fossiele brandstoffen. Ook kan de roest die overblijft na de verbranding weer worden omgezet naar ijzerbrandstof. Omdat er hele hoge temperaturen (tot 1800 graden) mee kunnen worden gehaald is het vooral veelbelovend voor de zware industrie. Tijdens de 40 uur waarin gedurende een half jaar is getest werd 5 ton minder CO2 en 66 procent minder stikstof uitgestoten dan normaal.  Rift heeft onder andere financiering ontvangen van Breakthrough Energy Fellows, opgericht door Bill Gates. Ook voor de volgende stappen is al geld binnengehaald. De eerste commerciële installaties moeten voor 2030 draaien, uiteindelijk willen ze 1 gigaton CO2 besparing per jaar gerealiseerd hebben in 2050. Dat is zeven keer de volledige Nederlandse uitstoot.  In deze audio hoor je Mark Verhagen, medeoprichter en CEO van Rift. Lees hier meer over de techniek: Rift: Iron Fuel Technology.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Paddenstoelen kunnen zichzelf koeler houden dan hun omgeving. Maar hoe reguleer je als schimmel je lichaamstemperatuur?   Met behulp van infrarood metingen konden onderzoekers zowel in het wild als in het lab de temperatuur van paddenstoelen, maar ook gist en gistachtigen bestuderen.   Ze zagen dat de oppervlaktetemperatuur van wilde paddenstoelen, afhankelijk van het soort, zo'n 1,4 tot 5,9 graden kouder was dan de lucht in de omgeving. In het lab waren schimmelkolonies zo'n 0,3 tot 1,9 graden kouder dan het medium waar ze in groeiden. Met de koudste temperaturen gemeten in het midden van de kolonie.   Testen in het lab met oesterzwammen lieten zien dat de koude temperaturen tijdens het hele groeiproces en in alle delen van de schimmel aanhielden. Maar hoe doen ze het nou? Eigenlijk raken ze hun warmte kwijt door iets te doen wat op zweten lijkt.   Kunnen we dan ook wat met deze kennis? Ja, menen de onderzoekers. Ze ontwikkelden een passief koelsysteem op basis van paddenstoelen dat de luchttemperatuur in een half afgesloten container 10 graden liet afkoelen in 25 minuten.   Wat het onderzoek ook laat zien volgens hen is dat als we de schimmelbiomassa van de aarde (zo'n 2 procent van de totale biomassa) niet beschermen, de temperatuur nog weleens een stuk verder op zou kunnen lopen. Lees hier meer over het onderzoek: The hypothermic nature of fungi. Of hier: Need to keep your picnic cool? Try mushrooms instead of dry ice.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Zit je in de zomer lekker nog even buiten en brandt er ergens een lamp of kaars dan duurt het vaak niet lang of er beginnen insecten op af te komen. Maar waarom die insecten dit doen, vaak in vrij hysterische vluchtpatronen, dat is al 2000 jaar een raadsel. Nu denken onderzoekers dat raadsel te hebben opgelost, dankzij het maken van een aantal high tech 3D-opnames. In een pre print verwerpen ze allereerst een aantal bestaande theorieën.   Gebruiken de insecten het licht om te navigeren? Nee. Dat konden ze zien aan hun positie ten opzichte van de lichtbron, die veranderde steeds. Komen ze af op de warmte dan? Ook niet. Want de lampen in de experimenten gaven amper warmte af. Worden ze verblind? Nee, want ze vliegen in patronen en niet blindelings. Proberen ze een weg uit het duister te vinden, alsof ze ontsnappen uit een donkere grot? Nee, zeggen de onderzoekers, dan zouden ze er wel recht op af vliegen.  Wat is het dan wel? Volgens de onderzoekers is aan de beelden te zien dat de insecten het licht gebruiken om hun lichaam rechtop te houden. In de natuur gebruiken ze daar de oplichtende hemel voor. Bij kunstlicht raken ze alleen in de war. Ze kunnen om de lichtbron heenvliegen en daardoor corrigeren ze steeds hun houding. Soms zo erg, bijvoorbeeld wanneer het licht van onder komt, dat ze ongecontroleerd vallen of botsen.   De theorie is niet nieuw, maar nooit eerder zo overtuigend beargumenteerd, reageert onderzoeker bij het Nederlands Instituut voor Ecologie Kamiel Spoelstra in de Volkskrant. De hoop is nu dat de resultaten kunnen helpen om kunstlicht te ontwikkelen dat een minder heftige impact op de rap afnemende insectenpopulaties heeft. De paper vind je hier: Why flying insects gather at artificial light.