W ostatniej pogawędce o prawie i filozofii z tego cyklu rozmawiamy o potrzebie krytycznego myślenia, które promuje filozofia postmodernizmu. Analizujemy, jaki jest stosunek społeczeństwa do anormalności - np. do ludzi cierpiących na zaburzenia psychiczne i jak prawo daje temu stosunkowi wyraz. Zastanawiamy się także nad tym, czy bajki, które opowiada się nam w dzieciństwie, nie są ukryta formą indoktrynacji.

Po co są wykłady i w czym interpretacja prawa przypomina interpretację Biblii? W dziewiątym spotkaniu z filozofią prawa rozmawiamy o tym, dlaczego wykłady, a więc dosyć generalne, prawie dwugodzinne monologi, są ciągle stosowane na studiach, a także o tym, że zarówno interpretatorzy Pisma Świętego, jak i prawnicy w swojej pracy przyjmują wiele użytecznych fikcji. Na przykład tę, że choć zarówno prawo, jak i Pismo Święte napisało w rzeczywistości wielu ludzi, to w interpretacji przyjmuje się, że mają one jednego autora. Dlaczego? Posłuchaj!

"Sąd sądem, ale sprawiedliwość musi być po naszej stronie" mawiała matka Pawlaka, a my ciągle zmagamy się z relacją prawa i sprawiedliwości, co było szczególnie widocznie za rządów Prawa i Sprawiedliwości. O tej trudnej relacji i o tym, dlaczego czasami najwyższe prawo staje się najwyższą niesprawiedliwością, w ósmej pogadance o filozofii prawa.

W siódmej pogadance o prawie i filozofii dyskutujemy, dlaczego prawdziwe, otwarte mówienie w przestrzeni publicznej, mówienie bez cenzury, jest kluczowe dla demokracji. Dyskutujemy także to, dlaczego dyktatorzy boją się spontaniczności: sztuki, muzyki czy humoru, oraz czym się różni Donald Trump od Jarosława Kaczyńskiego, jeśli chodzi o technikę przejmowania kontroli nad sądami.

Szósta pogadanka na temat prawa i filozofii to dyskusja, jak najlepiej rozumieć trudne, kontrowersyjne przypadki w prawie. Jedną z propozycji przedstawia stary, choć nie do końca dobry Martin Heidegger - można taki przypadek traktować jak załamanie praktyki, za którą do tej pory podążaliśmy dość automatycznie. Dlatego trudny przypadek w prawie jest podobny do nagłego zerwania sznurówek - codziennie automatycznie je wiążemy, nawet nie zauważamy tej czynności, a tu nagle klops - sznurówka się urywa. Podobnie jest z automatycznym stosowaniem reguł, które nagle nam do sytuacji nie pasują. Czy regułę "zakaz wylewania krwi na ulicę" zastosować do lekarze, który upuścił krwi choremu? I w przypadku sznurówek, i w przypadku reguły o wylewaniu krwi, konieczne jest zatrzymanie się, dokonanie refleksji, jaki jest sens i cel naszej praktyki i jak jest powiązana z innymi praktykami (brak sznurówek uniemożliwia założenie butów, brak butów uniemożliwia wyjście z domu, niemożność wyjścia z domu uniemożliwia pójście do pracy i zarabianie). Podobnie to, że nie możemy zastosować reguły automatycznie, zmusza nas do refleksji, jaki jest jej cel i jak jest ona powiązana z innymi naszymi praktykami (np. jak zbyt surowe zakazy mogą zniechęcać do udzielania pomocy - kazus kobiet, które umierały z powodu obaw lekarzy o naruszenie zakazu aborcji). Zapraszam do słuchania!

Czy zakaz wjazdu pojazdów do parku obejmuje wózki inwalidzkie? W piątym wykładzie z filozofii prawa bierzemy się za bary z nieostrością języka i zastanawiamy się, jak należy rozstrzygać wątpliwości interpretacyjne w tzw. trudnych przypadkach. Pomocna okazuje się wtedy tradycja wcześniejszych rozstrzygnięć, nie sztywna definicja.

Dlaczego rozbitkowie, którzy ze sobą konkurują, giną, a ci, którzy współpracują, przeżywają? W czwartym wykładzie z filozofii prawa skupiamy się na tym, czy istnieją jakiekolwiek wspólne wartości dla całej ludzkości, które mogłyby stanowić barierę dla złego prawa stanowionego przez ludzi. Czy ludzi żyjący w różnych miejscach globu łączy miłość do dzieci, podziw dla piękna sztuki, czy wszyscy potępiamy bezmyślne zadawanie bólu i pochwalamy współpracę zamiast brutalnego wyścigu szczurów. Jeśli tak, może te wartości mogą stanowić podstawę tego, co zwykliśmy nazywać prawem naturalnym?

