Het Museum de Schat van Simpelveld is gevestigd in een klooster dat van 1878 tot 2012 de Zusters van het Arme Kind Jezus vestigde. OVT-verslaggever Christianne Alvarado praat met zuster Waltraud in de kamer oprichtster Clara Fey. Die in 2018 -124 jaar na haar dood- nog zaligverklaard werd, omdat ze een wonder had verricht.

Buiten het Museum De Schat van Simpelveld staat een namaak-Lourdes-grot. Waarom staat dat in Limburg? Verslaggever Christianne Alvarado vraagt het aan museum-vrijwilliger Guus Prevoo.

“Oekraïne zal geen toestemming krijgen om toe te treden tot de Europese Unie als het de kwestie van Wolynië niet oplost”, zei de Poolse Minister van Defensie Kosiniak-Kamysz deze week. De relatie tussen Polen en Oekraïne is sinds de Russische invasie sterker dan ooit, maar er blijft een historisch trauma dat de landen verdeelt: de massamoorden in Wolynië tijdens de Tweede Wereldoorlog. Wat is de geschiedenis van dit conflict en hoe heeft de discussie erover zich in de loop der jaren ontwikkeld? Historicus Ivo van de Wijdeven is te gast en vertelt meer.

Kunstenaars als Man Ray en Duchamp waren aanhangers. In het werk van Kazimir Malevitsj zie je het terug. Nederlandse schrijvers als Kousbroek en Komrij waren overtuigd… En toch heb je er waarschijnlijk nog nooit van gehoord: de ‘Patafysica. ‘Patafysica is de wetenschap van denkbeeldige oplossingen. Als iemand zegt God is groot, dan pakt de 'patafysicus een lineaal. Is de ‘patafysica nou echt of nep? Een grote grap of toch ook heel serieus? En: die apostrof voor de P… Waar slaat die op? Matthijs van Boxsel, zelf al decennia ‘patafysicus, schreef het boek Het carnaval van het Zijn. Handboek ‘Patafysica en is te gast.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin. Deze week is de beurt aan Bart Funnekotter. Hij bespreekt drie historische boeken, waarvan de laatste genomineerd is voor de Libris Literatuur Prijs: Paul Moeyes, Strijdtonelen: De Eerste Wereldoorlog in de Nederlandse pers en literatuur 1914-1918 Violet Muller, Het paleis van de sterrenwacht Bas von Benda-Beckmann, Het kleedje voor Hitler

Het glooiende Limburgse landschap stond 2000 jaar geleden vol met honderden Romeinse villa’s. Ook Simpelveld, waar deze uitzending vandaan komt. Dat is te zien in de tentoonstelling ‘Romeinse villa’s in Limburg’ dat vanaf 15 oktober in het Limburgs Museum te bewonderen is. Wat deden die villa’s daar, en hoe moeten we ons Limburg in die tijd voorstellen? Dat vertelt archeoloog en conservator Karen Jeneson.

Bijna 30 jaar geleden was het Limburgse Brunssum in de ban van een wonder: een Mariabeeldje zou tranen van bloed hebben gehuild. Het dorpje veranderde plots in een bedevaartsoort. Maar voor de kerkelijke autoriteiten was het niet duidelijk of de tranen van het Mariabeeld een bovennatuurlijke oorsprong hadden. Frank Bosman, cultuurtheoloog, vertelt hoe de katholieke kerk voorheen met meldingen van wonderen omging en hoe dat afgelopen jaar is veranderd.

Oorlog is van alle tijden. Maar is het oorlogstrauma dat ook? Kunnen we stellen dat krijgers uit de Trojaanse Oorlog of middeleeuwse ridders ook al kampten met PTSS? Arjen van Lil, historicus en onderzoeker aan het ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum, schreef een essay over deze vragen. Hij won er de Elise Mathilde Essayprijs mee. Arjen van Lil is te gast, samen met luitenant-kolonel Mostafa Hilali, die diende in Bosnië, Irak, Afghanistan en Oekraïne. Het essay 'Diagnose: verleden tijd' is hier na te lezen: https://shorturl.at/jrkC8

Welke objecten en gebouwen in het Nederlands Openluchtmuseum zijn ‘echte’ authentieke historische objecten? Wat is nagemaakt, en waarom? OVT-verslaggever Christianne Alvarado loopt met conservator Hans Piena door de wasserij uit 1910.

Traditiegetrouw opent OVT de Maand van de Geschiedenis in het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem. Daar staan op een groot landgoed allerlei gebouwen en objecten uit de Nederlandse geschiedenis in de open lucht, om zo de bezoeker de geschiedenis te doen ervaren. Maar wat is eigenlijk de geschiedenis van dit museum zelf, en hoe ‘echt’ is het beeld van de geschiedenis dat dit museum laat zien? Hans Piena, hoogleraar Nederlandse cultuurgeschiedenis en lange tijd werkzaam als conservator in het museum, vertelt.

Welke objecten en gebouwen in het Nederlands Openluchtmuseum zijn ‘echte’ authentieke historische objecten? Wat is nagemaakt, en waarom? OVT-verslaggever Christianne Alvarado bekijkt met conservator Hans Piena de 18e eeuwse Hindeloopen-kamer.

Op 26 juni 1974 vormden zich eindeloze rijen voor de bioscopen op de grote boulevards in Parijs. Emmanuelle ging die dag in première. Het was een schandaal, evenals een succes: wereldwijd trok de film rond de 350 miljoen bezoekers. De softpornofilm met de Nederlandse actrice Sylvia Kristel werd gezien als symbool voor seksuele bevrijding, maar feministen zagen dat deze bevrijding vooral in het voordeel van mannen werkte. Nu, 50 jaar later, is Emmanuelle opnieuw in de bioscoop te zien. In de nieuwe versie van de film staat seksuele bevrijding nog steeds centraal, maar dan op een geheel andere manier. Te gast over Emmanuelle toen en nu is historicus Lotte Houwink ten Cate, gespecialiseerd in het feminisme van de tweede golf

Met kant, kraaltjes, of een effen stof, met of zonder sleep, dat is ongeveer de variatie aan opties die bestaat voor de vrouw die traditioneel wil trouwen. Waar geen twijfel over bestaat, is dat ze dat in het wit doet. Waar komt deze traditie vandaan? Dat is te zien in de tentoonstelling ‘Ja, ik wil!’ in het Fries Museum dat op 14 september opent. Daarin wordt 250 jaar aan Nederlandse bruidsmode verteld in 60 jurken. Conservator Eveline Holsappel is te gast.

Vrijheid. Het lijkt hét campagnethema van de Democraten te zijn deze verkiezingen. Ook afgelopen week in het verkiezingsdebat met Trump presenteerde Harris zichzelf weer als de hoeder van de vrijheid. Zo sprak ze onder andere over ‘de vrijheid om beslissingen te nemen over je eigen lichaam.’ Dat de Democraten vrijheid zo centraal stellen vinden veel Amerikaanse media verrassend, want was dat niet een typisch Republikeins thema? Niet per se, zo weet Annelien De Dijn. Eigenlijk wordt er al de hele Amerikaanse geschiedenis lang door politici gestreden over de vraag wie er nou het meest ‘vrijheidslievend’ is. Annelien De Dijn is hoogleraar moderne politieke geschiedenis, en schrijver van het standaardwerk Vrijheid. Ze is te gast.

Schrijfster Roline Redmond werd bekend met haar met de Brusseprijs bekroonde boek: De Doorsons. Een indrukwekkende kroniek van haar eigen tot slaaf gemaakte voorouders. In haar nieuwe boek De wasvrouw van de Drambrandersgracht keert ze terug naar het verleden van haar familie en hun pogingen zich van de nasleep van de slavernij te ontdoen.

Volgende week is het 80 jaar geleden dat de Waalcrossing plaatsvond: de rivier-oversteek van de geallieerden, waarmee Nijmegen werd bevrijd. En dat wordt uitgebreid herdacht, onder meer met een groots opgezette re-enactment. Met 260 vrijwilligers en 26 authentieke bootjes zal dit onderdeel van Operatie Market Garden nagespeeld worden voor publiek. Om daarover te vertellen zijn te gast: Dennis Kiekebos, organisator van dit evenement en ervaren re-enactor; en Esmée Kokhuis, de kleindochter van de enige Nederlander die meedeed aan deze operatie.

"Heb je ooit een normaal mens ontmoet? En, beviel het?" Deze beroemde woorden van Simon Carmiggelt verschenen in 1964 in een van zijn columns. Hij schreef ze toen een psychiater hem betrapte op neuroses. 10 jaar later doken deze woorden opnieuw op, dit keer op een poster van Stichting Pandora. De stichting wilde het stigma rondom psychiatrie doorbreken. Met succes, zou je kunnen zeggen, want het wordt tegenwoordig steeds normaler om openlijk over mentale gezondheid te spreken. Gemma Blok, hoogleraar in de geschiedenis van de psychiatrie, sprak afgelopen week een oratie uit over deze psychiatrisering van de samenleving en is te gast.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin. Deze week is de beurt aan Annelien de Dijn. Zij bespreekt twee historische boeken: Eric Storm - Nationalisme Roman Krznaric - Geschiedenis voor morgen

Twee jaar geleden kwam de 22-jarige Iraanse Mahsa Amini om het leven door geweld van de Iraanse zedenpolitie. Het ketende een ongekend protest los, geleid door vrouwen. De wereld keek er met ontzag naar, maar ook met enige verbazing. Want dat Iran een historisch sterke vrouwenbeweging heeft is niet breed bekend. Daar willen twee Iraans-Nederlandse vrouwen verandering in brengen: hoogleraar sociologie aan de VU Halleh Gorashi en universitair docent Internationale Betrekkingen Donya Ahmadi. Luister maar ‘Vrouw Leven Vrijheid: een Iraanse vrouwengeschiedenis’, gemaakt door Laura Stek. Het boek van Donya Ahmadi heet ‘A history of the iranian women’s rights movement’.

Bij de geschiedenis van de straatbedekking staat zelden iemand stil. Maar nu is daarover en uniek boek verschenen: ‘The Thinking Foot – A Pedestrian Study of Paving’ van kunst- en architectuurhistoricus Thomas A.P. van Leeuwen. Het is een unieke studie, omdat Van Leeuwen sporen volgt die anderen niet zien. Bijvoorbeeld het verband tussen de eerste rotondes en hoepeljurken en de gelijkenis van boomzwammen met anti-plasplaten in de stad tegen wildplassers, tot de functie van het plaveisel als tafellaken voor de beschaving. Amsterdam was de eerste geplaveide stad, lange tijd voor Londen en Parijs. En daar hoorde van alles bij, van duizenden lantaarns die de stad vanaf eind zeventiende eeuw verlichtten met een uitgekiend lichtplan en goed georganiseerde brandweer die overal tijdig kon komen, zodat de stad nooit is afgebrand. Van Leeuwen loopt met radiomaker Marten Minkema door de hoofdstad in de Spoor-documentaire ‘Tussen Voet en Aarde’. Ook wandelen ze door Londen, waar Jack de Ripper in de duistere stegen zijn gang kon gaan en het een hele toer was om de modderige en drukke straten over te steken. Bovenal ziet Van Leeuwen bestrating als een graadmeter van de civilisatie: ‘Kijk naar de straat en je weet hoe een maatschappij ervoor staat.’ Programmamaker: Marten Minkema

Met drones, vliegtuigen, bulldozers en honderden militairen lanceerde het Israëlische leger afgelopen woensdag de grootste operatie in 20 jaar in de bezette Westelijke Jordaanoever. Het doel is om met het gewapende Palestijnse verzet aldaar af te rekenen. De operatie lijkt voorlopig niet te stoppen. Wat is de geschiedenis van deze bezetting, en wat is de rol van het leger daarin? Erella Grassiani, antropoloog aan de Universiteit van Amsterdam, deed onderzoek naar de soldaten die werkten in de bezetting tijdens de Al-Aqsa Intifada in 2000 en is te gast.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin. Deze week is de beurt aan Wim Berkelaar. Hij bespreekt drie historische boeken: Alec van der Horst - De interessantste plek op aarde. De negentiende eeuw in Parijs Frits Boterman - Het Weimar-experiment. Een politieke en culturele geschiedenis van Duitsland, 1918-1933 Ludy Giebels - Jacob Israël de Haan in het Palestijnse labyrint, 1919-1924

Komende week verschijnt het boek De brandende aarde van Sunil Amrith, waarin hij koloniale geschiedenis combineert met ecologiegeschiedenis. Amrith beargumenteert dat die combinatie de enige manier is om te begrijpen wat er echt is gebeurd. Is dat zo? We vragen het aan Larissa Schulte Nordholt, verbonden aan de vakgroep ecologiegeschiedenis van de Wageningen Universiteit, en aan Tristan Mostert die aan de Universiteit Leiden onderzoek doet naar koloniale geschiedenis.

Afgelopen week was het weer eens zo ver: een museumbezoeker kon de verleiding om met z’n tengels aan een kunstwerk te zitten niet weerstaan, en daar kwamen brokken van. Ditmaal ging het om een bezoeker die je het nauwelijks kwalijk kan nemen: een nieuwsgierig 4-jarig jongetje dat benieuwd was wat er in een 3,500 jaar oude kruik zat – en het daarom per ongeluk van zijn sokkel trok. Dat museumbezoekers zo graag kunstwerken beduimelen, ook als het uitdrukkelijk verboden is, dat vindt kunsthistorica Lieke Smits van de Universiteit Antwerpen eigenlijk niet zo raar. Het idee dat je van kunst moet afblijven is namelijk betrekkelijk nieuw. Smits is te gast, en schreef het blog Jeff Koons' Broken Artwork and Tactile Desire over dit fenomeen.

In Rusland is sinds de oorlog in Oekraïne de censuur heviger dan ooit. Kranten moesten sluiten, journalisten vertrokken naar het buitenland en onafhankelijk nieuws lijkt Rusland niet of nauwelijks meer te bereiken. In zekere zin is dat niks nieuws want strenge censuur in Rusland bestaat al meer dan 300 jaar. Maar evenzo goed zijn er ook al 300 jaar Russen die aan die censuur proberen te ontsnappen met zogenaamde clandestiene uitgaven; de samizdat. Emeritus hoogleraar Russische literatuur en cultuur Emmanuel Waegemans schreef het boek Samizdat- geschiedenis van de Russische ondergrondse, die volgens hem altijd een spiegel van zijn tijd is geweest.

In deze aflevering van het Spoor Terug een documentaire over het begin van de strijd tegen kwakzalvers. Lang was het onderscheid tussen kwakzalvers en echte artsen helemaal niet scherp. Halverwege de 19e eeuw veranderde dat langzaam. In 1881 werd De Vereniging tegen de Kwakzalverij opgericht door de broers Gerard en Vitus Bruinsma. Een van de mensen tegen wie de vereniging zich keerde was Theodorus Stegeman, beter bekend als ‘Het Staphorster Boertje’. Een man voor wie mensen uit het hele land kwamen om genezen te worden. In de documentaire horen we on der meer de achterachterkleinzoon van het Staphorster Boertje en de ere-voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Programmamaker: Katinka Baehr Met dank aan Nicoline Tania en Eric Arends.

De Grote Kerk Naarden wordt vanaf 26 augustus voor een week tot onderzoekslab gebombardeerd. De kerk staat bekend om de rijke zestiende-eeuwse plafondschilderingen, uniek in Noord-Europa vanwege de schaal en de kwaliteit. Dat gewelf zal nu via een 25 meter hoge stellage door jonge onderzoekers en studenten in kaart worden gebracht, door er een digitaal 3D-model van te maken. Het is voor het eerst dat in Nederland zo’n 3D-model van deze schaal wordt ingezet. Historicus Sanne Frequin en Daantje Meuwissen komen vertellen over hoogtevrees, en het belang van het project.

Afgelopen vrijdag trok de derde presidentskandidaat zich terug. Kan Robert F. Kennedy, de neef van de vermoorde ex-president John F. Kennedy toch nog invloed hebben op de verkiezingen? Amerikakenner Casper Thomas schuift aan om te praten over de geschiedenis van derde kandidaten.

