Na het overlijden van zijn vrouw Roos is Ernst Daniël Smid jarenlang boos geweest op God. De zanger en presentator hield God verantwoordelijk voor de gruwelijke lijdensweg die zijn vrouw moest ondergaan. De laatste jaren kreeg Smid zelf ook te maken met ziekte. Hij lijdt aan de ziekte van Parkinson en ook dat ervaart hij als een straf van God. Tegelijkertijd is hij dankbaar voor de mooie dingen in zijn leven. Hij hoopt dat hij in zijn laatste levensfase het geloof terugvindt en dat zijn fouten hem worden vergeven.

In de eerste aflevering van een nieuw seizoen van ‘Adieu God?’ gaat Tijs van den Brink in gesprek met prinses Irene over haar religieuze keuzes en ervaringen. Als kind was Irene al graag in de natuur en voelde ze zich beschermd door iets groters. Ze werd protestants opgevoed, maar die kerk voelde voor haar te zwaar. Daarom besloot ze katholiek te worden, een besluit dat in Nederland veel teweeg bracht. Toen haar huwelijk strandde en ze niet meer ter communie mocht, voelde ze zich ook in de katholieke kerk niet meer thuis. Sinds een overweldigende ervaring in de bergen voelt ze zich steeds meer deel van de natuur. En ziet ze het als haar grote opdracht om mens en natuur dichter bij elkaar te brengen.

De laatste jaren heeft misdaadverslaggever John van den Heuvel het geloof hervonden. Zijn moeder gaf hem een katholieke opvoeding, maar vanaf zijn puberteit had hij niet meer zoveel met de kerk. Tegenslagen in het leven zorgden ervoor dat hij weer ging bidden en dat hij ook weer een kerkganger werd. Nu hij al jaren zwaar beveiligd moet worden, heeft hij het idee dat God hem beschermt. Een van de mooiste aspecten van het katholieke geloof vindt hij biechten. Het lucht hem op om bij een priester zijn fouten te erkennen en vergeving te vragen.

In deze aflevering gaat Tijs van den Brink in gesprek met zijn voormalige EO-collega Renze Klamer, die inmiddels bij RTL4 zijn eigen talkshow heeft. Sinds Renze niet meer naar de kerk gaat heeft hij een grote allergie voor kerkgangers die tegen hem zeggen dat ze voor hem zullen bidden. Daarin hoort hij dat iemand de waarheid in pacht denkt te hebben. Zelf heeft hij ook een periode gedacht te weten hoe de wereld in elkaar zit. Hij ziet dat nu als een nare versie van zichzelf. Het verhaal van het christendom vond hij lange tijd aantrekkelijk, maar inmiddels voelt hij zich buiten de kerk gelukkiger.

Een klap, die acteur Huub Stapel op zijn twaalfde als misdienaar kreeg van de pastoor, maakte abrupt een einde aan zijn betrokkenheid bij de katholieke kerk. Sindsdien weet hij heel zeker dat God niet bestaat. Een groot contrast met zijn moeder, voor wie geloof de basis was van haar bestaan. Toch zei ze op haar sterfbed dat ze een rotleven had gehad, vooral vanwege permanente geldzorgen. Huub adoreert haar en vindt dat de katholieke kerk haar heilig zou moeten verklaren. Haar enige slechte eigenschap vindt hij dat ze bescheiden was.

Van zijn vader kreeg zanger Henk Westbroek een grondige afkeer van religie mee. Kerkelijke functionarissen waren allemaal profiteurs, zo leerde hij. Net als zijn vader heeft Henk een hekel aan geïnstitutionaliseerde religie, maar tegelijkertijd is het Leger des Heils zijn favoriete goede doel en is hij een groot bewonderaar van religieuze kunst. Van nature is hij geneigd tot somberheid. En met het ouder worden groeit het gevoel van eenzaamheid, doordat veel mensen om hem heen zijn overleden. Steun zocht hij nooit bij hogere machten, maar bij drank, drugs en in de liefde.

Zonder mensen zou God nooit bestaan en daarom heeft Hij ze geschapen. Met die paradoxale zin vat cabaretier Jan Beuving samen hoe hij tegenwoordig over God denkt. Anders dan de meeste cabaretiers voelde Beuving nooit de behoefte om afscheid te nemen van de kerk en het geloof. Want voor zijn gevoel zou hij dan afscheid nemen van zichzelf. Het is nu eenmaal onderdeel van wie hij is. In de loop der jaren is zijn geloof wel heel anders geworden. Als iemand zegt dat hij de waarheid in pacht heeft, haakt hij af.

Voor voormalig Opzij-hoofdredacteur Cisca Dresselhuys is het geloof van haar jeugd sterk verbonden met haar vader. Hij was dominee en overleed toen Cisca nog maar 11 was. De gebeurtenis drukte een zwaar stempel op haar leven. Cisca heeft nooit radicaal gebroken met het geloof; het is gewoon langzaam weggeëbd. Toch ziet ze bij zichzelf nog veel overblijfselen van haar gereformeerde opvoeding. Toen haar moeder op haar sterfbed opeens begon te twijfelen aan het bestaan van de hemel, probeerde Cisca haar gerust te stellen. Haar moeder mocht erop vertrouwen dat het goed zou komen. Maar voor zichzelf vindt ze de dood een angstig vooruitzicht.

Als kind hoopte acteur Rick Paul van Mulligen lange tijd dat God zich aan hem zou openbaren. In het Groningse Uithuizen voelde hij zich een buitenbeentje. Hij werd gepest en voelde zich vaak eenzaam. Op die momenten zocht hij steun bij God, maar een antwoord bleef uit. In zijn puberteit zocht hij de confrontatie met zijn ouders en stopte hij met naar de kerk gaan. Maar helemaal van God los is hij nooit gekomen. Zijn kinderen doopte hij zelf stiekem in het zwembad en nu zijn moeder alzheimer heeft is hij jaloers over de steun die zijn ouders vinden bij hun geloof.

De katholiek opgevoede BBB-politica Caroline van der Plas noemt de kerk ‘een verschrikkelijk instituut’. Ze neemt de katholieke kerk veel kwalijk, maar vooral vindt ze dat ze angstig is gemaakt in haar jonge jaren. Als ze iets verkeerd deed, was ze bang dat ze niet in de hemel zou komen. Tot verdriet van haar ouders trouwde ze daarom niet in de kerk en liet ze haar kinderen niet dopen. Maar haar kerklidmaatschap opzeggen gaat net een stap te ver. Dat zou voor haar zelfs voelen als verraad. Het idee dat er een God bestaat is nooit weggegaan. Op moeilijke momenten, bijvoorbeeld als ze een vliegtuig instapt, bidt ze nog steeds. Dat geeft haar een goed en veilig gevoel.

Als kind moest schrijver en columnist Marcel van Roosmalen iedere zondag naar de Katholieke kerk in Velp. Hij herinnert zich lange, saaie zondagochtenden. Terwijl bij Marcel de belangstelling voor het geloof snel afnam, klampte zijn vader zich er juist steeds steviger aan vast en deed hij vergeefse pogingen om zijn kinderen ervoor te enthousiasmeren. Aan het eind van zijn vaders leven vergezelde Marcel hem op een bedevaart. Marcel hoopte nog op een goed gesprek, maar dat kwam er niet van. Een Mariabeeld van Marcels recent overleden moeder staat nu bij hem thuis op de schouw. Het beeld overleefde tijdens de oorlog op miraculeuze wijze een brand. Nu hoopt Marcel dat zijn kinderen hem nooit zo gaan haten dat ze ballen naar het beeld gaan gooien.

Esther Ouwehand, politiek leider van de Partij voor de Dieren, groeide op in het christelijke Katwijk. Tijdens catechisatie sprak ze liever over de bio-industrie dan over geloof, maar dat werd niet op prijs gesteld. Aanwijzingen voor het bestaan van God heeft ze nooit gehad, maar toch noemt ze zich geen atheïst. Ze houdt graag alle opties open. Toen ze in 2015 in een zware burn-out belandde, vond ze steun bij lieve vrienden en in de natuur. In diezelfde periode begon ze met mediteren, omdat ze het best ingewikkeld vindt om mens te zijn. Aanvankelijk voelde ze meditatie te zweverig voor haar, inmiddels merkt ze dat het haar goed doet.

Schrijver en presentator Cornald Maas bad vroeger zijn knieën stuk. Het bidden had voor hem iets obsessiefs, maar tegen de tijd dat hij ging studeren was hij tot de conclusie gekomen dat God niet bestaat.  Van zichzelf uitschrijven als lid van de katholieke kerk is het nooit gekomen. Cornald zou die stap zelfs kinderachtig vinden. Hij hecht simpelweg te veel aan tradities en rituelen.  Al zijn hele leven lang heeft Cornald een grote fascinatie voor de dood. Hij leidde de uitvaarten van diverse familieleden en andere dierbaren. Het is voor hem bij uitstek een gelegenheid om te benoemen wat er echt toe doet.

Politiek journalist Frits Wester wilde lang niet publiekelijk praten over zijn geloof. Vooral niet in de tijd dat zijn moeder nog leefde. Hij was bang dat hij haar zou kwetsen door op televisie te vertellen dat hij niet meer zo gelooft als vroeger.  Groot was dan ook zijn verbazing, toen zijn moeder op haar sterfbed vertelde dat ze ook twijfels had over haar geloof. Achteraf vindt Frits het jammer dat hij daar niet eerder met zijn moeder over heeft gesproken. Ongelovig noemt hij zichzelf niet. Toen zijn huwelijk strandde en zijn alcoholverslaving publiekelijk werd, vond hij houvast in de stellige hoop dat er betere tijden zouden komen.  

Als tiener deed schrijver en programmamaker Hugo Borst een ultieme poging om God te vinden. Geïnspireerd door een charismatische godsdienstleraar ging hij voor God op de knieën, in de hoop dat er iets zou gebeuren. Maar het bleef stil. Vanaf dat moment zoekt Hugo zijn weg door het leven zonder God. Hij neigt ernaar om te geloven dat alles berust op toeval en dat het leven zinloos is.   Toch is er iets waarbij hij graag de hulp van God zou inroepen. Hij wil graag verlost worden van zijn haatdragendheid. Want rancune ziet hij als zijn grote valkuil en tot zijn eigen afschuw zijn er meerdere mensen die hij haat.

Programmamaker Sinan Can gelooft niet in toeval. Daarvoor is zijn eigen bestaan te wonderlijk: zijn ouders mochten in Turkije niet met elkaar trouwen, maar kwamen elkaar jaren later weer tegen op de markt in Nijmegen.  Voor Sinan is die samenloop te bijzonder om toevallig te zijn. Toch beschouwt hij zichzelf eerder als spiritueel dan als religieus. Een klassiek godsbeeld heeft hij al helemaal niet.  In zijn leven kende Sinan momenten van diep verdriet en voor zijn programma’s wordt hij vaak geconfronteerd met menselijk leed. Op die moeilijke momenten grijpt hij terug naar wijsheid uit het soefisme en de teksten van de dichter Rumi. Ze helpen hem bovendien om zijn ego klein te houden.

Acteur Waldemar Torenstra groeide op in een hippie-gezin, maar zijn jeugd kreeg een verrassende wending, toen zijn vader besloot priester te worden in de Christengemeenschap. Opeens was Waldemar de zoon van een priester en onderdeel van een religieuze gemeenschap.  Met zijn vader deelt Waldemar de nieuwsgierigheid naar het religieuze. De afgelopen jaren deed hij inspiratie op bij inheemse religies, die hem ervaringen opleverden die zijn leven hebben veranderd. Sindsdien voelt hij zich gelukkiger en is hij ervan overtuigd dat er naast de fysieke wereld ook een spirituele realiteit is.

Drie en een half jaar geleden verliet Israel van Dorsten de boerderij van zijn vader in Ruinerwold. Zijn jeugd werd gedomineerd door zijn vader, die ervan overtuigd was dat hij de messias was. In Israels hoofd was God in die periode permanent aanwezig.  Sinds zijn vertrek uit de boerderij heeft Israel zijn eigen weg moeten vinden. God is uit zijn hoofd verdwenen, maar Israel houdt de mogelijkheid open dat er een God bestaat. De confrontatie met zijn vader wil en kan Israel voorlopig niet aangaan. Een oprechte schuldbekentenis van zijn vader zou heilzaam zijn, maar Israel verwacht niet dat het ooit zover zal komen.

Presentator Frits Barend heeft geen talent voor religie. Toch is hij regelmatig in de synagoge te vinden en stuurde hij zijn dochters naar joodse les. Want hoewel hij niet in groepen denkt, voelt Barend zich joods van zijn kruin tot zijn tenen. Dat gevoel is in de loop der jaren sterker geworden. Frits Barend heeft zijn leven te danken aan Jelle en Jeltje, een christelijk echtpaar dat zijn joodse ouders in de Tweede Wereldoorlog liet onderduiken. Om de donderpreek die werd afgestoken op de uitvaart van Jelle kan hij nog altijd boos worden. De dominee noemde Jelle een zondaar. Barend gelooft niet in een leven na de dood, maar als er een hiernamaals zou zijn, ging hij Jelle als eerste opzoeken.  

Auteur en columnist Leon de Winter begon met schrijven, toen zijn vader overleed. Omdat hij zich geen raad wist met dit grote verlies, zocht hij zijn toevlucht in het verzinnen van verhalen. Hij was toen elf jaar. De Winter groeide op in een joods gezin. Zijn vader was een trouw bezoeker van de synagoge, moeder was vanwege de Holocaust in een hevig gevecht met God verwikkeld. Zij praatte veel over de talrijke familieleden die in Sobibor vermoord zijn. Zelf heeft De Winter nooit in God geloofd. Voor hem draait het jodendom vooral om het hoeden van oude tradities en teksten. Hij is diep geroerd door het verhaal van Mozes, die op de berg de rug van God mag zien. Het opperwezen is vooral te vinden in literatuur.

Voor radiopresentator Jellie Brouwer is praten over geloof net zo intiem als praten over seks. Omdat het onderwerp terugvoert naar de dingen die er echt toe doen. Toen ze drie was, stierf haar vader aan kanker. Zusje Gea volgde een paar jaar later. Jellie Brouwer kijkt met warme gevoelens terug op de moeilijke periode die volgde. Haar moeder geloofde heilig dat Gea en papa samen in de hemel waren. Dat was een troostrijke gedachte. Toen Jellie ging studeren, hield ze de kerk voor gezien. Maar ongelovig wil ze zichzelf niet noemen.  Toen ze een aantal jaar geleden zelf kanker bleek te hebben, dacht ze als eerste aan haar moeder. Na alles wat die al had moeten doorstaan, wilde ze haar niet verdrietig maken door óók dood te gaan.

Toen schrijver en cabaretier Thomas van Luyn het ouderlijk huis verliet, verloor hij zich in zweverige theorieën over wichelroeden, sterrenbeelden en genezende stenen. Hij geloofde in álles. De wereld was chaos en dus zocht hij naar houvast.  Van Luyn groeide op in een links-christelijk gezin. Naar de kerk wilde hij niet, maar toen zijn moeder ernstig ziek werd, begon hij te bidden. Het hielp niet. Thomas’ moeder ging steeds verder achteruit en overleed. Tegenwoordig heeft Van Luyn geen God of andere buitenaardse krachten nodig om zich staande te houden. Het bestaan is een mysterie en dat laat hij zo. Maar als hij het moeilijk heeft, bidt hij nog wel eens. Om zijn probleem uit handen te geven.

Als zoon van een dominee kreeg minister Hugo de Jonge van kinds af aan stevige preken te verstouwen. Toch heeft hij nooit overwogen om het geloof van zijn vader af te zweren. Ook niet in de periode dat de CDA-politicus een blowende en spijbelende puber was. Voor De Jonge is God geen poppenspeler die achter de schermen aan de touwtjes van de mensheid trekt. Zijn geloof inspireert hem juist om verschil te maken in het leven van anderen. Hij ziet het als een opdracht om het lot ten goede te helpen keren. Bij iedere nieuwe stap in zijn leven voelt De Jonge dat hij het op eigen kracht niet redt. Hij twijfelt dan aan zijn kunnen en is zich bewust van zijn eigen nietigheid.

Chazia Mourali noemde zich jarenlang esthetisch en psychologisch katholiek. Maar zich aansluiten bij de kerk: die stap voelde lange tijd te groot, vertelt ze aan Tijs van den Brink in de eerste aflevering van een nieuwe serie van ‘Adieu God?’. Daar kwam verandering in, toen haar moeder overleed. Tijdens het ziekteproces waren de grenzen van de ratio en de maakbaarheid pijnlijk duidelijk geworden. De medische wereld had op het gebied van zingeving niets te bieden. De katholieke kerk wel. Een dag vóór haar moeders begrafenis liet Chazia zich daarom dopen. Sindsdien maakt ze deel uit van een gemeenschap waar ze eigenlijk al sinds haar kindertijd naar verlangt. Daar geeft ze wel haar eigen invulling aan.

Misdaadverslaggever Kees van der Spek heeft een opmerkelijke bijnaam: Kezus van Nazareth. Die kreeg hij omdat hij in het ziekenhuis van Nazareth, Israël werd geboren. Zijn ouders werkten in een christelijke kibboets. In zijn jeugd woonde Kees op verschillende continenten en kreeg een gereformeerde opvoeding. Twee keer per zondag zat hij in de kerk. In Suriname maakte hij er exorcisten mee, waar hij als jongen een trauma aan overhield. Nu noemt hij zichzelf een ‘heilige twijfelaar’ en discussieert hij met zijn kinderen over het bestaan van God. Hij gelooft niet dat de dood het einde is en hoopt zijn moeder en Peter R. de Vries, met wie hij jarenlang intensief samenwerkte, terug te zien.

Priester en kunsthistoricus Antoine Bodar (77) kijkt samen met Tijs van den Brink terug op zijn leven en roeping. Als klein jongetje wist hij al dat hij priester wilde worden en was hij verreweg de vroomste van het gezin.  Toch zou het nog tot zijn 47e duren, voordat de priesterwijding een feit werd. In de tussenliggende jaren leefde Bodar enige tijd ‘alsof God niet bestaat’. Het leidde tot een diepe depressie en zelfmoordpoging.  In zijn leven wist hij zich gehaat en bemind, vertelt hij. Hij voelt zich nog steeds regelmatig eenzaam, maar ook gezegend omdat hij God heeft gevonden. Nu is hij naar eigen zeggen ‘nagenoeg klaar om te vertrekken’.