Czyje powinno być prawo w świecie, w którym dobro wspólne rozrywamy jak kawałek sukna, chcąc uzyskać jak największy fragment dla siebie? Prawo powinno służyć wartościom. Ale czyim wartościom? Czy w społeczeństwie, w którym każdy ma swoją własną moralność, w którym mieszają się kultury, wierzenia i przekonania, istnieje jakaś jedna moralność, której służy prawo? Trzecia pogadanka o prawie, filozofii i języku z serii 2023-2024.

Druga w nowej serii pogadanka o prawie i filozofii: wykład, w którym rozmawiamy między innymi o pokusie, żeby innym narzucić swoją moralność pod płaszczykiem prawa naturalnego i o populizmie penalnym, czyli przekonaniu, że surowa kara jest najlepszym sposobem zapobiegania przestępstw. Serdeczne dzięki za wsparcie Patronów (https://patronite.pl/profesor.matczak)

Nigdy nie przestajemy się uczyć - to zdanie jest tak samo prawdziwe w przypadku przedszkolaków, jak i profesorów. Dlatego dzięki wsparciu Patronów rozpoczynam kolejne kroki na tej edukacyjnej drodze. Dzisiaj otwieram nowy cykl wykładów o prawie i filozofii, które będą całkowicie bezpłatnie dostępne w wersji audio na Spotify i Apple Podcasts. Już niedługo kolejne działania - buduje się mini studio, które umożliwi mi częstsze przekazywanie nowych materiałów video na You Tubę. Mam nadzieję, że złożą się one na atrakcyjną edukacyjną kampanię antyautorytarną: bo autorytaryzm to nie zjawisko historyczne, ale psychologiczne. Kusi sprawczością ludzi, którzy nie widzą sensu w swoim życiu (a wielu, zwłaszcza młodych, nie widzi), mydli oczy utopijnymi obietnicami, których nigdy nie spełnia. Trzeba temu przeciwdziałać A poniżej lista dobrych ludzi – Patronów – którzy zdecydowali się wesprzeć tę kampanię. Serdecznie Wam dziękuję! Podziękowania także dla tych Patronów, którzy zdecydowali się pozostać anonimowi. Kacper Jakóbczyk Adam Kuza Diana Nomańczuk Kamil Lewandowski olga t Beata Czechowicz Jan Surudo Joanna Golik-Skitał Monika Frąckowiak Mirosław Gajewski Beata Markiewicz Malgosia Bartosik Anna Jarosławska Joanna Walczak Aleksandra Dietrich Wit Tarkowski Alina Domanowska Krzysztof Wójtowicz Michał Ziemski Mateusz Wawrzeńczyk Marcin Szamotulski Wojciech Olszewski Helena Makrenek Maciej Sawczuk Maciej Malewski Marcin Klajny Andrzej Brański Paweł Tomasz Lepionka Dorota Rybak Konrad Baranowski Magdalena Ratajczyk Ula Lalala Janusz Potoczny Aleksander Horyń Kamil Kwieciński Paweł Domagała Maciej Szczepan Juszkiewicz Dorota Sadowy-Sadowska Mateusz Świerczek Karol Pankiewicz Lidia Tomaszewska Bartosz Kośmieja Tomasz Naradowski Adam Hakowski

W ostanim wykładzie z cyklu "Ewolucja czy manipulacja. Zmiany pojęć w dobie prawicowego i lewicowego populizmu podsumowujemy nasze rozważania, prezentując narzędzia, dzięki którym możemy odróżnić uzasadnioną zmianę pojęciową od zmiany manipulacyjnej. Serdecznie dziękuję za słuchanie i oglądanie tego cyklu wykładów!

Czy prawnicy interpretujący konstytucję powinni rozumieć jej słowa tak, jak rozumieli je twórcy konstytucji? Czy może, skoro język się zmienia, powinni tę zmianę uwzględniać w swoim rozumieniu prawa? Czy jeśli konstytucja zabrania "kar okrutnych", to powinno się interpretować "okrucieństwo" według zasad rozumienia panujących w momencie jej uchwalania, czy tak, jak rozumiemy okrucieństwo dzisiaj? Na te pytania i wiele innych odpowiadamy w wykładzie o dynamicznej i statycznej wykładni prawa.