Het is een van de belangrijkste papiertjes uit ons leven. Als je het niet hebt, ben je onvrij, en sommige zijn meer waard dan anderen. Ik heb het over het paspoort, dat we in de zomer vaak weer gretig uit onze laadjes trekken om op vakantie te kunnen gaan. Naar de zon bijvoorbeeld, als die hier ontbreekt. Het is ook een van de meest geavanceerde ontwerpen in ons dagelijks bestaan. Vandaag herhalen we een aflevering uit de serie Ongesigneerd uit 2018, een podcast over onopvallend design. Ontwerpen waar je vaak niet bij stil staat. Zoals de lantaarnpaal, de stoeptegel, het urinoir, maar ook: het paspoort. Een verhaal met een dubieuze glansrol voor de ambtenaar en collaborateur Jacob Lentz, de bedenker van het bevolkingsregister en het persoonsbewijs. Ongesigneerd werd gemaakt door Tjitske Mussche en Laura Stek

De historicus en de romanschrijver lijken tegenpolen: de één verdiept zich in de feiten, de ander verliest zich in fictie. In de vijfdelige serie Verzonnen verleden gaan journalisten Pieter van Os en Julie Blussé in gesprek over vijf beeldbepalende historische romans. Met deze week deel 4: 'Heren van de thee' Heren van de thee is een meeslepende vertelling die de lezer onderdompelt in de levens van enkele Nederlandse plantersfamilies op Java, in de tweede helft van de negentiende eeuw. Dat het hier een roman betreft, fictie, en tegelijk een boek, is gebaseerd op dat wat doorgaat als ‘waargebeurde feiten’ lijkt niet cruciaal voor de leeservaring, maar is het dat voor de auteur wel. Hella Haasse, die deze populaire historische roman schreef in 1992, voorzag haar roman van een uitgebreide verantwoording: “De stof is […] niet verzonnen, maar wél geselecteerd en gearrangeerd volgens de eisen die een roman-aanpak stelt.” Waarom al deze bijsluiters? Nelleke Noordervliet, zelf auteur van historische romans als Tine en groot liefhebber én kenner van het werk van Hella Haasse gaat samen met letterkundige Dik van der Meulen in gesprek over deze en andere vragen. Noordervliet zoekt onder meer een verklaring in de minachting waarmee in Nederland doorgaans wordt gesproken over de historische roman. Wat verklaart dat dedain, en in hoeverre houdt de kritiek stand op dit genre, dat W.F. Hermans ooit typeerde als “een gasfornuis dat is aangesloten op de waterleiding”?

De historicus en de romanschrijver lijken tegenpolen: de één verdiept zich in de feiten, de ander verliest zich in fictie. In de vijfdelige serie Verzonnen verleden gaan journalisten Pieter van Os en Julie Blussé in gesprek over vijf beeldbepalende historische romans. Met deze week: Chinua Achebe’s klassieker Een wereld valt uiteen. Okonkwo: een man die op het breukvlak van verschillende tijdsgewrichten tevergeefs probeert vast te houden aan een wereldbeeld dat heftige concurrentie krijgt van een groeiende groep machtige buitenstaanders. Een wereld valt uiteen is een historische roman uit 1958, die vanuit het perspectief van Okonkwo beschrijft hoe zijn Ibo-dorp aan het einde van de 19e eeuw langzaam maar gestaag gekoloniseerd wordt door de Britten. “Achebe was een van de eersten die de gekoloniseerde Afrikaan liet terugpraten.” Aldus Vamba Sherif, zelf geboren in Liberia en auteur van verscheidene historische romans die zich afspelen in westelijk Afrika. Daarmee zette de Nigeriaanse Achebe een trend: veel hedendaagse historische romans tonen geschiedenis vanuit een perspectief dat in de geschiedboeken nauwelijks is terug te vinden. Te gast naast Vamba Sherif is Raf Njotea. Deze Vlaamse scenarist maakte een podcast over zijn vader, een Ibo die in de jaren zeventig naar België emigreerde. “En als je over mijn vader praat”, aldus Njotea, “dan is Okonkwo nooit ver weg.”

De historicus en de romanschrijver lijken tegenpolen: de één verdiept zich in de feiten, de ander verliest zich in fictie. In de vijfdelige serie Verzonnen verleden gaan journalisten Pieter van Os en Julie Blussé in gesprek over vijf beeldbepalende historische romans. Met deze week deel 3: Gejaagd door de wind. “Het Noorden won de oorlog, maar het Zuiden won de strijd om de geschiedenis,” zo zegt men in Amerika over de burgeroorlog die daar van 1861 tot 1865 woedde. Daarmee wordt bedoeld, dat veel Amerikanen de zaak van het Zuiden inmiddels bezien als nobel en rechtvaardig; de zogeheten Lost cause. In deze interpretatie ging de oorlog niet over slavernij maar over ‘states’ rights’, over een manier van leven. Het belangrijkste wapen in deze cultuurstrijd is misschien wel Gejaagd door de wind, de roman die Margaret Mitchell schreef in 1936. Heel Amerika, in zuid én noord, genoot ervan. En als niet van het boek, dan wel van de film, tot op de dag van vandaag de best bezochte bioscoopfilm aller tijden. Wat verklaart toch de verleiding van deze geïdealiseerde geschiedenis over het leven van slavenhouders in Georgia, “waar galanterie zijn laatste buiging maakte”? Daarover zijn te gast OVT-redacteur Dominique van Varsseveld en Gustaaf Peek, schrijver van onder andere de historische roman A.D..

Om middernacht onze tijd is er tijdens een campagneevenement een moordaanslag gepleegd op de Republikeinse presidentskandidaat Donald Trump. Een schutter raakte Trump aan zijn oor, waarna de dader werd doodgeschoten door een sluipschutter. Wat voor effect kan dit hebben op de presidentsverkiezingen? En kan zo'n aanslag de koers van de geschiedenis wijzigen? Te gast is Kenneth Manusama, jurist en Amerikanist, auteur van onder andere het boek Democratie van het Wilde Westen.

De historicus en de romanschrijver lijken tegenpolen: de één verdiept zich in de feiten, de ander verliest zich in fictie. In de vijfdelige serie Verzonnen verleden gaan journalisten Pieter van Os en Julie Blussé in gesprek over vijf beeldbepalende historische romans. Met deze week deel 2: 'De klokkenluider van de Notre-Dame'. Dit boek uit 1831 gaat over de befaamde gebochelde Quasimodo, maar ook over de Notre-Dame waar deze klokkenluider woont, over het Parijs waar die kathedraal het centrum van is, over het land waar Parijs het hart van vormt, én over de tijd waarin Frankrijk zich volgens Hugo op haar hoogtepunt bevond: de middeleeuwen. Te gast over dit boek vol Droste-effecten zijn schrijver van historische romans Jan van Aken, bekend van Het xoanon, en middeleeuwenkenner Sanne Frequin. Vormt volgens hen de Notre-Dame inderdaad een perfect pars pro toto voor de middeleeuwen? En klopt het dat Victor Hugo met dit boek de Notre-Dame van de vernieling wist te redden?

In de zomermaanden vragen we in onze rubriek ‘OVT op reis’ iedere week een kenner naar een historische reisbestemming. Vandaag is het de beurt aan onze vaste boekrecensent en Mantsjoeroloog Fresco Sam-Sin. Hij neemt ons mee naar de bergen van Guizhou in het zuidwesten van China, een bijzonder gebied dat ooit als onbereikbaar en gevaarlijk werd beschouwd. Kijk hier voor al onze historische reistips.

Een epische historische roman vol seks, moordpartijen en machtspolitiek over het leven van een historicus. Kan dat? Ja, als die historicus Claudius heet: de man die in 41 na Christus, na de moord op Caligula, trillend vanachter een gordijn geplukt werd, en tot keizer van het Romeinse Rijk werd gekroond. De Britse schrijver Robert Graves schreef met de fictieve autobiografie Ik, Claudius in 1934 misschien wel de bekendste historische roman aller tijden. Te gast over dit boek zijn hoogleraar Oude Geschiedenis Olivier Hekster en oudheidkundige Willemijn van Dijk, die ook historische romans schrijft over de keizertijd, zoals Het wit en het purper.

Het blinkt met millennia-oud goud en zilver in het Drents Museum vanaf 7 juli. Dan opent de tentoonstelling Dacia – Rijk van goud en zilver. Daarin zijn meer dan vijftig glimmende schatten te zien uit het Roemenië van 2000 voor Christus tot 300 na Christus. Wie waren de Daciërs? En waarom levert hun geschiedenis tot op de dag van vandaag spanningen op in Oost-Europa? Dat vertelt conservator van het Drents Museum Irini Biezeveld.

In het weekend voor Keti Koti herhalen wij een tweedelige documentaire die programmamaker Katinka Baehr twintig jaar geleden maakte: ‘De uitvinder van Twijfelachtig’. Een verhaal over het opmerkelijke leven van een man die als tot slaaf gemaakte werd geboren op een plantage in Suriname en uiteindelijk uitvinder werd in de Verenigde Staten: Jan Ernst Matzeliger. Zijn belangrijkste uitvinding: De zwikmachine Let op: Omdat deze documentaire twintig jaar geleden werd gemaakt zitten er woorden in die we nu niet meer zouden gebruiken.

Precies 50 jaar geleden kwam het kookboek Eten van Moeder Aarde in Nederland op de markt. Met wereldwijd 3,5 miljoen verkochte exemplaren zou het voor een revolutie zorgen in hoe veel mensen over eten nadenken. Dirk-Jan Verdonk is historicus en verbonden aan de World Society for the Protection of Animals. Hij legt uit wat het boek inhoudt en wat er zo bijzonder aan is.

Afgezien van de vraag of God echt bestaat, kunnen we wel stellen dat er tal van argumenten bestaan om in God te geloven. Zo geeft een geloof in God het leven zin en hoop, en het gevoel dat er – in deze wereld of na de dood - zoiets als rechtvaardigheid bestaat. Maar waarom mensen ook in de duivel geloven is een stuk minder evident. In het boek Satan, een geschiedenis van de duivel laten verschillende Belgische academici hun licht schijnen over deze vraag. Een van hen, Danny Praet, is te gast.

Beoogd minister van Asiel en Migratie, Marjolein Faber, raakte in opspraak door haar uitspraken over de 'omvolkingstheorie'. Bij de hoorzitting aankomende maandag zal het ongetwijfeld over deze uitspraken gaan. Hoewel de theorie al ongeveer twintig jaar in Nederlandse radicaal rechtse kringen circuleert heeft ze internationaal een langere geschiedenis. Wat maakt deze theorie zo omstreden en wat zegt het over de stand van de politiek? Annelotte Janse is gespecialiseerd in de historische internationalisering van extreemrechts en is te gast.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin. Deze week is de beurt aan Wim Berkelaar. Hij bespreekt drie historische boeken: Salman Rushdie (vert. Karina van Santen en Martine Vosmaer) - Mes. Gedachten na een poging tot moord Roel van Duijn - Schoonvader van Poetins geheim agent Lin Jaldati & Eberhard Rebling (vert. Johan Meijer, Diete Oudesluijs, Rimco Spanjer en Sander Stotijn) - Lied van verzet. Het bijzondere verhaal van twee bewoners van ‘t Hooge Nest

De grammofoonplaat is een van de beroemdste uitvindingen van de 19e eeuw. Maar wat waren eigenlijk de allereerste opnames die in Nederland werden gemaakt toen de technologie zijn opmars maakte? Verzamelaar Rinus Blijlevens ontdekte opnames van het Wilhelmus gespeeld door Duitsers, geluiden van vogel-imitatoren en zingende marktkoopmannen. Samen met restaurateur Harry Coster heeft Rinus Blijlevens deze historische opnames op een CD gezet, die binnenkort wordt uitgebracht. Hij is te gast.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin. Deze week is de beurt aan Bart Funnekotter. Hij bespreekt drie historische boeken: Niek van Sas - De wentelende eeuw Patrick Joyce (vert. Rob Kuitenbrouwen en Frank Lekens) - Boerencultuur Kassia St Clair (vert. Annemie de Vries) - Van Peking naar Parijs

Ballonnen met poep en manshoge luidsprekers waaruit K-popmuziek blèrt. Het zijn de meest recente escalaties aan de grens tussen Noord- en Zuid-Korea. Een bevroren conflict, dat blijft sudderen. Welke K-pop wordt ingezet? En wat maakt K-pop een geschikt provocatie-middel vanuit Zuid-Korea? Hoogleraar Koreastudies Remco Breuker is te gast.

Of hij ook vond dat Amerika diende terug te keren naar "a place of godliness". Dat wilde een Amerikaanse undercoverjournaliste weten van de rechter van het hooggerechtshof Samuel Alito. De rechter zei dit inderdaad te willen. Die opmerking baarde deze week veel opzien in Amerika, omdat het volgens velen maar weer eens bevestigde dat Alito de radicale ideologie van het christelijk-nationalisme aanhangt. Deze ideologie, die stelt dat Amerika ten diepste een christelijke natie vormt, wint de laatste jaren aan invloed. Maar waar komt dat idee van Amerika als uitverkoren land eigenlijk vandaan, hoe terecht is het, en in hoeverre vormt dit idee een bedreiging voor de democratie? Te gast daarover is historicus James Kennedy.

Afgelopen week luidde een wetenschapper aan Harvard University de noodklok over de gevaren van ‘hairrelaxers’, chemische middeltjes waarmee je kroeshaar kan ontkroezen. Deze professor, zelf een zwarte vrouw die ook lang dit soort middelen gebruikte, bewees dat het de kans op kanker vergroot, en in de VS dreigt de Voedsel en Warenautoriteit een aantal van dit soort middelen nu ook te verbieden. Maar wat is eigenlijk de geschiedenis achter dat ontkroezen, en zullen de gezondheidsclaims daadwerkelijk een einde maken aan dit gebruik? Journalist Soraya Pol maakte samen met Nelly dos Reis eerder de film Liever Kroes en is te gast.

Als er een EK of WK is, dan ontstaat er in Nederland altijd ‘oranjekoorts’—we tooien ons in oranje kleding, schminken vlaggetjes op en hele straten worden in oranje en rood-wit-blauw gestoken. In Duitsland, waar het EK dit jaar plaatsvindt, wordt rond ieder voetbaltoernooi traditiegetrouw vooral weer veel gedebatteerd over hoeveel vlagvertoon gepast is. Dit jaar is de spanning daarover misschien zelfs wel groter dan het in decennia was, na de fikse winst van AfD in de Europese verkiezingen. Dat constateert historicus Laurens Bluekens, die voor de Nieuwe Revue een stuk schreef over dit onderwerp. Hij is te gast, over de vraag of in Duitsland de vlag uit mag.

Iemand met ballen is stoer en sterk en laat niet zomaar over zich heen lopen. De eigenschappen die toegedicht worden aan de ballen, worden doorgaans geassocieerd met mannelijkheid. Hoe is dat zo gekomen? En hoe hingen mannelijkheid en testikels met elkaar samen in het verleden? Dat zijn vragen waar historicus en journalist Jesse Beentjes mee geconfronteerd werd toen hij een bal verloor aan testikelkanker. Daarover schreef hij het boek Minderman dat deze week verscheen, en hij is te gast.