Televisiemaker Catherine Keyl vindt het erg ongemakkelijk om over haar geloof te praten: ze doet nog liever een striptease. Toch gaat ze met Tijs van den Brink juist over dit onderwerp in gesprek.  In haar jeugd ging ze naar de zondagsschool en genoot er van alle verhalen. Als kind ontdekte ze in de bijbel van haar Joodse vader een notitie dat zijn familie vermoord was. Na de oorlog zette hij zich sterk af tegen het geloof. Catherine zelf merkte in haar journalistieke werk gaandeweg dat er meer is tussen hemel en aarde: een helpende kracht. Maar op persoonlijk vlak ervaart ze die steun niet. En het blijft een vraag waar God was, toen haar grootouders door de Nazi’s werden vermoord.

Schrijver en historicus Rutger Bregman, onder meer bekend van de bestseller ‘De meeste mensen deugen’ is te gast. Hij groeide op in een christelijk gezin met een dominee als vader, maar noemt zich tegenwoordig atheïst. Juist het afscheid van het geloof ervoer hij als een extra druk op zijn schouders. Omdat er geen kracht ‘van boven’ is die het leed in de wereld later rechttrekt, ligt alle verantwoordelijkheid bij mensen zelf, stelt Bregman. Zingeving en rechtvaardigheid komen volledig van binnenuit. Meer stilstaan bij de dood zou goed zijn, denkt hij ook. Het besef dat er hierna niks meer is, maakt het leven nú voor hem veel waardevoller.

Het leven van Lale Gül veranderde ingrijpend, nadat haar boek Ik ga leven uitkwam. Lale groeide op in een streng islamitisch gezin, dat ze ontvluchtte na deze publicatie. Daarover voelt ze nu vooral opluchting. Ze vertelt over haar jeugd, waarin ze naar de Koranschool ging en ze na haar eerste menstruatie een hoofddoek moest gaan dragen. Daar zag ze erg tegenop: bij zondes dreigde voortaan de hel. Ook praat Lale over haar jarenlange dubbelleven, waarin ze ‘een leugenmachine’ was. De islam verlaten zag ze nog niet als optie. Nu noemt ze zich atheïst, maar vindt dat eigenlijk niks: het atheïsme is kaal en stelt niets in het vooruitzicht na de dood.

Actrice Jennifer Hoffman groeide op als een nuchter, katholiek meisje. Hoewel sommige Bijbelse verhalen haar wel aanspraken, zoals dat van de Barmhartige Samaritaan, vond ze het in de kerk vooral kil, koud en grijs.  Bidden doet ze alleen in extreme noodgevallen. Toen haar kindje een tijdje geleden ernstig ziek leek te zijn, bad ze tot iedereen en elke godsdienst die ze maar kende. Jennifer merkt dat ze de laatste jaren spiritueler is geworden, ondanks haar nuchtere inslag. Zo nam ze deel aan een ayahuasca-sessie, omdat ze worstelde met de vraag of ze moeder wilde worden. Na het drinken van ayahuasca-thee ging ze hallucineren en kreeg ze visioenen. Ze vond deze ‘reis’ een heftige, maar ook spirituele ervaring. Als ze na de dood in zo’n ayahuasca-wereld zou moeten doorbrengen, zou ze dat ‘best mooi’ vinden.

Frank Boeijen groeide op in een groot katholiek gezin met tien kinderen. Tijs van den Brink ontmoet hem in de kerk van zijn jeugd in Nijmegen, waar hij in het kinderkoor zong en misdienaar was.  Zijn ouders waren progressief en het niet eens met de Paus, vertelt Frank. Hij herinnert zich zijn ouders als zeer begaan met de zwakkeren in de maatschappij, waarbij zijn vader Jezus ‘de eerste socialist’ noemde.  Frank praat daarnaast openhartig over een depressieve periode in zijn jonge jaren, zijn huidige geloof en zijn wens om katholiek begraven te worden vanuit de kerk. Hij gelooft echter niet in een hiernamaals. 

Hij is nog nooit in een moskee geweest, vertelt schrijver en presentator Özcan Akyol. Want hij groeide op met het alevitisme, een liberale humanistische stroming binnen de islam met eigen tradities. Zoek de god in jezelf, is daarin een belangrijke boodschap. Özcan vond het vooral moeilijk om geloof en bijgeloof van elkaar te onderscheiden, zegt hij. Zo mocht hij vroeger niet fluiten of ’s avonds zijn nagels knippen, omdat dan de duivel zou komen. Angst stond zeker bij zijn moeder centraal in de geloofsbeleving. Bidden deed Özcan zowel in het Nederlands, Turks als Engels. Zo wilde hij de kans zo groot mogelijk maken dat God hem zou horen.

Als operazangeres Francis van Broekhuizen in een katholieke kerk komt, voelt ze zich er meteen thuis. Die positieve associatie is in haar jeugd ontstaan. Ze vond het zo gezellig bij de nonnen, dat ze als puber zelfs bij hen wilde gaan wonen. Maar de moeder-overste van het klooster adviseerde Francis om eerst iets van de wereld te gaan zien. Daar vond Francis haar echte roeping: zingen. Francis' geloof is persoonlijker geworden. Ook is ze meer gaan twijfelen. Toch wil ze niet 'van het geloof af', want ze ziet geloven als een zoektocht en een mysterie: iets wat je niet precies kan duiden. En dat maakt het nou precies zo mooi.

Wie Henny Huisman zegt, denkt aan de grote tv-shows die hij jarenlang voor een miljoenenpubliek presenteerde. Maar hij werkte ook voor de EO en maakte o.a. het programma Henny zoekt God, waarbij hij in de Hof van Getsemane een bijzondere, religieuze ervaring had. Huisman zegt dat hij geregeld bidt en dat hij het veel gemakkelijker vindt om wel te geloven dan niet. Als jongen groeide hij op in een katholiek gezin. Zondag naar de kerk, bidden voor het eten en slapengaan. Zijn opa was koster, Henny misdienaar. Hij hield van de 'show' in de kerk. De kleine Henny had ook een Mariaverschijning, die hij 'nog zo voor zich ziet'.

Journalist en presentator Twan Huys groeide op in het katholieke Limburg. Als kind moest hij op zondag met zijn ouders mee naar de kerk. Spijbelen was geen optie, al vond hij de diensten doodsaai. Als journalist beet hij zich vast in schandalen rond de katholieke kerk. Vooral verhalen over seksueel misbruik kwamen in zijn werk geregeld voorbij. Hij vond dit belangrijk, omdat 'de kerk net deed of ze losstond van de samenleving'. Tegenwoordig noemt hij zichzelf resoluut niet gelovig. Maar zijn huwelijk werd door een priester gesloten en hij heeft zich nooit uit de katholieke kerk laten uitschrijven. Tijs van den Brink wil van hem weten waarom.

Strafrechtadvocaat Natacha Harlequin gelooft in God en dat voelt voor haar heel goed. Hoewel ze die voor haar mooie en dierbare ervaring graag zou willen doorgeven aan haar kind, kan ze dat naar eigen zeggen niet opbrengen. Praten over geloof doet haar te veel denken aan haar overleden moeder, die voorganger was bij de Evangelische Broedergemeente. Ze vond de diensten erg mooi, mede vanwege haar moeders rol. Acht jaar geleden kreeg haar moeder kanker en had een pijnlijk sterfbed. Dat maakte Natacha soms boos op God. De uitvaartdienst van haar moeder vond plaats in 'haar' kerk. Het was de laatste keer dat Natacha er kwam.

Cabaretier Martijn Koning ontmoet Tijs van den Brink op een beladen moment om te praten over het geloof en een aantal grote levensvragen. Martijns vader, al lange tijd ernstig ziek, is enkele dagen eerder overleden. De ontmoeting vindt plaats in de gereformeerde kerk van Hattem, waar hij als kind iedere zondag met frisse tegenzin naartoe ging. Zijn vader vond de kerkgang als gezin belangrijk. Als puber neemt Martijn afscheid van het geloof en de kerk, maar enkele jaren terug constateert hij tot zijn eigen verbazing dat hij gaat bidden voor zijn zieke vader. Zijn houding tegenover het geloof noemt hij nu dubbel.

Schrijver Adriaan van Dis (74) kwam als kind al in aanraking met allerlei geloven. Zijn moeder las met Kerst voor uit de kinderbijbel, de Thora, de Koran en andere heilige boeken. Nog altijd is Adriaan van Dis zeer geïnteresseerd in godsdienst, vooral als maatschappelijk en cultureel verschijnsel. Hij leest graag godsdienstige verhalen, omdat hij er inspiratie en troost uit put. En zijn eigen boeken staan vol Bijbelse verwijzingen. Bij een bezoek aan een rabbijn had hij een indrukwekkende spirituele ervaring. Maar geloven in een god of in de zaligmakende waarheid van een godsdienst, doet hij niet.

Onlangs werd Sylvana Simons voor haar partij BIJ1 beëdigd als Tweede Kamerlid. Er ging een ritueel uit de Afro-Surinaamse religie winti aan vooraf. Maar wat voor geloofsopvoeding kreeg Simons eigenlijk mee en hoe denkt ze over God? Aan Tijs van den Brink vertelt ze dat ze in God gelooft, maar niet op de traditionele manier: ieder mens heeft een goddelijke kracht in zich. Dagelijks houdt ze een stiltemoment om met haar innerlijk in gesprek te gaan. Sylvana krijgt veel te maken met hatelijke reacties. De opdracht van Jezus om je vijanden lief te hebben, vindt ze mooi. Want liefde is iets dat je moet geven, ongeacht wat je ervoor terugkrijgt.

Schrijver Arnon Grunberg (50) groeit op in een door de oorlog zwaar getraumatiseerd gezin en krijgt een traditioneel joodse opvoeding. Zijn zus en hij zijn lid van een zionistisch-religieuze jeugdvereniging. Maar waar zijn zus naar Israël verhuist om een orthodox leven te gaan leiden, neemt Arnon in de puberteit juist afstand van het geloof. Toch is religie nog altijd een belangrijk thema in zijn werk. Hoe denkt hij nu over God, geloven en de zin van het leven? Schotelt hij zijn lezers niet een te zwartgallig mensbeeld voor? En nu hij straks vader wordt: wat zou hij zijn kind vooral willen meegeven?

Als kind krijgt Jeangu, die in mei voor Nederland op het Eurovisie Songfestival staat, een katholieke opvoeding in zijn geboortestad Paramaribo. Hij doet zijn communie en vormsel, maar breekt later met de kerk vanwege uitspraken van paus Benedictus over homoseksualiteit. Die negatieve houding van de kerk ten opzichte van homo's is voor hem onverenigbaar met het idee dat iedereen welkom is. Toch vindt hij de gedachte achter een kerkgemeenschap nog altijd mooi: het samenkomen in dankbaarheid, en samen nadenken over hoe je een beter mens kunt worden. Daarin zegt hij de kerk soms nog te missen.

Als kind bad schrijfster Susan Smit (47) regelmatig. Niet tot God, maar wel tot 'het goddelijke'. En dat doet ze nu nog steeds, ook nadat ze zich heeft laten inwijden tot heks. De ontmoeting tussen Susan en Tijs is beladen, want als christen bekijkt Tijs iemand die zichzelf heks noemt met een zekere achterdocht. En op haar beurt heeft Susan de nodige bedenkingen bij het christendom, waarvan de aanhangers door de eeuwen heen vele duizenden heksen vervolgden en vermoordden. Susan probeert uit te leggen wat haar aanspreekt in de hekserij, die ze een 'ongeorganiseerde, oude religie' noemt.

Op zondag naar de gereformeerde kerk in Klazienaveen: het is vaste prik in de jeugd van sportcommentator Evert ten Napel. In principe alleen 's ochtends, maar het werd gewaardeerd als je ook 's middags ging. De voetbalwedstrijden trekken hem echter meer. Hij weet nog precies wie zijn favoriete dominee was, en met welke dominee hij moeite had omdat die vaak hel en verdoemenis preekte. Lang bleef hij 's zondags naar de kerk gaan, maar stilaan verwaterde dit. Evert vertelt hoe het verlies van zijn bijna 2-jarige zoontje hem sterk aan het twijfelen bracht over het bestaan van God: dit zou God nooit goed vinden.

Concertpianiste Iris Hond speelt buiten coronatijd in uitverkochte zalen door heel Nederland, maar vooral ook voor mensen die niet naar zo'n plek kunnen komen: daklozen, gevangenen en ernstig zieken bijvoorbeeld. Ze omschrijft het als een moment van hoop en verlichting brengen aan mensen die hun gevoel van waardigheid vaak verloren zijn. Muziek biedt ook Iris zelf rust en troost. Volgens haar zijn er veel raakvlakken tussen muziek en religie. Iris werd niet gelovig opgevoed. Uit haar eigen religieuze zoektocht haalt ze de overtuiging dat zij de enige is die zichzelf verder kan brengen.

Op zijn vierde ging hij al langs de deuren als Jehovah’s Getuige. Voor dj Igmar Felicia (30) voelde dat als de normaalste zaak van de wereld. Hij vond het zelfs fijn om op te groeien binnen dit geloof, vertelt hij aan Tijs van den Brink. Wel was hij altijd bang om uitgesloten te worden als hij zich niet aan de voorschriften hield. Bijvoorbeeld toen hij op school een traktatie had aangenomen. Tegelijkertijd lapte zijn agressieve en alcoholistische vader thuis alle regels aan zijn laars. Toen zijn ouders rond zijn zestiende uit elkaar gingen, hoefde Igmar plotseling geen Jehovah’s Getuige meer te zijn. Een wilde en verwarrende periode volgde, waarin Igmar opnieuw moest ontdekken wie hij was en wat hij wilde. Lange tijd sprak Igmar nauwelijks over zijn achtergrond, tot vorig jaar. Van de Jehovah’s Getuigen heeft hij definitief afscheid genomen. En over de vraag of God bestaat, wil hij voorlopig liever even niet nadenken.

De vader van schrijver en voormalig D66-leider Jan Terlouw (89) was dominee. In zijn jeugd maakte hij kennis met de 'ongelooflijk mooie' verhalen uit het Oude Testament en voerde hij thuis diepzinnige gesprekken over goed en kwaad. Maar rond zijn negende begon Jan kritische vragen te stellen over het geloof. Want hij zag allerlei ongerijmdheden, zowel in de Bijbel, als in de wereld om hem heen. Met zijn vader praatte hij openlijk over die twijfels, zonder dat dit tot ruzies leidde. Daardoor kreeg Jan Terlouw geen afkeer van het geloof, maar hij nam er wel afscheid van. Sindsdien noemt hij zichzelf agnost.

'Je kunt alleen maar deugen als je gelovig bent.' Die boodschap kreeg Ahmed Marcouch mee op de Koranschool en thuis in Marokko. Daar groeide hij op, samen met negen broertjes en zusjes, maar zonder moeder. Zij overleed toen Ahmed 3 jaar oud was. En ook zijn vader zag hij maar zelden, omdat hij als gastarbeider in Nederland de kost verdiende. Toen de jonge Ahmed met zijn familie naar Amsterdam verhuisde en daar op school Bijbelverhalen hoorde, zette hem dat aan het denken. Deze zoektocht ontaardde in Ahmeds puberteit tot een radicale fase. Maar dankzij onderwijs en veel 'inzet van rede' ontwikkelde de Arnhemse burgemeester uiteindelijk een manier van geloven die wel bij hem past. Het geloof ziet hij nu als een kompas voor de manier waarop hij in het leven wil staan.

'Jezus is een liefdevolle topgozer', zegt cabaretier en filosoof Tim Fransen zonder ironie. Want hoewel veel cabaretiers die in de kerk zijn opgevoed daar een enorme aversie tegen religie aan hebben overgehouden, is Fransen mild over het geloof. Zo bewaart hij goede herinneringen aan de kerk waar hij als kind zondags kwam. Het was voor hem een veilige plek. Tegenwoordig komt hij er alleen nog met Kerst, om er piano te spelen, terwijl zijn vader het kerkkoor dirigeert waarin zijn moeder zingt. Tijdens Fransens studententijd maakte het geloof plaats voor filosofie en het boeddhisme. In God geloven werd voor Fransen ongeloofwaardig.

Als zangeres van BZN was ze ongekend populair en succesvol: Annie Schilder. BZN begon ooit vanuit de kerk, waar de band de nachtmis en het heilig vormsel luister bijzette met hun muziek. Annie groeide op in een typisch Volendams gezin van tien personen. Het katholieke geloof hoorde er als vanzelf bij. Ze doet haar communie en vormsel, en als ze later op zichzelf gaat wonen laat ze haar huis inzegenen door de pastoor, omdat het zo hoort. Maar ze gaat niet vaak meer naar de kerk, daar heeft ze weinig mee. Over haar huidige geloof zegt ze: 'Ik geloof niet in God, niet in een 'persoon God'. Iedereen is zelf zijn eigen god. Ik ben god over mezelf.' Dat merkte ze onder meer toen ze haar ouders een aantal jaar geleden verloor en toen ze zelf borstkanker kreeg. Toch spelen katholieke rituelen nog altijd een rol in haar leven. Zo gaat ze regelmatig naar het graf van haar ouders en stapt dan ook de kerk binnen.

De van huis uit katholieke minister van Veiligheid en Justitie, Ferdinand Grapperhaus, ging als kind elke zondag met zijn ouders naar de kerk. Maar van de preken heeft hij weinig onthouden. Net als zijn vader las hij tijdens de dienst namelijk de Bijbel. Omdat die vol prachtige verhalen en metaforen staat. Hoewel Grapperhaus zichzelf nog altijd gelovig noemt, belijdt hij dat geloof niet meer in de kerk. Tijdgebrek en de dogma’s die daar volgens hem worden verkondigd, weerhouden hem daarvan. Ook toen zijn vrouw vier jaar geleden plotseling ernstig ziek bleek te zijn, zocht hij zijn heil niet in de kerk. Hij ondervond toen wel steun aan het Boeddhisme, het geloof van zijn vrouw. ‘Zij zei: ‘Accepteer het nou, neem het tot je. Laat de klappen van het lot je leven niet bepalen. Ik vond dat heel erg moeilijk.’ De afgelopen maanden woonde Grapperhaus, die ook minister van Eredienst is, wel weer regelmatig een kerkdienst bij. En dat ontroerde hem soms, vanwege de manier waarop de kerkgangers omgingen met de beperkingen die werden opgelegd vanwege corona. Hoewel Grapperhaus niet gelooft in een hiernamaals, zou hij toch ‘hevig teleurgesteld’ zijn als Petrus hem niet zou binnenlaten. ‘Natuurlijk ben ik wel eens ijdel en heb ik wel eens gelogen. Maar als hij mij een slecht mens zou vinden, zou ik echt verbouwereerd zijn.’

'Er zit een katholiek meisje in mij en dat zal er altijd blijven zitten', aldus actrice Carine Crutzen, die opgroeide in het katholieke Limburg. Recent schreef ze haar eerste boek Uit het Zuiden. Daarin duikt ze in haar herinneringen rond haar overleden ouders, familie en (katholieke) wortels. Over haar geloof van nu: 'Er is iets groters dan wij, want er is een groot vraagteken. Wat God is, geen idee.'