Miałem kiedyś kolegę, który bardzo chciał pocałować dziewczynę. Ta jednak wymagała, aby pocałunek wydarzył się w okolicznościach "romantycznych". Niestety, kolega miał problem z ustaleniem, co znaczy "romantyczność", więc oczekiwał jasnych wskazówek - np. kwiaty, zachód słońca, wspólny spacer. Okazuje się, że nawet spełnienie tych trzech warunków nie gwarantowało jednak "romantyczności" - bo nie da jej się zdefiniować poprzez przedstawienie listy warunków koniecznych i wystarczających. Bo co, jeśli będą kwiaty, zachód słońca i wspólny spacer, ale chłop będzie milczał jak grób albo weźmie ze sobą młodszego brata, którego nie miał z kim zostawić? Wiele pojęć funkcjonuje tak jak romantyczność - w tym praworządność. Nie chodzi w nich o listę kryteriów, ale o pewien stan rzeczy. W romantyczności chodzi o to, żeby było romantycznie. W praworządności o to, żeby nie było arbitralnie. Nie to jest więc ważne, co się na praworządność składa, ale co praworządność zmienia w świecie. I o tym jest dziesiąty wykład z serii "Ewolucja czy manipulacja? Zmiany pojęć w dobie lewicowego i prawicowego populizmu."

W dziewiątym wykładzie z serii "Ewolucja czy manipulacja?" omawiamy przykład potężnej w skutkach zmiany pojęciowej, dotyczącej segregacji rasowej, równości i dyskryminacji. Przykład tej zmiany, sposób jej przeprowadzenia w USA w połowie XX wieku będzie nam służył jako model zmiany opartej na merytorycznej, a nawet empirycznej argumentacji, która dzięki temu nie tylko zakończyła się sukcesem na poziomie języka, ale zmieniła życie milionów ludzi.

Kolejny wykład z serii "Ewolucja czy manipulacja. Zmiany pojęciowe w dobie lewicowego i prawicowego populizmu". Rozważamy w nim podobieństwa pomiędzy memami, narzędziami, pojęciami i rozważaniami w wyrokach sądowych - wszystkie te elementy mają jedną wspólną cechę: kopiujemy je, jeśli są nam przydatne. Kiedy je kopiujemy, żyją i rozprzestrzeniają się. Kiedy nie są - mogą wyginąć jak gatunki. Prowadzi nas to do lepszego zrozumienia, jak zmienia się ewolucyjnie język. Elementy kultury, tak jak cechy biologiczne, podlegają selekcji naturalnej - muszą stawić czoła światu i świat weryfikuje, czy zasługują na przetrwanie.

Czy płeć to kategoria biologiczna czy kulturowa? Czy zmiany pojęć "kobieta" i "mężczyzna" to naturalna ewolucja języka i rzeczywistości, do której się on odnosi, czy też lewicowa manipulacja? W siódmym wykładzie o zmianach pojęciowych w dobie populizmu próbujemy poważnie odpowiedzieć sobie na to pytanie.

W szóstym wykładzie zastanawiamy się, jak ciągły kontakt z obrazem w Internecie zmienia nasz umysł i nasze podejście do języka. Obraz rządzi, słowo umiera, a my stajemy się coraz mniej chętni, żeby krytycznie oceniać propagandowe manipulacje naszym wspólnym językiem.

W piątym wykładzie analizujemy, jak populiści zmieniają język, by zaatakować demokrację. Znakiem rozpoznawczym populisty jest to, że mówi ogólnikami, których nie da się zweryfikować: "wstawanie z kolan", "dochodzenie do prawdy", "lit's make America Great again". Te puste, czy "pływające" znaki mają konkretna robotę do wykonania: mają budzić frustrację. Zawsze można bowiem powiedzieć, że całkiem z tych kolan nie wstaliśmy, do prawdy ciągle się zbliżamy, a Ameryka czy Polska jeszcze nie jest wielka, ale zaraz będzie. A frustracja jest głównym paliwem populistów.

Czwarty wykład z serii, w której uczymy się odróżniać dobrą zmianę w języku od zmiany złej, manipulacyjnej. W tym wykładzie pochylamy się nad zjawiskiem "załamania" praktyki społecznej, które rozumiemy za Martinem Heideggerem jako moment, w którym nagle uświadamiamy sobie, że praktyka, za którą ślepo, automatycznie podążaliśmy, natrafia na jakąś przeszkodę. Wtedy zastanawiamy się nad funkcją naszej praktyki i często zmieniamy jej formę, by zachować funkcję - robimy tak w języku, robimy też tak na urodzinach 99-latka. Nie śpiewamy "100 lat!", tylko zmieniamy formę naszych życzeń, żeby zachować ich funkcję (życzenie długowieczności).

Trzeci wykład z cyklu, w którym staramy się znaleźć kryterium odróżniania uzasadnionych zmian językowych od manipulacji i propagandy.

Kolejny wykład z serii "Ewolucja czy manipulacja? Zmiany pojęciowe w dobie lewicowego i prawicowego populizmu". W wykładzie numer 2 próbujemy zrozumieć, jak działa język i czy może on być obiektywny. W tym celu przechodzimy w przystępny sposób przez historię filozofii i przygotowujemy się do odpowiedzi na kluczowe pytanie tej serii wykładów: jak odróżnić potrzebną i uzasadnioną zmianę językową od zmiany propagandowej i manipulacyjnej.