Reggie Baay spreekt met emeritus-hoogleraar Jan Breman over het systeem van contractarbeid. Breman schetst een duister beeld en vertelt dat de regering begin twintigste eeuw wel degelijk wist wat er zich afspeelde op de plantages in Deli. Waarom werd er niks met die informatie gedaan? En hoe kan het dat Breman een belangrijk rapport pas in 1987 terugvond in notabene het archief van Koningin Wilhelmina? Ook zoekt Reggie verder naar een spoor van zijn grootmoeder in het Nationaal Archief in Den Haag, waar hij spreekt met Jeftha Pattikawa. "Verborgen Verbanden" is een documentaireserie gemaakt door Reggie Baay en Emmie Kolau in samenwerking met het Van Abbemuseum in Eindhoven. Deze serie werd mede mogelijk gemaakt door het Cultuurfonds en het Mondriaan Fonds. In het Van Abbemuseum Eindhoven is tot en met het voorjaar van 2026 de tentoonstelling "Verborgen Verbanden" te zien, waarin het museum zijn eigen koloniale verleden ontrafelt.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin. Deze week is de beurt aan Nadia Bouras. Zij bespreekt drie historische boeken: Marcel van Engelen – De Stad Ana van Es - De Bagdad-Berlijnexpress Hallie Rubenhold - De vijf van Whitechapel

Deze week werden in Engeland nieuwe bankbiljetten gepresenteerd met een afbeelding van koning Charles erop. Maar waarom worden vorsten eigenlijk afgebeeld op geld en vanaf wanneer is dat het geval? Dat vragen we aan historicus Pim Möhring, conservator van de Numismatische collectie van De Nederlandse Bank, de grootste Nederlandse verzameling van munten, papiergeld en penningen.

Het herdenkingsjaar wordt afgesloten met een komma, niet een punt; zo stelde Mark Rutte nadat hij namens de overheid excuses had aangeboden voor het slavernijverleden. Ook de doorwerking van de koloniale geschiedenis werd erkent. Dat was weleens anders. Toen socioloog Waldo Heilbron het boek De toekomst van het verleden schreef stuitte hij nog op veel weerstand. Waarom is zijn boek nog altijd relevant? En wat leert zijn nalatenschap ons over die zogenaamde komma na het herdenkingsjaar? Miguel Heilbron, mede-oprichter van The Black Archives, het historische archief toegespitst op Zwarte geschiedenis, is te gast over De toekomst van het verleden, het boek van zijn vader.

Aanstaande zondag stemt Duitsland bij de Europese verkiezingen, waarbij de extreemrechtse partij Alternative für Deutschland (AfD) naar verwachting een grote overwinning zal behalen. De relatief nieuwe partij vond in de laatste jaren veel sympathisanten in Oost-Duitsland, maar groeit nu ook in het Westen in populairiteit. Waarom heeft de partij juist in het voormalig communistische DDR zoveel aanhang gevonden? En hoe past de verdeelde geschiedenis van het land in de politieke strategie van de AfD? We vragen het aan journalist Annette Birschel.

Een 83-jarige vrouw is gespietst door een bizon, maakte de Amerikaanse National Parks Service deze week bekend. De bizon ‘verdedigde zijn ruimte’ en tilde de vrouw met zijn horens een stukje van de grond op. Het is het zoveelste nieuwsbericht waarin mens en bizon elkaar in de weg lopen met pijnlijke gevolgen. Dat past in een roerige geschiedenis: de Amerikaanse bizon werd door de witte Amerikaan tot het randje van uitsterven gebracht, en verenigt nu als nationaal symbool het gehele politieke spectrum in de Verenigde Staten. Amerikakenner Casper Thomas bezocht bizon-reservaten en is te gast.

Op 10 juni 1924 werd de bekendste antifascistische martelaar Giacomo Matteotti vermoord door een fascistische knokploeg. Matteotti was de politiek leider van de socialistische partij in Italie en trok fel van leer tegen het opkomende fascisme van Benito Mussolini. Voor Mussolini betekende de moord een kantelmoment. Door de groeiende internationale druk en een woedende oppositie koos hij voor de vlucht naar voren. De moord was het begin van de invoering van een totalitair staatsbestel. Hoe wordt er nu, 100 jaar later, tegen Matteotti en de moord aangekeken? En hoe stelt premier Giorgia Meloni zich op bij de herdenking? Te gast is historicus Arthur Weststeijn, die samen met Pepijn Corduwener Proeftuin Italië en Het Italiaanse experiment schreef.

De grootmoeder van schrijver Reggie Baay werkte begin twintigste eeuw als contractarbeider in Deli op Sumatra. Contractarbeid klinkt vrijwillig, maar blijkt een voortzetting van de slavernij in de toenmalige kolonie Nederlands-Indië. In Verborgen Verbanden; een onbekende koloniale erfenis probeert Reggie meer over zijn oma en haar dagelijks leven te weten te komen. Waarom stuit hij daarbij op muren? Is haar verhaal en dat van de contractarbeiders bewust onder het tapijt geschoven? En wat heeft het Van Abbemuseum te maken met deze geschiedenis? Een podcast van Reggie Baay, Emmie Kollau en Aldus’ producties in samenwerking met het Van Abbemuseum Eindhoven. Regie en productie door Aldus’ producties. In het Van Abbemuseum Eindhoven is tot en met voorjaar 2026 de bijbehorende tentoonstelling Verborgen Verbanden te zien. Daarin ontrafelt het museum zijn eigen koloniale verleden en de rol die naamgever en oprichter van het museum Henri van Abbe daarin speelde.

We worden allemaal als Europeaan geboren; tenminste, als we onze paspoorten mogen geloven. Maar hoewel de landen in de EU economisch en op het gebied van defensie steeds verder met elkaar verweven raken lijkt het gevoel van verbondenheid met Europa steeds verder van de kiezer af te staan. Hoe kunnen we dat historisch plaatsen? En welke lessen kunnen we uit de Europese geschiedenis trekken in aanloop naar de verkiezingen? Thomas Huttinga dook in de historische ontwikkeling en schreef het boek Waarom we Europeaan zijn. Hij is te gast.

Wereldwijd werden tussen 1860 en 1996 honderdduizenden meisjes opgevangen bij de katholieke Zusters van de Goede Herder. De kloosterorde bood onderdak aan meisjes die buiten de maatschappij vielen. Het ging in Nederland om vijf kloosters en waarschijnlijk zo’n twintigduizend meisjes. Ze moesten werken in naaiateliers en wasserijen en leven volgens de strenge regels van de zusters. De dwangarbeid en behandeling van de zusters heeft bij veel meisjes diepe littekens achtergelaten. Documentairemaker Britta Hosman maakte hier een documentaireserie over en is te gast, samen met Roos te Riet. Roos is een van de meisjes van de Goede Herder en zat van 1961 tot 1966 bij de zusters in Velp.

Afgelopen maand trok de Verenigde Staten voor het eerst sinds het begin van de oorlog in Palestina een rode lijn: Israël mag niet de bevolkingscentra van Rafah binnentrekken. Dit heeft Israël er echter niet van weerhouden om zware aanvallen in en rondom Rafah uit te voeren. Het is een ontwikkeling die naadloos past in de geschiedenis van de diplomatieke ‘rode lijn’, aldus historicus Ivo van de Wijdeven. Hij is te gast.

Nergens is Montessori-onderwijs zo populair als in Nederland. En daarom keken Montessori-liefhebbers reikhalzend uit naar de film Maria Montessori die sinds deze week in de bioscoop te zien is. Daarin wordt een onderbelicht deel van haar leven getoond: wat deed Maria vóórdat ze haar revolutionaire onderwijsmethode ontwikkelde, aan het begin van de twintigste eeuw? Joke Verheul van de internationale Montessori vereniging AMI bekeek de film en is te gast.

'Mishandeld door man of vriend.. je kunt weg, als je wilt'. Die tekst stond op het eerste affiche waarmee de gloednieuwe stichting Blijf van m’n lijf zich 50 jaar geleden bekend maakte. Zes vrijwilligsters, waaronder drie studenten, zagen een probleem dat niet erkend werd: geweld tegen vrouwen. Ze kraakten een pand op een geheim adres en openden de deuren. Binnen enkele weken zat het pand vol met vrouwen en kinderen die leden aan dat ‘niet-bestaande’ probleem, en in de jaren die volgden openden tientallen Blijf van m’n lijf-huizen de deuren. Tegenwoordig zijn er tientallen huizen waar vrouwen en mannen die mishandeld worden heen kunnen vluchten. Programmamaker Christianne Alvarado reconstrueert het begin van dit instituut in de radiodocumentaire ‘Het probleem de wereld in. 50 jaar Blijf van m’n lijf’. Te horen zijn Anita Aerts, Marga van Rijen, Noor van Crevel en Winifred Krekel, en ooggetuiges van het eerste uur; Jolanda Vader en Sylvia van de Blijf Groep. Het interview met Noor van Crevel uit het archief van Atria is gedaan door Josien Pieterse. Met dank aan Flora Vallenduuk van Atria, archief voor vrouwengeschiedenis, en Renée Römkens, emeritus hoogleraar gender-gerelateerd geweld.

Minister Weerwind heeft deze week aangekondigd dat nieuwe adopties uit het buitenland onmiddellijk worden stopgezet. Dit besluit geeft een nieuwe wending aan het maatschappelijk debat dat al sinds de negentiende eeuw loopt. Moeten we kinderen uit het buitenland adopteren? De geschiedenis van buitenlandse adoptie is beladen met misstanden en schandalen, maar ook met ontroerende verhalen over een voor veel kinderen elders onbereikbare toekomst. Hoe is ons denken over adoptie door de geschiedenis heen verschoven? Hoogleraar sociale geschiedenis Marlou Schrover van de Universiteit Leiden is te gast om deze complexe geschiedenis uiteen te zetten.

Deze week kondigden verschillende Europese landen aan de Palestijnse staat te gaan erkennen. Een van die landen is Ierland. Premier Simon Harris lichtte als volgt zijn keuze toe: “Uit onze eigen geschiedenis weten we wat het betekent: erkenning is een daad met krachtige politieke en symbolische waarde”. Ierland lijkt al langer uitzonderlijk pro-Palestijns lijkt te zijn. Welke geschiedenis bedoelt Harris, en hoe zijn de Ieren solidair met de Palestijnen? Dat vertelt Ierland-historicus Joost Augusteijn van de Universiteit Leiden.

Een nerd zijn was lang niet bepaald iets om te vieren. Toch is dat precies wat dit weekend gebeurt in België, op het zogeheten Nerdland Festival. En volgende week vindt er in Nijmegen een soortgelijk festival plaats me de naam: Night of the Nerds. Historicus Laurens Bluekens ziet het als het zoveelste bewijs dat de nerd de laatste jaren een opvallende emancipatie doormaakt. Hij is te gast over de geschiedenis van sul tot succes.

Na de uitslag van de laatste parlementsverkiezingen was het een veelgehoorde analyse: Nederlanders stemmen in grote getalen op protestpartijen. De oorsprong van partijen die boven alles ageren tegen het politieke establishment wordt vaak geplaatst rond de komst van Pim Fortuyn. Maar in de geschiedenis zie je de opkomst van protestpartijen al veel eerder in de Nederlandse democratie, zo stelt historicus Robin te Slaa in zijn boek De Rapaille Partijen. Waarom kwamen de eerste protestpartijen op? En als we bekijken hoe het deze partijen is vergaan, kunnen we dan meer leren over het huidige politieke klimaat? Historicus Robin te Slaa schreef het boek De Rapaille Partijen en is te gast.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin. Deze week is de beurt aan Annelien de Dijn. Zij bespreekt 3 historische boeken: Joshua Livestro - Een volmaaktere unie Hein de Haas - Hoe migratie echt werkt Michael Wolff - De val Eén van deze boeken wordt verkozen tot Boek van de Maand - en dat kunt u winnen! Houd tijdens de uitzending onze Facebook of Twitter in de gaten.

Nieuw onderzoek wijst erop dat er vroeger een rivier stroomde langs Egyptische piramides die nu midden in de woestijn liggen. Het is een nieuw stukje in de puzzel waar de oude Grieken zich al over bogen: hoe zijn deze legendarische graftombes ooit gebouwd? Is het einde van dit eeuwenoude archeologische vraagstuk nu eindelijk in zicht, of is er meer nodig om de mystiek rond de piramides weg te nemen? We vragen het aan Daniel Soliman, Egyptoloog aan de Universiteit Leiden, en conservator van de collectie Egypte en Nubië bij het Rijksmuseum van Oudheden.

Verspreid in archieven over de hele wereld liggen honderden pagina’s aan vooralsnog onontcijferde VOC-verslagen. Ze vertellen de verhalen van mensen in dienst van de VOC die de opdracht kregen tot zogenaamde ‘hofreizen’. Hun missie was om af te reizen naar ver gelegen vorstelijke hoven en daar op diplomatieke wijze verdragen te sluiten met lokale machthebbers. Dit gold ook voor de missie van Hendrik van Reede van Drakesteijn. Hij trok in 1668 beladen met geschenken het binnenland van India in om in Madurai audiëntie te zoeken bij de lokale machthebber. Een documentaire over een moeizame tocht met opstandige olifanten, diplomatieke schofferingen en sluikse hovelingen in het spoor terug: Missie Madurai. Gemaakt door Joris Oosterbeek en Mathijs Deen. Met dank aan historicus Lennart Bes en Markus Vink, die het verslag van Van Rheede ontcijferde en annoteerde.

Deze week kwam Tweede Kamervoorzitter Martin Bosma in aanvaring met Kamerleden over het gebruik van de term ‘extreemrechts’, nadat Volt-leider Laurens Dassen deze term in verwijzing naar de PVV had gebruikt. Volgens Bosma zou die term de PVV aanduiden als een nationaalsocialistische partij. Wat valt wel onder extreemrechts en wat niet? En hoe kunnen we deze terminologische verwarring historisch verklaren? Om deze vragen te beantwoorden, is politiek historicus Koen Vossen bij ons te gast.

Een onverwacht jubileum viel op bij de redactie; de Rubik’s cube viert zijn vijftigste verjaardag! De wereldberoemde puzzelkubus met verdraaibare vlakken is ontworpen door de Hongaarse architect Ernő Rubik. Hoe kwam hij op het idee? En waarom blijft de klassieke spel-kubus, in een periode waarin bijvoorbeeld digitale spellen niet meer weg te denken zijn, toch nog altijd zo geliefd? Wiskundige Vincent van der Noort promoveerde op symmetrieën in oneindig-dimensionale ruimtes en begeleidde wiskundekampen voor scholieren. Hij dook in de geschiedenis van de Rubik’s cube in en is te gast.

Tuinarchitect Mien Ruys (1904-1999) is voor sommigen een onbekende, voor anderen een legende. Volgens liefhebbers hoort ze thuis in het rijtje Le Corbusier, Mondriaan en Rietveld, vanwege haar strakke vormgeving en haar vooruitstrevende ontwerpideeën. Ze werkte nauw samen met architecten en had socialistische idealen over de kracht van een goed aangelegde tuin. Met haar doe-het-zelf-pakketten en talrijke publieksboeken maakte ze tuinieren bovendien voor iedereen toegankelijk. Ze was de enige vrouwelijke tuinarchitect van haar tijd en inspireerde mensen binnen en buiten haar eigen vakgebied: de internationaal vermaarde tuinarchitect Piet Oudolf bijvoorbeeld, maar ook de aanstormende modeontwerper Bonne Reijn, haar achterneef. Deze documentaire is in samenwerking met biograaf Leo den Dulk, modeontwerper Bonne Reijn en tuinarchitect Piet Oudolf. Gemaakt door Laura Stek & Ella Meng, naar aanleiding van het 100-jarige jubileum van ‘De tuinen van Mien Ruys’ en het bijbehorende boek ‘De tuin is een proces’ van Conny Den Hollander.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin. Deze week is de beurt aan Fresco Sam-Sin. Hij bespreekt 2 boeken en een website: Christophe Boltanski - King Kasaï Frank Dragtenstein - Kaási de rebellenleider http://Displace.nl

Dat de natuur onder druk staat, kan je zo ongeveer elke dag in de krant lezen. Deze week waarschuwde het Planbureau voor de Leefomgeving er nog voor dat Nederland de gevolgen van klimaatverandering nauwelijks kan bijbenen. Opwarming van de aarde en de vernietiging van ecosystemen zorgen ervoor dat het tempo van uitstervende dieren tegenwoordig vele malen hoger ligt dan lang het geval was. Het besef dat het slecht gaat met de natuur en dat dieren überhaupt kunnen uitsterven is iets wat de afgelopen eeuwen in eerste instantie maar langzaam doordrong. Over die ontwikkeling stelde conservator Natuurlijke Historie van het Allard Pierson Museum, Hans Mulder, het boek Verhalen van de natuur samen. En hij is te gast.