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Om te kunnen overleven is het vinden van innovatieve oplossingen voor problemen voor zowel mens als dier van groot belang. Maar wat maakt het ene dier nou innovatiever dan het ander?   Daar probeerden onderzoekers van de universiteit van Barcelona het antwoord op te vinden binnen een subgroep van de hoefdieren. Eentje waaronder dieren vallen die op hun tenen of het puntje van hun hoef lopen, zoals dromedarissen, paarden en geiten.   In de literatuur zijn al resultaten te vinden over aapsoorten. Die laten zien dat minder sociale dieren minder toegang verkrijgen tot eten, maar dat deze individuen sneller over hun angst voor nieuwe dingen heen zijn als ze een oplossing proberen te vinden dan hun socialere soortgenoten.   Zou dit bij hoefdieren hetzelfde zijn? Dat moest een experiment met honderdelf niet wilde dieren uitwijzen. 13 soorten deden mee. Allemaal moesten ze een deksel van een voor hun onbekende beker openkrijgen om bij hun favoriete voedsel te komen.   Vervolgens werd hun oplossingsvermogen naast eerder bepaalde factoren gelegd als angst voor nieuwe dingen, sociale rol in de groep en voedselvoorkeur. Zo konden ze zien dat de dieren die het minst lekker in de groep lagen en de dieren die het minst bang waren voor nieuwe dingen, het best waren in het openen van de beker.   Van alle diersoorten waren het vooral de dromedarissen en de geiten die enthousiast met de puzzel aan de slag gingen. Volgens de onderzoekers moeten we veel meer van dit soort onderzoeken naar het cognitief vermogen van andere soorten doen en worden dit soort dieren al te lang onterecht onderschat. Ondertussen ben ik wel benieuwd of het ook de minder sociale mensen zijn die de beste puzzelskills hebben. Lees hier meer over het onderzoek: Are the least social animals the most innovative?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoeker Pasha van Bijlert zocht niet al te lang geleden nog uit wat de wandelsnelheid van T Rex moet zijn geweest. Inmiddels is hij terechtgekomen bij een ander dier: de emoe. Het voordeel van een bewegingsmodel maken voor een levend dier, is natuurlijk dat je achteraf kunt nagaan of het klopt. En als blijkt dat het model dat hij voor T Rex gebruikt heeft, ook voor een hedendaags goed dier werkt, dan zou dat kunnen betekenen dat het voor alle dieren zou werken, uitgestorven of niet. We bespreken ook waar zijn onderzoek nog meer bij kan helpen: meer leren over onze eigen spieren, efficiëntere robots bouwen en betere behandelingen in de diergeneeskunde.  Lees hier meer over het werk van Pasha van Bijlert, onderzoeker bij de Universiteit Utrecht en Naturalis. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Astronomen hebben met gebruik van de James Webb telescoop de rotsige exoplaneet GJ486b bestudeerd. De planeet, die zo'n 30 procent groter is dan de aarde, staat te dicht bij zijn ster om bewoonbaar te zijn. Met oppervlakte temperaturen van rond de 430 graden is het er net iets te warm voor ons.   En toch hebben onderzoekers in de buurt van de planeet sporen van waterdamp gedetecteerd. Als die waterdamp afkomstig is van de planeet, dan zou dat suggereren dat de planeet, ondanks die gigantisch hoge temperaturen, een atmosfeer heeft.   Eerder werd al wel waterdamp gevonden in de buurt van gassige exoplaneten, maar tot nu is er nooit eerder een atmosfeer rond een rotsige exoplaneet gevonden. Nou is het wel zo, zeggen de onderzoekers er meteen bij, dat de waterdamp ook van de ster kan komen en niet de planeet.   Er zijn meer observaties nodig, met andere instrumenten aan boord van de telescoop, om zeker te weten waar de waterdamp vandaan komt. Als er echt een atmosfeer is, dan zou die waarschijnlijk constant gevoed moeten worden met stoom uit het binnenste van de planeet.   Ook heeft de planeet een vaste dagkant en een vaste nachtkant. In een volgend onderzoek zal onder andere die dagkant worden bestudeerd. Hoe warm het warmste punt daar is en waar dat ten opzichte van de ster is, kan onder andere iets zeggen over hoe een mogelijke atmosfeer warmte circuleert.  