Na moich kanałach na You Tube, Spotify, Apple i Google Podcast rozpoczyna się nowy cykl wykładów – tym razem o manipulacjach językowych w dobie prawicowego i lewicowego populizmu. Zastanawiam się w tych wykładach, jak odróżnić zmiany językowe, które są uzasadnione, od tych, które są efektem propagandy. Czy nowe sposoby rozumienia praworządności, suwerenności, płci, kobiety i mężczyzny to zmiany, które jako społeczeństwo powinniśmy przyjąć, bo wynikają ze zmian w naszej wiedzy, czy też pojęciowe manipulacje, które pozwalają populistom z prawej i lewej strony realizować swoją ideologiczną agendę? Zapraszam serdecznie do oglądania i odsłuchania oraz do dyskusji.

Po co nam konstytucja? To pytanie w ostatnich siedmiu latach zadawaliśmy sobie tysiące razy. Najwięksi znawcy tematu odpowiadają na to pytanie nad wyraz poważnie - konstytucja i strzegący jej sąd konstytucyjny zostały wymyślone, aby już nigdy więcej nie powtórzyło się Auschwitz. Konstytucjonalizm jest bowiem ideą, która ma zapobiec temu, aby większość zdominowała, wyizolowała, uwięziła i zabiła mniejszość. Sama demokracja nie wystarczy. Demokratycznie rzecz ujmując, w kraju kanibali 51% mogłoby przyznać sobie prawo zjedzenia pozostałych 49%. Dlatego konstytucja i niezależny, prawdziwy sąd konstytucyjny to najbardziej skuteczne narzędzia ochrony mniejszości przed nadużyciami ze strony większości i dlatego trzeba ich bronić. Tym poważnym akcentem kończymy serię tegorocznych wykładów z filozofii prawa, zachęcając wszystkich słuchających do dalszych, samodzielnych filozoficznych poszukiwań.

W samym sercu myślenia prawniczego znajduje się specjalne miejsce dla pojęcia normy prawnej. To pewien wzorzec zachowania, pewien standard wyprowadzany z przepisów, ale z nimi nie tożsamy. Normę prawną prawnicy "wyprowadzają" z przepisów, "odkodowują " ją z ustaw i innych aktów prawnych. Czy to jednak nie jakieś prawnicze hokus-pokus? Czy sędzia nie wyciąga norm prawnych z tekstu ustawy tak, jak magik wyciąga królika z kapelusza? W tym wykładzie omawiamy koncepcje interpretacji prawniczej i po raz kolejny zmagamy się z pytaniem, czy sędziowie nie uzurpują sobie czasami roli prawodawców.

Stare prawnicze powiedzenie brzmi "Summum ius, summa iniuria" - najwyższe prawo może powodować najwyższą niesprawiedliwość. Dlaczego tak jest? W wykładzie 11. rozważamy relację między prawem a sprawiedliwością, analizując teorię sprawiedliwości Johna Rawlsa. Odpowiadamy sobie między innymi na pytanie, czy nierówności społeczne, które kreuje prawo, mogą być sprawiedliwe i pod jakimi warunkami.

W średniowiecznym grobowcu odnaleziono list napisany w wieku XIII. Według jakich reguł językowych należy go interpretować - funkcjonujących wtedy, kiedy został napisany, czy też takich, jakie stosujemy dzisiaj? Odpowiedź wydaje się oczywista - XIII-wieczny list trzeba interpretować według XIII-wiecznych zasad gramatycznych i znaczeniowych. Czy tak samo powinno się interpretować tekst prawny? Czy napisaną w wieku XVIII konstytucję USA powinno się interpretować zgodnie ze znaczeniem, jakie przyjmowano w momencie jej uchwalenia, czy też należy jej tekst rozumieć tak, jak rozumiemy go dzisiaj? Czy interpretując zakaz stosowania kar "okrutnych", powinniśmy uznawać za okrutne to, co za okrutne uważali ludzie dwieście lat temu, czy też przyjmować współczesne rozumienie "okrucieństwa"? Wykład 10. poświęcony jest debacie między zwolennikami tzw. statycznych i dynamicznych koncepcji wykładni prawa. Pierwsi, do których należą amerykańscy oryginaliści, chcą nadawać tekstowi konstytucji jej pierwotne znaczenie. Drudzy, jak na przykład zwolennicy tzw. żyjącego konstytucjonalizmu, chcą znaczenie tekstu konstytucji uwspółcześniać. Spór ten powrócił z całą mocą przy okazji ostatniego, kontrowersyjnego orzeczenia Sądu Najwyższego w sprawie aborcji. Nie jest więc on z pewnością teoretyczny.