In een tijd dat het internationaal recht steeds meer onder druk staat, met grote internationale spanningen en toenemende bewapening, kijkt oud-diplomaat Benjamin Duerr met weemoed terug naar de allereerste vredesconferentie, die dit jaar precies 125 jaar geleden in Den Haag werd gehouden. En op de bevlogenheid van die tijd om door middel van het creëren van een internationaal rechtssysteem een einde aan de oorlogen te maken. Hij schreef er het boek De droom van Den Haag over en is te gast. 

Dit Spoor Terug gaat over eetbaar erfgoed. Namelijk: drop. Dat hoort bij Nederland als tulpen en klompen – toch? Nou.. Zó uniek Nederlands ís drop helemaal niet, zo blijkt uit ‘Het Grote Dropboek’ dat vorige maand verscheen. Sterker nog, zegt auteur Marieke Hendriksen: vóór de oorlog was Nederland niet meer dan een dropland onder vele andere droplanden. Maar na de oorlog begon de grote ‘vererfgoedisering’. Dat wil zeggen: de nationale toeëigening van drop. Want Nederland zocht nieuwe verhalen, een nieuwe identiteit, en de drop-industrie zocht groeikansen. Luister naar ‘Op het Dropspoor’, gemaakt door Marten Minkema.

(6.00) Amerika is al jaren de grootste wapenleverancier van Israël, maar deze week werden deleveringen stop gezet. Gaat Israël zelfs voor de Amerikaanse regering te ver? Zondag vertelt PeterMalcontent over de geschiedenis van het bondgenootschap.(22.07) In zijn nieuwe boek ‘Van appeljood tot zuurjood’ schetst Ewoud Sanders 40 portretten vanjoodse straatventers. Jarenlang waren ze niet weg te denken uit het straatbeeld, maar nu kunnen weons er weinig bij voorstellen. Wie waren deze mensen? Sanders is te gast.(32.50) De column is van Micha Wertheim.(35.44) Op het Met Gala schuifelde Kim Kardashian over de rode loper met een erg strak ingesnoerdetaille. Het zorgde voor veel kritiek; het korset heeft namelijk een nogal onvriendelijk imago. Drukthet de vrouw in een keurslijf? Modehistoricus Birthe Weijkamp is te gast.(46.55) Bart Funnekotter bespreekt drie historische boeken:- Peter Longerich - De Sportpalastrede 1943- Florian Illies - Betoverende stilte- Adrian Goldsworthy - Rome en PerziëMeer info: https://www.vpro.nl/programmas/ovt/luister/afleveringen/2024/12-05-2024.html

Veel te lang hebben historici blindelings vertrouwd op verhalen die zijn opgetekend door mannen met macht; zo stellen Karwan Fatah-Black en Camilla de Koning in het nieuwe boek Ooggetuigen van de Nederlandse slavernij. In het boek komen ze tot verrassende nieuwe perspectieven op de periode van transatlantische slavernij. Wat kunnen we van deze bevindingen leren? En welke verhalen kennen we nog niet? Historici Karwan Fatah-Black en Camilla de Koning schreven het nieuwe boek Ooggetuigen van de Nederlandse Slavernij – van overtocht tot opstand, en zijn te gast.

Gaat Israël nu zelfs Amerika te ver? Dat was de grote vraag die iedereen zich stelde, nadat deze week bekend werd dat Amerika de wapenlevering aan Israël heeft opgeschort. Amerika is al jaren met afstand de grootste wapenleverancier van Israël, en het bondgenootschap tussen de twee landen leek praktisch onvoorwaardelijk. Toch is die relatie niet altijd zo rotsvast geweest als we geneigd zijn te denken, weet Midden-Oosten-deskundige Peter Malcontent van de Universiteit Utrecht. Hij is te gast over hoe Amerika uitgroeide tot Israëls grootste bondgenoot – en of dat nu gaat veranderen.

Het nieuwe boek van Ewoud Sanders heeft een titel die je direct doet opschrikken: Van appeljood tot zuurjood. Het klinkt alsof er sprake is van een scheldwoord maar toch is dat niet per se het geval, beargumenteert Sanders. Ooit waren het doodnormale benamingen voor joodse straatventers die een onmisbaar onderdeel vormden van het dagelijkse leven in Nederland. In zijn boek geeft hij de venters een stem en een gezicht. Ewoud Sanders is te gast om ons meer te vertellen over deze ondergesneeuwde geschiedenis.

Tijdens het meest exorbitante mode-evenement van het jaar, het zogenaamde Met-Gala in New York, schuifelde Kim Kardashian over de rode loper. Haar keuze voor een ingesnoerde wespentaille kwam haar op een storm van kritiek te staan. Het korset heeft een nogal onvriendelijk imago – drukt het de vrouw niet, letterlijk, in een keurslijf? Toch is het weer helemaal terug van weggeweest. Hoe valt dat te verklaren? Modehistoricus Birthe Weijkamp is erover te gast.

De column van Sana Valiulina

Onder leiding van de Nederlands-Turkse band Altin Gün heeft de ‘Anatolische Rock’ een ware heropleving doorgemaakt. Het muziekgenre waarin Turkse folkmuziek en psychedelische rock worden gecombineerd, werd in de jaren '80 in Turkije verboden en raakte daarna in vergetelheid. Voor velen betekent de herontdekking van deze muziek, die komt uit een periode waarin Turkije liberaler was, een vorm van verzet tegen de conservatieve regering. Zangeres en actrice Meral Polat presenteert de serie Turkadelica over de oorsprong en de heropleving van de Turkse popmuziek, die vanaf 10 mei te zien is. Ze is te gast.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin. Deze week is de beurt aan historicus Wim Berkelaar. Hij bespreekt: Onno Blom - Oorlogsduif Ariette Dekker - De vertrouweling

Nadat hij de oorlog overleefde door onder te duiken wilde de Joodse Emile Pimentel weg uit Nederland. Naar Palestina. Maar vlak voor de kust werd zijn schip tegengehouden door de Britse Marine en belandde hij voor bijna twee jaar in een detentiekamp op Cyprus, samen met tienduizenden anderen. Het verhaal van Pimentel en het detentiecentrum in Cyprus vertelt het boek De land achter de zee, dat deze week verscheen. De auteurs Vivian Beekman en Frans Blom zijn te gast.

Afgelopen dinsdagnacht heeft de politie van New York bijna 300 demonstranten opgepakt op de campus van Columbia University. De betogers eisen een staakt-het-vuren in Gaza en hebben felle kritiek op de regering. De demonstraties nu worden steeds vaker vergeleken met de studentenprotesten in 1968, toen studenten tegen de Vietnamoorlog protesteerden. Gaat deze vergelijking op? We vragen het aan journalist en Amerikakenner Casper Thomas.

Drop is typisch Nederlands, toch? Nou, daar is wat op af te dingen. Ook in Scandinavië eten ze drop, in Finland zelfs meer dan hier. En Duitsers eten drop, en Engelsen en Italianen. In haar 'Grote Dropboek' beschrijft Marieke Hendriksen hoe we in Nederland gingen geloven in een unieke Hollandse dropliefde. Dat kwam door Cornelis Nieman, een chemicus die bijna in zijn eentje de Nederlandse drop-mythe in de wereld heeft geholpen. Hendriksen is kunst- en wetenschapshistoricus en zocht naar het oudste Nederlandse droprecept, dat ze thuis in een pannetje ging namaken. In drop zit zoethout, waarvan de bloeddrukverhogende glycerrizine-zuur zorgt voor de unieke dropsmaak. Verslaggever Marten Minkema praat met Marieke over 'vererfgoedisering'; dat is het toeëigenen van drop, molens, tulpen en zo meer door het bedrijfsleven of de overheid om te verkopen of voor de politieke agenda. Maar ook over het drop-laboratorium van het Centraal Instituut voor de Dropverwerkende Industrie, dat vlakbij Artis huisde, waar muizen rondliepen en de laborant liever rookbommetjes in elkaar zette dan saaie proeven doen. Ook is Minkema getuige van de lancering van een nieuw 'historisch dropje' dat is ontstaan uit de keuken-experimenten van Hendriksen. Eindredactie: Katinka Baehr, eindmix: Alfred Koster

“Op 4 mei herdenken we de doden en dat doen we in stilte, bewaar je protesten voor een ander moment.” Dat stelde Frans Timmermans onlangs, in een essay voor Vrij Nederland. Veel Nederlanders zullen dat met Timmermans eens zijn, maar tegelijkertijd is het een feit dat onze Dodenherdenking zoals hij nu is juist het product is van eerdere protesten. En ook dit jaar bestaat de kans dat er op 4 mei geprotesteerd zal worden. Hoe die herdenking tot stand kwam, en wat die ons toont over de Nederlandse herinneringscultuur, daarover is historica Maud van de Reijt te gast. Ze schreef eerder het boek Zestig jaar herrie om twee minuten stilte.

De laatste jaren wordt Nederland steeds vaker een 'narcostaat' genoemd – we worden geplaagd door zware drugscriminaliteit, met als een van de tragische dieptepunten de moord op Peter R. de Vries. Maar hoe zijn we eigenlijk tot narcostaat geworden? Een deel van het antwoord kan je volgens Micha Peters vinden in de vroege 20e eeuw, in de tijd dat de eerste drugswetten werden ingevoerd, en de eerste narcoticabrigade in Nederland werd opgericht. Hij schreef over die eerste periode het boek De Centrale en is te gast.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin. Deze week is de beurt aan historicus Nadia Bouras. Zij bespreekt: Michal Citroen - Een adres. De geschiedenis van de Joodse onderduik Ayaan Abukar: Hotel Mogadishu Nancy Jouwe (red.) e.a. - Caleidoscopische visies

African Parks is een relatief onbekende maar machtige organisatie die de volledige zeggenschap heeft over meer dan twintig nationale parken en reservaten in twaalf Afrikaanse landen. African Parks is gevestigd in Zuid-Afrika maar onderhoudt ook nauwe banden met Nederland. Niet alleen is de Postcode Loterij een van de trouwste donoren, de organisatie werd ruim twintig jaar geleden mede-opgericht door de Nederlandse zakenman Paul Fentener van Vlissingen die in de nadagen van zijn carrière iets goeds wilde doen voor de planeet. Of hij daarin geslaagd is? Journalist Olivier van Beemen deed onderzoek naar het heden en verleden van African Parks. Hij schreef het boek ‘Ondernemers in het wild’, dat deze week verscheen en maakte samen met Katinka Baehr een tweedelige documentaire voor ons: De witte weldoeners van African Parks.

De rookworst ligt onder vuur. Afgelopen week stelde de Europese Unie een verbod in op de rookaroma’s waardoor de meeste fabrieksworsten aan hun karakteristieke rooksmaak komen. Betekent dit het einde van het oer-Hollandse icoon? En sinds wanneer is het dat eigenlijk? We vragen het aan voedselhistoricus Amber Striekwold, zij schreef een essay over de geschiedenis van de rookworst.

Is antizionisme hetzelfde als antisemitisme? De laatste tijd wordt dat in ieder geval vaak beweerd. Zo werd het feit dat Lenny Kuhr door demonstranten bij haar concert werd uitgemaakt voor zionist, door velen als antisemitisch gezien. En het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden stelde december vorig jaar al in een resolutie dat antisemitisme gelijk stond antizionisme. Maar dat idee getuigt van weinig kennis van de Joodse geschiedenis, zo vindt de in Nederland wonende Amerikaanse historicus Benjamin Moser. Want het antizionisme, dat is juist door Joden uitgevonden. Hij schreef er onlangs een stuk over voor de Washington Post, en hij is te gast vanuit Cairo.

Afgelopen donderdag is de winnende World Press Photo bekendgemaakt. Op de foto van de Palestijnse fotograaf Mohammed Salem zien we een Palestijnse vrouw die een kind, omwikkeld in witte stof, vasthoudt op haar schoot. Een aangrijpend beeld dat veel mensen deed denken aan de klassieke piëta-scène. Wat is een piëta? En gaat deze vergelijking op? We spraken met kunsthistoricus Wieteke van Zeil om het te hebben over de aantrekkingskracht van de piëta-scene.

Hoe werd er in de tijd van Michelangelo gekeken naar seksualiteit? In het nieuwe boek Seks in de Renaissance gaat historicus Marlisa den Hartog op onderzoek uit, met brieven van een preutse Italiaanse markiezin die haar neus ophaalt voor een obsceen toneelstuk, en geschriften van een geestelijke die het opneemt voor de overspelige vrouw. Onderwerpen zoals de orgasmekloof, slutshaming en gender passeren allemaal de revue. Hoe modern zijn onze hedendaagse seksuele opvattingen eigenlijk? En wat weten we over de seksuele mores tijdens de beroemde culturele transformaties in de renaissance? Historicus Marlisa den Hartog promoveerde op de seksuele gedragsregels in het Italië van de Renaissance, en is te gast over haar nieuwe boek Seks in de Renaissance.

African Parks is een relatief onbekende maar machtige organisatie die de volledige zeggenschap heeft over meer dan twintig nationale parken en reservaten in twaalf Afrikaanse landen. African Parks is gevestigd in Zuid-Afrika maar onderhoudt ook nauwe banden met Nederland. Niet alleen is de Postcode Loterij een van de trouwste donoren, de organisatie werd ruim twintig jaar geleden mede-opgericht door de Nederlandse zakenman Paul Fentener van Vlissingen die in de nadagen van zijn carrière iets goeds wilde doen voor de planeet. Of hij daarin geslaagd is? Journalist Olivier van Beemen deed onderzoek naar het heden en verleden van African Parks. Hij schreef het boek ‘Ondernemers in het wild’, dat deze week verscheen en maakte samen met Katinka Baehr een tweedelige documentaire voor ons: De witte weldoeners van African Parks.

In de oorlog in Oekraïne zijn tenminste 50.000 Russische militairen omgekomen, zo bracht de BBC afgelopen week naar buiten. De dodentallen worden sinds februari 2022 bijgehouden door de Russische tak van de omroep; de Russen zelf publiceren geen cijfers over het aantal slachtoffers. De grote aantallen slachtoffers duiden volgens de BBC op een zogenaamde ‘gehaktmolentactiek’. En die kent een langere geschiedenis. Historicus en Rusland-kenner Hubert Smeets is te gast over de positie van de Russische soldaat, en het gevaar van clichés over de waarde van een Russisch mensenleven.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin. Deze week is de beurt aan historicus Sanne Frequin. Zij bespreekt: Johan op de Beeck - Versailles Podcast: De vorstinnen van Vlaanderen Mauritshuis - Roelant Savery's wonderlijke wereld

Donderdag 25 april is het vijftig jaar geleden sinds in Portugal de Anjerrevolutie plaatsvond. Op deze dag maakte een militaire staatsgreep een einde aan 48 jaar dictatuur onder het bewind van het Estado Novo-regime. Bijzonder genoeg gebeurde dit zonder bloedvergieten. Vertaalster en literatuurwetenschapper Leonor Raven woonde in Lissabon tijdens deze revolutie, en is te gast.

Tombaroli -grafrovers- zijn de schrik en vloek van de Italiaanse politie en van archeologen. Overal in de Italiaanse grond zijn antieke schatten te vinden en daar is goud geld mee te verdienen, zo weet ook de Italiaanse maffia. Daarom wijdt de Italiaanse politie honderden agenten aan het bestrijden van kunstroof. Desondanks zijn ontelbare geroofde schatten te vinden in collecties van verzamelaars, kunstliefhebbers en musea. Dit fenomeen vormt de achtergrond van de nieuwe film La chimera. Archeoloog Rogier Kalkers bekeek voor ons de film, en vertelt meer over dit fenomeen van de tombaroli, waar ook hij bij opgravingen in Italië en als hoofd herkomstonderzoek bij het Allard Pierson Museum, mee te maken heeft.