Lees hier meer over de ontdekking: Webb Finds Water Vapor, But From a Rocky Planet or Its Star?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Met een nieuwe methode lukt het onderzoekers beter en makkelijker om iemands biologische klok te bepalen. En dat kan ons helpen gezonder te leven. Sporten, eten en medicijngebruik zouden we veel meer moeten aanpassen aan onze individuele klokjes, is het idee. Iets als melatonine geeft een goed idee van iemands biologische klok, alleen is het meten daarvan veel gedoe. Door naar andere stofjes in het bloed te kijken zou het bepalen van die klok weleens veel makkelijker kunnen worden. In deze audio hoor je onderzoeker Roelof Hut van de Rijksuniversiteit Groningen. Lees hier meer over het onderzoek: New machine-learning method predicts body clock timing to improve sleep and health decisions. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Morgen vindt in Middelburg het jaarlijkse NWO wetenschapsfestival Expeditie Next plaats voor het hele gezin. We krijgen alvast een voorproefje in de vorm van een heuse dino-quiz.  Onderzoeker Pasha van Bijlert van de Universiteit Utrecht en Naturalis heeft een paar mooie stellingen voor ons. Feit of fabel: Alle dino's zijn uitgestorven. T Rex wandelde even snel als jij en ik. Alle dino's hadden veren. Triceratopsen ontwikkelden hun nekschild om zich te beschermen tegen T Rex.  T Rex wisselde elke twee jaar van tanden.  Lees hier meer over het festival: Expeditie Next. En hier meer over het werk van Pasha van Bijlert. Over zijn meest recente onderzoek hoor je meer in een volgend deel van deze uitzending. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een nieuw AI-systeem kan de hersenactiviteit van iemand die luistert naar een verhaal, of iemand die zich een verhaal voorstelt, omzetten in een constante stroom van tekst. Anders dan bij veel andere systemen die hiervoor worden ontwikkeld, zijn geen implantaten nodig.  Hoe het nieuwe systeem werkt: terwijl proefpersonen naar uren aan podcasts luisterden, liggend in een fMRI-scanner, werd een algoritme getraind om de hersenactiviteit en de tekst in de podcast aan elkaar te linken. Vervolgens luisterden de proefpersonen naar een nieuwe podcast, of verzonnen ze een nieuw verhaal in hun hoofd en is geprobeerd om het algoritme te laten vertalen wat er in het hoofd van de proefpersonen gebeurde.   Het resultaat is niet een woord-voor-woord transcriptie van het verhaal, maar het komt in sommige gevallen al aardig in de buurt. Hoorde een proefpersoon in de podcast bijvoorbeeld de zin ‘I don’t have my driver’s license yet’, dan maakte het algoritme daar ‘She has not even started to learn to drive yet’, van. Ook bij het kijken van video's lukte het om sommige gebeurtenissen uit het hoofd van de proefpersonen te vissen.   Mocht je nu, net als veel mensen, denken: linke ontwikkeling dit. De onderzoekers benadrukken dat dit alleen mogelijk is als het algoritme uitvoerig was getraind met data van dezelfde proefpersoon. En dat zodra iemand opzettelijk niet meewerkte aan het uitlees-experiment, bijvoorbeeld door expres aan andere dingen te denken tijdens het luisteren naar een verhaal, de data niet te gebruiken waren.  Uiteindelijk hopen de onderzoekers patiënten met spraakproblemen te kunnen helpen om toch te kunnen communiceren, maar voor nu blijft het iets voor in het lab, omdat er uren in dure fMRI-scanners voor nodig zijn. Ze hopen dat het in de toekomst ook lukt met draagbare, simpelere scanners. Lees hier meer over het onderzoek: Brain activity decoder can reveal stories in people’s minds. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een Afrikaanse vissoort maakt als enige gewervelde diersoort spermacellen zonder staart. Onderzoekers zoeken momenteel uit wat ze hier evolutionair gezien aan hebben en welke genen erbij betrokken zijn. Onder ander omdat er een interessante link zou zijn met slecht functionerende trilhaartjes in de mens.  Lees hier meer over het onderzoek: Shocking implications of electric fishes’ tailless sperm. Meer informatie over PCD vind je hier: Primaire Ciliaire Dyskinesie (PCD).See omnystudio.com/listener for privacy information.