Hij groeide op met muziek én de kerk, de populaire zanger Nielson (30). Jarenlang zong hij in het kinderkoor van de Dordrechtse Christelijke Gereformeerde Kerk en op wat oudere leeftijd begeleidde hij als drummer in een praiseband de zondagsdiensten. Daarnaast ging hij naar catechisatie en was hij lid van een christelijke vereniging. 'Mijn vrienden waren daar ook allemaal, het was eigenlijk mijn sociale leven', zegt hij daarover. Nielson praat zeer openhartig met Tijs van den Brink over zijn soms moeilijke ervaringen in de kerk, zijn denkbeelden, mentale strijd en geloof.

Als kind ging psycholoog René Diekstra bijna dagelijks naar de katholieke kerk. Hij kreeg er een heel ‘vrolijk, positief’ godsbeeld mee. ‘Maar dat is wel veranderd door de dingen die zich daarna afspeelden’, zegt hij tegen presentator Tijs van den Brink in een nieuwe aflevering van Adieu God? Zo moest hij op zijn elfde ineens naar een seminarie in Noord-Brabant, omdat zijn moeder hoopte dat haar zoon priester zou worden. Het pakte anders uit: Diekstra vond het vreselijk op deze school en werd depressief. ‘Ik bad vaak tot God: zorg dat ik niet meer wakker word.’ Ook later in zijn leven kreeg Diekstra de nodige klappen te verwerken, onder meer toen hij als hoogleraar onder vuur kwam te liggen. Wederom worstelde hij met suïcidale gedachten, waar hij niet aan toe wilde geven vanwege het verdriet dat hij zijn geliefden zou aandoen. ‘En omdat ik veel publiceerde over zelfmoordpreventie. Je kunt het toch niet maken dat je zelf datgene doet wat je altijd probeert te voorkomen?’ Ondanks die vele tegenslagen, verloor Diekstra nooit zijn interesse in religie. Sterker nog: hij maakte gedurende zijn leven een grote spirituele reis. Van Nederlands Hervormd, het humanisme, via het Jodendom naar het boeddhisme en taoïsme. Het leerde hem dat ze iets gemeen hebben: ‘Ze bieden allemaal een medicijn tegen bestaansangst.’

‘s Lands beroemdste tatoeëerder, Henk Schiffmacher, is te gast in deze aflevering van ‘Adieu God?’. Hij heeft in zijn leven talloze religieuze tatoeages gezet en er ook meerdere op zijn eigen lichaam staan. Daarover en over zijn persoonlijke religieuze achtergrond en ideeën praat hij uitgebreid met Tijs van den Brink. Schiffmacher (68) groeide op in een groot katholiek slagersgezin in het protestantse Harderwijk. Als jongetje is hij misdienaar en vindt de ‘buitenkant’ van het geloof prachtig: het mysterieuze Gregoriaans, de wierook, de heiligen en het kerkgebouw. Als de kerk in de zestiger jaren naar zijn zeggen ‘raar begint te doen’ en de Latijnse mis verdwijnt, haakt hij af. “Maar ik heb het vormsel nog gehad, met een klap om mijn oren.” Nog altijd verdiept hij zich veel in religie en spiritualiteit, maar hij noemt zichzelf niet gelovig. “Al kan er in het stervensuur nog van alles gebeuren. Het is voor mij een meevaller als God bestaat.” Angst voor de dood heeft hij niet. “Maar wel voor hóe je doodgaat. Ik heb het een paar keer ontzettend benauwd gehad. Dus ik begrijp hoe zwaar mensen met corona het nu hebben.”

Natuurkundige Robbert Dijkgraaf groeide op zonder het geloof, maar ging natuurkunde studeren vanuit een behoefte aan houvast. ‘Ik ben altijd op zoek om de wereld te begrijpen. Er zijn veel vragen. Maar waar is de reling om je aan vast te houden?’ Voor Dijkgraaf biedt wetenschap niet alleen houvast, maar ook troost. ‘Dat je een formule kunt opschrijven. Dat er wetmatigheden zijn, die een eeuwigheidswaarde hebben.’ Hoe relatief onze kennis is ervaarde Dijkgraaf, toen zijn dochter Charlotte ernstig ziek ter wereld kwam. Besloten werd om haar niet te behandelen. ‘Voor mij was direct duidelijk hoe weinig men van haar ziekte begreep. Die gaten in de kennis, daarin zat voor ons de hoop.’ Uiteindelijk werd Charlotte zonder behandeling op onverklaarbare wijze weer beter. Behoefte tot bidden voelde Dijkgraaf in de zwarte periode niet. Zijn schoonvader deed dat wel en ging zelfs op bedevaart. Dijkgraaf: ‘Ik weet zeker dat hij het herstel van Charlotte ziet als ingrijpen van God. Maar de les die ik eruit heb geleerd is dat we ruimte moeten laten voor wat we niet begrijpen.’

In deze derde en laatste corona-special van ‘Adieu God?’ gaat Tijs van den Brink op zoek naar houvast en zingeving in coronatijd. Hij ontvangt oud-politicus en filosoof Kars Veling en Telegraaf-journalist Wierd Duk. Als gevolg van de coronamaatregelen kan voormalig ChristenUnie-leider Kars Veling zijn vrouw niet bezoeken. Zij is dementerend en zit in een verpleeghuis. In deze verdrietige situatie voelt hij zich gedragen door God. Maar hij is ook bezorgd over de grote maatschappelijke gevolgen van de coronacrisis. Wierd Duk deed als journalist verslag vanuit het oorlogsgebied in Tsjetsjenië. Hij is dus wel wat gewend, maar toch ervaart hij de huidige situatie als angstiger. Hoe gaat hij om met die angst? En vindt hij nu nog iets van houvast in zijn religieuze opvoeding?

In deze speciale aflevering van ‘Adieu God?’ gaat Tijs van den Brink op zoek naar houvast en zingeving in tijden van corona. Hij ontvangt cabaretier Freek de Jonge en theoloog en psycholoog Claartje Kruijff. Freek de Jonge hoopt dat het huidige gevoel van saamhorigheid iets blijvends is. Maar volgens hem is de coronacrisis ook een goede aanleiding om ons te bezinnen op onze manier van leven. En om ook echt iets te veranderen. Als predikant leidt Claartje Kruijff momenteel uitvaarten, waarbij maar weinig mensen welkom zijn. Kan zij in die situatie troost bieden? En waar vindt ze zelf houvast en inspiratie in deze coronacrisis?

In deze speciale aflevering van ‘Adieu God?’ gaat Tijs van den Brink op zoek naar houvast en zingeving in tijden van corona. Hij ontvangt filosoof Stine Jensen en spoedeisende hulp arts Gor Khatchikyan. Als medicus heeft Gor Khatchikyan uiteraard een cruciaal beroep. Maar volgens Stine Jensen roept de coronacrisis zoveel existentiële vragen op, dat we haar beroep als filosoof gerust ook cruciaal mogen noemen. Hoe moeten we bijvoorbeeld omgaan met de kwetsbaarheid en onzekerheid, waarmee het coronavirus ons confronteert? Khatchikyan is gelovig en ervan overtuigd dat de dood niet het laatste woord heeft. De afgelopen weken zag hij dagelijks coronapatiënten in doodsnood voor zich. Brengt dat scheurtjes in zijn overtuiging? En is er ook houvast, als je niet gelooft in een leven na de dood?

Met het ouder worden voelt zangeres Trijntje Oosterhuis steeds meer spirituele verwantschap met haar vader, dichter en uitgetreden priester Huub Oosterhuis. Als kind ging ze elke zondag met haar vader mee naar ‘zijn’ kerkgemeenschap in Amsterdam. Recent maakte ze een album met daarop 24 liedjes van haar vader. Daarvoor verdiepte ze zich grondig in zijn liedteksten. Ze noemt zichzelf niet gelovig in de klassieke zin. God en Jezus zeggen haar weinig. Trijntje benadrukt hoe belangrijk ze het vindt dat je mag zijn zoals je bent, met al je onvolkomenheden. ‘Je moet je veilig kunnen voelen bij wie je zelf bent. Ik persoonlijk heb God daar niet bij nodig.’

Zijn vader was dominee, maar zelf gelooft de veelbesproken Telegraaf-journalist Wierd Duk al sinds zijn tiende niet meer. Toch neemt hij het vaak op voor christenen. De reden? Het christendom ligt onder vuur. Nu nog vooral in het Midden-Oosten en Afrika, maar als we niet oppassen ook hier. Duk beschouwt zichzelf als cultuurchristen. Toen zijn ouders overleden, realiseerde hij zich weer hoe belangrijk het christendom voor hem is. Maar de houding van christenen ten opzichte van vluchtelingen en moslims stoort hem. Vooral de laatste jaren is Duk positiever gaan schrijven over het christendom, erkent hij. Dat roept de vraag op of hij het christendom niet vooral gebruikt om de islam te bestrijden. Duk vindt zelf van niet. “Er zijn te weinig mensen die de moed hebben om te benoemen waar we vandaan komen. Daarom moet ik het doen.”

Overal in het atelier van kunstenares Ans Markus hangen en staan beelden van Jezus aan het kruis. Gekocht, gevonden of zelf gemaakt. Die laatste pik je er zo tussenuit: Christus, gewikkeld in windsels. De windsels waarmee Ans Markus zo bekend is geworden. Ze vertelt aan Tijs van den Brink dat ze zich verbonden voelt met Jezus. Ook al waren haar ouders nauwelijks gelovig, Ans ging als kind wel naar de zondagsschool. Vol enthousiasme, want ze wilde alles weten van de verhalen uit de Bijbel. De belangstelling voor religie bleef haar hele leven. 'Er zit bij mij een klein bodempje geloof. Maar ik kan het nog geen handen en voeten geven.'

Als jongen kreeg sportjournalist en schrijver Mart Smeets van zijn atheïstische ouders een Bijbel. Dat hoorde bij de opvoeding. Je ging naar dansles, je kreeg je eerste blazer met een das en je kreeg een Bijbel. Met een papiertje eromheen en een speech van mijn vader: ‘We weten dat je deze teksten voor jezelf geen waarde geeft, maar ze hebben waarde voor de mensheid.’ God bestaat niet, weet Mart Smeets voor zichzelf. Toch hebben christelijke normen en waarden wel een plek in zijn leven. Even stilzijn voor het eten in gezelschap noemt hij bijvoorbeeld ‘een must’. De nestor van de sportjournalistiek bekent ook aan Tijs van den Brink dat hij bij de laatste verkiezingen op de ChristenUnie heeft gestemd. Verder gaat het gesprek onder meer over de zin van het leven en de dood. Voor dat laatste is hij niet bang. “Ik heb er veel over nagedacht. Ik heb in situaties gelegen dat de storm wel heel heftig werd, zone rood. We komen op de wereld, dan zijn we niet bang. En we gaan van de wereld af, en dan hoef je ook niet bang te zijn. Je laat iets na, je was hier, einde.”

Carolina Dijkhuizen, geboren in Colombia, wordt als ze zes maanden oud is geadopteerd en groeit op in een christelijk gezin in het Groningse Veendam. Het geloof is haar met de paplepel ingegeven en ze vindt de verhalen op zondagsschool fantastisch. Later verandert haar beleving van het geloof. Het keerpunt vormt haar eerste platencontract als ze zestien jaar is. Ze gaat optreden in discotheken en dat geeft scheve gezichten in de kerk. Het is 'zondig'. Maar optreden en zingen, dat is wat ze écht wil doen. Haar ouders blijven haar daarin steunen. Al komt ze niet meer in de kerk van haar jeugd, ze antwoordt toch volmondig 'ja' als Tijs aan haar vraagt of ze denkt dat God bestaat. Als voorbeeld haalt ze de periode aan dat haar moeder ernstig ziek was. 'Het voelde alsof we gedragen werden, in hoe ondraaglijk het af en toe ook was. Ik heb toen als een gek gebeden.'

In het katholieke, Brabantse dorpje Zijtaart, waar Theo Maasen opgroeide, was hij de enige van zijn vriendjes die niet katholiek was. Maar op zondag ging hij regelmatig gewoon mee naar de kerk en dan ook de hostie halen. Voor de populaire cabaretier, die bekend staat om zijn harde humor en maatschappijkritiek, is religie een geregeld terugkerend thema in zijn shows. Hij brengt zelf het liefst een 'ode aan de twijfel': 'Ik vind het bijna niet te bevatten dat mensen niet twijfelen, of zich helemaal senang voelen bij één religieuze gemeenschap.' Sommige van zijn grappen over het geloof riepen heftige reacties op bij het publiek, vooral de beruchte scène waarin hij praat tegen een Christusbeeld. Maar zulke grappen moeten kunnen, meent Maassen. De jongere broer van Theo Maassen stierf toen hij zestien was aan de gevolgen van kanker. Theo was toen negentien. Het is een van de onderwerpen die Tijs van den Brink aansnijdt tijdens het gesprek.

Bijna iedereen is in Volendam nog katholiek en de kerk speelt er nog steeds een belangrijke rol. Maar hoe Volendams presentator Kees Tol zich ook voelt, katholiek wil hij niet meer zijn. Vanwege de opvattingen van het Vaticaan over homoseksualiteit liet hij zich uitschrijven. Toch is hij soms ook wel jaloers op vrienden die nog wel geloven. Bijvoorbeeld na de Nieuwjaarsbrand in café de Hemel, waarbij 14 jongeren omkwamen. “In die tijd zaten de Volendamse kerken vol. Mensen vonden daar troost.” Tol lag zelf drie weken met brandwonden aan zijn benen in het ziekenhuis. Daar verscheen een pastoor aan zijn bed. “Ik wilde dat niet. Ik had behoefte aan een goed gesprek, niet aan christelijke teksten”, zegt Tol. Mocht hij na zijn dood de paus tegenkomen in de hemel – ook al gelooft hij niet in het bestaan ervan – dan weet Tol al wat hij gaat zeggen: “Dat ik het niet met hem eens ben.” En stel dat de Paus dan zijn excuses aanbiedt? Tol: “Dan drinken we er een borrel op!”

Bram Tankink blonk tijdens zijn loopbaan als profwielrenner vooral uit als knecht. Tijdens het gesprek met presentator Tijs van den Brink legt hij uit hoe dat zit. ‘Anderen willen helpen. Dat is de zingeving in mijn leven. Ik hoop dat ik voor veel mensen iets heb betekend.’ Tankink kreeg een katholieke opvoeding, maar stopte als puber met geloven. Hij kon de dingen die de pastoor zei tijdens de mis – zoals ‘de Heer heeft met alles een doel’ – niet rijmen met de situatie thuis. Daar zorgde zijn moeder bijna 24 uur per dag voor zijn zwaar spastische zusje. ‘Wat is het doel van zoveel leed? Van zoveel onrecht?’ Om het gezin te ontvluchten, ging Tankink fietsen. Steeds verder, steeds harder. Hij genoot van de belangstelling die het wielrennen hem opleverden. ‘Nu kon ik laten zien dat ik er was. Want thuis kreeg ik weinig aandacht.’ Die behoefte om gezien te worden, bleek diep te zitten. Dat werd duidelijk toen een therapeut de vraag stelde: ‘Mocht je er zijn als kind, Bram?’. Hoewel het lastig voor hem blijft, kan hij eindelijk zeggen: ‘Ik geloof nu wel dat ik er mag zijn.’

Dat PvdA-politica Mei Li Vos nog gelooft noemt ze zelf ‘een wonder’. Ze groeide op in een gezin met vijf broers in een conservatief christelijk milieu. Haar broers verloren allemaal hun geloof en ook Mei Li heeft het geloof van haar jeugd achter zich gelaten. Het christelijk geloof van haar ouders noemt Mei Li ‘vrolijk maar streng’. Regels speelden een grote rol in het dagelijks leven: ‘Er werd voor ons bepaald hoe we moesten leven.’ Voor haar als meisje lag de lat nog hoger dan voor haar broers. ‘Meisjes moesten hun maagdelijkheid bewaren. Ik kan daar heel kwaad om worden.’ De regels heeft ze achter zich gelaten, maar het geloof is gebleven. ‘Ik heb nooit fundamenteel getwijfeld. Ik ben tot in mijn vezels gelovig.’ Ze spreekt van een ‘innerlijke zekerheid dat het goed komt’. Die zekerheid wankelde, toen haar broer een paar jaar geleden een eind aan zijn leven maakte. Ze probeert haar dochter iets van haar geloof mee te geven. ‘Ik wil niet dat ze gaat geloven in het grote niets. Het leven wordt dragelijker als er een hemel is.’

In deze Paasaflevering van ‘Adieu God?’ is cabaretier Herman Finkers te gast. Finkers staat te boek als overtuigd katholiek. ‘Sinds je naar de kleuterschool gaat bij de Zusters, praat je de hele dag over de hemel en Onze Lieve Heer’, schreef zijn vader bij een foto van kleine Herman. Die zat als jongen liever in de kerk dan dat hij ging voetballen met vriendjes en genoot van zijn rol als misdienaar. De vraag of God bestaat vindt Finkers onzinnig, twijfel daarover heeft hij niet. Maar als er iets is dat hem toch doet twijfelen, is het de katholieke kerk. “De kerk doet ontzettend haar best om mij van mijn geloof af te helpen. Het misbruik op grote schaal is verbijsterend. En wat de kerk leert over scheidingen, homoseksualiteit of seks voor het huwelijk heeft niks met religie te maken.” Pasen blijft voor Finkers de belangrijkste feestdag van het jaar. “De overwinning op de dood. De wereld bestaat uit mooi en lelijk, slecht en goed, maar goed en mooi winnen het uiteindelijk. Het is de bevestiging dat het allemaal goed komt.”

Jezus kende hij vooral uit een ‘troosteloze setting’: kerken waar het muf rook en de preken niet erg inspirerend waren. Maar inmiddels heeft NRC-journalist en schrijver Bas Heijne het geloof ook leren kennen door er veel over te lezen en schrijven. Nog altijd gelooft hij niet dat God bestaat. Maar sympathie voor het geloof heeft Heijne wel. “Alleen voor religie die de diepte zoekt. Niet het geloof dat de wereld simplificeert en zijn wil aan iedereen wil opleggen.’’ Hoewel hij zelf niet gelovig is opgevoed, kreeg Heijne er in zijn gereformeerde dorp wel veel van mee. “Spannende verhalen uit het Oude Testament, met veel moord en doodslag.” Hij begrijpt dat mensen houvast vinden in hun geloof. Zelf houdt hij liever open hoe iets zit. “Als je de twijfel toe laat, moet je iets bevechten.” Een paar jaar geleden overleden zijn ouders. Heeft dat hem iets geleerd over het leven? “Ik ben gaan nadenken over wat ik met de rest van mijn tijd hier op aarde ga doen. Het moet wel zinvol zijn.”