Waar al dagen voor gevreesd erd, is afgelopen nacht gebeurd. Iran heeft vannacht meer dan 300 drones en raketten op Israël afgevuurd als vergelding voor de eerdere Israëlische aanval op de Iraanse ambassade in Damascus. Bart Wallet is te gast om historische context te bieden.

Je kan het je tegenwoordig moeilijk voorstellen: aparte loonschalen voor vrouwen en mannen, waarbij vrouwen officieel minder verdienen voor hetzelfde werk. Tegenwoordig is er wel een enorme loonkloof die alleen maar groter wordt, maar wettelijk is het goed geregeld sinds de 'Wet gelijk loon voor mannen en vrouwen' in 1975 in werking trad. Wie vóór die tijd klaagde over verschillen in beloning had het zwaar. Maar er waren vrouwen die voor zichzelf opkwamen. Zoals de vrouwen die in 1969 het werk neerlegden in Sigarenfabriek Champ Clark in Nieuwe Pekela, Oost-Groningen. In Het Spoor Terug de documentaire van Katinka Baehr.

De nieuwe 'Wet op de politieke partijen' die deze week bij de Raad van State werd neergelegd gaat onder andere over het verbieden van politieke partijen die een bedreiging voor de rechtsstaat vormen. Het wetsvoorstel zou de Nederlandse democratie, die zich momenteel in onrustige wateren begeeft, ‘robuuster’ moeten maken. Een nieuwe stap voor Nederland, maar in Duitsland bestaat soortgelijke wetgeving al meer dan een halve eeuw. Hoe is de wetgeving daar tot stand gekomen? En wat kunnen we leren van de Duitse democratische cultuur? Historicus Ton Nijhuis is te gast om het over dit onderwerp te hebben.

Deze week staan zeven leden van de Coöperatie Laatste Wil voor de rechter, vanwege het verschaffen van hulp bij zelfdoding. De CLW vindt dat iedereen ‘baas over eigen sterven’ moet zijn, en dat een ‘laatstewilmiddel’ vrij verkrijgbaar moet worden. Daarmee neemt de CLW in het euthanasiedebat een extreem standpunt in, maar tegelijkertijd toonde recent onderzoek dat ook de gemiddelde Nederlander steeds meer de regie vraagt over het eigen sterven. Wat verklaart deze voortdurende verschuiving in ons denken over euthanasie, en is het slechts een kwestie van tijd voordat veel Nederlanders zich zullen vinden in het denken van Coöperatie Laatste Wil? Te gast hierover zijn Bert Keizer en Annemarieke van der Woude. Bert Keizer is filosoof en specialist ouderengeneeskunde, en hij werkt sinds 2016 bij het Expertisecentrum Euthanasie. Annemarieke van der Woude is predikant en publicist op het gebied van euthanasie en voltooid leven.

Meer dan 40 jaar na haar aftreden is de echo van de naam Margaret Thatcher nog steeds te horen in het Verenigd Koninkrijk. De meningen over de oud-premier zijn altijd verdeeld geweest, maar opmerkelijk genoeg lieten veel leden van de Labour Party zich afgelopen weken positief uit over de ‘Iron Lady’. Is dit dan een teken dat het debat rondom Thatcher na veertig jaar begint af te koelen? Ja en nee, aldus correspondent Lia van Bekhoven. Ze is bij ons te gast.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin. Deze week is de beurt aan historicus Fresco Sam-Sin. Hij bespreekt: Marcel Haenen - Pinguïns en de mensen Frans Thuijs - Galg & rad

De column is deze week van Sana Valiulina.

In Senegal is deze week Bassirou Diomaye Faye ingezworen als president. Hij is de jongste president die tot nu toe werd beëdigd in het West-Afrikaanse land. De benoeming van de 44-jarige Faye ging met grote beloftes gepaard; hij ziet in het toekomstige Senegal een land met meer autonomie. De nieuwe president schaart zichzelf bewust onder het kopje pan-Afrikanist. Wat is er bekend over deze ideologie? En hoe kunnen we de nieuwe Senegalese president in de geschiedenis van Pan-Afrikanisme plaatsen? NRC-redacteur Jamila Meischke is te gast.

De heilige Bernadette Soubirous uit Lourdes gaat op tournee, of tenminste een stukje van haar lichaam. Op paaszondag begon dit relikwie aan een tocht langs de zeven bisdommen in Nederland. Waarom gaat het op reis en wat is de geschiedenis van rondreizende relieken? Te gast is mediëvist Carine van Rhijn.

In het Nederlands Openluchtmuseum staan gebouwen die bepalend zijn voor de vaderlandse geschiedenis. Deze week is de eerste doorzonwoning in gebruik genomen in het kader van een reminiscentieprogramma voor ouderen met dementie. Wat behelst het programma? En waarom heeft het openluchtmuseum ervoor gekozen om de doorzonwoning in zijn oude glorie te herstellen? Conservator Tim Smeets werkt bij het Nederlands Openluchtmuseum en is te gast.

Deze week bestaat de NAVO 75 jaar. En dat jubileum wordt gevierd in roerige tijden met aan de ene kant de Russische dreiging en aan de andere kant Donald Trump, die openlijk speculeert over het niet nakomen van de verplichtingen die bij het NAVO-lidmaatschap horen. Maar dit is niet de eerste crisis die de NAVO heeft doorgemaakt. ‘De NAVO is momenteel dood’, zei de Duitse minister van Buitenlandse Zaken bijvoorbeeld in 1956. Historicus Ivo van de Wijdeven schreef in het Historisch Nieuwsblad een artikel over die roerige geschiedenis en is te gast.

Ook een weerman of weervrouw is een soort historicus. Want alle weersverwachtingen over korte of langere termijn zijn uiteindelijk afgeleid van weerpatronen uit het verleden. Voorspelt de metereoloog, vanwege klimaatverandering, heftiger weersextremen, hogere temperaturen, heviger regen, hardere wind... dan hebben ze daarvoor diep in het verleden van onze aarde gekeken. Mathijs Deen zocht de klimaatwetenschappers op en keek met ze mee naar het diepe, diepe verleden van onze planeet. Luistert u naar: de geschiedenis van regen en wind.

Op het eerste gezicht is het nou niet bepaald de meest prangende kwestie die op dit moment in Israël speelt: de vraag of de ultraorthodoxe bevolking vrijgesteld moet blijven van de dienstplicht. En toch is het volgens velen precies deze vraag, die maandag – als Netanyahu hierover een plan moet presenteren – tot een kabinetscrisis kan leiden. Correspondent Midden-Oosten David de Jong is te gast over dit onderwerp.

De tentoonstelling Verzet tegen slavernij gaat van start in het Verzetsmuseum te Amsterdam. Het is de eerste pop-up tentoonstelling van Het Nationaal Slavernijmuseum, dat naar verwachting in 2030 wordt voltooid. In de nieuwe expositie staan stemmen uit de groeiende anti-slavernij beweging centraal, samen met verhalen over Nederland en de koloniën tijdens de 19e eeuw. Welke nog onbekende stemmen van abolitionisten en verzetsstrijders komen aan bod? En wat zegt dit voorproefje over Het Nationaal Slavernijmuseum in wording? Onze redacteur Dominique van Varsseveld schrijft over kolonialisme en slavernij, o.a. voor NRC. Ze was bij de opening en komt vertellen over de tentoonstelling.

Als het in de geschiedenis over de bloeiperiode van Nederland gaat, dan gaat het eigenlijk altijd over de geschiedenis van maar een heel klein deel, zo betoogt historicus Louis Sicking. Namelijk over Holland in de 17e eeuw. Terwijl alle provincies op hun eigen manier ook zo’n “Gouden Eeuw” kennen. Zo was bijvoorbeeld Limburg in de 12e en 13e eeuw het kloppend hart van de Nederlandse taal en literatuur, en kende Overijssel grote bloei op het gebied van onderwijs, economie en cultuur in de 14e en 15e eeuw. Wat als we onze blik op de Nederlandse geschiedenis nou eens zouden kantelen, door die vanuit de verschillende bloeiperiodes van al onze 12 provinciën te beschrijven? Dat is het idee achter de bundel Elke provincie een eigen gouden eeuw, die Louis Sicking samenstelde.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin.  Deze week is de beurt aan historicus Wim Berkelaar. Hij bespreekt: -Georges Duby (vert. Ger Groot) - De kathedralenbouwers -Cor Hermans - De uitgewiste horizon -Anita Terpstra - Hiltje

Het Antropoceen wordt geen nieuw geologisch tijdperk, zo werd onlangs officieel besloten door de commissie die zich de afgelopen vijftien jaar over dit vraagstuk heeft gebogen. In 2009 werd een werkgroep opgericht die wilde aantonen dat het Holoceen is geëindigd en het ‘Antropoceen’, waarin de invloed van de mens op de aarde onmiskenbaar aanwezig is, is begonnen. Wat is het belang van het vaststellen van zo’n nieuw geologisch tijdperk? Geoloog Kim Cohen van de Universiteit Utrecht zat in de commissie, en is te gast om te vertellen waarom het voorstel het niet gehaald heeft, en waarom hij dat betreurt.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin.  Deze week is de beurt aan historicus Sanne Frequin. Zij bespreekt: -Tore Skeie - Wolventijd -Nancy Marie Brown - Schildmaagd -Hannah Iterbeke en Marthy Locht  - Ridders van het Gulden Vlies

Vanaf aankomende maandag is de film Oppenheimer in Japanse bioscopen te zien. Het was lange tijd onzeker of dat zou gebeuren want de film over de bedenker van de atoombom, die maar liefst zeven oscars heeft gewonnen, is omstreden in Japan. De atoombommen waarmee de tweede wereldoorlog werd beëindigd kostte immers aan 200.000 Japanners het leven. Wat zegt de reactie op de film over de Japanse omgang met het eigen oorlogsverleden? Japanoloog Manya Koetse vertelt ons meer.

De aanslag in de Moskouse concerthal heeft inmiddels aan 133 mensen het leven gekost. Poetin beschuldigt Oekraïne, maar het is IS die de aanslag heeft opgeëist. De Amerikanen waarschuwden eerder al voor een aanslag van ISIS K. Wat is het voor groep? En waar liggen de wortels van de haat tegen Rusland? Gulnaz Sigbatullína van de Universiteit van Amsterdam, gespecialiseerd in taal en religie in Rusland, is te gast.

Het is officieel lente, en daarmee ook tijd voor de grote voorjaarsschoonmaak. Overbodige spullen worden op straat gezet en zwerfvuil wordt opgeruimd van de straten; meer dan 37.000 mensen gaven zich op voor de landelijke opschoondag die gisteren plaatsvond. Het lijkt alsof steeds meer mensen bewuster en duurzamer omgaan met producten. Maar ondertussen zijn flitsbezorgers niet meer weg te denken uit onze steden, en zijn eendagskoopjes uit Chinese webshops maar een paar clicks van ons verwijderd. Is er een moment in de geschiedenis te vinden waarop er te veel artikelen in onze levens terecht zijn gekomen? En wat zegt de manier waarop we vervolgens omgaan met die grote hoeveelheid spullen over ons? We leggen het voor aan socioloog en bijzonder hoogleraar journalistiek en samenleving Warna Oosterbaan. Hij is gefascineerd door de relatie tussen mensen en spullen en schreef het boek Het leven van dingen.

Het is moeilijk voor te stellen dat er ooit optimisme heerste in Gaza. Toch was het zo, in de jaren na de Oslo-akkoorden van 1993. Journalist Caroline de Gruyter wist dat Gaza historische jaren tegemoet ging, en verhuisde naar Gazastad om er verslag van te doen. Onlangs herlas ze het boek wat ze in die jaren over Gaza heeft geschreven, en ze constateerde met een schok: veel van de zaken die het Gazaanse statebuilding experiment tot mislukken hadden gedoemd, had zij in haar boek al opgetekend.  Caroline de Gruyter schreef een nieuw voorwoord bij haar oude boek met de titel: Een staatje van niks. Ze is te gast. 

Je zou misschien niet direct verwachten dat je het leven van een pornoster moet volgen om de geschiedenis van de seksuele revolutie te doorgronden. Maar dat is precies wat historica Jane Kamensky opwerpt in haar nieuwe boek over Candida Royalle. Het is net uitgekomen in Amerika, en wordt in de New York Times als baanbrekend beschreven. Heeft Candida Royalle het denken over seks veranderd? Sociaalwetenschapper Linda Duits is gespecialiseerd in populaire cultuur, gender en seksualiteit. Ze las het boek Candida Royalle and The Sexual Revolution – A History from Below en is te gast.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin.  Deze week is de beurt aan historicus Annelien de Dijn. Zij bespreekt: -Hans Schoots - Grootse gedachten -Frank van Vree - Nederland en de herinnering aan de Jodenvervolging -Lucy Cooke - Bitch

Hij veranderde voor altijd de manier waarop wij naar de aarde kijken, inspireerde een generatie aan sterrenkundigen en trotseert tot op de dag van vandaag de duisternis van de ruimte om kennis te verzamelen voor de mensheid: de Voyager 1. Maar na meer dan 45 jaar trouwe dienst begon de sonde afgelopen week incoherent te brabbelen, wat er op lijkt te wijzen dat de communicatie met de ruimtepionier die ons de foto van de ‘pale blue dot’ gaf binnenkort stilvalt. Wetenschapsjournalist en publicist op het gebied van Sterrenkunde Govert Schilling is bij ons te gast om terug te blikken op de wetenschappelijke en culturele invloed van het unieke Voyagerprogramma.

De jaren ‘60 en ‘70 luidden verandering in. Voor Mevrouw, die haar man verloor en daarmee een deel van haar sociale status. Voor Mina, die de beschikking kreeg over een stofzuiger en een wasmachine. En voor Nederland, waar socialisme en feminisme oude verhoudingen deden wankelen. Aan Berkenbosch gingen deze maatschappelijke ontwikkelingen grotendeels voorbij. Toch werden zelfs bij de brave Christelijke Vrouwen Bond de eerste scheurtjes in het patriarchaat zichtbaar. En voor Maartje’s overgrootmoeder bood het weduwschap ook vrijheid. In hoeverre genoot Mina daarvan mee?

De chaos in Haïti is compleet, nadat afgelopen week premier Ariel Henry besloot niet terug te keren naar zijn land, nadat in zijn afwezigheid criminele bendes een gewelddadige coup pleegden uit onvrede over zijn regering. De roep om buitenlandse inmenging klinkt, maar de lange geschiedenis van internationale bemoeienis is ook een reden dat het land niet uit de put lijkt te komen. Eerst verdreven de Haïtianen de Fransen, en wisten ze zich daarmee als eerste land in de moderne tijd te bevrijden uit slavernij. De laatste honderd jaar waren het de Verenigde Staten die zich op desastreuze wijze met het land bemoeide.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin.  Deze week is de beurt aan historicus Nadia Bouras. Zij bespreekt: -De tentoonstelling Frans Hals van het Rijksmuseum -Steven Nadler - De portretschilder: Frans Hals en zijn wereld -Varian Fry - Vluchtoord Marseille

Het wordt gezien als hét voorbeeld van de moderne kunst: het massa-geproduceerde urinoir dat met handtekening van kunstenaar Marcel Duchamp onder de naam Fountain wereldberoemd werd. Maar rond deze befaamde pisbak uit 1917 bestaan allerlei mythes: ook Dada-artiest barones Elsa von Freytag-Loringhoven zou de bedenker kunnen zijn. Over deze mysterieuze geschiedenis gaat de documentaire Alreadymade, die vanaf deze week in de bioscoop te zien is. Regisseur Barbara Visser is te gast en vertelt over de film en de bak.

Deze week reed een Israëlische organisatie met vrachtwagens vol hulpgoederen richting Gaza. Wat voor plek is er in Israël nog voor dit soort organisaties en welke positie hadden dit soort groepen eerder? Te gast is over dit onderwerp is Peter Malcontent.