Eén op de zeven adolescenten ontwikkelt, volgens cijfers van de WHO, mentale gezondheidsproblemen. Daaronder vallen bijvoorbeeld depressie, angststoornissen en ADHD. Onderzoekers hebben nu een proces ontdekt in de hersenen dat mogelijk verklaart wat er rond deze leeftijd gebeurt als deze gezondheidsproblemen ontstaan.   Ze vonden een patroon van hersenactiviteit specifiek in deze groep jongvolwassenen toen ze naar de data van 1750 veertienjarigen keken. Ze keken hierbij vooral naar hersenscans die waren gemaakt terwijl cognitieve taken werden uitgevoerd, met een focus op hersenverbindingen.   Ze zagen overeenkomsten tussen jongvolwassenen met mentale gezondheidsproblemen, los van het type stoornis, als ze keken naar deze hersenverbindingen. Met name die in de frontale kwab, het gedeelte van het brein dat betrokken is bij zelfcontrole en emotionele regulatie. Het sterkst waren de gevonden patronen bij dragers van het IGSF11-gen, dat ook in eerder onderzoek al eens was gelinkt aan deze ziektes.   Het is een gen dat een belangrijke rol speelt bij het snoeien van onnodige verbindingen in de hersenen. Omdat de frontale kwab op latere leeftijd pas klaar is met ontwikkelen, is het logisch dat problemen met het zo efficiënt mogelijk maken van het netwerk van hersenverbindingen in dat gebied zich uiten bij adolescenten en jongvolwassenen.   De onderzoekers hopen dat dankzij deze ontdekking onder andere eerder kan worden bepaald welke kinderen een groter risico lopen op het ontwikkelen van mentale gezondheidsproblemen.    Lees hier meer over het onderzoek: Problems with ‘pruning’ brain connections linked to adolescent mental health disorders.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een nieuwe studie geeft een bijzonder kijkje in de samenstelling van de vloeibare kern van Mars. Het helpt onderzoekers beter te begrijpen hoe de planeet is ontstaan en gevormd.   In het onderzoek is door een groot internationaal team van wetenschappers voor het eerst vastgelegd hoe geluidsgolven door de kern van Mars bewegen. Een analyse van deze seismische golven die werden vastgelegd door NASA’s Marslander InSight en die ontstonden door een beving en een meteorietinslag, laat zien dat de vloeibare kern van Mars dichter en kleiner is dan eerder werd gedacht.   1780 tot 1810 kilometer om precies te zijn. Ook konden ze aantonen dat de samenstelling van de kern een ijzerlegering bevat met een fors aandeel zwavel en zuurstof.   De ontdekking was een combinatie van wachten op de juiste data, een beetje geluk en tientallen jaren hard werk door onderzoekers uit verschillende disciplines. De resultaten helpen bij het begrijpen van hoe het ontstaan van Mars verschilt van het ontstaan van de aarde.   Nieuwe theorieën over de condities waarin de planeet moet zijn ontstaan kunnen nu naast de eigenschappen van de kern worden gelegd om te kijken of ze kloppen.  Lees meer: Scientists detect seismic waves traveling through Martian core for the first time. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Als we het hebben over ons leeftijd, dan gaat het meestal om onze leeftijd in het aantal gevierde verjaardagen. Maar leefstijl en gezondheid kunnen ervoor zorgen dat een jong iemand een biologisch gezien ouder lichaam heeft en andersom.   Deze biologische leeftijd wordt bepaald door naar markers in ons DNA te kijken, die iets zeggen over, nou ja, de aftakeling van ons lichaam. Nu suggereert nieuw onderzoek dat stress hier een negatieve invloed op heeft, maar dat dit deels ook weer terug te draaien is.   In het onderzoek is gekeken naar het DNA van mensen die drie verschillende stressvolle ervaringen meemaakten. Ze zagen dat de biologische leeftijd van een kleine groep patiënten omhoogschoot na een acute heupoperatie, maar dat deze na een week weer herstelde.   Ze zagen de biologische leeftijd van vrouwelijke patiënten die in het ziekenhuis belandden met ernstige covid-klachten nadat ze naar huis mochten weer netjes terugzakken, maar dit zagen ze bij mannen die om dezelfde reden waren opgenomen niet meteen gebeuren.   Ook werd het DNA van meer dan 200 zwangere vrouwen onderzocht. Tijdens de zwangerschap nam de biologische leeftijd toe, maar zes weken na de bevalling was deze gemiddeld weer teruggezakt naar wat het voor aan het begin van de zwangerschap was.   De resultaten sluiten aan bij eerdere onderzoeken, waarin onder andere werd aangetoond dat grijze haren in sommige gevallen weer hun kleur terug kunnen krijgen, nadat iemand herstelt van een impactvolle gebeurtenis als een scheiding.   