Czy prawdziwa rozmowa o trudnych sprawach ma jeszcze moc rozwiązywania konfliktów? W rodzinie, w klasie, w państwie? Czy nasze rodziny i nasze państwo mogą być jeszcze oparte na idei dialogu, który zakłada demokracja, czy też muszą stoczyć się w autorytarny monolog kogoś, kto wie lepiej i narzuca swoje myślenie innym? Kolejny odcinek podkastu i kolejny temat - idealna sytuacja mowy Habermasa jako wzór dla rodziny, społeczeństwa, państwa i prawa.

Czy język prawny można interpretować, jak się chce? Czy też istnieją ścisłe standardy, jak należy to robić? Niektórzy miłośnicy “Forresta Gumpa” uważają na przykład, że konstytucja jest jak pudełko czekoladek - nigdy nie wiadomo, na co trafią sędziowie ją interpretujący. W ósmym wykładzie odpowiadamy na wyzwanie postmodernizmu, który zarzuca prawnikom, że robią z tekstem prawnym, co im się żywnie podoba, stosując zasadę “wszystko przejdzie”. W ten sposób nie wypełniają woli prawodawcy, ale przemycają do wyroków swoje własne preferencje. Czy tak jest rzeczywiście?

Wnuk otruł dziadka i został skazany za to morderstwo. Jednak pozostał spadkobiercą, wskazanym w ważnym testamencie, a nie ma jeszcze przepisów o tzw. niegodności dziedziczenia z powodu popełnienia przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Czy powinien dziedziczyć? Słynna sprawa Elmera stanowi punkt wyjścia do kolejnego wykładu, w którym pytamy: czy moralność powinna mieć wpływ na to, jak stosujemy prawo? Naszym przewodnikiem jest Ronald Dworkin, filozof ducha prawa, który jasno mówi, że nie wolno w stosowaniu prawa ograniczać się tylko do jego litery. Ale czy nie rodzi to ryzyka, że sędziowie zaczną narzucać nam swoją moralność? Że sędzia o konserwatywnych poglądach będzie prawo stosował konserwatywnie, a sędzia o poglądach liberalnych ten sam tekst prawa będzie rozumiał liberalnie? Czy wtedy nadal rządzić będzie nami prawo, czy też czyjeś widzimisię? O tym wszystkim w kolejnym wykładzie z serii “Imperium tekstu kontratakuje”.

Wyobraźcie sobie, że w 2024 ortodoksyjnie katolicka partia wygrywa w Polsce wybory i uchwala nową konstytucję, która jest po prostu słowo w słowo tekstem Dziesięciu Przykazań. Jak interpretowalibyśmy taką konstytucję? Zgodnie z intencją uchwalających, czy zgodnie z wielowiekową tradycją rozumienia tego tekstu? Czy gdyby jeden z głosujących uważał, że "Nie cudzołóż!" to zakaz zdradzania w CUDZYM łóżku, a więc nie obejmuje on zakazu zdrady we własnym, czy interpretator powinien przyjąć takie rozumienie tekstu zgodnie z intencją prawodawcy? Czym ona jest i dlaczego odgrywa tak ważną rolę w interpretacji prawniczej? Czy jest jedna, czy jest ich więcej (trzy), jak argumentuję w kolejnym wykładzie? Czy prawnik powinien brać pod uwagę to, co miał na myśli autor tekstu prawnego, czy raczej powinien nadawać tekstowi znaczenie wyznaczane przez konwencję językową i tradycję języka? O tym wszystkim dyskutujemy w najnowszym wykładzie z serii "Imperium tekstu kontratakuje".

Czy prawnicy korzystają z niejasności prawa, by realizować swoją wizję świata? Czy grozi nam dyktatura sędziów? W piątym wykładzie dyskutujemy problem władzy sędziowskiej - a więc tego, czy niejasność prawa powoduje, że sędziowie mogą realizować swoje własne preferencje, kiedy prawo stosują.

Wykład czwarty poświęcony jest ważnemu zagadnieniu: kto jest panem znaczenia tekstu prawnego? Prawodawca czy społeczeństwo? Innymi słowy, czy znaczenie tekstu prawnego powinno być ustalane na moment uchwalenia aktu prawnego czy na moment jego interpretacji? Czy w razie watpliwości co do znaczenia powinno się je rozstrzygać przez odwołanie do intencji prawodawcy czy raczej do konwencji językowych, wypracowanych przez społeczeństwo. Efekty przyjęcia jednego oczy drugiego podejścia mogą być całkiem inne, co przekłada się na inną sytuację obywateli, którzy prawu podlegają.