De oma van Reggie Baay was een Njai; een Indische bijvrouw van zijn Nederlandse opa, die nadat zijn vader was geboren, bruut werd weggestuurd. Lang wist hij niet wat er van haar was geworden, totdat hij erachter kwam dat ze waarschijnlijk als contractarbeider naar Sumatra was vertrokken. Het leven van die contractarbeiders en de omstandigheden waaronder zij moesten werken, werd zelfs door tijdgenoten één op één vergeleken met de officieel afgeschafte slavernij. Daarover schreef Reggie Baay het boek De contractarbeiders van Deli. Hij is te gast.

“Wij spelen geen Beyoncé, wij zijn een country-zender.” Zo reageerde een radiostation op de vraag waarom ze weigerden om de laatste hit van het popicoon te draaien; want Beyoncé, dat kan geen country zijn. Kan een Zwarte vrouw countrymuziek maken? Het klinkt als een vreemde vraag, maar in Amerika is daar op het moment veel discussie over. En dat terwijl countrymuziek juist een diepe connectie heeft met Afro-Amerikaanse cultuur, en Beyoncé ondertussen met haar nieuwe nummer Texas hold ‘em op nummer 1 staat van de countryhitlijsten. Muzikant en gitarist Joep Pelt is te gast.

Hekserij, moordpartijen en orgies. Het ging er heftig aan toe aan het 17e-eeuwse Engelse hof, als we de nieuwe dramaserie Mary & George mogen geloven. Daarin speelt Julianne Moore de 17e-eeuwse Mary Villiers. Om hogerop te komen in het Engeland van King James trouwt ze niet alleen met een reeks steeds machtigere mannen, maar weet ze ook – als een soort pooier - haar woest aantrekkelijke zoon George het Engelse hof binnen te smokkelen, alwaar hij uitgroeit tot de invloedrijke minnaar van de koning.  De serie pretendeert op waarheid gebaseerd te zijn, maar ging het er echt zo wild aan toe aan het Engelse hof? Te gast daarover is historica Nadine Akkerman, die eerder onderzoek deed naar 17e-eeuwse vrouwelijke Engelse spionnen.

Vrijdag werd Aleksei Navalny begraven op de begraafplaats van de Kerk van de Moeder Gods ‘Verzacht mijn Lijden’ in de buitenwijk van Moskou waar Navalny leefde. Er werd lang gespeculeerd dat het lichaam wellicht zou verdwijnen om te voorkomen dat er een bedevaartsoord zou ontstaan. Waarom heeft de Russische regering nu toch een officiële begrafenis toegestaan? En wat is de rol van de Russisch-Orthodoxe kerk als het gaat om vijanden van het regime? Ruslandkenner Hubert Smeets is te gast.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin.  Deze week is de beurt aan historicus Bart Funnekotter. Hij bespreekt: -Ned Blackhawk - De herontdekking van Amerika -Rory Stewart - Op het scherpst van de snede

Binnenkort opent in Amsterdam het Nationaal Holocaustmuseum zijn deuren. Nu lijkt het niet meer dan logisch dat er zo’n museum is, maar dat was lang niet vanzelfsprekend, omdat het een onderwerp was waarover in de Joodse gemeenschap liever werd gezwegen. We spreken erover met directeur Emile Schrijver van het Joods kwartier, waar het museum samen met het Joods museum en de Hollandsche Schouwburg onder valt, en met zijn voorganger Judith Belinfante.

Parool-journalist Teun Dominicus dook de afgelopen maanden intensief in de archieven van de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD). Hij is zondag te gast en vertelt over een nieuwe vondst.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin.  Deze week is de beurt aan filoloog Fresco Sam-Sin. Hij bespreekt: -Inge Misschaert - Verzameld! Gepassioneerde verzamelaars door de eeuwen heen -Inger Leemans & Caro Verbeek (red.) - De neuswijzer -Ons koloniale verleden in 50 voorwerpen

Als je denkt aan een bruisend kunstenaarsoord, dan denk je misschien niet direct aan Volendam. Maar eind negentiende eeuw was dit heel anders; in totaal streken daar zo’n 1400 kunstenaars neer, waaronder 200 vrouwen. Wat trok hen aan; de Volendamse mens, of het uitzicht op de Zuiderzee? In zijn zojuist verschenen boek De ontdekking van Holland schetst Jan Brokken deze verdwenen wereld. Hij is te gast.

Vluchten voor het geweld van de 80-jarige oorlog, naar een wereld vol grote schilders, denkers en geestelijken om daar een beter leven op te bouwen; hierover gaat de nieuwe schelmenroman van Philipp Blom getiteld: Dieven van het licht. Met het verhaal biedt hij een inkijk in de wereld van de 16e eeuw, en houdt hij onze huidige tijd een spiegel voor. Historicus Philipp Blom is te gast en vertelt meer. 

Amerikaanse inlichtingendiensten maken zich zorgen over de ontwikkeling van een nieuw Russisch ruimtewapen, zo was deze week te lezen in verschillende kranten. Wat is er bekend over dit vermeende nieuwe wapen? En wat weten we over wapens in de ruimte vanuit de geschiedenis? Historicus en analist Ivo van de Wijdeven is te gast en vertelt meer.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin.  Deze week is de beurt aan historicus Annelien de Dijn. Zij bespreekt: -Cat Bohannon - Eva -Freeke De Meyer - Hoog geboren, ambitieus en eigenzinnig

De Palestijnse BDS-beweging, die voor boycots tegen Israël pleit, plaatst zichzelf expliciet in een lange traditie van geweldloos protest. Zo vergelijken ze zichzelf met de anti-apartheidsbeweging die decennialang boycots tegen Zuid-Afrika organiseerde. Maar de BDS-beweging is in sommige landen enorm omstreden. Zo bestaan er in de VS tal van wetten tegen deze beweging. Hoe moeten we nou naar de BDS-beweging kijken, en hoe past die in de geschiedenis van de boycot? Te gast daarover Maartje Janse, die als historicus onderzoek doet naar de geschiedenis van protest, en Derk Walters, voormalig Israëlcorrespondent voor NRC.

“Dit is een overwinning voor de wetenschap, en het is een overwinning voor wetenschappers,” aldus sprak de befaamde klimaatwetenschapper Michael Mann onlangs. De aanleiding: nadat klimaatontkenners hem jarenlang onterecht voor fraudeur hadden uitgemaakt, zijn ze door de rechter voor smaad veroordeeld. Komt met deze zaak een einde aan de jarenlange acties van klimaattwijfelzaaiers? En hoe schadelijk is die lobby geweest? Te gast daarover is onderzoeksjournalist Alexander Beunder van het Platform Authentieke Journalistiek. Hij schreef onder andere voor de Volkskrant en Follow the Money over de geschiedenis van klimaatontkenners.

In het Tweede Kamerdebat over de kabinetsformatie deze week was het grootste onderwerp de vorm. Moet de regering gevormd worden door een ‘ouderwets’ meerderheidskabinet, of toch een minderheids-, extraparlementair-, of een zakenkabinet? En wat is dat eigenlijk, een ‘extraparlementair’ kabinet? Dat gaat de nieuw aangestelde informateur Kim Putters in vier weken uitzoeken, liet hij weten. Opvallend is de extraparlementaire variant van een ‘zakenkabinet’, al tijdens de verkiezingscampagne als heilige graal benoemd door partij NSC van Pieter Omtzigt.  Wanneer duikt de droom van een zakenkabinet op, en wat zegt die droom over de politieke realiteit? Henk te Velde, hoogleraar Nederlandse geschiedenis, is te gast.

Opmerkelijk nieuws vanuit Engeland: de Britse overheid is van plan om een weg langs de beroemde historische plek Stonehenge te vervangen door een tunnel. Een kleine groep opstandige druïdes stelt alles in het werk om dit te voorkomen. Wie zijn deze druïdes precies? En waarom roepen de plannen zoveel weerstand op? Archeoloog Cristian van der Linde is te gast. Hij leidt het veldwerk op de plek die ook wel ‘Het Stonehenge van Nederland’ wordt genoemd, en volgt de ontwikkelingen in Groot-Brittannië op de voet.

Onderwater-archeologen hebben een spectaculaire vondst gedaan op de bodem van de Oostzee, zo maakten ze deze week bekend: een kilometer lange muur van ongeveer 10.000 jaar oud. Waar diende die muur voor? En wat leert de vondst ons over onze verre voorouders uit de steentijd? Hoogleraar publieksarcheologie Luc Amkreutz is te gast.

Slijtage aan Mina’s knieën maakte een scheiding van de twee vrouwen onvermijdelijk. Maar ook in de Middelburgse serviceflat die Mevrouw betrok, bleef de zogenaamd gepensioneerde Mina voor haar zorgen. Ze braadde haar fazanten, poetste haar zilver, nam haar angst over het laatste oordeel weg. Op het eind nam Mina zelfs haar stem in het dagboek over.Het brengt Maartje terug bij wat zij aan het begin van haar onderzoek de ‘mythe van Mina’ noemde. En bij de vraag: kan er liefde zijn, als er zo’n grote ongelijkheid is? 

Afgelopen week overleed oud-premier Dries van Agt op 93-jarige leeftijd. Hij was wellicht niet de beste premier van Nederland, maar misschien wel de meest markante, en bovendien de meest katholieke. Roomser dan Van Agt kreeg je het niet, dat schrijft Jos Palm deze week in De Groene Amsterdammer. Was hij de laatste katholieke politicus van Nederland? Jos Palm, kenner van het katholicisme en auteur van verschillende boeken hierover, is te gast.

Deze week werd bekend dat oppositiekandidaat Boris Nadezjdin niet mag deelnemen aan de Russische verkiezingen. De kiesraad zou fouten hebben aangetroffen in de handtekeningen die hij moest verzamelen. Met andere woorden: President Poetin duldt geen serieuze tegenkandidaat. Maar waarom houdt Rusland überhaupt nog vast aan de stembusgang, als de uitkomst al vast lijkt te staan? En welke rol speelde verkiezingen in de autocratische Sovjet-Unie? We gaan hierover in gesprek met historicus Ivo van de Wijdeven.

Achter de gebroederlijke buitenkant van sommige sportclubs schuilt een verraderlijke ideologie, zo onthulden de Groene Amsterdammer, onderzoeksgroep Bellingcat en de Belgische bladen Knack en le Vif deze week. Ze infiltreerden in de zogenaamde Active Clubs, extreem-rechtse vechtclubs in Nederland en België. Ze hebben een ding gemeen; mediagenieke fitboys proberen met slim gebruik van sociale media zieltjes te winnen, en zetten actief in op de normalisering van extreemrechts gedachtegoed. Deze trend lijkt te zijn overgewaaid vanuit de Verenigde Staten, maar het idee om jonge mannen met sportclubs te mobiliseren voor extreemrechts kwam eerder voor in Nederland.  Wat weten we hierover vanuit de geschiedenis? Welke vergelijkingen gaan wel op, en welke juist niet? Redacteur Or Goldenberg is co-auteur van het artikel in de Groene Amsterdammer en vertelt meer, samen met historicus Gertjan Broek. Zijn proefschrift ging over knokploegen in de jaren ’20 en ’30 in Amsterdam.

Wassen beelden die in meer of mindere mate lijken op beroemdheden, of een uitje voor de toerist in het centrum van Amsterdam; dat is waar je vast aan denkt bij het lezen van de woorden Madame Tussaud. Het verhaal van de madame zelf is minder bekend. Marie Tussaud leerde haar beelden maken tijdens de roerige revolutiejaren in Frankrijk. Haar wassen doodsmaskers van hoofden afgehakt door de guillotine staan aan het fundament van de internationale keten van Madame Tussauds-musea. Over deze vrouw schreef Jacobine van den Hoek de historische roman Madame, en is te gast.

Deze week is de beurt aan historicus Bart Funnekotter. Hij bespreekt onder andere de serie en het boek Masters of the Air: De televisieserie gaat over een eenheid van de Amerikaanse luchtmacht die in de Tweede Wereldoorlog bombardementen op Nazi-Duitsland uitvoerde. Het is van de hand van de makers van het veel bejubelde Band of Brothers en heeft lang op zich laten wachten. Voldoet de serie aan de hooggespannen verwachtingen?  Verder bespreekt Bart: -Ned Blackhawk - De herontdekking van Amerika -Robin Waterfield - Plato van Athene

Op Berkenbosch koesterde Mina een innige vriendschap met de tuindersvrouw van een landgoed verderop. Of was het meer dan dat? De suggestie zorgt voor consternatie bij de families Marinusse en Van Lynden. Een gesprek met de zoon van de tuindersvrouw maakt veel duidelijk over de aard van hun relatie.Maartje onderzoekt het thema homoseksualiteit in haar familiegeschiedenis en die van Mina. Hoeveel ruimte was er in het Zeeland van de jaren ‘50 en ‘60 om te ontdekken wat je voelde, wie je was? En welke invloed had dat op de generaties na Mina en Mevrouw? 

Dat Nederland als eerste het homohuwelijk invoerde, dat zien veel Nederlanders tegenwoordig als niet meer dan logisch. Het verleden van het homohuwelijk kent echter ook een andere kant. Politicoloog en homoactivist van het eerste uur Joke Swiebel is over die grillige geschiedenis te gast.

Historicus gespecialiseerd in dadertrauma Bart Nauta keek voor ons de nieuwe speelfilm The Zone of Interest en las hierbij de memoires van kampcommandant Rudolf Höss.

Historicus Wim Berkelaar bespreekt drie historische boeken: -Het Onderwater Cabaret – Gerard Groeneveld -Schitterende verontrusting - Rémon van Gemeren -De bolle Gogh – Jaap Cohen

Homoseksuele gevoelens en gedrag hebben altijd al bestaan, maar het idee van homoseksuele identiteit niet. Literatuurwetenschapper Mary Kemperink schreef hier een boek over en is te gast.

De column van Micha Wertheim.

Waarom lopen de gemoederen zo hoog op rond een project om een Giza-pyramide weer in zijn oude glorie te herstellen? Egyptoloog en conservator van het Rijksmuseum van Oudheden Daniel Soliman geeft duiding.

De oorlog betekende het einde van een tijdperk. Terwijl de bommen om het kasteel suisden, toonden Mina en Mevrouw zich daadkrachtiger dan ooit. Mevrouw runde het huishouden als een bedrijf. Mina verwierf de positie van aangenomen dochter. Een drama in beide families bond de twee vrouwen.Met dagboekexpert Arianne Baggerman buigt Maartje zich over de historische waarde van haar overgrootmoeders dagboek. Het biedt een uniek vrouwelijk perspectief op het dagelijks leven tijdens de oorlog op Walcheren. Maar vertelt het ook het verhaal van Mina? 

Toen Mina in 1937 bij Mevrouw in dienst trad, waren de verhoudingen op kasteel Ter Hooge overzichtelijk. ‘Upstairs’ organiseerde Mevrouw diners en schaatspartijen op de vijver. ‘Downstairs’ zwoegde Mina in het washok en aan het kolenfornuis. Ondertussen wierp de oorlog zijn schaduw vooruit.Maartje probeert het feodale systeem waarin beide vrouwen leefden te begrijpen, maar stuit op de grenzen van haar inlevingsvermogen. Drie generatiegenoten werpen verrassend nieuw licht op de zaak: de zoon van de oude pachtboer en twee achternichtjes van Mina.

Maartje verdiept zich in de jeugd van Mina & Mevrouw en in de standenmaatschappij van begin 20e eeuw. De jonge Marietje Calkoen leerde op kostschool hoe ze zich als nette freule moest gedragen. Ook voor Mina golden in het gereformeerde Koudekerke strikte regels. Beide meisjes zochten bewegingsvrijheid, wat in de dagboeken van Maartje’s overgrootmoeder de vorm aannam van een geheimschrift.Eenmaal ingesnoerd in het korset van het huwelijk, ontpopte Mevrouw zich tot een weinig invoelende werkgeefster. Maar ze vertrouwt haar dagboek ook intieme zieleroerselen toe. Mag Maartje deze uiterst persoonlijke bron wel openbaar maken? 