Ondanks dat enig herstel dus mogelijk is, waarschuwen onderzoekers die niet meewerkten aan deze studie dat de overall trend er niet door verandert. Toch hopen de onderzoekers van dit onderzoek dat het een opening geeft voor een mogelijke behandeling die de biologische leeftijd een extra duwtje omlaag kan geven.   Lees hier meer over het onderzoek: Stress makes us age faster but the effects can be reversed.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is een vreselijke ziekte: leukemie, of ook wel bloedkanker. Eentje die in verschillende vormen voorkomt, waardoor ook de overlevingskansen sterk verschillen. Sommige vormen zijn zeldzaam, zoals acute lymfatische leukemie. De diagnose voor deze vorm van de ziekte wordt in Nederland jaarlijks bij ongeveer 250 mensen gesteld en vaker bij kinderen dan bij volwassenen. Ook baby's kunnen deze ziekte hebben en voor hen hebben onderzoekers van het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie nueen belangrijk internationaal onderzoek afgerond. We spreken onderzoeker Inge van der Sluis over een behandeling met een bestaand medicijn dat deze groep kwetsbare patiëntjes een veel grotere kans op genezing en herstel geeft. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na nieuws van eerder deze maand dat het oppervlaktewater warmer is dan ooit, laat onderzoek nu ook zien dat 89 procent van de warmte die wordt vastgehouden in ons klimaatsysteem in de oceaan zit.  Met NIOZ-onderzoeker Femke de Jong bespreken we wat dit voor consequenties heeft en wat de link is met haar eigen onderzoek naar oceaancirculatie.  Lees hier meer over de warmterecords die de laatste tijd zijn gebroken en de warmteopslag in het klimaatsysteem: Recent, rapid ocean warming ahead of El Niño alarms scientists. Meer over het besproken onderzoek vind je hier: Heat stored in the Earth system 1960–2020: where does the energy go?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Asociale mannetjes chimpansees eindigen hoger op de sociale ladder en krijgen meer nageslacht. Maar als deze persoonlijkheidstrek voor zoveel succes zorgt, waarom zijn alle mannetjes apen dan niet zo?  Uit onderzoek naar een groep chimpansees in het Gombe National Park in Tanzania blijkt dat er flink wat persoonlijkheidsverschillen onder de mannetjes bestaan. Nu blijkt dat dominant en asociaal gedrag loont, levert dat een evolutionaire puzzel op.  In een ander onderzoek is gekeken naar het maken van weloverwogen berekende keuzes. Iets wat alleen mensen doen toch? Of toch niet? Makaken laten in een experiment zien dat ze (weer eens) veel intelligenter zijn dan we dachten.  Lees hier meer over het onderzoek over brutale apen: If it pays to be a jerk, why isn’t everyone that way? En hier meer over de slimme makaken: Monkeys are smarter than we thought. Met veel meer info over het experiment in de paper: Computational complexity drives sustained deliberation. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers denken het mechanisme achter het grijs worden van haren te hebben ontdekt. De kennis zou volgens hun de basis kunnen zijn voor een behandeling die het proces terugdraait.  Niet iedereen krijgt grijze haren van het krijgen van grijze haren. Daarbij speelt ook cultuur en tijdsgeest een rol. Toch zijn er wereldwijd nog genoeg mensen die zo snel mogelijk met verf aan de slag gaan als hun eigen haarkleur langzaam plaatsmaakt voor grijstinten.   In nieuw onderzoek is bij muizen onderzocht wat er nou eigenlijk op celniveau gebeurt, als haren grijs worden. De resultaten suggereren dat stamcellen, die in jongere jaren kunnen bewegen tussen verschillende compartimenten van haarzakjes, klem komen te zitten als haar ouder wordt. Dat zorgt ervoor dat ze niet de juiste signaaltjes meer krijgen om te volgroeien en de eiwitten die nodig zijn om pigment te maken niet meer worden aangemaakt.  Ondanks dat het type stamcel dat hier is bestudeerd ook in mensen voorkomt, namelijk melanocyten: de cellen die het pigment in het haar en de huid maken en opslaan, is dit dus nog niet in mensen onderzocht. Toch hopen de onderzoekers met deze kennis een behandeling te kunnen ontwikkelen waarbij de vastgeraakte stamcellen weer losgemaakt kunnen worden.   Maar misschien zou het nog beter zijn als de grey hair don't care-movement die tijdens de kapperloze covid lockdowns een extra boost kreeg lekker wordt doorgezet. Want onze angst voor zichtbaar ouder worden is uiteindelijk een groter probleem, dan een paar grijze haren. Als je het mij vraagt. Lees hier meer over het onderzoek: Scientists may have discovered why hair turns grey.See omnystudio.com/listener for privacy information.