In de theaterprogramma’s van cabaretier Hans Sibbel (artiestennaam: Lebbis) zijn gelovigen een populair doelwit. Religie roept bij hem grote weerstand op. Sterker nog, zijn aversie tegen religie wordt de laatste jaren alleen maar sterker. Met Tijs van den Brink gaat hij in gesprek over de oorsprong van die aversie. Misstanden als het kindermisbruik in de katholieke kerk beschouwt Sibbel niet als uitwassen, maar als logisch uitvloeisel van wat geloof doet met mensen. ‘Het zit ingebed in de theorie van het geloof. Je ziet het bij alle geloven; het gaat altijd overal mis.’ Sibbel groeide op in een ruimdenkend katholiek gezin, maar geloofde zelf nooit echt in God. Wel hield hij een sterk gevoel voor moraal over aan zijn opvoeding. ‘Het ontbreken van moraal vind ik heel erg.’ Vijf jaar geleden kreeg Sibbel een levensbedreigende auto-immuunziekte. De ervaringen uit die periode hebben een diepe en blijvende indruk op hem gemaakt. ‘Je gunt het niemand, maar het levert een diepe dankbaarheid op.’

Op haar twaalfde verhuisde Noraly Beyer van een zonnig, Caribisch eiland naar een streng, katholiek internaat in Nederland. Zonder haar vader of moeder. Het heeft haar gevormd, zegt de voormalig Journaallezer. “Ik heb geleerd om me aan te passen en om goed met mezelf om te gaan. Om steviger in het leven te staan. Om het leven aan te kunnen. En omdat ik me steeds moest verweren, heb ik een soort harnas om me heen gekregen. Om mezelf te beschermen.” Toen ze na vijf jaar haar diploma op zak had, was ze ‘helemaal klaar’ met God en het katholicisme. Maar de afgelopen jaren is ze weer religieuzer geworden. “Het besef dat er iets is, waardoor ik hier op aarde ben. Dat geloof dwingt me om mijn leven zo goed mogelijk te leven.”

In één week tijd raakt hij zijn beide ouders kwijt na een slopend ziekbed. Niet veel later besluit hij zich uit te schrijven uit de katholieke kerk. 2018 is een veelbewogen jaar voor presentator Peter van der Vorst, de kersverse programmadirecteur van RTL. Peter groeit op in een katholiek gezin in Breda, is misdienaar en zingt in het kerkkoor. Hij bewaart er goede herinneringen aan. Maar geleidelijk aan krijgt hij steeds meer moeite met de houding van de katholieke kerk, met name tegenover homo’s. In 2008 adopteert hij samen met zijn vriend zoontje Levi, een paar jaar later treden ze in het huwelijk. Hij is woest als de Paus stelt dat een gezin alleen gevormd kan worden door een man en een vrouw. “Deze discriminerende wolf in schaapskleren bepaalt dus gewoon dat wij geen ’gezin’ zijn”, twittert Peter. Waar hij al lang twijfelt over uitschrijving uit de kerk, vormen uitspraken in de Volkskrant van priester Antoine Bodar over homoseksualiteit en transgenders de druppel. Ook het overlijden van zijn vader en moeder speelt bij die beslissing een rol. “Ze geloofden allebei niet meer, ook niet in een hiernamaals. Maar het voelde toch alsof het misschien een ontkenning van hen zou zijn: zij hebben mij die katholieke opvoeding gegeven.”

Als katholiek jongetje liep oud-mister Ben Bot op Allerzielen rondjes om de kerk in Apeldoorn. Hij was ervan overtuigd dat je daarmee zielen uit het vagevuur kon verlossen. In die periode van zijn leven ging Bot iedere dag met zijn grootouders mee naar de kerk. Prachtig vond hij dat: het geloof opende voor hem een perspectief op iets anders, iets groters. Ben Bot werd in 1937 geboren in Batavia, nu Jakarta, in het voormalige Nederlands-Indië. Hij zat er jarenlang in een Jappenkamp. Zijn vader werkte als dwangarbeider aan de beruchte Birma-spoorlijn, zijn moeder kon door ziekte niet altijd voor hem zorgen. Toen Bot op negenjarige leeftijd in Nederland arriveerde, was hij analfabeet en kende hij God noch gebod. Zijn grootvader, onderwijzer en fervent katholiek, bracht daar snel verandering in. Tegenwoordig noemt Ben Bot zich geen katholiek meer. Maar hij gelooft nog wel. In een beginsel dat alles bestiert. Bot zit graag in de kerk en hoewel hij in strikte zin geen deel uitmaakt van de gemeenschap gaat hij dan ook ter communie. Vanwege de rust, de bezinning, de herinnering aan vroeger: ‘Dat zit in mijn DNA en dat krijg je er niet meer uit.’

Als kind moest journalist en voormalig presentator Marga van Praag verplicht naar joodse les. Niet omdat haar ouders zo religieus waren, maar uit respect voor oma van moederskant, die door de Holocaust het grootste deel van haar familie had verloren. Nadat oma overleden was en volgens de joodse tradities ter aarde besteld, kocht Marga’s moeder voor het eerst in haar leven karbonades en at die met haar dochter op. Met die daad werden de godsdienstige wetten van het jodendom demonstratief overboord gezet. Marga van Praag noemt zich geen atheïst. Ze is gevoelig voor het wonder van de natuur en gaat er vanuit dat er ‘iets groters’ is. Diep van binnen zou ze graag in God willen geloven. Dan kun je je veilig en geborgen voelen, zegt ze in deze uitzending van ‘Adieu God?’. Voor iemand met een joodse achtergrond is dat laatste niet vanzelfsprekend. In het leven van Marga van Praag is de geschiedenis van de Jodenvervolging een bepalende factor geweest. Vroeger werd er thuis veel over de oorlog gepraat, zelf was ze er ook voortdurend mee bezig. Naar eigen zeggen is Van Praag nooit losgekomen van haar getraumatiseerde ouders: ‘Ik heb te veel voor hen gekozen en te weinig voor mijn eigen gezin.’

Econoom Heleen Mees, katholiek opgevoed, heeft weinig op met de figuur van Maria. Terugkijkend stelt ze vast dat de verering van de Heilige Maagd voor een verwrongen beeld van vrouwelijke seksualiteit heeft gezorgd: een vrouw die met te veel mannen naar bed gaat, is niet zuiver maar zondig. Heleen Mees noemt dit een vorm van indoctrinatie die ze moeilijk heeft kunnen afschudden. In 2013 raakte Heleen Mees in opspraak. Ze werd in New York gearresteerd op verdenking van het lastigvallen van haar ex-geliefde, bankier Willem Buiter. Haar leven lag daardoor in gruzelementen. Het katholicisme heeft ze achter zich gelaten. Je bezig kunnen houden met zingeving is volgens Mees een vorm luxe, omdat veel mensen vooral bezig zijn met overleven. De kracht om haar problemen te overwinnen, haalt ze vooral uit zichzelf. Die kracht heeft ze nodig, want de juridische perikelen rondom de kwestie Buiter zijn vaak stressvol. Heleen Mees: ‘Dat is niet goed voor je hersenen. Maar ik heb er wel een groter hart door gekregen.’

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? In de honderdste aflevering van ‘Adieu God?’ is minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Sigrid Kaag te gast. Als enige D66-minister legde ze bij haar aantreden de eed af. Als kind van katholieke ouders was ze bang dat ze een roeping zou krijgen en non zou moeten worden. Een makkelijke jeugd had ze bepaald niet, want toen haar moeder ernstig ziek werd en haar vader zwaar overspannen, belandde ze in een pleeggezin. Ze leerde ervan om tegenslagen te incasseren, een ervaring die haar hielp in haar loopbaan als diplomaat. Het hoogtepunt in die carrière is de loodzware klus als leider van de VN-missie voor de vernietiging van chemische wapens in Syrië. Ze slaagt met vlag en wimpel en krijgt een persoonlijke bedankbrief van Barack Obama. Kaag beschouwt zichzelf nog steeds als katholiek, al gaat ze zelden naar de kerk. Een rozenkrans draagt ze nog altijd bij zich en de normen en waarden die ze meekreeg van haar ouders zijn nog steeds belangrijk voor haar.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Ranomi Kromowidjojo is op aarde om goud te winnen en het beste uit zichzelf te halen. Dat vertelt de olympische zwemkampioene in deze aflevering van ‘Adieu God?’ aan Tijs van den Brink. Haar leven staat volledig in het teken van de Olympische Zomerspelen van 2020 in Tokyo. Trainen, trainen en nog eens trainen om boven jezelf uit te stijgen. Want als je alleen maar doet wat je kunt, zul je nooit meer zijn dan wie je bent, aldus het motto op Kromowidjojo’s Twitter account. Toch is de zwemster niet bereid om haar ziel aan de duivel te verkopen in ruil voor succes. Als kleindochter van een protestantse oma uit Friesland en een Surinaams-Javaanse opa die moslim was, is ze zich ervan bewust dat er meer is dan ik, ik, ik. Beide grootouders leefden haar voor dat vriendelijkheid en respect cruciale waarden zijn. ‘Ik voel me bijna verplicht om anderen te helpen,’ zegt Kromowidjojo. Daarom probeert ze als ambassadeur van UNICEF iets te doen voor kinderen die minder kansen hebben gekregen dan zijzelf: ‘Hoe beter ik zwem, hoe meer ik voor die kinderen kan betekenen.’ Als jong meisje ging Ranomi Kromowidjojo naar een christelijke basisschool en geloofde ze in God. Tegenwoordig gelooft ze in de wetten van de natuur en in de kracht van gedachten. Het geloof van haar oma en opa, hoe mooi ook, drijft wat haar betreft te veel op angst voor het hiernamaals. Voor Kromowidjojo geen hel. Maar wel een hemel. Op aarde, wel te verstaan: ‘Ik denk dat we de wereld beter kunnen maken dan ze nu is.’

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Toen Gerri Eickhof een jaar of veertien was, sloeg hij het Jezusbeeld van zijn oma aan gruzelementen. Die beeldenstorm markeerde het einde van zijn geloof in God en de katholieke kerk. Eickhof, tegenwoordig verslaggever bij het NOS Journaal, besloot zich voortaan op de mens te concentreren en koos na zijn middelbare school voor een studie antropologie. Gerri Eickhof werd geboren in Amsterdam Noord in een streng katholiek arbeidersmilieu. Omdat hij een zevenmaandskindje was en veel te weinig woog, werd ervoor gevreesd dat hij de avond van zijn eerste dag niet zou halen. De familie vond het niet nodig een huisarts te roepen, belangrijker was dat de pastoor gewaarschuwd werd: Gerri’s erfzonde moest in de doop worden weggewassen, want anders zou hij niet in de hemel kunnen komen. Na deze valse start volgde een hobbelige jeugd. Gerri Eickhof groeide op zonder vader - hij woonde met zijn ongehuwde moeder bij opa en oma in huis - en omdat hij in de buurt het enige kind met een kleurtje was, werd hij dagelijks uitgescholden en gepest. Daardoor is Eickhof naar eigen zeggen wantrouwend van aard geworden. Eigenlijk vindt hij dat je als mens het beste niet geboren kunt worden: dan kan niemand het voor je verprutsen!

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Acteur en schrijver Maarten Spanjer bracht zijn middelbare schooltijd door bij katholieke paters in Amsterdam. Toen hij een keer door het ijs was gezakt, moest hij naakt voor het bureau van de ‘strafpater’ blijven staan om te wachten tot zijn kleren weer droog waren. Op dat moment had hij niet door dat er iets niet klopte, maar terugkijkend noemt Spanjer de paters ‘gefrustreerde mensen die hun seksualiteit onderdrukten’. Maarten Spanjer was een jaar of elf toen hij concludeerde dat God een verzinsel van volwassenen moest zijn. Dat kwam doordat zijn moeder na terugkeer van een reis naar Lourdes nog net zo reumatisch bleek te zijn als daarvoor. De gebeden die hij dagelijks voor haar genezing had moeten zeggen, waren niet verhoord. Sindsdien was hij vaker op het voetbalveld dan in de kerk te vinden. Als kind uit een groot katholiek gezin met acht kinderen en een invalide moeder kreeg Maarten Spanjer weinig aandacht. Zijn vader, die bij de marechaussee werkte, had last van driftbuien en sloeg wel eens om zich heen. ‘Het huishouden liep niet op rolletjes,’ zegt Spanjer met gevoel voor understatement. Toen zijn ouders stierven, had hij niet het gevoel dat het bekenden waren: ‘Het zijn altijd vreemden gebleven.’

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Toen Jan Leyers een jaar of elf was, moest hij kiezen tussen Beatles en biechtstoel. De pastoor die de Vlaamse presentator/muzikant voorbereidde op zijn eerste communie, hield hem voor dat God liefde is. Om daar meteen aan toe te voegen dat het ‘love, love, love’ van de Beatles daar niets mee te maken had. Jan Leyers koos voor de belofte van vrijheid en avontuur die besloten lag in de popcultuur van de jaren zestig en zeventig en zei de kerk vaarwel. Erg moeilijk was dat niet, want naar eigen zeggen heeft hij nooit in God geloofd. Toch speelt religie een belangrijke rol in het werk van Jan Leyers. In Nederland is hij vooral bekend vanwege een aantal televisieseries waarin hij door de wereld van de islam reist. Leyers haast zich om te zeggen dat hij programma’s over geloof maakt zoals een ander natuurdocumentaires maakt. Want religie mag als sociaal verschijnsel dan wel ‘superinteressant’ zijn, hij houdt zich verre van theologie. Tijs van den Brink praat met Jan Leyers over het niet-bestaan van kabouters en het verschil tussen Mohammed en Jezus om tot de volgende conclusie te komen: “Jij bent stelliger ongelovig dan dat ik gelovig ben.”

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over?Journalist en documentairemaker Fidan Ekiz is de eerste gast in ‘Adieu God?’ met een islamitische achtergrond. Als dochter van Turkse gastarbeiders kreeg ze van huis uit een milde vorm van de islam mee, met mooie rituelen. Maar op de wekelijkse koranlessen ging het er heel anders aan toe. Er werd bij ieder foutje gedreigd met hel en verdoemenis en tijdens de Ramadan sloeg een ingevlogen Turkse imam de kinderen met een liniaal. Toen Fidan Ekiz in haar studententijd voor het eerst ‘straalbezopen’ werd, was ze heel even bang dat Allah haar zou straffen. Tegenwoordig noemt ze zich geen moslim meer, maar de tweespalt is gebleven. Aan de ene kant neemt Ekiz het op voor de islam van haar ouders en kan ze nog altijd geraakt worden door het reciteren uit de Koran bij een sterfgeval. Aan de andere kant moet ze niets hebben van de radicale invulling van het geloof en windt ze zich op over de sociale controle die jonge moslimmeiden in hun doen en laten beperkt. Fidan Ekiz: ‘Ik vind dat er een nieuwe, verlichte koran moet komen. Misschien dat er dan iets zal veranderen.’

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Als puber heeft Stef Bos de Bijbel een keer op tafel gesmeten met de mededeling dat hij er klaar mee was, maar in feite is de zanger altijd een gereformeerd jongetje gebleven. De verhalen uit het Oude Testament vindt hij fascinerend en ook het Nieuwe Testament laat hem niet los. Toch is er wel wat veranderd. Stef Bos ziet de Bijbel niet meer als het woord van God maar als het boek waarin onze mythologie is opgetekend. Wat hem betreft had er trouwens allang een Derde Testament moeten zijn: uit nieuwe inspiratie komen immers nieuwe verhalen voort. Zo niet, dan zou God pas echt dood zijn! Stef Bos leeft vanuit het besef dat hij deel is van een groter geheel. Hij beschouwt zichzelf als een schakel in een keten van voorouders. Dat inzicht ontstond door samen te werken met Afrikaanse muzikanten. Zingen was voor hen een manier om de voorouders stem te geven. Inmiddels kan Bos zich niet meer los zien van zijn vader en moeder en van het geloof dat zij aan hem doorgaven. In ‘Papa’, zijn bekendste liedje, stelt de zanger weliswaar vragen bij het protestantse christendom, maar het is toch vooral een eerbetoon aan zijn vader: “Wie en wat ik zelf ben, is relatief.”

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? “Het was meer dan een zwarte dag, de wereld stortte in.” Dat zegt Peter Vandermeersch, hoofdredacteur van NRC Handelsblad, over het auto-ongeluk in 1982 waarbij zijn jongere zus Katrien om het leven komt. Als hij ziet dat zijn zus, twintig jaar oud, ligt opgebaard met een rozenkrans tussen haar vingers komt er een hevig gevoel van woede in hem op: het tafereel past totaal niet bij de manier waarop Katrien geleefd heeft. Vandermeersch is in die periode al weggedreven van het katholieke geloof uit zijn Vlaamse jeugd. Door de dood van Katrien beseft hij eens te meer dat je bij de dag moet leven: “Feest, drink, vrij!” Maar ook: “Wees ambitieus.” Want als hij iets heeft meegenomen van de Jezuïeten die hem vroeger les gaven, is het de gedachte dat je het allerbeste uit jezelf moet halen. Dat brengt een groot gevoel van verantwoordelijkheid met zich mee. En een neiging tot perfectionisme: het leven heeft voor Vandermeersch pas zin als je een steen hebt verlegd in de rivier. Peter Vandermeersch gelooft vooral in mensen. Daar heeft hij God en Jezus niet bij nodig. Toch is hij gevoelig voor de sfeer van religieuze samenkomsten en filosofeert hij graag over het hiernamaals. “Als de hemel zou bestaan, hoop ik daar mijn zus terug te zien.”

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Als dertienjarig meisje kreeg schrijfster Rosita Steenbeek een hersenbloeding, waardoor ze maanden in een verduisterde kamer in het ziekenhuis lag. Na haar herstel raakte ze in een geloofscrisis: het idee van een Vader in de hemel had zijn vanzelfsprekendheid verloren. Steenbeek, afkomstig uit twee domineesfamilies, was opgevoed met het beeld van een liefdevolle God die naar je omziet en een bedoeling met je heeft. “Ik vond het pijnlijk om daaraan te twijfelen, het voelde als verlies.” De vader van Rosita Steenbeek, een neerlandicus waar de schrijfster een zeer innige band mee had, reikte haar een ander, meer poëtisch godsbeeld aan. Kort na zijn overlijden brak Steenbeek haar rug en al haar ribben bij een auto-ongeluk. “Het was alsof ik achter hem aan wilde gaan,” zegt ze terugkijkend. Wederom ontsnapte ze op het nippertje aan de dood en volgde er een langdurige ziekenhuisopname. Dit keer in een korset. Ze voelde zich gedragen, meegevoerd naar een plek buiten de tijd. De dood is voor Rosita Steenbeek een reisgenoot geworden. Geen bedreiging, maar een aansporing om je talenten te gebruiken en anderen lief te hebben. Aan de hersenbloeding heeft ze een vorm van epilepsie overgehouden. Tijdens een aanval krijgt ze visioenen die haar aan de raadselachtigheid van het bestaan herinneren: “Alsof er een luikje open gaat.”