Een halve eeuw waren de levens van ‘Mina en Mevrouw’ innig met elkaar verstrengeld. Mevrouw was Marietje van Lynden - Calkoen, een gravin op een kasteel, Mina Marinusse haar inwonende dienstbode. Door de Van Lyndens, Maartje’s familie, wordt hun verhouding herinnerd als een liefdevolle vriendschap. Maar kan er wel liefde zijn, als er zo’n grote ongelijkheid is? Op zoek naar antwoorden legt Maartje contact met de familie Marinusse. En ze stuit op een ongelofelijke bron: haar overgrootmoeders dagboeken, die bijna de hele twintigste eeuw beslaan. Maartje vraagt haar familie om ze te helpen transcriberen. 

Afgelopen vrijdag velde het Internationaal Gerechtshof in Den Haag een tussenoordeel in de genocidezaak van Zuid Afrika tegen Israël. Dat luidde kortweg: Israël moet maatregelen treffen om genocide in Gaza te voorkomen. De uitspraak over of Israel ook daadwerkelijk genocide pleegt, kan nog jaren op zich laten wachten. Waar komt die term genocide eigenlijk vandaan, en hoe is die in het verleden toegepast? En hoe past de actuele situatie Israel en Palestina daarin? Daarover Thijs Bouwknegt, als historicus verbonden aan het NIOD en voorheen onderzoeker bij onder andere het Rwandatribunaal.  

In februari zal de opera Het pand der Goden voor het eerst te horen zijn op Nederlandse bodem, uitgevoerd door het concertgebouworkest. Na de eerste uitvoering in 1906 werd de componist Johannes Helstone door een uitzinnig publiek door de Surinaamse straten gedragen. Toch is zijn werk in de vergetelheid geraakt. Wat is het verhaal achter Helstone, die op een afgelegen plantage in slavernij werd geboren en toch cum laude afstudeerde aan het conservatorium in Leipzig? En wat is de nalatenschap van de man die als de grondlegger wordt gezien van de Surinaamse klassieke muziek? Diederik Burgersdijk schreef het boek Een opera voor Suriname en is te gast, samen met Astrid Helstone.

In de geschiedenisboeken worden vrouwen vaak gereduceerd tot een voetnoot en het Nederlandse verzet is daarbij geen uitzondering. We weten dat er vrouwen voor het verzet werkten, maar hoeveel precies en wat hun namen waren, dat weten we niet. Ze blijven toch vaak het ‘meisje van’ of ‘de vrouw achter’ een mannelijke verzetsstrijder. Historicus en journalist Rianne Oosterom probeert nu een deel van deze vrouwen een gezicht te geven. Ze kwam veel van de vrouwen die werkzaam waren voor de verzetsgroep Trouw op het spoor en publiceert zaterdag haar onderzoek in de Trouw. Ze is te gast om over ‘de vrouwen van Trouw’ te vertellen.

De Indiase premier Modi heeft afgelopen maandag de langverwachte tempelvoor de hindoegod Ram geopend. Via een livestream konden hindoes van over de hele wereld de bombastische opening volgen. Maar de tempel is ook zeer omstreden; op dezelfde plek stond meer dan 500 jaar lang de Babri Moskee, die in 1992 werd verwoest werd door hindoe-nationalisten. Wat gebeurde er destijds precies? En wat vertelt de tempel over de roerige geschiedenis van India? India-kenner en journalist Devi Boerema is te gast.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Fresco Sam-Sin.  Deze week is de beurt aan sinoloog Fresco Sam-Sin. Hij bespreekt: -Pierre Jacques Benoit - Reis door Suriname -Veerle de Vos - Alles onder de hemel -Rick Honings - De ontdekking van insulinde

Nu de oorlog van Jaap en Jenny in volle gang is, besluit Laura om op haar eigen manier in actie te komen. Ze ontmoet Akelei, een klimaatactivist bij Extinction Rebellion. Akelei wijst Laura erop dat privilege’s, die zij en Laura allebei hebben, samengaan met verantwoordelijkheid. Dat je veel te verliezen hebt is dus geen excuus om niet in actie te komen. Nu kan Laura niet meer terug. Ze besluit mee te doen aan een actie van Extinction Rebellion. Tegelijkertijd zijn we met Jaap en Jenny in Spanje, waar ze erachter komen hoe een échte oorlog eruitziet.

Op het Writers Unlimited Festival 2024 staat Strijders! Helden uit Suriname en de Cariben op het programma, waarin er een ode wordt gebracht aan groot en klein verzet. Antikoloniale helden en mensen die zich verzet hebben tegen slavernij vormen een belangrijke inspiratie voor jonge auteurs met Surinaamse en Antilliaanse wortels. Een van hen is Gershwin Bonevacia. De voormalige stadsdichter van Amsterdam vertelt meer over de Curaçaoënaar Tula. Hoe wordt hij geïnspireerd in zijn werk door de verzetsstrijder? En hoe verklaart hij deze trend?

Als kind wilde schrijver Adriaan van Dis de eerste Indonesische president Soekarno vermoorden, omdat dat zijn Nederlands-Indische vader blij zou maken. Inmiddels bewondert Van Dis Soekarno zozeer dat hij een portret van hem in zijn boekenkast heeft staan. Na jaren vooral fictie te hebben geschreven over zijn Indische wortels schreef Van Dis nu het essay 'De kolonie mept terug'over die omslag. Historica Lara Nuberg bewandelde de omgekeerde weg. Zij begon met non-fictie over haar Indische familiegeschiedenis, maar binnenkort verschijnt haar eerste roman. Beiden schuiven aan.

Hoeveel ridderromans die ooit zijn opgetekend, zijn verdwenen in de nevelen van de tijd? Verloren gegaan in bibliotheekbranden, verteerd in vochtige kelders of simpelweg achteloos bij het grofvuil gezet? Welke prachtige avonturen van Ridders van de Ronde Tafel, Ridder Roeland of nu ons compleet onbekende ridders moeten we nu daardoor missen? Het klinkt als een wat melancholische overdenking, een vraag die de verbeelding op hol brengt maar onmogelijk valt te beantwoorden. Toch valt de vraag wel degelijk te onderzoeken, zo menen de cultuurwetenschappers Mike Kestemont en Folgert Karsdorp. Met behulp van computationele modellen en ecologische onderzoeksmethoden brachten zij in kaart hoeveel ridderromans ooit bestonden. Ze schreven er het essay Het mysterie van de verdwenen ridderromans over en zijn te gast.

Schrijver en dichter Remco Campert (1929-2022), een van Nederlands meest geliefde en veelzijdige schrijvers, wordt op het Writers Unlimited festival op verschillende momenten geëerd. En ook in de voorstelling Poëzie is mijn adem (van 25 tot 31 januari te zien in De Roode Bioscoop in Amsterdam) is dat het geval. Frederique van Rijn laat daarin samen met theatergroep Flint gedichten van haar opa Remco Campert op muziek horen. Wat maakt zijn werk zo bijzonder? Frederique vertelt, en laat in OVT ‘De liefde moe’ en ‘Leven met je’ horen, samen met Frans van Deursen, Frank van Bommel en Mark Nieuwenhuis.

Schrijver en dichter Remco Campert (1929-2022), een van Nederlands meest geliefde en veelzijdige schrijvers, wordt op het Writers Unlimited festival op verschillende momenten geëerd. En ook in de voorstelling Poëzie is mijn adem (van 25 tot 31 januari te zien in De Roode Bioscoop in Amsterdam) is dat het geval. Frederique van Rijn laat daarin samen met theatergroep Flint gedichten van haar opa Remco Campert op muziek horen. Wat maakt zijn werk zo bijzonder? Frederique vertelt, en laat in OVT ‘De liefde moe’ en ‘Leven met je’ horen, samen met Frans van Deursen, Frank van Bommel en Mark Nieuwenhuis.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan kunsthistoricus Sanne Frequin. Zij bespreekt: -Dan Jones - Een bloedige zomer -Joren Vermeersch - Vlaanderens waanzinnigste eeuw -Josephine Rombouts - Opmerkelijke Vrouwen

Wat maakte dat je de stap waagt? Podcastmaker Laura Lubbers probeert te begrijpen waarom spanjestrijders Jenny en Jaap besloten om hun leven te wagen in een burgeroorlog in een land waar ze nog nooit waren geweest. Omdat ze Jaap en Jenny niet meer kan interviewen gaat ze op zoek naar mensen die een vergelijkbare keuze hebben gemaakt. Zo ontmoet ze Jozef, een Nederlandse man die naar Oekraïne vertrok om mee te vechten tegen de Russen. Via zijn verhaal komt ze erachter dat er meer nodig is dan idealen om zo’n ingrijpende keuze te maken. Dat blijkt ook het geval te zijn bij Jaap en Jenny. Zijn ze wel de helden die Laura van ze gemaakt had?

Deze week gaat ‘De opera die Bach nooit schreef’ in première, over de Apocalyps, het einde van de wereld. Het stuk is gebaseerd op het verhaal van Jan van Leiden. In de 16e-eeuw stichtte de polyamoureuze Van Leiden in Münster kortstondig een theocratie met het idee dat de wereld snel zou vergaan.  Hoe is dit verhaal met de muziek van Bach versmolten tot opera? Dat vertelt scenarist en regisseur Serge van Veggel van OPERA2DAY, die een van de makers van deze opera.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicus Wim Berkelaar. Hij bespreekt: -Fik Meijer - Goede tijden, slechte tijden -Thijs Lijster - Frankfurter Schule -De catalogus Kunst in het derde rijk: Verleiding en afleiding van de gelijknamige tentoonstelling in het Museum Arnhem

In het Stedelijk Museum Amsterdam is de tentoonstelling All of no man’s land is ourste zien, met metershoge kunstwerken van de Afro Amerikaanse Ellen Gallagher. Het opvallendste doek is geïnspireerd door de mythe van Black Atlantis. Wat vertelt deze mythe ons? En wat heeft het te maken met Afrofuturisme? OVT-redacteur Dominique van Varsseveld bekeek de werken en vertelt meer. Beeld: Book of Drexciya, een graphic novel van Abdul Qadim Haqq en Dai Sato

Hoe zorg je ervoor dat je huid straalt? Hoe laat je nep-sieraden glinsteren? En wat doe je als een baby nachtmerries heeft? Zomaar wat problemen die uit een 'oma weet raad'-rubriek zouden kunnen komen. Maar, de oplossingen zijn minder conventioneel. Voor een stralende huid moet je een middeltje van honing en wortels van een druivenstok op je gezicht smeren. Sieraden kunnen worden voorzien van een laagje ‘nep-goud’, oftewel het zeer giftige kwikzilver. En een baby kan je een stukje schapenhersens aan een gouden ring laten eten om demonen die nachtmerries veroorzaken te weren. Deze tips and tricks komen uit de vroege Middeleeuwen. Carine van Rhijn is mediëvist en een van de initiatiefnemers van het boek De inventieve Middeleeuwen, en vertelt meer.

Afgelopen week brachten honderden neofascisten in Rome openlijk de fascistische groet, oftewel de Hitlergroet. Dat gebeurde bij de jaarlijkse herdenking van drie neofascisten van de Movimento Sociale Italiano (MSI), die in 1978 door links geweld om het leven kwamen. Ieder jaar levert de herdenking discussie op. Fascistische organisaties en bijeenkomsten zijn immers verboden in Italië. Maar dit jaar ligt het extra gevoelig, want een deel van de neofascisten is tevens lid van de regeringspartij van Giorgia Meloni. Waarom greep zij niet in? En hoe verhoudt Meloni zich ten opzichte van het fascistische verleden van Italie? Historicus en schrijver van het boek ‘Proeftuin Italië’ Arthur Weststeijn is te gast.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicus Bart Funnekotter. Hij bespreekt: -Jos Gabriëls - De man met de witte tulband -Uwe Neumahr - Het schrijverskasteel -Louis Ferrante - Borgata: De start van een imperium

De wereld kijkt gespannen naar de aankomende verkiezingen in Taiwan, op 13 januari 2024. De strijd gaat tussen twee grote partijen: de zittende partij DPP die streeft naar meer autonomie, en de meer China-vriendelijke KMT. Ondertussen probeert China, die Taiwan als afvallige provincie beschouwt, de verkiezingen op allerlei manieren te beïnvloeden. Wat staat er nu op het spel? En wat is de roerige geschiedenis van het kleine eiland dat zo’n grote geopolitieke betekenis kreeg? Historicus Ivo van de Wijdeven, schrijver van Alle rafelranden van Europa, is te gast.

Op walvissen jagen is iets van een vervlogen tijd. Als je eraan denkt dan doemt een beeld op van walvisjagers die in een houten bootje dat gevaarlijk heen en weer schommelt door de staartbewegingen van het beest met harpoenen een walvis proberen te doden. Toen technologie ervoor zorgde dat de walvisjagers van een betere uitrusting werden voorzien, betekende dat ook de ondergang van het beest. In Noorwegen en Japan wordt er nog op de met uitsterven bedreigde diersoort gejaagd. In IJsland was het tot verkort ook toegestaan; het is immers traditie. Sinds deze week niet meer. Wat heeft voor deze kanteling gezorgd? En wat is de geschiedenis van de relatie tussen de mens en de walvis?

In 2021 en 2022 besloot maker Oeke Hoogendijk 'De Vereniging Rembrandt' intensief te volgen. In die periode was de vereniging druk met de aankoop van Rembrandts schilderij De Vaandeldrager. Maar het torenhoge benodigde bedrag van 175 miljoen leidde tot de nodige maatschappelijke discussie. Was het wel gerechtvaardigd tegen het licht van alle culturele bezuinigingen? Hoogendijk registreerde het proces van de aankoop in de documentaire De Vereniging Rembrandt: een uitzonderlijk jaar en is te gast. 

Laura ontdekt tijdens een saaie coronawinter in het archief van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis een enorme collectie cassettebandjes. Op die cassettebandjes staan de stemmen van ‘Spanjestrijders’: Nederlandse mannen en vrouwen die in de jaren dertig naar Spanje vertrokken om daar in tijdens burgeroorlog tegen het fascisme te vechten. Wie waren deze mensen? En waarom deden ze mee aan een oorlog zo ver van huis? Twee stemmen blijven het meest in Laura’s hoofd hangen: de stemmen van Jaap Gons en Jenny Schaddelee. Ze leert ze steeds beter kennen, en Jaap en Jenny laten Laura ook nadenken over haar eigen idealen. Wat doet zij eigenlijk voor de dingen waar ze in gelooft?

Ooit leek het de toekomst van de luchtvaart. Zeppelins vlogen hoger, langer en verder dan vliegtuigen konden. Maar na een aantal dramatische ongelukken, waarvan die met de Hindenburg de bekendste is, leek ‘de vliegende sigaar’ afgeschreven. Toch is de zeppelin vandaag de dag aan een stevige comeback bezig. Een hele nieuwe bedrijfstak heeft al voor honderden miljoenen aan investeringen opgehaald. Journalist Maarten van Gestel schreef erover voor Trouw en komt vertellen.

Vladimir Lenin is deze maand 100 jaar dood. Zijn gebalsemde lichaam, dat een intensieve peperdure behandeling nodig heeft, ligt nog altijd opgebaard in Moskou. En dat terwijl Poetin een lastige verhouding heeft met Lenin. Hoe keek men in Rusland, in de periode dat zijn persoonlijkheidscultus vlak na zijn dood opbloeide tot nu, naar Lenin? En op welke manier wordt Lenin nog altijd politiek ingezet? Michel Krielaars, oud-Ruslandcorrespondent voor NRC, vertelt meer.