MRI-afbeeldingen van de hersenen zijn dankzij een internationaal team onderzoekers en een combinatie van technieken nu 64 miljoen keer scherper dan voorheen. Dit hebben ze aangetoond door het scherpste beeld ooit vast te leggen van een volledig muizenbrein. Chantal Tax, onderzoeker in het UMC Utrecht, volgt het onderzoek met interesse. Alleen al vanwege de gedetailleerde dataset die het op heeft geleverd. Zelf kijkt ze onder andere naar axonen: de connecties tussen verschillende hersengebieden die informatie van de ene naar de andere plek transporteren. Ook daar kan met zo'n nieuwe techniek veel beter naar gekeken worden. De verwachting is dat de nieuwe techniek onder andere veel kan betekenen voor onderzoek naar veroudering en ziektes als Alzheimer. Zelfs als het alleen om afbeeldingen van de hersenen van muizen gaat.  Lees hier meer over het onderzoek: Brain Images Just Got 64 Million Times Sharper. Meer over het werk van Chantal Tax vind je onder andere hier: Blogs van Chantal Tax.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Tandwalvissen, zoals dolfijnen, orka's en potvissen, gebruiken geluid voor zowel communicatie als het vangen van eten. Ze kunnen wel 2000 meter diep duiken en eten meer vis dan alle vissers ter wereld bij elkaar vangen.   Als ze op jacht zijn naar eten in diepe donkere wateren, gebruiken ze korte, krachtige, ultrasonische echolocatie klikjes. Die produceren ze tot wel 700 keer per seconde om prooi te vinden, volgen en vangen.   Maar voor geluid heb je vibratie nodig. En voor vibratie lucht. Hoe doe je dat als je diep in de oceanen rondzwemt onder hele hoge druk? Uit nieuw onderzoek blijkt dat deze dieren een speciale geluidsbron in hun neus hebben ontwikkeld, waarmee ze - net als wij mensen met onze stem - verschillende geluidregisters kunnen produceren.   Voor het vangen van eten in de diepte gebruiken ze hun bromstem, of kraakstem. In het Engels vocal fry. Een register dat ook vaak wordt ingezet door Kim Kardashian, Katy Perry en Scarlett Johannsen. Voor deze stem is weinig lucht nodig en dat maakt hem erg geschikt in omstandigheden waarin longen dichtklappen en lucht schaars is.   De positionering van het geluidssysteem in de neus zorgt ervoor dat de dieren 5 keer meer luchtdruk kunnen gebruiken dan een professionele trompetspeler. En daarmee produceren ze het hardste geluid uit het hele dierenrijk.   Een geluid dat dus - als ze op zoek zijn naar eten in de diepte - in de neus wordt gemaakt en door de schedel heen het water in wordt gestuurd. Lees hier meer: Toothed whales catch food in the deep using vocal fry. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ribkwallen zijn wonderlijke doorzichtige zeedieren die al 600 miljoen jaar in onze oceanen rondzwemmen. Hun acht lange dunne kamachtige ribben kunnen oplichten in prachtige kleuren. Wat ze ook hebben? Een bizar zenuwstelsel, dat nu voor het eerst goed in beeld is gebracht.   Ons eigen zenuwstelsel bestaat uit individuele cellen, die met elkaar communiceren via synapsen: contactpunten waar signaaltjes van de ene cel naar de andere cel kunnen gaan. Het idee was lang dat er maar één ontwerp is ontstaan in de evolutie, dat de blauwdruk is geweest voor de zenuwstelsels van alle dieren die nu leven. Behalve dan, de ribkwal.   Dat het dier hierin afwijkt was al wel bekend, maar het bestuderen van het zenuwstelsel van deze kleine kwetsbare zeedieren bleek simpelweg te moeilijk. Met behulp van een 3D elektronenmicroscoop is het onderzoekers nu wel gelukt om het in beeld te brengen bij een één dag oude Amerikaanse ribkwal.  