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? “Ik zou graag een ijzeren atheïst zijn, maar het zit er niet in.” Dat zegt Tommy Wieringa in deze aflevering van Adieu God? In zijn puberteit maakte de schrijver treinen kapot en leefde als een wolvenkind dat van God noch gebod wilde weten. Hij werd gered van de ondergang door een vrouw die zich opwierp als zijn pleegmoeder. Tommy Wieringa is naar eigen zeggen de meest gelovige ongelovige van Nederland. Want God mag wat hem betreft dan dood zijn, het christendom is dat niet. In het Nederlands Hervormde gezin waarin hij opgroeide, werd er weinig aan het geloof gedaan. Wieringa leerde pas bidden toen hij op een katholieke jongensschool terechtkwam. Thuis las zijn esoterisch aangelegde moeder, die er vandoor ging toen hij een jaar of elf was, hem voor uit de kinderbijbel. Die oerverhalen uit zijn kindertijd zijn terug te vinden in zijn romans. Wieringa leeft vanuit de gedachte dat de wereld bezield is en dat alle vormen van leven een samenhangend geheel vormen. Als kind zocht hij troost bij een boom, als volwassene kan hij zich opwinden over mensen die hun kamerplanten bij het grof vuil zetten. “Een trein kun je slopen, maar een ficus niet. Ik heb het idee dat dat leven verbonden is met het mijne.”

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Oud-premier Dries van Agt (1931) plaatste tijdens zijn politieke loopbaan geen kanttekeningen bij zijn geloof. De katholieke ex-politicus had in die tijd wel iets anders aan zijn hoofd. Toen collegaminister Joop den Uyl hem eens vertelde dat hij na Auschwitz het christelijk geloof vaarwel had gezegd, was Van Agt dan ook niet van zijn stuk gebracht. Het mysterie Gods gaat ons verstand ver te boven, vond hij. Een gruwelijk feit als Auschwitz kon daarin niet beslissend zijn. Tegenwoordig is Dries van Agt een en al aarzeling en twijfel als het om het geloofskwesties gaat. Dat heeft alles te maken met zijn favoriete hobby: de astronomie. Sinds Van Agt ervan doordrongen is dat er miljarden hemellichamen bestaan, vindt hij het onwaarschijnlijk dat God zich om dat ene planeetje aarde zou bekommeren. Om maar te zwijgen over de zoon die hij ons volgens de Bijbel heeft gestuurd. Toch wordt Dries van Agt nog altijd geraakt door de schoonheid van het katholieke geloof. Hij is regelmatig in de kerkbanken te vinden, al was het maar om de dienstdoende pastor niet voor een leeg godshuis te laten preken. Van Agt: "Als ik afscheid zou nemen van het geloof zou ik te veel verliezen."

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? 'Spiritualiteit kwam net zo onverwachts in mijn leven als okselhaar.' Dennis Honing, de eerste moslim in 'Adieu God?', is pas 27 jaar en heeft al een bewogen religieus achter de rug. Als atheïstische puber ontdekte hij bij zichzelf een spirituele neiging die niet meer wegging. Hij besloot christen te worden, maar werd in de jeugdgevangenis gegrepen door de islam. Al snel voegde hij zich bij de radicale islam en hielp hij jongens om af te reizen naar Syrië. Zijn rappe tong en uitgesproken opvattingen maakten Dennis een veelgevraagde gast in talkshows. Maar de twijfels sloegen toe. Het lijden in de wereld deed Dennis twijfelen aan God. Hij liet de radicale islam achter zich en raakte bijna helemaal zijn geloof kwijt. Moslim is hij nog steeds, maar dan wel ontzettend kritisch. En zonder Jezus hoeft het van hem niet. 'Ik wil Jezus niet achterlaten. Een islam zonder Jezus zou voor mij niet kunnen', aldus Dennis Honing in gesprek met Tijs van den Brink.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Als er binnenkort een Jehovah's Getuige bij u aanbelt, kan het zomaar topmodel Sylvia Geersen zijn. Ze droomt ervan om missionaris te worden en langs de deuren te gaan. Het enige wat haar nog weerhoudt is de levensstijl waaraan ze als topmodel gewend is geraakt. De glitter en glamour, het geld en de wilde feestjes. Sylvia wil de verleidingen van het vak achter haar laten om zich volledig te richten op God, maar kan ze het opbrengen? Een cocaïneverslaving zorgde ervoor dat ze God kwijtraakte, maar inmiddels twijfelt ze nauwelijks nog aan Zijn bestaan. Een verrassend gesprek tussen presentator Tijs van den Brink en een ontwapenende Sylvia Geersen.

Tijs van den Brink gaat in gesprek met schrijver Stephan Sanders, die eerder dit jaar te kennen gaf gelovig te zijn geworden.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? 'Godsdienst is al 2000 jaar een ramp voor de wereldvrede.' Dat schrijft journalist en Amerika-kenner Charles Groenhuijsen eerder dit jaar in een tweet. Tijs van den Brink vraagt zich af waar dit uitgesproken standpunt uit voortkomt. Hij gaat met Groenhuijsen terug naar de katholieke kerk van zijn jeugd. Als jongetje is Charles Groenhuijsen jarenlang misdienaar geweest in het Friese Joure. Maar het kerkgebouw had net zo goed het clubhuis van de zeeverkenners kunnen zijn, want talent voor godsdienst heeft hij nooit gehad. Terugkijkend stelt Groenhuijsen dat de kerk mensen afhankelijk maakt door voor te schrijven wat ze moeten doen en denken. Maar in hoeverre klopt dat beeld? Een gesprek over onverdraagzaamheid, religie in Amerika en de zin en onzin van vergeving.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Als kind bad schrijfster Jessica Durlacher urenlang en wilde ze non worden. En dat terwijl ze niet-religieus is opgevoed. Jessica's vader verloor zijn beide ouders in de oorlog en overleefde zelf ternauwernood Auschwitz. Jessica zocht haar heil in religie om angsten te bezweren. Ze zoekt aansluiting bij het joodse geloof, maar voelt zich niet geaccepteerd omdat haar moeder niet-Joods is. 'Mijn vader heeft zoveel ellende gezien vanwege zijn Jood-zijn, en dan mag ík er niet bij horen!' Jessica was goed bevriend met schrijver Joost Zwagerman, die twee jaar geleden zijn eigen leven nam. Uit zijn laatste gedichten bleek dat hij op zoek was naar God. 'Ik geloof dat Joost nog ergens is, en dat idee biedt troost', aldus een openhartige Jessica Durlacher in gesprek met Tijs van den Brink.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? De immer enthousiaste en energieke hersenwetenschapper Erik Scherder komt tot rust in de kerk. Toch komt hij er nauwelijks meer. Als kind was hij erg gelovig en bad hij op een haast dwangmatige manier. Nu bidt hij alleen nog als de nood hoog is. Voor zijn zieke dochter sloot hij een akkoord met God: 'Als het goed komt met haar, ga ik zondag weer naar de kerk'. Volgens Erik Scherder is geloven iets wat zich uitsluitend in de hersenen afspeelt. Ook de 'engelenervaring' van Tijs van den Brink kan hem niet overtuigen dat er 'meer' is. 'Ik denk niet dat God bestaat, maar ik hoop het wel', aldus Scherder.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Tijs van den Brink ontmoet EenVandaag-presentatrice Suzanne Bosman in de Sint-Martinuskerk in Heeze, waar zij als tiener de mis bezocht en waar de uitvaartdienst van haar moeder plaatsvond. Suzanne is katholiek opgevoed en speelde als kind vaak 'misje', nadat jeugdvriend Stijn Fens een altaartje van een 'heeroom' had kregen. Op een gegeven moment speelden ze begrafenissen na door dode dieren in de tuin te begraven. Toen ze van iemand een hond aangeboden kregen, mocht dat niet meer. Tijdens een bezoek aan Lourdes kreeg Suzanne een glow-in-the-dark Maria. Ze was bang voor dat beeldje en verstopte het in haar kast, tussen sokken en onderbroeken. Als Maria namelijk aan je verscheen, was je een heilige en kreeg je een opdracht. Dat wilde Suzanne liever niet. Suzanne was veertien toen ze haar ouders vertelde dat ze niet meer naar de kerk wilde gaan. Hoewel ze zich inmiddels bewust uit heeft laten schrijven, windt ze zich nog steeds over dit thema op. Tijs is benieuwd waarom.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Presentator Jeroen Pauw laat zich regelmatig kritisch uit over het geloof. Nadat hij in november vorig jaar zei dat de Koran, Bijbel en Thora altijd oproepen tot geweld, kreeg hij felle reacties van bekende christenen.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Cabaretier Paul van Vliet groeit op in een Nederlands-hervormd gezin. Het gezin bezocht elke zondag de Duinoordkerk, de huidige Kloosterkerk in Den Haag, en na de dienst aten ze de tulband die zijn moeder elke week bakte. Voor zijn ouders was naastenliefde een belangrijke deugd en Paul groeit op met de gedachte dat je eerst aan anderen moet denken, voordat je aan jezelf denkt. Zo zaten er met Kerst altijd zonderlingen aan tafel waar Paul en zijn zussen de slappe lach om kregen. In de loop van de jaren verwaterde Pauls kerkgang en dat hij niet meer gelooft, noemt hij laksheid. De laatste tijd overweegt hij weer in God te gaan geloven, want volgens hem hebben we allemaal een verlangen naar het verloren paradijs

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? In de christelijk gereformeerde Bethelkerk in Assen ontmoet Tijs van den Brink de tweelingbroers Sander en Arnout Brinks, beter bekend als folkduo Tangarine. In deze kerk kerfden de jongens hun initialen in de kerkbanken en deden ze hun eerste muzikale ervaringen op. Hoewel hun muzikale bijdrage door de gemeente werd gewaardeerd, moesten ze zichzelf niets verbeelden. Talent was door God gegeven, dus geklapt werd er niet, iets dat hen onzeker maakte. De jongens deden belijdenis en Sander is zelfs gevraagd om ouderling te worden, maar toen ze het ouderlijk huis verlieten, ging er een nieuwe wereld voor hen open. Hun grote doorbraak kwam na een optreden bij De Wereld Draait Door, waarna ze de huisband van dit programma werden. Sander en Arnout begonnen niet alleen aan een muzikale ontdekkingsreis, maar tegelijkertijd sloeg de geloofstwijfel toe en namen ze afstand van de kerk. Tijs is benieuwd waar die twijfel toe heeft geleid en of ze nog steeds op één lijn zitten. Wat hebben ze van hun christelijke opvoeding behouden? De broers hebben natuurlijk hun gitaren meegenomen en zingen, net als vroeger, een lied in ‘hun’ kerk.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Annemiek Schrijver neemt Tijs van den Brink mee naar een plek waar ze sinds haar zesde niet meer geweest is, de vrijgemaakt gereformeerde Koepelkerk in Arnhem. In deze kerk maakte ze als kleuter een kerkscheuring mee waarbij de halve gemeente tijdens een dienst opstond en de afgezette dominee achternaliep. Het maakte diepe indruk op de kleine Annemiek, evenals de kaasschaven die ze in het orgel zag en waarvan ze niet begreep waarom God er zoveel van nodig had. Ondanks nare ervaringen op haar vrijgemaakte middelbare school bleef Annemiek ook als conservatoriumstudente trouw aan de zuil. Ze verhuist, laat de kerk achter zich, gaat presenteren voor radio en televisie en komt zo in aanraking met allerlei vormen van levensbeschouwing. Zij herontdekt haar eigen christelijke traditie en zij verdiept dat door een tijd zeer intensief het boeddhisme te beoefenen. De vroomheid die ze als kind had, heeft ze een nieuwe vorm weten te geven, een vorm die zich niets aantrekt van grenzen tussen religies en tussen het sacrale en het profane.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Aart Staartjes begon zijn lange televisiecarriere met het vertellen van door Karel Eykman vor kinderen bewerkte bijbelverhalen in Woord voor Woord. Die verhalen kreeg hij echter zelf als kind niet mee. Naarmate de Tweede Wereldoorlog steeds meer impact had op het gezin Staartjes, werd zijn moeder steeds geloviger en werd hij naar de zondagsschool in Schellingwoude gestuurd. Daar had hij geen idee waar men het over had. 'Weiland kende ik wel, maar ik had geen flauw idee wat Heiland kon betekenen.' Zijn vader had nooit iets met het geloof opgehad, maar een paar jaar voor zijn dood liet hij zich dopen en werd hij zeer gelovig, een keuze waar Aart de nodige moeite mee had. Nu hij zelf oud wordt, bemerkt hij echter dat hij steeds meer bezig is met geloof. Een mooi moment om in gesprek te gaan voor Adieu God?

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Schrijfster en columnist Esther Gerritsen werd bekend als schrijfster van het Boekenweekgeschenk van 2016, Broer. Op dit moment schrijft ze een roman waarin het geloof een grote rol speelt. Het schrijven is voor haar een manier om te onderzoeken wat het geloof voor haarzelf zou kunnen betekenen. Ze nam al jong afstand van haar katholieke opvoeding. Toen haar broer jong stierf, was ze boos op iedereen die ook maar hintte op religieuze troost. In de loop der jaren ontwikkelde zich echter wel een fascinatie met het christendom. Een personage verzon een 'kleine miezerige god' in de gelijknamige roman. Als ze in de auto meezong met oude country was ze een paar minuten gelovig. En ze deed ooit een brief in de brievenbus die geadresseerd was aan haar bekenden in de hemel. Ze is nu op een punt gekomen dat ze vindt dat ze aan zichzelf toe moet geven dat ze in God gelooft, en in Adieu God? maakt ze deze coming out.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Minister Lilianne Ploumen heeft een zeldzaam groot respect voor haar ouders, en voor het katholieke geloof dat voor hen belangrijk was. Heel kerkelijk is ze nooit geweest, maar het katholieke geloof is wel een inspiratiebron gebleven. Ze stond mede vanwege haar feminisme soms recht tegenover het kerkelijke gezag, maar werkte er ook mee samen. Ze was directeur van de katholieke ontwikkelingsorganisatie Cordaid en ontmoette als minister de paus om te spreken over klimaatverandering.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Maarten 't Hart is misschien wel de meest beroemde en beruchte ex-gelovige van Nederland. Zijn Bijbelkennis is ongeëvenaard, en hij zet deze in om steeds weer de lezer te overtuigen van de waan- en onzinnigheid van de verhalen die voor velen nog steeds heilig zijn. Maarten komt uit het orthodoxe Maassluis, maar het gezin 't Hart behoorde niet tot een hele strenge kerk. Hij ging als kind echter graag mee met zijn vader, die doodgraver was en zocht naar een veel zwaarder en hardvochtiger geloofsbeleving, die hij vond bij dominee Venema. Zijn preken zaten vol hel en verdoemenis. Maarten viel in zijn studententijd van zijn geloof, maar sprak hier tot diens dood niet met zijn vader over. Hij heeft altijd een zekere boosheid gehouden tegen het geloof dat hem gehinderd heeft in zijn ontwikkeling. In de kerk komt hij echter weer sinds hij in zijn huidige woonplaats Warmond regelmatig gevraagd wordt om orgel te spelen. In die kerk vertelt hij over hoe de ontmoeting met deze kerkgemeenschap zijn beeld van de kerk veranderd heeft.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Connie Palmen wordt door Tijs van den Brink ondervraagd in de basiliek waar ze als kind zo vaak kwam, dat haar vrome katholieke ouders zich zorgen maakten. Zeker toen ze het verlangen opvatte om priester te worden, en toen dat niet bleek te kunnen, non. Een boekje met lezingen over het existentialisme van Jean-Paul Sartre maakte als puber een abrupt einde aan haar godvruchtigheid. Ze besloot niet langer te knielen voor de heilige hostie bij de jaarlijkse processie. De kracht van de kerk kon ze als eenling echter niet zomaar weerstaan. Zoals ze ook haar leven lang de God die ze doodverklaard had nooit van zich af heeft kunnen schudden.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Welke uitwerking hebben uitspraken van gelovige mensen op Jan Marijnissen gehad? Tijs van den Brink praat hierover met de oud-politicus. Jan Marijnissen gaat met Tijs van den Brink terug naar de kerk in Oss waar hij als kind misdienaar was. Op tienjarige leeftijd mocht hij als misdienaar het kruis dragen aan het hoofd van een begrafenisstoet. Het was de begrafenis van zijn vader. Chris, een broer van Jan die het syndroom van Down had, is vorig jaar overleden. Tot op de dag van vandaag is Marijnissen kwaad op de mensen uit de kerk die zijn moeder de suggestie deden dat het gehandicapte kind een straf was voor de zonden die ze wel zou hebben begaan. Op een gegeven moment heeft Jan Marijnissen zich aangesloten bij de Vrije Gedachte, een club die fel antigodsdienst was. Inmiddels heeft hij een stuk mildere gedachten over geloof gekregen. 'Ik ken heel veel gelovigen en kan er goed mee overweg en zij met mij. Het zou een hoop problemen in de wereld kunnen voorkomen als je aan tafel een gesprek met elkaar kunt voeren met respect.' Hij komt inmiddels weleens bij begrafenissen in de kerk. 'De preken zijn net als vroeger meestal verschrikkelijk. Nietszeggende praat. Maar de liturgie die wordt opgevoerd spreekt me nog steeds aan.'