Trzeci wykład z tegorocznej serii - o tym, jak populiści chcą reformować prawo i dlaczego to się nie udaje na przykładzie historii Króla Rexa i koncepcji wewnętrznej moralności prawa Lona Fullera.

Drugi wykład z serii "Imperium tekstu kontraatakuje" - o tym, dlaczego "lex" musi być "dura" i w jaki sposób twardość prawa jest potrzebna, by mogło ono pełnić swoją funkcję, choć nieraz kłóci się to ze zdrowym rozsądkiem. W tym odcinku znajdziecie rozważania nad tym, czym jest "funkcja właściwa" i "wartość przeżycia", a także w jaki sposób te pojęcia zaczerpnięte z teorii ewolucji pozwalają nam zrozumieć takie zagadnienia, jak nadużycie prawa oraz relację prawa i moralności.

W roku 2022 rozpocząłem nową serię wykładów z filozofii prawa. Są one oparte na mojej ostatniej książce "Imperium tekstu. Prawo jako postulowanie i urzeczywistnianie świata możliwego" i przedstawiają wizję prawa w ujęciu teorii ewolucji, zastosowanej do wytworów kultury. Wykłady te są przeznaczone dla wszystkich zainteresowanych prawem, filozofią i językiem. Wykład pierwszy zawiera wprowadzenie do omawianych zagadnień.

Specjaliści różnych dziedzin - lekarze, prawnicy, mechanicy - mają problem z prostym mówieniem o tym, na czym się znają. Ten materiał przedstawia kilka rad, jak mówić prosto, mimo że myśli się w sposób złożony. Najważniejsza z nich brzmi: skomplikowany język może poniżać, więc go nie używaj, jeśli chcesz, by ludzie ci ufali. A poza tym jeśli ktoś naprawdę zna się na czymś, potrafi to coś wyjaśnić dwulatkowi.

Jak powszechnie wiadomo, rozum jest współcześnie w odwrocie. W nowym odcinku zastanawiam się, czy jednym z powodów takiego stanu rzeczy jest to, że częścien promujemy publicznie, zwłaszcza wśród dzieci) bohaterskie postawy walki (strażak, żołnierz), a nie bohaterskie postawy myślenia. Aby to zmienić, omawiam dwie książki, które pokazują życie uczonych-bohaterów. Ci ludzie zmienili świat rozumem, nie siłą mięśni, i mogą być wzorem do naśladowania. Książki omawiane w tym odcinku: Thea Cooper, Arthur Ainsberg, Breakthrough: Elizabeth Hughes, the Discovery of Insulin, and the Making of a Medical Miracle Mukherjee Siddhartha, Cesarz wszech chorób. Biografia raka

Już jest! Nowa seria filmów na moim kanale na You Tube, dostępne także jako podkast! Nowe wnętrze, nowy mikrofon i nowe książki ważne dla demokracji. Dzisiaj opowiadam o trzech książkach José Saramago, które pozwalają nam zrozumieć polską rzeczywistość lepiej niż niejeden traktat naukowy. Zastanawiam się także nad celem interpretacji - czy chodzi o to, żeby zrozumieć autora, czy raczej, żeby zrozumieć siebie.

Ostatni wykład w cyklu 2021/2022, poświęcony temu, jak bronić się przed populizmem. On atakuje demokrację emocjami, czy ona powinna się bronić wyłącznie rozumem? Pewnie nie, ale jak przestawić się w działaniu z LOGOSU na PATHOS, skoro całe prawo i praworządność oparte są na tym pierwszym. UWAGA TECHNICZNA: jakość nagrania nie jest optymalna, ponieważ nie zadziałał główny mikrofon, stąd wykorzystano nagranie zapasowe z innego urzadzenia. Przepraszam za ten dyskomfort.

W kolejnym wykładzie z teorii i filozofii prawa zastanawiamy się, jak wspólnie żyć w społeczeństwie ludzi, z których każdy jest inny. Odpowiedzi szukamy w filozofii Habermasa i jego idealnej sytuacji mowy. Nasza dyskusja prowadzi do wniosku, że tylko rozmowa, dyskusja i deliberacja może nas uratować. Polaryzacja, zamknięcie się w swojej bańce, coraz większa nienawiść jednej grupy społecznej wobec innej to proste recepty na społeczeństwo, w którym wszyscy walczą ze wszystkimi, a w końcu przychodzi autorytarny przywódca i zaprowadza autorytarny porządek. Dlatego demokracja to mądra rozmowa - na wielu poziomach.