Ribkwallen hebben een zenuwstelsel dat niet betstaat uit allemaal losse neuronen, maar uit samengesmolten netwerken van neuronen. Mogelijk, maar nog niet zeker, is dit bewijs dat er meer dan één blauwdruk bestaat voor zenuwstelsels. Maar meer onderzoek is zeker nodig. Alleen al omdat nog amper bekend is hoe signaaltjes in zo'n netwerk zonder synapsen kunnen worden verstuurd.  Lees hier meer: Discovery challenges our understanding of nervous systems and their evolution. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Al tien jaar houdt hoogleraar natuurkunde en Nikhef-onderzoeker Auke Pieter Colijn zich bezig met de zoektocht naar donkere materie. Maar hoe onderzoek je zoiets? En hebben ze nou al een keer iets gevonden?  Vrijdag 21 april vindt de oratie van Colijn plaats bij de Universiteit van Amsterdam. Die is hier te volgen: Boodschappers uit de Oersoep. Ook leuk om te lezen: 10 jaar Higgs: interview met Auke-Pieter Colijn.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dit weekend vindt in Utrecht de Dag van de Filosofie plaats. We krijgen alvast een voorproefje van filosoof Roos Slegers van de universiteit van Tilburg. Ze neemt ons mee in een wereld vol verlangen en verliefdheid. We duiken in de verhalen van schrijvers Proust en Stendhal, die beiden nogal cynisch waren over de liefde. Eigenlijk zien we in een ander wat we willen zien en gebruiken we verliefdheid om verveling te verdrijven, was het idee. Natuurlijk leven we nu in een andere tijd, maar Slegers ziet zeker overeenkomsten.  Lees hier meer over De Utrechtse Dag van de Filosofie.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat gebeurt er precies in het brein als we betekenis geven aan complexe zinnen? Daar hopen onderzoekers al heel lang het antwoord op te vinden, zodat mensen die problemen hebben met lezen, zoals bij dyslexie, mogelijk beter geholpen kunnen worden.   Om deze vraag te beantwoorden hebben ze epilepsiepatiënten die al ingepland stonden voor een operatie waarbij elektroden op de hersenen worden geplaatst, gevraagd om hele zinnen, rijtjes met losse woorden en zinnen met onzinwoorden te lezen.  Vervolgens keken ze wat ze aan activiteit in de hersenen konden zien. Bij het lezen van normale zinnen zagen ze twee netwerken actief worden. In één netwerk gingen er seintjes van de voorhoofdskwab naar de slaabkwab. Deze activiteit zagen ze toenemen naarmate iemand verder in de zin kwam en de complexiteit van het bepalen van de betekenis toenam.  In een ander netwerk zagen ze seintjes van een ander deel van de slaabkwab naar een gebied in de voorhoofdskwab gaan. Dit moet helpen de context van de zin te gebruiken om sneller het volgende woord in de zin te begrijpen.   Al deze processen gaan ongelooflijk snel. En alles wat we er over leren kan belangrijk zijn. Deze onderzoekers hopen met hun werk uiteindelijk vooral mensen met leesproblemen, als dyslexie, beter te kunnen helpen.   Lees hier meer over het onderzoek: Two brain networks are activated while reading, study finds.See omnystudio.com/listener for privacy information.

April is in Nederland en Vlaanderen elk jaar de Maand van de Filosofie. Ook dit jaar maken we daarom een uitstapje naar de grote vragen des levens. Met vandaag: hoe vind je houvast in een wereld vol oneindige keuzes en mogelijkheden? Filosoof en universitair docent aan de Universiteit Utrecht Simon Gusman neemt ons mee in de wereld van Sartre, existentialisme, avonturenfilms en keuzes maken.  Van zijn hand verschenen een aantal boeken, waaronder Diep van buiten: De mens volgens Sartre, over het denken van Jean-Paul Sartre en Avonturen bestaan niet, over onze drang naar avontuur. Lees hier meer over De Utrechtse dag van de filosofie en De maand van filosofie. See omnystudio.com/listener for privacy information.