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? BNN-presentator Tim Hofman groeit op in Vlaardingen. Nadat hij een ongeluk kreeg, verloor hij zijn geloof in God. Zijn ouders sturen hem naar een christelijke school en sluiten zich in zijn tienertijd aan bij de protestantse Vredeskerk. Tim gaat elke dinsdag naar een Bijbelclub en op zijn twaalfde wordt hij gedoopt. Tim is veertien als hij wordt aangereden en ernstig gewond raakt. Dat niets of niemand hem op dat moment beschermde, is voor Tim de definitieve bevestiging dat God niet bestaat. Op zijn zeventiende ontmoet hij een christelijk meisje met wie hij lange tijd samen is. Door deze relatie gaat hij opnieuw over het geloof nadenken, maar de relatie houdt geen stand en Tim zegt het christelijke wereldje vaarwel. Daarna komt hij in een depressie terecht. Toch houdt het geloof hem nog steeds bezig en daarom wil hij ook graag in gesprek met Tijs.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? In het werk van Freek de Jonge is God nooit ver weg. Als jongetje bepaalde die God zijn leven. De verzuiling bepaalde met wie je omging en met wie niet. Het stempel ‘zoontje van de dominee’ kon hij niet ontvluchten. Vol ijver stortte hij zich op het collecteren voor een nieuw kerkgebouw. In de roerige jaren van de ontzuiling was hij een symbool van het verzet tegen de oude orde, inclusief haar brave geloof. Maar inmiddels is hij er niet zo zeker van dat we met het wegsijpelen van het geloof in de samenleving vooruitgang geboekt hebben. Hij ziet volop aanbidding van eigen ego’s en mist een besef van nederigheid en tekort. Dat betekent echter nog niet dat hij zelf terug de kerk in wil. “De kerk is een gemeenschap met allerlei waarden en normen en regels. Dat staat rechtstreeks tegenover mijn beeld van God. God moet bevrijden en niet binden.” Freek verloor al jong zijn vader, verloor niet lang daarna zelf een kind en recent een kleinkind. Tijs van den Brink gaat met Freek de Jonge in gesprek over de vraag wat de oude verhalen uit zijn jeugd hem op die momenten van verlies nog te zeggen hadden.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Bijna een jaar geleden ontdekte schrijfster Kristien Hemmerechts een tumor in haar borst. In de periode van onzekerheid die daarop volgde was tot haar eigen verrassing de gedachte aan God haar steun en toeverlaat. Diezelfde God had ze aan de kant gezet nadat ze als jonge twintiger op reis in Mexico zag hoe de katholieke kerk arme Indianen hun laatste geld afhandig maakte. Als klein kind kreeg ze door de nonnen, van wie ze les kreeg, de angst voor de hel ingeprent, en de angst voor seksualiteit. Is het uit verzet tegen deze opvoeding dat Hemmerechts in haar werk zeer expliciet over seks schrijft? Toen haar dochter geboren werd, wilde ze haar 'no fucking way' laten dopen en toen daarna twee zoontjes als baby stierven, wilde ze absoluut geen priester in de buurt hebben. Het was de nieuwsgierigheid van haar dochter naar religie die hen samen in Lourdes deed belanden. 'Mijn dochter en ik stonden alleen voor een altaartje en ik zag dat we allebei heel hard probeerden om niet te huilen.' Hoe kan zij iets van rust of troost vinden bij een God die volgens haar eigenlijk niet kan bestaan?

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Door een aantal heftige gebeurtenissen in zijn leven, raakte Frénk van der Linden zijn overtuiging kwijt dat hij nog iets van God kon verwachten. Toch is geloof een thema in zijn leven gebleven. Interviewer Frénk van der Linden werd al vroeg met de hardheid van het leven geconfronteerd. Zijn moeder verliet het gezin voor een andere man toen hij 12 jaar was, een paar jaar later werd zijn halfbroertje doodgereden door zijn oom. Dat was het moment waarop zijn vader het geloof verloor door wat de pastoor bij de uitvaart zei over deze tragedie. Als 18-jarige ging Frénk naar het oecumenische klooster Taizé om daar te midden van vele leeftijdgenoten naar God te zoeken. Onderweg ontspoorde de trein in Frankrijk. Elf mensen kwamen om. Die nacht bracht hij biddend in de kerk van Taizé door. Het bleef stil. Van God verwachtte hij vanaf dat moment niets meer, maar het geloof is altijd een groot thema in zijn leven gebleven, ook in de interviews die hij deed. Hij trouwde met een kleindochter van een van de oprichters van de EO. Het geloof bleef tussen hen in staan en kostte hem zijn huwelijk. Een paar jaar geleden gebeurde een wonder dat hem een ander mens heeft gemaakt. Hij wist een verzoening tussen zijn verbitterde ouders teweeg te brengen. Vorig jaar heeft hij zijn 86-jarige vader meegenomen naar het klooster in Taizé om hem te laten zien waarom die plek zo’n grote betekenis in zijn leven heeft gehad.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? In gesprek met Tijs van den Brink vertelt Typhoon waar het mis ging in zijn relatie met de kerk en over het geloof in de liefde dat hem nu drijft. Rapper Typhoon wilde als kind dominee worden. Hij was al een buitenbeentje als deel van het enige Surinaamse gezin in het Veluwse dorp 't Harde, maar zijn ambitie om dominee te worden en zijn neiging door te willen vragen maakten hem helemaal anders dan de meeste leeftijdsgenoten. Ook als rapper is hij een buitenbeentje met zijn kwetsbare en diepgravende teksten. Inmiddels is hij een van de succesvolste live-artiesten van Nederland. De kerk en het dogmatische christendom heeft hij achter zich gelaten in zijn zoektocht naar wat wezenlijk voor hem is, maar hij blijft als een dominee doorgeven wat hij ontdekt. Lobi da basi, Surinaams voor liefde is de baas, heet zijn laatste album en een uitdrukking die zijn godsbeeld beschrijft. Zelfs het koninklijk huis is fan van hem, ondanks zijn kritische houding tegenover de Nederlandse omgang met ras en slavernijverleden.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Er viel een last van cabaretier Kees Torn af nadat hij het geloof achter zich gelaten heeft. 'Als je je realiseert dat je je hele leven voor de gek bent gehouden, dat is toch erg?' Een van de vroegste herinneringen van cabaretier Kees Torn aan zijn vader is dat hij hem als vijfjarige jongen op de kansel zag staan in de gereformeerd vrijgemaakte kerk. Zijn vader was geen dominee, maar een ouderling die een preek voorlas. Daar ontstonden de eerste barstjes in zijn geloof, want daar voorin de kerk hoorde toch een heilige man te staan? Kort daarna scheidden zijn ouders, verliet zijn vader de kerk en voelde zijn moeder zich gedwongen een andere kerk te zoeken. Als klein kind was Kees Torn aan het preken tegen kinderen in de zandbak. 'Weet je wel dat je naar de hel gaat als je niet in Jezus gelooft?' Met eenzelfde ijver is hij inmiddels atheïst. De schade die de kerk en het geloof bij hem hebben aangericht maken hem nog steeds boos. Na een lange tijd van twijfel verdween in 2004 zijn laatste beetje geloof, op het moment dat hij het doodgeboren kind van een vriendin in haar wiegje zag. 'Ik besefte ineens dat ik gewoon een stuk natuur ben, net als dat kindje, alleen die doet het niet.' Het verlies van zijn geloof was niet gelijk een bevrijding. 'Ik wilde er niet meer zijn. Het laatste beetje houvast was ik kwijt.' Na een jaar van drank en depressie vindt hij de uitweg en wordt hij een apostel van de wetenschap. In gesprek met Tijs van den Brink vertelt hij over de last die van hem afgevallen is sinds hij het geloof achter zich heeft gelaten.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? ijs van den Brink heeft veel gemeen met de gast van vandaag: journalist en schrijver Margriet van der Linden. Beiden geboren in 1970 en opgegroeid in degelijke hervormde gezinnen. Allebei gingen ze naar de evangelische School voor Journalistiek en kwamen ze bij de EO terecht. Tijs wil weten waarom hun wegen daarna scheidden. Margriet groeide op in een orthodox hervormd gezin. Dat gaf haar als kind geborgenheid. In haar tienerjaren kreeg de straffende God de overhand. Als Margriet door haar ouders tegen haar zin naar een reformatorische middelbare school wordt gestuurd, begint haar geloof te wankelen. Tijdens haar puberteit ontdekte Margriet dat ze homoseksueel is, maar dat houdt ze lang voor zichzelf. Volgens Margriet heeft haar homoseksualiteit niet automatisch geleid tot haar afscheid van haar geloof in een persoonlijke God. Een jaar of tien geleden merkte Margriet dat ze nog steeds boos was op een God waarin ze niet meer geloofde. Margriet heeft naar eigen zeggen een onvermijdelijk hoge prijs betaald voor de keuzes die ze heeft gemaakt. Ze heeft geen contact meer met haar ouders. Margriet schreef de roman ‘De Liefde Niet’ dat ze baseerde op haar jeugd.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Presentator en Opzij-columnist Sofie van den Enk is te gast in deze atypische aflevering van Adieu God?. Sofie werd door haar ouders niet christelijk opgevoed, maar ging af en toe met haar opa en oma mee naar de kerk. Haar interesse groeide en tijdens haar studententijd in Groningen volgde ze een Alpha-cursus: een basiscursus over het christelijke geloof. Ondanks haar interesse heeft Sofie nooit de stap durven zetten om christen te worden. Tijs legt haar een aantal argumenten vóór en tegen voor. Zou Sofie aan het einde van deze aflevering weten wat ze wil? Haar sociale omgeving speelt een grote rol in haar twijfel om als christen ‘uit de kast’ te komen. Ondanks haar aarzeling heeft ze een aantal ‘godservaringen’ gehad. ‘De geboorte van mijn kinderen bijvoorbeeld! Mensen zonder kinderen zullen zeggen dat het gewoon een samenklontering van cellen is, maar op de foto die vlak na de bevalling is gemaakt, zie je de totale verbijstering op mijn gezicht. Zo krankzinnig mooi. Dat ervaar ik als iets goddelijks.’ Sofie vindt geloven eng. ‘Hoe doe je het? Hoe heb je de moed om met al je zorgen ergens naartoe te gaan waar geen enkel bewijs voor is?’ Komen ze eruit?

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? In zijn jeugd was politiek commentator Sywert van Lienden actief in de Katholieke Kerk. Hij vond geen bevrijding in het geloof. Sywert van Lienden groeide op als ‘verdwaalde katholiek op de Veluwe’. Hij ging elke zondag naar de kerk, was misdienaar, bezocht katholieke vakantiekampen en liep mee tijdens processies. Sywert was een jaar of tien toen hij het boekje Kaas en de evolutietheorie van Bas Haring las. Op het gymnasium in Amersfoort kwam Sywert in aanraking met filosofie en dat voelde voor hem als een bevrijding. Zijn katholieke achtergrond en liefde voor kunst komen samen in zijn tentoonstelling voor het Pop-Up Museum van de Wereld Draait Door. In datzelfde programma maakte hij een grote fout door onderzoeken over criminaliteit en etniciteit verkeerd uit te leggen. Iets dat hij zichzelf niet kan vergeven. Toch vindt hij een God die alles vergeeft een geweldige uitvinding.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Tijs van den Brink praat met dirigent Pieter Jan Leusink over zijn kerkelijke verleden en over de rol die het geloof in zijn leven heeft gespeeld. Voor dirigent Pieter Jan Leusink is het nu hoogseizoen: hij dirigeert de Matthäus-Passion. Muziek zit in zijn genen. Hij groeide op in een muzikaal, gereformeerd gezin. Na een schandaal in de kerk, waarbij de dominee mogelijk met catechisanten gekust zou hebben, vertrekt het gezin Leusink naar een andere kerk. Leusink is zesentwintig als hij de kerkdeuren achter zich dichtslaat. Jarenlang zoeken zijn ouders hem niet meer op. Als Leusink na zijn scheiding een nieuwe vriendin krijgt en ze samen zes kinderen moeten opvoeden, belt zijn vriendin bij zijn ouders aan. 'Ze zei: Jullie zijn zo christelijk, maar het is niet christelijk wat jullie doen. Toen kwamen ze weer. Eerst mijn moeder en later mijn vader.' Terugkijkend op zijn jeugd is Leusink zijn ouders ook dankbaar. Leusink is ervan overtuigd dat hij geen dirigent zou zijn, zonder die strenge opvoeding. 'Alle creativiteit is eruit geramd en het heeft me erg veel moeite gekost om die vrijheid terug te krijgen.' Op zijn ogenschijnlijke sterfbed doet zijn vader een onverwachte bekentenis.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Vanavond is Bart Chabot in het programma te gast. Dichter en schrijver Bart Chabot leidt Tijs van den Brink rond op zijn vroegere middelbare school, het katholieke Aloysius College in Den Haag. Bart was een onhandelbare leerling en werd na drie dagen gelijk een week geschorst vanwege wangedrag. Ook thuis ging het niet goed. De ouders van Bart wisten zich geen raad met hem. Bart is katholiek opgevoed. Het gezin Chabot bad elke avond na het eten. Nadat Bart bevriend raakte met Herman Brood en Jules Deelder, wat zijn ouders verschrikkelijk vonden, sloeg hij het boek van zijn familie dicht. Hij heeft al jaren geen contact meer. Bart verrast Tijs door te vertellen dat hij overweegt om binnenkort toch bij zijn vader langs te gaan. Hernieuwd contact met God zal hij niet overwegen. ‘Je moet kunnen leven met het mysterie, met het raadsel, met de geheimenissen. Dat we heel veel niet weten, nooit zullen weten en dat dat ook helemaal niet erg is.’

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Tijs van den Brink ontmoet Sjuul Paradijs, voormalig hoofdredacteur van de Telegraaf. Kort na zijn ontslag als hoofdredacteur van de Telegraaf stond Sjuul Paradijs op het punt om de Amsterdamse Vredeskerk binnen te stappen voor een goed gesprek met de pastoor. Hij deed het niet. Tijs van den Brink ontmoet Sjuul in diezelfde kerk, de kerk van zijn jeugd, voor een nostalgisch gesprek over zijn katholieke jeugd.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Midas Dekkers gunt het ieder kind om op te groeien in een systeem, en hij is zelf blij dat dat systeem in zijn leven de katholieke kerk was. Zijn jeugd was onstuimig en het geloof hielp hem het leven te begrijpen. Zijn moeder scheidde drie maal van zijn vader, met haar nieuwe man opende zij een café waar Midas opgroeide. Twee zusjes van hem waren 'ongelukkig', oftewel zwaar gehandicapt. De beelden van hun lijden maakten diepe indruk op hem. Als kleine jongen verloor hij zijn geloof toen een pater, die hem les gaf, geen antwoord kon geven op Midas' vraag of hij nou echt geloofde wat hij vertelde over God. De evolutietheorie werd voor Midas al snel een nieuw fundament onder zijn wereldbeeld, maar troost heeft hij er niet kunnen vinden.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Schrijver Arthur Japin vertelt aan Tijs van den Brink over zijn katholieke opvoeding. Hij vond de mis prachtig, maar met de biecht had hij moeite. Arthur werd jarenlang gepest en vroeg zich af wat hij zelf dan verkeerd had gedaan. Als kind voerde hij gesprekken met 'Jezuke', zoals hij Jezus noemde, maar op den duur was het meer een monoloog en stopte hij ermee. Inmiddels gelooft hij niet meer, ook al zou hij dat wel willen.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Tijs van den Brink ontmoet cabaretier presentator Jandino Asporaat. In het gesprek gaat het over de kerk, smurfen en geloof. Cabaretier en presentator Jandino Asporaat groeide op in een zeer gelovig milieu. In Rotterdam ging hij naar een pinkstergemeente waar hij veel herinneringen aan heeft. Tijs verrast hem tijdens het gesprek door een Smurf op tafel te leggen. Wat heeft dat met Jandino's kerkelijke achtergrond te maken? En gelooft hij nog in God?

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Tijs van den Brink ontmoet musicalster Pia Douwes in het Eemklooster in Amersfoort. Pia was twaalf jaar toen zij, op eigen verzoek, naar het toenmalige katholieke meisjesinternaat ging. Bijna al haar ooms en tantes waren non of priester, iets dat voor Pia heel normaal was. Inmiddels gaat ze zelf niet meer naar de kerk. Tijs is benieuwd welk advies Pia de kerken zou geven om de boodschap van het evangelie op een aantrekkelijke wijze over te brengen.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Paul Witteman is dankzij zijn rol als presentator van meerdere televisieprogramma’s een van de bekende VARA medewerkers geworden. Zijn programma’s hebben vooral te maken met politiek, journalistiek en muziek. Door de kerk heeft hij een passie voor muziek overgehouden. Het geloof heeft geen plaats meer in zijn leven. Na de HBS afgerond te hebben, ging Paul Witteman naar het conservatorium om piano te studeren. Omdat hij zichzelf niet goed genoeg vond, stopte hij deze opleiding voortijdig. Hierna studeerde hij een jaar politicologie. Ook deze studie rondde hij niet af. Via de schrijvende pers kwam hij bij de VARA terecht, waar hij eerst radioprogramma’s maakte. Later werd hij door zijn televisiewerk een van de VARA-gezichten. Paul Witteman zong als koorknaap in de kerk in Overveen. Hij hield er een levenslange liefde voor Bach en andere religieuze muziek aan over, maar het geloof beklijfde niet. Met het ouder worden achtervolgt de doodsangst hem steeds meer.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Marion Pauw heeft verschillende succesvolle boeken op haar naam staan. Haar inspiratie haalt zij onder andere uit haar dagelijks leven. Zij heeft een kerkelijke achtergrond, maar keerde de kerk de rug toe door een opmerking die iemand over haar seksleven maakte. Marion Pauw werd op 19 augustus 1973 in Australië geboren en emigreerde op haar zesde naar Nederland. Zij is auteur, freelance publicist en copywriter. Het eerste boek dat zij schreef, is Villa Serena. Met het boek Daglicht brak zij in 2008 definitief door naar het grote publiek. Met dit boek won zij de de Gouden Strop. Daarna schreef zede boeken Zondaarskind, Jetset en De Wilden. Thrillerschrijfster Marion Pauw groeide op in een evangelische kerk. De kerk verloor haar interesse, maar na een verblijf in Canada koos ze vol enthousiasme voor het geloof en liet zich dopen. Na een ongevoelige opmerking van een kerkleider over haar seksleven keerde ze de kerk voor de tweede keer en definitief de rug toe.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Jan Siebelink beschreef het zware geloof van zijn vader in 'Knielen op een bed violen', maar vertelt nu in zijn nieuwe roman 'Margje' ook over zijn moeder. Weggelopen uit de kerk Zelf deed hij belijdenis in de Hervormde Kerk, maar besloot als jonge dertiger op een ochtend resoluut de kerk uit te lopen om nooit meer terug te keren. Hoe ouder hij wordt, hoe meer hij ontdekt dat het geloof zelf hem niet loslaat.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Jon van Eerd is vooral bekend van musicals, komedies en kluchten. In Adieu God? gaat hij echter in op een pijnlijke periode van zijn jeugd. Hij verbleef als puber een aantal jaar in het Limburgse katholieke jongensinternaat Bleijerheide. Jon wist dat hij daar geen fijne tijd gehad had, maar kwam pas recent tot de conclusie dat hij herinneringen aan het seksueel misbruik waar hij slachtoffer van was verdrongen had. 'Ik heb er met niemand gesproken. Ik werd emotioneel gechanteerd door die mannen.' Alleen in de eenzaamheid en de stilte van de kapel durfde hij hardop te zeggen wat er gebeurde. 'Ik weet niet of ik tegen God praatte.' Hij vertelt open over het sterfproces van zijn beide ouders, die hij wel wat geloof gegund had. 'Mijn moeder is bang, boos, letterlijk gillend en trappend gestorven. Ik ben zelf ook bang voor de dood, maar ik zal alles doen om te voorkomen dat ik zo zal sterven.' Ondanks zijn afkeer van de katholieke kerk na zijn tijd in het internaat zei hij gelijk ja toen hij gevraagd werd voor de rol van Pilatus in The Passion. 'Dat verhaal heeft mij geen ellende bezorgd, dat hebben die mensen gedaan. Nu kan ik dat scheiden, maar dat kon ik heel lang niet.'