W kolejnym wykładzie dyskutujemy to, czy prawo jest komunikacją pomiędzy prawodawcą a obywatelami, a jeśli tak, jaka jest natura tej komunikacji. Pytanie, czy prawo jest jak symfonia, jest nawiązaniem do metafory Ferdinanda de Saussure’a, który napisał kiedyś, że język, podobnie jak symfonia, może być rozumiany na dwa sposoby: jako partytura, a więc zbiór znaków, abstrakcyjna struktura albo jako wykonanie symfonii, a więc konkretne zdarzenie w miejscu i czasie. Wykład ukazuje kluczowe różnice między rozumieniem prawa w sposób abstrakcyjny, formalistyczny, i rozumieniem prawa jako zbioru konkretnych zachowań w konkretnej rzeczywistości.

Kolejny wykład z filozofii prawa, w którym dyskutujemy, jak ważenie zasad w ujęciu Dworkina pozwala nam zrozumieć, że popularne ostatnio hasło "segregacja sanitarna" jest propagandą.

Kolejny wykład z Teorii i filozofii prawa (seria 2021-2022) - próbujemy w nim uchwycić to, czym jest duch prawa, korzystając z pomocy Ronalda Dworkina.

Kolejny wykład z teorii i filozofii prawa w edycji 2021/22 - tym razem o porównaniu dwóch wizji prawa: monologu szeryfa i dialogu partnerów.

Kolejny wykład z filozofii prawa, w którym rozważamy ważną teoretycznie i praktycznie kwestię - co jest najmniejszym elementem systemu prawa i jak się to ma do decyzji Trybunału Konstytucyjnego w sprawie aborcji i prawa Unii Europejskiej.

Kolejny wykład z filozofii prawa - co leży u jego podstaw? Niezależna od człowieka natura czy stworzona przez człowieka kultura?

Nowa seria wykładów, które wygłaszam na Uniwersytecie Warszawskim w roku 2021/2022. Jest to seria wykładów odmienna od wygłaszanych w roku ubiegłym - ci z Państwa, którzy zapoznali się z poprzednią serią z pewnością nie będą się nudzić. Zapraszam!

Rozmowa o książkach, prowadzona przez Paulinę Wilk w księgarni "Big Book Cafe" 8 września 2021 roku. Dziękuję Big Book Cafe za zgodę na udostępnienie zapisu audio rozmowy jako podkastu.

W tym odcinku omawiam książkę D. S. Wilsona "Katedra Darwina. Ewolucja, religia i natura społeczeństwa". Jej autor stawia niepopularną tezę, że religia jest jedną z najważniejszych adaptacji kulturowych, które historycznie zwiększały szanse ludzi na przeżycie, dzięki temu, że promowała spójność społeczeństwa, obniżała poziom agresji i zachęcała o altruizmu i przebaczenia. Ci z nas, którzy kojarzą religię głównie z krucjatami i przestępstwami pedofilskimi oczywiście nie podzielą tej tezy. Warto jednak wysłuchać argumentów poważnego badacza, który jest swego rodzaju ani-Dawkinsem, a więc przeciwieństwem sławnego ewolucjonisty-ateisty. Zwłaszcza, że żyjemy w świecie, w którym Bóg umarł. Co więc może zastąpić moralne rusztowanie, jakim zawsze była religia, byśmy jako społeczeństwo nie rozpadli się na kawałki i nie pozabijali się nawzajem?

Odcinek poświęcony nowej książce autora podkastu, zatytułowanej "Jak wychować rapera. Bezradnik"

Odcinek wyjazdowy, nagrany w Toledo - o książce Marii Rosy Menocal "Ozdoba świata. Jak muzułmanie, żydzi i chrześcijanie tworzyli kulturę tolerancji w średniowiecznej Hiszpanii" oraz o trzech opowiadaniach Borgesa z tomu "Ogród o rozwidlających się ścieżkach": "Pierre Menard, autor Don Kichota", "Tlón, Uqbar, Orbis Tertius" oraz "Biblioteka Babel".

Dlaczego synowie i córki muszą przestać być marionetkami i - jak Pinokio - zerwać sznurki, za które pociąga ktoś inny? Specjalny odcinek na Dzień Ojca, poświęcony nieśmiertelnej książce Carlo Collodiego „Przygody Pinokia” w interpretacji Jordana B. Petersona.

W tym odcinku omawiam książkę Jacka Dukaja "Po piśmie", w której wykazuje on, że ludzie współcześni chętniej myślą konkretem niż systemem, a to daje pożywkę populistom. Omawiam także ostatni tekst Jacka Dukaja, w którym postuluje on wprowadzenie cenzury, by uratować demokrację. Nie zgadzam się fundamentalnie z tą tezą.