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Rond de jaarwisseling overleed de vader van radio-dj en kunstenaar Ruud de Wild. Tegen Tijs van den Brink vertelt hij over de vragen die hij had willen stellen aan zijn sterfbed, maar pas besprak in zijn toespraak op de begrafenis.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Hans Klok koestert bijzondere herinneringen aan de kerk. Als klein jongetje was hij regelmatig te vinden in de Taborkerk in Purmerend. Overigens niet alleen om naar de dienst te gaan, maar vooral om te repeteren voor zijn goochelshows. "Ik had me geen beter podium kunnen wensen." Kan een illusionist in God geloven of is dat een illusie? Tijs van den Brink neemt Nederlands bekendste illusionist onder de loep.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Schrijver, taalkundige en cabaretier Wim Daniëls ging als klein jongetje trouw naar de kerk. Toch vond hij de kerk één grote poppenkast.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Aan de keukentafel Open, maar ook heel persoonlijke gesprekken over God, de kerk en geloven, gewoon ‘aan de keukentafel’ bij BN’ers thuis, of in de kerk van hun jeugd; dat is de insteek van Adieu God?. Ondanks hun religieuze opvoeding kwam er een moment dat de gasten van Adieu God? hun banden met de kerk verbraken. Is het verhaal achter hun beslissing een confronterende spiegel voor christenen, of ligt de oorzaak van hun kerkverlating elders?

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? In 'Adieu God?' ontmoet Tijs van den Brink bekende Nederlanders die, ondanks hun christelijke opvoeding, de kerk vaarwel hebben gezegd. Verlieten ze daarmee ook God en hun geloof? In de vierde aflevering D66-kamerlid Pia Dijkstra die als kind enorm bang was voor de dood. "Het leek me verschrikkelijk dat de mensen van wie je zoveel houdt er niet meer zouden zijn. Als kind bad ik daarom wel eens: 'God, kan dat nou niet anders?'"

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Schrijver Kluun groeide op in het katholieke Brabant van de jaren zestig. Als tienjarig jongetje bad Raymond van de Klundert voor heel concrete dingen, zoals een overwinning voor Willem II of sneeuw in de winter. Het bidden stopte toen Kluun een jaar of vijftien was en begon pas weer toen hij op zijn 33e te horen kreeg dat zijn vrouw borstkanker had. Zijn bidden kwam voort uit wanhoop en niet uit geloof in God. De schrijver en zijn vrouw raakten er tijdens haar ziekte van overtuigd dat er iets was na de dood. Het sterke geloof dat hij na de dood van zijn vrouw had, is in de loop der jaren afgezwakt. Hij sluit echter het bestaan van een leven na de dood of een God nog steeds niet uit. Kluun: "Op wiskundigen na haat ik alle mensen die zeggen het zeker te weten, gelovigen net zo goed als atheïsten." "Ik geloof in Bruce Springsteen", grapt Kluun. Volgens Springsteen moet je gewoon je best doen een goed mens te zijn. Dat is alles waar je volgens Kluun voor moet staan.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Schrijver, cabaretier en televisiepresentator Arjen Lubach ervaart het loslaten van zijn geloof als een bevrijding. De cabaretier vindt het moeilijk om gelovigen serieus te nemen. Arjen en presentator Tijs van den Brink staan hierdoor haaks op elkaar.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Oud-schaatser Mark Tuitert ging als kind zowel naar een katholieke als een protestantse kerk. Hij werd gedoopt in een hervormde kerk en was als puber vier jaar lang misdienaar. Aan het begin van zijn schaatscarrière bad hij voor wedstrijden. Die gewoonte is hij kwijtgeraakt, maar een gevoel van dankbaarheid voor zijn talent is gebleven. Tuitert heeft behoorlijk geleden onder de scheiding van zijn ouders. Door zijn grote verantwoordelijkheidsgevoel kwam hij in ingewikkelde situaties terecht in de periode van en na de scheiding. Een paar jaar geleden is de moeder van Mark Tuitert overleden. Hij vindt af en toe steun en troost in de tradities van het geloof, maar is niet bezig met de vraag of er een God bestaat en wat er waar is aan wat in de Bijbel staat. 'Ik twijfel in God. Ik koester die twijfel.'

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Tooske Ragas ging als klein meisje wekelijks met haar ouders naar de kerk. “Maar ik ben niet opgegroeid met het klassieke beeld van een God op de troon. Ik geloof nog steeds, maar dan wel in de kracht van de verhalen. Ik geloof niet dat Jezus letterlijk mensen genas of over water liep, ik geloof dat Jezus oog had voor mensen in een onmogelijke positie. Genezen is voor mij; God heeft deze mens meer mens gemaakt. Je kunt God ontmoeten in de ontmoeting met anderen.”

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Musicalproducent en showbizzexpert Albert Verlinde is katholiek opgevoed en hield van de theatrale Bijbelverhalen. Als kind speelde hij met de gipsen figuurtjes uit de kerststal ‘een soort ‘Goede tijden, Slechte tijden.’ Alberts vader werd katholiek om met zijn moeder te mogen trouwen. Het gezin Verlinde gaat op zaterdagavond en zondagochtend naar de mis. Bovendien zingt Albert elke ochtend om acht uur in het kerkkoor: “Daarom vind ik eigenlijk dat ik voor mijn leven wel genoeg naar de kerk ben gegaan “, zegt een lachende Verlinde.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Voormalig Commandant der Strijdkrachten Peter van Uhm komt uit een katholiek bakkersgezin en groeide op in Nijmegen, de stad waar hij nog steeds woont: ‘De kerk van mijn jeugd staat hier negenhonderd meter verderop. Ik kan er nog elke dag naar kijken. De kerk hoorde erbij, ik vond het indrukwekkend, maar snapte de essentie niet. Ik verbaasde me erover dat mijn moeder steeds boos werd op mijn vader als die weer eens tijdens de mis in slaap viel. Ze vond dat niet kunnen, maar hij moest als bakker elke dag al vroeg op.’ Abracadabra Maar liefst tien jaar was Van Uhm misdienaar in een nonnenklooster. Elke ochtend om zeven uur hielp hij mee met de mis: ‘Ik vond die nonnen zo aardig. Ik kon het niet over mijn hart verkrijgen om ermee te stoppen. Toen ik eenmaal naar de Koninklijke Militaire academie ging was dat het beste excuus om te stoppen. Maar op mijn trouwdag kwam ik terug. Ik heb nu nog het gevoel dat ik niet alleen met mijn vrouw, maar ook een beetje met al die nonnen ben getrouwd.’ Van Uhm gelooft nu niet meer dat er een God is: ‘Ik heb ook nooit schietgebedjes gedaan. Als je op missie bent en het wordt spannend schakel je de angst uit. Ik heb er wel over nagedacht waarom ik dan niet ga bidden, maar ik vertrouw dan vooral op de mensen om me heen.’

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Bijna drie jaar geleden veranderde Diederik Stapel in een klap van sterwetenschapper in fraudeur. In zijn eerste televisie interview sinds dat moment vertelt Stapel aan presentator Tijs van den Brink over de existentiële crisis die hij doormaakte sinds zijn publieke val. Die crisis leidde tot een zoektocht waarin hij wanhopig gezocht heeft naar vaste grond onder zijn voeten. ‘Ik wilde mezelf uitgummen: was ik er maar niet meer.’ Hij bezoekt kerkdiensten, mediteert, leest in de bijbel en in het werk van mystici, en praat met veel mensen. ‘Mijn grote thema is nu: wat geeft ons houvast? Met alleen ratio houd ik het niet vol.’

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Rik verliet de kerk rond zijn zestiende. Hij keerde terug na de geboorte van zijn eerste kind. ‘Ik heb belijdenis gedaan, omdat we ons kind graag wilden laten dopen. Daar stond ik achter. Waarom zou ik niet hardop zeggen wat ik in mijn hart voelde?’ In huize Felderhof werd elke avond voor de maaltijd gebeden. Ook als Riks kinderen vriendjes hadden meegenomen. ‘Dan fluisterde mijn zoon: straks gaat mijn vader bidden, doe je ogen maar dicht, of houdt ze open, dan kun je zien hoe dat gaat.’ Rik gaat in Nederland niet graag naar de kerk. ‘Ik heb moeite met mensen die alles zeker weten. Alsof ze elke dag met God praten. Daar krijg ik kippenvel van.’ In Tanzania, waar hij een groot deel van het jaar woont, is hij wel betrokken bij de kerk. ‘In Afrika wordt diep vanuit het hart gezongen.’ Vorig jaar verscheen zijn kinderbijbel 'Simon, de buurjongen van Jezus', dat hij samen met Cees Baan schreef. Waarom vindt hij het belangrijk dat kinderen de Bijbelverhalen kennen? Waarom wil hij dit boek zelfs in Swahili en Frans laten vertalen? Schuilt er stiekem toch een zendeling in Felderhof? Hij vertelt het aan Tijs in deze nieuwe aflevering van Adieu God?.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? In Adieu God? vertelt Olympisch Kampioen op de 1000 meter schaatsen Stefan Groothuis aan Tijs van den Brink hoe zijn depressie een spirituele zoektocht in hem losmaakte. Groothuis zocht overal naar antwoorden. Hij stond zelfs op het punt om drugs uit te proberen, ook al kon hem dat als sporter zijn carrière kosten. Uiteindelijk was het niet de spirituele wereld die hem verder hielp en ook niet zijn protestantse achtergrond, maar de ontdekking van het atheïsme. Steevast ligt er een dikke pil op het nachtkastje van Stefan Groothuis. Hij heeft op trainingskampen en toernooien altijd een portie filosofische boeken paraat. Het kostte hem zijn laatste beetje geloof in God en ook in de vrije wil gelooft hij inmiddels niet meer. Dit soort inzichten maken hem echter niet pessimistisch. “Voor mij was het een bevrijding om te ontdekken dat mijn depressie niet mijn eigen schuld was, of kwam doordat ik een slechte ziel had of iets dergelijks.” Hoewel hij zijn geloof kwijt is, heeft de kerk nog wel zijn interesse. Hij is onder de indruk van de functie die de kerk heeft in het dorp waar hij opgegroeid is. Als er een kerk zou zijn waarin gelovigen en niet-gelovigen samen zouden kunnen komen zonder te preken, zou hij zich er wel bij willen aansluiten.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Oud-wielerkampioen Leontien van Moorsel werd katholiek opgevoed. Haar ouders hebben een succesvolle eigen zaak, maar als haar vader gezondheidsproblemen krijgt, gaat de zaak failliet. 'Mijn ouders hebben een heel zwaar leven gehad. We hebben meegemaakt dat we alles konden doen én dat we elke gulden moesten omkeren.' Balans Tijdens al haar wedstrijden droeg Leontien een Mariabeeldje met zich mee en haar moeder stak voor elke wedstrijd een kaarsje aan in de kerk. Zorgde dit er voor dat ze wereldkampioen werd? “Nee, maar als je er zelf in gelooft, zal het vast helpen.” Na het heftige leven van een topsporter en de strijd met anorexia heeft Leontien nu veel meer rust gevonden. “Ik ben in balans en dat is heerlijk.” Vader Recent overleed Leontiens vader. Ze verbaasde zich over het feit dat hij bang was om dood te gaan. “Als je gelooft in een hiernamaals, dan hoef je toch niet bang te zijn?” Hoewel ze zelf niet gelooft dat het leven na de dood verder gaat, hoopt ze toch dat ze haar vader terug zal zien. “En ik hoop dat hij in de hemel een pilsje kan drinken”.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? De kleine Hans Kraay jr. was al net zo gretig in zijn eerste carrière als misdienaar als later op het voetbalveld. Zijn moeder was overtuigd katholiek en hij ging graag met haar mee naar de kerk. Na een verhuizing meldde hij zich direct bij de plaatselijke pastoor om zijn misdienaarscarrière voort te zetten. Het voetbal schopte echter roet in het eten. Hoewel hij als volwassene geen regelmatige kerkganger is en nogal wat van de katholieke moraal aan zijn laars lapte, heeft hij zich altijd verbonden gevoeld met het katholieke geloof. En met de God van zijn jeugd. De laatste tijd zijn hem een aantal vreselijke dingen overkomen, waardoor zijn geloof aan het wankelen is gebracht.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Cor Bakker begon zijn carrière in de kerk. Als onzekere puber werd hij pianist van het jeugdkoor van de kerk van zijn ouders, “die piano is echt mijn redding geweest”. Tot er drie mannen van de broederraad waren, die klaarstonden om hem te bekeren. Er werd gedreigd met de hel als hij op dat moment niet op zijn knieën zou gaan. “Maar ik heb God helemaal niet nodig”, zei een boze Cor. “Ik was zo kwaad. ‘Jullie zien mij hier nooit meer terug’, heb ik geroepen.” Die gebeurtenis was voor hem een aanleiding om na te gaan denken over het geloof, wat er toe leidde dat hij zich helemaal afkeerde van de kerk. Cor was klaar met de kerk, maar is voor zijn toenmalige vrouw toch in de katholieke kerk getrouwd. Meegaan naar het altaar vond hij hypocriet, zijn vrouw ging alleen naar voren. De samenwerking van Cor met Paul de Leeuw viel zijn ouders zwaar. De vader van Cor is overleden, maar zijn moeder is nog gelovig en actief in de kerk. Cor vertelt dat hij er kort geleden achter kwam dat zijn moeder heel andere dingen gelooft dan hij dacht. Aan presentator Tijs van den Brink laat hij horen wat hij zich nog herinnert van de muziek uit de kerk en hoe volgens hem de hemel zou kunnen klinken.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Theatermaakster Adelheid Roosen groeide op in een streng geloof van straffen, geboden en oordelen. “Mijn moeder had het idee dat je kinderen met harde hand en strenge regels kon vormen. Zij dacht echt dat dat werkt. Ik heb jarenlang zo’n strijdveld met haar gehad. Dat voelde als schieten met scherp. Met geladen pistolen tegenover elkaar.” Op school bij de nonnen kwam ze die harde hand opnieuw tegen. Hoe het was? “Zoals de verhalen zijn. Een doorlopende attitude van vernederingen, straffen, fysiek geslagen worden. Seksueel geweld heb ik niet meegemaakt.” De tegenhanger van die strenge moraal kwam ze tegen in de ziekenhuiskapel waar ze met haar moeder naar de mis ging. Daar kwam een pater die in Afrika was geweest. Hij zette een bandrecorder met Afrikaanse muziek op het altaar. Vijfenveertig minuten lang trommels en vreemde geluiden. “Dat was mijn fa-vo-rie-te kerkdienst. Dat vond ik echt geweldig.”

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Zangeres en presentatrice Marga Bult begon haar zangcarrière als vierjarige in de kerk, in de kerstmis in haar geboortedorp Lattrop. Ze groeide op op een boerderij, waar ze al vroeg moest meehelpen en er voor spelen nauwelijks tijd was. Haar ouders waren in haar woorden ‘streng katholiek’. De kleine Marga was een heel gelovig kind dat in de klas in huilen uitbarstte bij het verhaal van de kruisiging van Jezus. Marga heeft warme herinneringen aan de kerk. Maar de kerk benauwde haar ook. “Al die regeltjes! En ik hoorde van een pastoor van een andere kerk die iets met misdienaartjes gedaan had. Steeds meer kwam je er achter dat er heel veel mis ging.” Haar geloof kwam verder onder druk te staan toen haar broer uit de kast kwam als homo. Zij was de eerste aan wie hij het vertelde. Het geloof heeft Marga niet losgelaten, maar het is wel van karakter veranderd: “Ik heb de kerk niet nodig om te geloven. Ik denk dat ik een zoekende blijf. Ik wil het nare van de kerk vergeten om het mooie te onthouden.”

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Ondanks de vele bedevaarten die hij als kind heeft meegemaakt en processies waarin hij meeliep, heeft Harry Vermeegen helemaal niks meer met zijn katholieke achtergrond. Zijn grootste succes is misschien wel het belachelijk maken van paus Johannes Paulus II geweest met het typetje en het lied Popie Jopie in 1985. Zou hij Popie Jopie vandaag de dag ook nog van stal halen?

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Stel dat Jezus zou aanbieden presentatrice Lucille Werner van haar handicap te genezen, dan zou Lucille dat niet aannemen. 'Ik zou Hem bedanken voor mijn handicap. Ik heb mijn kracht erdoor ontdekt.' Lucille komt uit een katholieke familie. Haar oma ging zelfs dagelijks naar de kerk. Lucille ging tot haar twaalfde mee naar de kerk, daarna ging ze liever paardrijden. ‘Dan zat ik al met paardrijlaarzen aan en cap op in de kerk.’ Als kind bad Lucille elke dag voor alle mensen in haar omgeving ‘Die lijst werd met de dag langer’. Later ook voor een baan bij de televisie. ‘Ik zou Hem enorm bedanken als dat zou lukken.’

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? In de eerste aflevering van deze nieuwe serie vertelt Jochem van Gelder over zijn jeugd met zijn katholieke vader. “Als kind wilde mijn vader Paus worden en hij zou nog een hele goede geweest zijn ook.” Juist zijn vaders herseninfarct was voor Van Gelder de reden om zijn laatste beetje geloof in God definitief te verliezen.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Als kind wordt Bastiaan geconfronteerd met de kloof tussen katholieken en protestanten. 'Ik zat op een protestants christelijke school en gaf een eindexamenfeestje. Die zei af en die zei af. Toen kwam er een meisje naar me toe en ze zei: wij mogen niet komen. Omdat ik katholiek was.' Bastiaan heeft hier – nog steeds – moeite mee. 'De essentie van de Christusfiguur is: ik praat met iedereen en stel me open voor iedereen.' Bastiaan ziet God niet als een sturende kracht. 'We zijn als mens niet in staat om het goddelijke te omschrijven. Dat wordt altijd een beetje mal.' Hij heeft wel veel ontzag voor de schepping. 'In de westerse maatschappij staan we niet meer stil bij het wonder. Het gaat om consumeren en geld verdienen.' Tijs is benieuwd naar de stem die Bastiaan van binnen ervaart. 'Wat ik God noem is mijn geweten. Het is de stem die je in de stilte hoort. In mijn herinnering is deze stem altijd bij me geweest. Ik geloof niet dat er mensen zijn die deze stem niet hebben. De zachte stem is er altijd.' Gaf deze stem hem ook troost toen zijn broer Roef onverwacht overleed? U hoort het in de voorlopig laatste aflevering van Adieu God?.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Tijs van den Brink heeft zich voorbereid, maar een gesprek met Martin Šimek loopt altijd anders dan je denkt. Dat begint al bij de vraag hoe cartoonist Šimek Jezus zou tekenen. Šimek vindt het vervelend dat gelovigen God zo concreet willen maken. ‘Ik ben een bewonderaar van de schepping, maar waarom zou de schepper een persoon zijn?’