Czy szkoła jest jak więzienie? W książce "Nadzorować i karać. Narodziny więzienia" Michel Foucault odpowiada na to pytanie twierdząco i pokazuje, że współczesne państwo jest jak Wielki Brat: przez najrozmaitsze narzędzia - więzienia, szpitale, szkoły i uniwersytety - chce zapanować nad naszymi duszami. Współczesna władza jest obecna wszędzie i zawsze, a przede wszystkim w naszych głowach. Przez dyscyplinę, kategoryzację i szufladkowanie zmienia nas z niezależnych ludzi w trybiki wielkiej odhumanizowanej maszyny.

W tym odcinku opowiadam o książkach Jordana Petersona "Maps of Meaning" oraz "12 Rules for Life. An Antidote to Chaos" i wyjaśniam, dlaczego - mimo kontrowersji, jakie go otaczają w debacie publicznej - jestem wielkim fanem tych książek i ich autora, nazywanego "guru nowej prawicy".

Maminsynek będzie złym obywatelem. Lukianoff i Haidt o rozpieszczaniu dzieci i o tym, dlaczego to szkodzi ostatecznie demokracji.

Czy wolność może być przekleństwem? Erich Fromm w książce "Ucieczka od wolności" twierdzi, że tak, i wyjaśnia, jak społeczeństwo może popaść w społeczny sado-masochizm, poddając się autorytarnej ideologii i przywódcom, którzy ją głoszą.

Ta część podcastu poświęcona jest esejowi Alberta Camusa pt. "Człowiek zbuntowany". Wykorzystuje także książkę Stanleya Milgrama "Posłuszeństwo wobec autorytetu".

Czasu coraz mniej, a nieprzeczytanych książek coraz więcej... Po zakończeniu serii piętnastu wykładów z filozofii prawa postanowiłem nagrać serię filmów o książkach, które pomogły mi zrozumieć państwo, prawo i społeczeństwo. Dzisiaj pierwszy odcinek: pt. „Pogarda zabija demokrację. Karen Stenner o autorytaryzmie”. Za tydzień kolejna książka - opowiadanie o książkach nie zastąpi czytania, ale może do niego zachęci. Zapraszam do oglądania na You Tube i sluchania na Spotify, Google Podcast i Apple Podcast.

O czym prawnicy powinni pamiętać, by ludzie ich nie znienawidzili? Ostatni wykład z tej serii.

Czy istnieje jedna prawidłowa interpretacja? O subiektywizmie i obiektywizmie w prawie

Czy Premier mógł polecić Poczcie Polskiej zorganizowanie wyborów? O uprawnieniach, kompetencjach i obowiązkach w prawie.

Czy nierówności społeczne mogą być sprawiedliwe? W swojej "Teorii sprawiedliwości" John Rawls twierdzi, że tak, choć pod pewnymi warunkami. W tym wykładzie próbujemy zrozumieć, jakie to warunki i dlaczego sprawiedliwość to nie absolutna równość.

Wykład jedenasty: Czy prawo jest narzędziem opresji w rękach złych ludzi? Postmodernizm w filozofii prawa

Dlaczego lepiej jest rozmawiać niż walczyć? W tym wykładzie zastanawiamy się, czy dyskusja i deliberacja w społeczeństwie jest szansą na znalezienie drogi wyjścia z konfliktu oraz ustalenia, jakie wartości w naszym życiu społecznym są wspólne i mogą stanowić podstawę naszego pokojowego funkcjonowania.

W ostatnim czasie dochodzi do zbiorowych protestów przeciwko zakazom nakładanym np. na przedsiębiorców w związku z pandemią. Prawo nakazuje zamykać restauracje, a one się otwierają. Mamy także do czynienia z masowymi protestami przeciwko decyzjom prawnym, takim na przykład, jak decyzja Trybunału Konstytucyjnego w sprawie aborcji. Czy prawo potrzebuje akceptacji, aby obowiązywało? Zapraszam na kolejny wykład. Montaż: Krzysztof Wierzbicki Materiał przygotowany we współpracy z Fundacją Wspierania Wsi.

Wykład ósmy: Czego prawnicy mogą nauczyć się od bobrów? Filozofia języka Ruth Millikan a prawo

Wykład siódmy: Czy Tony Soprano i Dr House pomagają w rozumieniu, jak działa prawo?

Wykład szósty: Czy sędzia powinien rozstrzygać sprawy zgodnie z literą czy z duchem prawa?

Wykład piąty: Czy możliwe jest prawo po Auschwitz? Filozofia HLA Harta (część II)

Czwarty wykład z filozofii prawa: Czy możliwe jest prawo po Auschwitz? Filozofia HLA Harta (część I)

Wykład trzeci: Czy prawo jest rozkazem bandyty?

Wykład drugi: Czy i kiedy prawo może zostać uznane za nieważne?

Wykład pierwszy: Bóg i natura czy człowiek i tekst - jakie jest źródło prawa?

Wykłady z filozofii prawa - wprowadzenie