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Interieurontwerper Jan des Bouvrie groeit op in Bussum. Zijn vader is Luthers en zijn moeder katholiek. ‘Ze spraken af dat ze een jongetje Luthers zouden opvoeden en een meisje katholiek. Ik ben dus Luthers opgevoed.’ Jan wordt als kind gepest op school vanwege zijn dyslexie. In de kerk vindt hij steun. ‘Het gaf me een warm gevoel.’ Jan noemt God energie. ‘Beethoven heeft gezegd dat de muziek in de lucht hangt en dat hij op aarde is om de noten op te schrijven. Ik geloof in die energie. Als ik een tekening maak, komt dat via die energie bij mij binnen.’ Op de Rietveld Academie verloor hij zijn geloof helemaal. ‘Ik ging helemaal op in het creatieve proces: wat kunnen we maken?’ Jan trouwde en kreeg kinderen, maar ging al snel los in het Amsterdamse uitgaansleven. ‘Ik was niet eerlijk, andere vrouwen, een wilder leven. Ik ben bij mijn vrouw weg gegaan. Dat noem ik mijn grootste falen. Ik adviseer iedere vent: denk pas over een vrouw na rond je veertigste.’ Hij ontmoet Monique waarmee hij in de kerk trouwt. ‘Monique is katholiek en vroeg waarom ik vloekte. Ik ben ermee gestopt. Voor haar trouwde ik in de kerk en we hebben onze kinderen laten dopen.’ Tijs van den Brink probeert vat te krijgen op Jans godsbeeld, maar of dat lukt? En als Jan iets mocht ontwerpen voor de hemel, wat zou dat zijn?

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Joost Eerdmans, de kersverse lijsttrekker van Leefbaar Rotterdam, groeide op in een gereformeerd gezin in Harderwijk. ‘Het was een vanzelfsprekendheid om naar de kerk te gaan. Joost vond de kerk een rustpunt 'Maar als je ouder wordt, wil je langer slapen.’ Joost geloofde als kind oprecht in God. ‘God was iemand bij wie je terecht kon met je belangrijkste vragen: of je konijn zou blijven leven. En als je ruzie had, vroeg je vergeving.’ Toch ebde zijn geloof langzaam weg en hij besloot geen belijdenis te doen. In zijn studententijd ontmoette hij de atheïstische Femke, met wie hij in 2006 trouwde, in de kerk, door zijn moeder. ‘Het geloof is toch een rustpunt in het leven, maar als je me direct zou vragen of ik in God geloof, dan zeg ik nee.’

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Gretta Duisenberg werd landelijk bekend in 2002, toen ze als vrouw van de eerste president van de Europese Centrale Bank, Wim Duisenberg, een Palestijnse vlag aan hun woning hing. Haar zoon bidt voor haar, zij doet af en toe schietgebedjes – is Gretta Duisenberg echt los van God? Ze was 17 toen ze besloot belijdenis van haar geloof te willen doen, uitzonderlijk jong in haar kerk. “Ik was 100% overtuigd.” Toen de dominee haar vroeg wat ze zou doen als ze een niet-kerkelijke man zou ontmoeten, antwoordde ze uit volle overtuiging dat ze daar nooit mee zou trouwen. Een paar jaar later kwam ze een niet-gelovige man tegen. De avond voor de bruiloft kwam de dominee met drie ouderlingen langs om haar over te halen om het huwelijk af te blazen. Gretta Duisenberg vertelt in de uitzending aan Tijs van den Brink hoe ze als jonge moeder kanker kreeg, waardoor ze jaren in het ziekenhuis lag. Nadat ze hersteld was besloot ze te scheiden en de kerk en het geloof vaarwel te zeggen. “Ik geloof alleen nog in mijzelf en andere mensen. ”

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Gepensioneerd dominee Carel ter Linden was naar eigen zeggen een té gelovig jongetje. “Vader, vertel nog eens over die kruisiging,” vroeg hij met enige regelmaat. Na zijn pensionering ging hij zich verder verdiepen in wat hij precies geloofde. Na de dood van zijn vrouw verloor hij het geloof in een hiernamaals. Vervolgens liet hij het beeld van een persoonlijke God los, met name toen hij zich ging verdiepen in de werking van het proces van evolutie. “Dat proces is te wreed om door een God geschapen te zijn.” Ter Linden vraagt ook naar de ontwikkeling van het geloof van presentator Tijs van den Brink. Ze blijken beiden adieu gezegd te hebben tegen het godsbeeld van hun jeugd, maar hebben er allebei een heel ander godsbeeld voor in de plaats gekregen. Volgens Ter Linden is God nergens zonder mensen.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Tijs is benieuwd wat Wouke aan Jezus zou vragen als ze Hem mocht interviewen. En tenslotte wil Wouke van Tijs weten hoe hij kan blijven geloven, terwijl hij als journalist weet hoe de wereld in elkaar zit.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Cabaretier Mike Boddé (o.a. bekend van de Mike & Thomas Show) kwam als kind regelmatig in de kerk van de Remonstrantse Broederschap, een vrijzinnig kerkgenootschap waar zijn moeder in de kerkenraad zat. 'Ik had een hekel aan die sombere, gedragen muziek. Die paste voor mijn gevoel niet bij waar het over zou moeten gaan in een viering.' Als student verdiept hij zich in allerlei oosterse religies en gaat een tijdje als zenboeddhist door het leven. Op zijn 22e raakt hij in een diepe depressie, die hij beschreef in het boek Pil. In wanhoop zoekt hij zijn heil bij allerlei alternatieve genezers, die hem geen van allen kunnen helpen. De oplossing komt na zeven jaar in de vorm van een pil. In de loop der jaren is hij steeds kritischer geworden op religie. 'Ik heb een hekel aan mensen die voor anderen bepalen wat ze moeten geloven.'.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Petra verzette zich al jong tegen het kerkelijke mannenbolwerk, vertelt ze aan Tijs van den Brink. ‘Het geloof had zonder vrouwen niet bestaan. De eerste gelovigen waren vrouwen.’ De manische depressiviteit van haar vader en de conflicten die ze met hem had, deed haar uiteindelijk besluiten het contact met hem te verbreken. Nu kijkt ze in liefde en met mildheid naar haar inmiddels overleden vader. Volgens Petra komt dat door de troost van God, die ze een innerlijke stem noemt. Die stem kan ook kritisch zijn. ‘Als mijn schaduwkanten naar boven komen, jaloersheid of boosheid, dan is God irritant. Als een kritische vader die me daarop wijst.’ Petra heeft definitief afstand genomen van de kerk. ‘Waarom is de kerk zo dwingend? Waarom zit er zoveel ‘verbod’ in?’

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? BNN-presentator Filemon Wesselink wordt als kind gedoopt door een dominee en een pastoor, omdat zijn vader katholiek en zijn moeder gereformeerd is. ‘Dat was revolutionair in die tijd. De dominee en pastoor wisten niet hoe ze het vorm moesten geven, dus mijn moeder heeft de dienst in elkaar gezet .’ Filemon heeft goede herinneringen aan zijn kerkelijke opvoeding. ‘Onze kerk had de mooiste kerststal. Mijn moeder bakte een kerststol die we midden in de nacht, na de mis, met elkaar opaten.’ Rond zijn zeventiende neemt hij langzaam afstand van het geloof. ‘Op een gegeven moment zit je tussen de ouwe lui in de kerk. Later sloot ik me aan bij een filosofieclubje en kwam ik erachter dat de verhalen in de Bijbel onlogisch zijn. Ik ben iemand van de logica, het moet kloppen.’ Tenslotte vertelt Filemon aan Tijs waarom hij het moeilijk vindt om zijn kinderen zonder enig geloof op te voeden.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Adjiedj groeit op in Suriname. Zijn vader is moslim en zijn moeder Hindoe. Om samen één geloof te kunnen kiezen, bezoeken ze alle stromingen. Bakas: ‘De dominee van de Nederlands Hervormde kerk kwam het meest overtuigend over.’ Wekelijks gaat het gezin keurig opgedirkt naar de kerk. Ook als zijn vader alcoholist en gewelddadig wordt. ‘Het toneelstukje op zondag ging door en je bidt in de hoop dat het verandert, maar het veranderde niet. Toen vervaagde ook het bezoek aan de kerk.’ Als Adjiedj op zijn achttiende naar Nederland komt om te studeren, heeft hij geen behoefte meer om naar de kerk te gaan. Als zijn eerste man kanker krijgt en overlijdt, heeft Adjiedj een zeer negatieve ervaring met zijn christelijke schoonfamilie. Dat is de druppel die de emmer doet overlopen.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Ondanks ingrijpende gebeurtenissen in zijn leven, zoals de scheiding van zijn ouders en het vroege overlijden van hen beiden, heeft Boris nooit meer de behoefte gehad om zich opnieuw in het geloof te verdiepen. Hij ging voor D66 juist de barricaden op om privileges van gelovigen ter discussie te stellen. Tijs van den Brink is benieuwd waar deze drive vandaan komt.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Jack Spijkerman groeide op in de gereformeerde kerk van IJmuiden. Jack deelde als kritische puber na de dienst stencils uit met alle veranderingen die hij wilde doorvoeren. Hij breekt definitief met de kerk als hij na drie maanden huwelijk van zijn vrouw scheidt. De kerk laat Jack weten dat hij beter kan verhuizen, want hij geeft tenslotte les op de plaatselijke basisschool en is als gescheiden man een slecht voorbeeld voor de kinderen. Vanaf dat moment wilde Jack niets meer met zijn kerk te maken hebben. Na een korte betrokkenheid bij de Kritische Gemeente in IJmuiden, een activistisch en feministisch kerkgenootschap, nam Jack definitief afstand van de kerk. Hij noemt zichzelf nu atheïst. Toch is hij nooit helemaal losgekomen van zijn gereformeerde achtergrond. ‘Toen mijn zieke oma vroeg of ik met haar wilde bidden, heb ik dat gedaan.’ Jack is ervan overtuigd dat – mocht de hemel bestaan – hij wordt toegelaten. Tijs van den Brink is benieuwd waarom hij daar zo zeker van is.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Haar geloofsbeleving veranderde, nadat ze op haar twintigste seksueel werd aangerand door een bekende. Op zoek naar houvast sloeg ze de Bijbel open. ‘Ik las het verhaal van een vrouw die na een verkrachting moest zwijgen, omdat ze anders schaamte over haar familie zou brengen. Dat was het láátste dat ik nodig had. Sindsdien heb ik de Bijbel niet meer gelezen.’ Tijs vraagt Zarayda of ze echt gelooft dat God wil dat je zwijgt over een aanranding. Zarayda stelt Tijs de wedervraag: ‘Waar is God op zulke momenten?’ Zarayda heeft jarenlang haar aanranding diep weggestopt. Tijdens haar werk voor Spuiten en Slikken kwam ineens alles terug. ‘God heeft gemaakt dat ik spuiten en slikken ging presenteren. Ik moest aan de slag met deze negatieve seksuele ervaring.’ Uiteindelijk heeft ze de dader kunnen vergeven. ‘ Love your enemy. Ik kan me alleen losmaken uit de slachtofferrol als ik de dader losmaak uit zijn dadersrol.’ Ze heeft de dader kunnen vergeven, maar heeft ze God ook vergeven dat Hij niet ingreep? Ze gaat niet meer naar de kerk, maar gelooft ze nog in God?

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Lingerieontwerpster Marlies Dekkers is katholiek opgevoed en had als kind een `innerlijke dialoog' met God. Ze wilde zich vooral goed gedragen, maar voelde dat ze daarin tekortschoot. Omdat ze het vrome leven niet volhield, nam ze afstand van de, in haar ogen, strenge God. Marlies voelde zich bevrijd. Inmiddels inspireert de Bijbel haar weer. `Ik heb maar één concurrent en dat is God. Hij heeft vrouwen zo mooi geschapen. Het uitgeklede lichaam is toch het mooiste. Mijn werk is een ode aan het uitgeklede lichaam.' Het gesprek tussen Tijs en Marlies neemt een verrassende wending als Marlies het spanningsveld tussen geloof en seksualiteit benoemt. Ze verbaast zich over de ontspannen reactie van Tijs en confronteert hem daarmee.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Omroepdirecteur en presentator Jan Slagter groeit op in de christelijk gereformeerde kerk in Den Haag. Het geloof was vanzelfsprekend voor hem, maar persoonlijk raakte het hem niet. Slagter is jaloers op de ongelovige Thomas. 'Die geloofde het ook niet, maar Jezus liet zich aan hem zien, waarom doet hij dat ook niet bij mij'. Zijn geloof is dat hij hoopt dat God bestaat. Voor Max zet Slagter zich in voor zieken, armen en gehandicapten. Hij voedt hongerigen en kleedt naakten. Hij doet daarmee wat Jezus vraagt. Slagter heeft de kerk weliswaar verlaten, maar heeft hij daarmee ook 'Adieu God' gezegd?

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Lenette is 21 als ze een tekort aan zingeving ervaart. Ze belt de dominee voor een gesprek. Hij bezoekt Lenette en maakt tijdens dit gesprek misbruik van haar vertrouwen. “Hij heeft mij meer beschadigd dan wanneer iemand mij letterlijk geslagen zou hebben.” Na die ervaring trekt ze deur van de kerk achter zich dicht. Later komt ze in aanraking met de Brahma Kumaris, een spirituele beweging met oosterse invloeden. Jarenlang mediteert ze dagelijks vanaf vier uur ‘s ochtends en volgt ze lessen bij deze groep. “Ik kan zoveel liefhebben dat ik voor jou zou kunnen sterven,” zegt ze tegen Tijs van den Brink als ze vertelt over de universele liefde die ze in zichzelf ontdekt heeft. Als haar gevraagd wordt of God bestaat, komt ze na een lange stilte tot een verrassend antwoord.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Als kind ging Sharon regelmatig naar de katholieke kerk. Na het lezen van een artikel met uitspraken van de paus over condooms in Afrika besloot ze zich uit te schrijven uit de kerk. De pastoor met wie ze belde accepteerde haar uitschrijving niet omdat hij gehoord had dat het in Afrika te warm was voor condooms. Ze was beledigd door zijn antwoord, maar ze liet het er maar bij zitten en heeft zich nog steeds niet uitgeschreven. Tegen Tijs van den Brink vertelt ze waarom ze de uitschrijving uit de kerk niet doorgezet heeft en wat het verband is tussen haar gelovige opvoeding en haar keuze voor de SP.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Hij vraagt stilte voor elke maaltijd, dé gelegenheid voor zijn ploeggenoten om grappen uit te halen, zoals het strooien van zout in zijn soep. Door zijn drukke leven als voetballer gaat Hans steeds minder naar de kerk. Tijs ontmoet Hans in de Sint-Petrus'-Bandenkerk in Leende waar zijn kinderen zijn gedoopt. Ook is zijn vrouw Karen, die in 2009 aan kanker overleed, vanuit deze kerk begraven. Tijs is benieuwd hoe Hans zijn geloof en professionele voetbalcarrière heeft gecombineerd en of de dood van zijn vrouw zijn geloof in God heeft veranderd.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Cabaretier en televisiepresentator Jörgen Raymann wordt in Nederland geboren, maar groeit op in Suriname. Daar bezoekt hij samen met zijn ouders en zus Peggy de katholieke kerk. Hij wordt gedoopt, ontvangt zijn eerste heilige communie en het vormsel. Hij trouwt in de kerk en laat ook zijn kinderen dopen. Inmiddels gaat Jörgen nauwelijks meer naar de kerk. Het katholieke geloof is hem dierbaar, maar niet de enige leidraad in zijn leven. Jörgen is momenteel multireligieus. Een levensfilosofie waar Tijs meer van wil weten. Het resultaat is een levendig gesprek tussen twee totaal verschillende gelovigen.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Al snel wordt de link gelegd met haar eigen leven en gaan alle interviews over haar religieuze achtergrond en de afstand die ze daarvan heeft genomen. Tijs praat met Franca over de gevolgen van haar keuze om zichzelf geen christen meer te noemen. Als je hele wereldbeeld op het christendom is gebaseerd en je neemt daar afstand van, welke levensvisie komt daarvoor in de plaats?

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Als Youp voor zijn studie van Bussum naar Amsterdam verhuist, verwatert zijn geloof. Hij begint een hekel te krijgen aan de 'schijnheiligheid' binnen de kerk. Nog steeds heeft Youp veel moeite met gelovigen die het 'zeker weten'. Al begrijpt hij dat mensen steun en troost ontlenen aan hun geloof en de kerk, voor hem hoeft het niet meer. Hoe zal het gesprek tussen Youp en presentator Tijs van den Brink verlopen?

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Haar kinderlijk geloof krijgt een forse knauw tijdens potjes monopoly tegen nonnen op het internaat. Haar ouders proberen haar nog bij de kerk te houden maar de leiders van de kerk staan dan al tussen haar en Jezus in. Ze heeft het gevoel dat ze niet meer gelooft maar durft dat niet hardop te zeggen. Waarom Jezus van Goedele Liekens toch een kus krijgt, vertelt ze Tijs van den Brink in "Adieu God?"

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Als twintiger laat Sara Kroos haar kind dopen maar gaat tegelijkertijd als cabaretière tierend over het podium. Of God bestaat weet ze niet maar iedereen mag van haar in de hemel komen. In "Adieu God" vertelt ze Tijs van den Brink of dit ook geldt voor de oom die haar misbruikte.

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Ondanks intense gesprekken met zijn gelovige opa over God, verlaat Erik van Muiswinkel als volwassene opgelucht de kerk. Hij vindt dat Jezus minder nare kantjes heeft dan Mohammed maar hij is bang voor alle gelovigen. Waarom hij gelovigen ook dom vindt, vertelt hij Tijs van den Brink in "Adieu God?"

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Als puber bidt Anita Witzier God om hulp tegen pestende meisjes; als Veronica-babe verlaat ze de biblebelt en haar “SGP”-kerk. Waarom ze jaloers is op gelovigen, vertelt ze Tijs van den Brink in “Adieu God”?

In Adieu God? gaat Tijs van den Brink in gesprek met kerkverlaters. Zij zijn christelijk opgevoed en gingen vroeger naar de kerk. Wat is daarvan over? Tijs van den Brink vraagt aan Johan Derksen in 'Adieu God?' of hij wel alle kanten van het christendom gezien heeft. Welke rol speelt zijn moeder? Welke rol Hans Kraaij jr.? Wat vertelt zijn vriend Johan Cruijff hem over God? Hij heeft de kerk verlaten maar zegt Johan Derksen ook definitief: Adieu God?