Afl 4. De Spaanse Burgeroorlog begint te kantelen in het voordeel van de fascisten, en nog voor de oorlog echt voorbij is, worden Jaap en Jenny naar huis gestuurd. Franco wint vervolgens de oorlog en blijft tientallen jaren aan de macht. Alles was voor niks. Of toch niet?  Jenny en Jaap hebben allebei grote offers gebracht, ze dragen hun trauma’s hun leven lang met zich mee. Laura vraagt zich af of ze er nooit spijt van hebben gehad dat ze naar Spanje zijn gegaan. En hoe zit dat met ander activisme? Heeft het nog zin als je de strijd verliest? 

“Zo boven, zo ook hier beneden” dat is ongeveer het principe waar astrologie vanuit gaat. En dat principe lijkt al duizenden jaren onveranderd. Ook nu vindt een nieuwe generatie in het Westen de astrologie, ditmaal door sociale media en ingenieuze apps. Wanneer begon de mens betekenis te zien in de sterren, en hoe beweegt de astrologie zich door de geschiedenis? Met astronoom Rob van Gent, mediëvist Sanne Frequin, boekhistoricus Andrea van Leerdam (auteur Woodcuts as reading guides), hoogleraar Computational Humanities Rens Bod (auteur Een wereld vol patronen en Waarom ben ik hier?) en astroloog Nora Gosselink. Deze radiodocumentaire is gemaakt door Katinka Baehr en Christianne Alvarado. Eindmix: Alfred Koster.

Het is oudjaarsdag, een dag bij uitstek om terug te kijken op het afgelopen jaar. Nu doet OVT natuurlijk niet anders dan terugkijken op wat er gebeurd is, maar in de laatste uitzending van het jaar doen we dat traditiegetrouw door aandacht te besteden aan bijzondere mensen die ons het afgelopen jaar ontvallen zijn. Met Nadia Bouras,Wim Berkelaar en Nelleke Noordervliet als gasten.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan kunsthistoricus Sanne Frequin. Zij bespreekt: -Kees Nieuwenhuijsen - Moord ende doodslag -Bob Pierik - Zo veel leven voor de deur -Frans Willem Verbaas - Suster Bertken

In het midden van Transsylvanië ligt het Hongaarstalige dorpje Szék. Radiomaker Marian van der Pluijm is op bezoek bij de zelfverzekerde ome Pisti. Hij kent prachtige oude Hongaarse volksliedjes. Zodra ze haar opnameapparaat tevoorschijn haalt, weet hij wat er van hem verwacht wordt. Hij dreunt zijn naam, de titel van het lied en zijn woonplaats in de microfoon op, en begint dan routineus te zingen. Marian is namelijk niet de eerste die hem opzoekt. In de jaren 80 en 90 trokken busladingen jonge Hongaren naar Transsylvanië. Zij herontdekten de oude Hongaarse volksmuziek die in Hongarije al uitgestorven was, en brachten het mee terug naar huis. Zondag in OVT, een documentaire over deze revolutionaire Hongaarse folkrevival die groter was dan de muziek zelf.

De Surinaamse oud-president Dési Bouterse werd afgelopen week in hoger beroep veroordeeld tot 20 jaar celstraf voor zijn rol in de Decembermoorden. De uitspraak is een overwinning voor de nabestaanden, maar het is net zo goed een overwinning voor de Surinaamse rechtsstaat, zo wordt gezegd. Bestuurskundige Bharti Girjasing, die onlangs promoveerde op de geschiedenis van de Surinaamse rechtsstaat, vertelt waarom.

Aleksej Navalny wordt sinds begin december vermist uit een strafkamp ten oosten van Moskou. Over het lot van de Russische oppositieleider gaan wilde speculaties rond. Wat is er op dit moment bekend, en wat weten we over de omgang van Rusland met politiek-gevangenen uit het verleden? Eva Cukier is Rusland-correspondent voor NRC, en werkte in Moskou voor de Nederlandse ambassade en mensenrechtenorganisaties. Ze volgt Navalny op de voet en vertelt meer.

Het Hooggerechtshof van Colorado heeft bepaald dat president Donald Trump in 2024 niet op het stembiljet van de Amerikaanse staat mag staan bij de Republikeinse voorverkiezingen van 2024. Dat gebeurde op basis van een oud grondwetsartikel van vlak na de Amerikaanse Burgeroorlog, waarin staat dat politici niet mogen meedingen als ze aan een opstand hebben deelgenomen. Wat was de aanleiding om dat artikel in het leven te roepen destijds? En wat zijn de historische paralellen tussen nu en toen? Amerikakenner Casper Thomas is te gast.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicus Nadia Bouras. Zij bespreekt: -Steve McQueen - De film De bezette stad -Cathelijne Boland - Reuchlins reis -Peter Paul de Baar - Theo Thijssen: schrijver, schoolmeester en socialist

Desi Bouterse, een still uit Hoge Bomen, AVRO 2004

Het is dé nieuwjaarstraditie van het platteland: carbidschieten met melkbussen waar de deksel keihard vanaf worden geknald. De methode in Kampen is dit jaar zelfs UNESCO immaterieel erfgoed geworden. Wat maakt deze traditie bijzonder en waar komt die vandaan? Historicus Jonn van Zuthem en politiechef Johan Ekkel schreven het boek: Mut kunn'n: carbidschieten en andere oudejaarstradities en zijn te gast.

Als je homo was, dan was je ziek. Althans, dat vonden psychiaters heel lang. Deze week is het precies 50 jaar geleden dat homoseksualiteit als ‘psychiatrische stoornis’ werd geschrapt uit de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), het handboek van de psychiaters. Wat ging daaraan vooraf? En wat waren de gevolgen van die behandeling voor de homoseksuelen die ze ondergingen? Dat vragen we aan Lars van Dee, psychiater en voorzitter van het platform ‘LHBT+ en psychiatrie’. En aan Henk Brouwer, die in de jaren ’60 vanwege zijn homoseksualiteit naar de psychiater werd gestuurd.

Deze week bespreekt historicus Wim Berkelaar: -Annet Mooij - Alles gaat op vroeger terug: Ischa Meijer -Sytze van der Zee - Willi Lages -Jan-Jaap van den Berg en Jan de Roos - Fout volk

Waar denkt u aan, bij de term koloniaal? Waarschijnlijk in eerste instantie aan de Nederlandse koloniale geschiedenis: die van Suriname bijvoorbeeld. En verder denkt u misschien aan Britse koloniën als India, of Franse koloniën als Algerije. Waar u misschien niet direct aan zal denken is Israël. En toch wordt Israël – zeker de laatste maanden – in het publieke debat steeds vaker als koloniaal beschreven, zeker door bepleiters van de Palestijnse zaak. In hoeverre klopt deze typering, en hoe zou Israël als ‘koloniaal’ beschouwen onze blik op het Israël-Palestina-conflict verscherpen, of juist vertroebelen? Te gast is Erella Grassiani, als antropoloog gespecialiseerd in de Israëlische veiligheidsindustrie.

Onlangs is in Pompeï een bijzondere vondst gedaan, die inzicht verschaft in hoe het leven in die beroemde stad was voor mensen in slavernij. Archeologen troffen bij een bakkerij een kleine ruimte met tralies aan, waar tot slaaf gemaakte mensen graan moesten malen.  Wat leert deze vondst ons, over hoe slavernij er in de oudheid uitzag? Te gast daarover is Coen van Galen, die gespecialiseerd is in slavernijgeschiedenis.

Bijna veertig jaar lang hield de Binnenlandse Veiligheidsdienst ir. Johan Alvarez Manusama in de gaten. Hij was president in ballingschap van de RMS, de Republiek der Zuid Molukken. De Zuid-Molukkers die vooral bekend werden door de gewelddadige treinkapingen midden jaren ’70. Manusama is één van de ruim 70.000 mensen van wie het persoonsdossier eind 2022 openbaar is gemaakt. De door de dienst verzamelde berichten lezen als een dagboek en schetsen een beeld van een man die naar de buitenwereld vooral de dialoog zocht, maar intern de jonge activisten - die niet terugdeinsde voor geweld - nauwelijks de baas was. Olaf Oudheusden las de berichten en ziet dat de BVD het geweld nauwelijks kon voorkomen. Toch bleef de dienst Manusama volgen. Was hij nou een vriend of vijand van Nederland? Dit Spoor Terug is een co-productie met Argos: https://www.vpro.nl/argos/media/luister/argos-radio/onderwerpen/2023/bvd-dossier-manusama-veertig-jaar-gezocht-naar-een-speld-in-de-hooiberg.html#

Niks is natuurlijker dan de moederliefde, zo zijn we geneigd te denken. Zodra een vrouw een kind krijgt, komt er een instinct naar boven dat haar tot een zorgzame en liefdevolle moeder maakt. Maar in 1980 – ten tijde van de tweede feministische golf – schreef de Franse Elisabeth Badinter een historisch en filosofisch boek dat dat idee probeerde te ontkrachten: De mythe van het moederschap. Xandra Schutte noemt het boek, net in het Nederlands verschenen, in haar voorwoord actueler dan ooit, want “de mythe van de Goede Moeder duurt nog onverminderd voort.” Xandra Schutte is te gast. 

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan kunsthistoricus Sanne Frequin. Zij bespreekt: -Het spel Anjou Cube - een trivia-spel over de geschiedenis van Anjou -Anthony Bale - Op reis in de Middeleeuwen -Raoul Bauer - De lange schaduw van de duivel

Afgelopen week deed secretaris-generaal António Guterres van de Verenigde Naties een zeldzaam beroep op de Veiligheidsraad, omdat er “een ernstig risico bestaat dat het humanitaire systeem in Gaza instort”. En dat moet “koste wat kost voorkomen worden”, aldus Guterres. Israël reageerde woedend. De Israëlische minister Cohen van Buitenlandse Zaken noemde Guterres "een gevaar voor de wereldvrede". Is dit een historisch dieptepunt in de relatie tussen de VN en Israël? En hoe heeft die relatie zich vanaf de stichting van de staat Israël ontwikkeld? Historicus Internationale Betrekkingen aan de Universiteit Utrecht Peter Malcontent is te gast.

In de jaren '90 was de wereld in de ban van AIDS. De ziekte eiste jaarlijks veel doden en wetenschappers zochten naarstig, maar tevergeefs, naar een medicijn. En toen was er een doorbraak: op 12 april 1990 wordt er op het journaal verkondigd dat de gelauwerde hoogleraar organische chemie Hans Buck, in samenwerking met viroloog Jaap Goudsmit, een oplossing had gevonden. Het werd wereldnieuws en Buck was te gast in verschillende televisieprogramma's. Hij deed stellige uitspraken en gaf AIDS-patiënten hoop. Maar niet veel later bleek het valse hoop te zijn; zijn onderzoek bleek niet te kloppen. Hij werd verstoten uit de wetenschappelijke wereld en kwam nooit meer aan de bak. Afgelopen dinsdag overleed deze tragische figuur. Terugblikkend op zijn leven rijst de vraag: hoe heeft dit kunnen gebeuren? We duiken samen met Hoogleraar farmaceutische geschiedenis Toine Pieters in de geschiedenis van een van de grootste wetenschappelijke affaires die Nederland ooit heeft gekend.

Afgelopen dinsdag werd in Sri Lanka, met groot ceremonieel vertoon, een tentoonstelling geopend met erfgoed dat ooit door Nederland was gestolen. Onder andere het beroemde kanon van Kandy en een paar ceremoniële zwaarden die tot voor kort in het Rijksmuseum te zien waren, werden terugggegeven. Jos van Beurden doet al 30 jaar onderzoek naar dit soort roofkunst en de teruggave daarvan. Zijn nieuwe boek heet Het lege vitrinesyndroom en hij is te gast.

De liefhebbers hebben er lang op gewacht: de documentaire Maria Callas, Paris 1958. Met nog niet eerder vertoond gerestaureerd en ingekleurd materiaal. Op 19 december 1958 maakte Callas, de bekendste opera-divavan de 20e eeuw, haar debuut in Parijs. In aanwezigheid van “Tout Paris”, waaronder de Franse president Coty, schrijver Jean Cocteau, de hertog en hertogin van Windsor, Charlie Chaplin en Brigitte Bardot. Wat maakte die avond zo legendarisch? En hoe kijken we er nu naar, wetende dat Callas een dramatisch leven tegemoet zou gaan? Sopraan Francis van Broekhuizen, die nu tourt met het programma Maria Callas 100 jaar, vertelt over haar liefde voor Callas.

Kan met terugwerkende kracht een historisch figuur als queer of transgender bestempeld worden? Het North Hertfordshire Museum meent van wel. Op de tentoonstellingsbordjes van de nieuwe tentoonstelling over de Romeinse keizer Elagabalus (204-222 n.Chr.) staan namelijk vrouwelijke voornaamwoorden. Het museum zegt daarmee recht te doen aan de wens van de keizer zelf: Elagabalus zou namelijk zelf hebben gezegd liever aangesproken te worden als vrouw. Onterecht, menen historici. De bronnen, waarin Elagabalus als vrouw wordt bestempeld werden geschreven met het doel om hem zwart te maken. Oudheid-historicus aan de Universiteit van Amsterdam Martijn Icks geeft duiding.

‘Donkere eeuwen’, ‘middeleeuwse toestanden’, brandstapels en kuisheidsgordels. Een paar typeringen die mediëvisten Jonas Roelens en Nathan van Kleij nog te vaak horen over hun geliefde tijdvak. En ze horen die niet alleen van minder historisch-geschoolden, maar ook van collega’s op de universiteit. Logisch dus, dat ze een boek samenstelden waarin tien van die clichés in het licht van het nieuwste historische onderzoek van de Lage Landen worden besproken: Middeleeuwse medemensen. Samenstellers Nathan van Kleij (UvA) en Jonas Roelens (UGent) zijn te gast.

Sinds een paar jaar is de Stoïcijnse filosofie populairder dan het letterlijk in millennia is geweest. Topsporters als Mark Tuitert, zelfhulp-goeroes als Tim Ferriss en Silicon Valley-miljardairs als Jack Dorsey zijn alle drie zelfverklaarde stoïcijnen die zeggen inspiratie te putten uit de geschriften van Marcus Aurelius, Epictetus en Seneca. Wat verklaart de heropleving van het stoïcisme? En wat heeft deze antieke filosofie de moderne mens te bieden? Classicus Gerard Boter en ervaringsstoïcijn Floris Leest gingen daarover in gesprek, en schreven er een boek over, getiteld: Leven als stoïcijn of niet? Ze zijn te gast.

Ruim 22 jaar is Nicole niet in Suriname geweest. Om nog dieper het verleden van kweekjes in te duiken en haar Surinaamse kant te onderzoeken, gaat Nicole terug naar het geboorteland van haar ouders. Ze treft een onrustig land in economische crisis waar veel mensen in de overlevingsstand zitten. Kort na haar aankomst bereikt de onrust een kookpunt. In de binnenstad zijn demonstraties tegen het regeringsbeleid uitgemond in onlusten. Nicole vraagt zich af hoe het zit met Kweekjes in het Suriname van nu? En hoe ver terug gaat deze informele pleegzorg in haar familiegeschiedenis? Samen met historicus Mildred Caprino doet Nicole belangrijke ontdekkingen in de archieven. Op plantage Berlijn, waar haar voorouders hebben geleefd, leert ze over winti en de Afrikaans Surinaamse cultuur en komt ze tot belangrijke inzichten over waarom juist zij een Kweekje werd. Nicole keert terug naar Nederland met een gevoel dat Suriname ook haar thuis is, maar ook met meer vragen. Zullen haar ouders deze nu eindelijk kunnen beantwoorden?

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicus Bart Funnekotter. Hij bespreekt: -Fitzroy Maclean - Oostwaarts -Coen Brummer - Sam van Houten tegen de rest -Peter Hoppenbrouwers - Stormruiters

In het verkiezingsprogramma van de PVV staan meerdere plannen die indruisen tegen de grondwet of belangrijke internationale verdragen. Zo wil de PVV een ‘asielstop’ bewerkstelligen, waarvoor naar verwachting onder andere het VN-vluchtelingenverdrag uit 1951 zou moeten worden opgezegd, evenals onder andere het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens, waarin fundamentele rechten op asiel zijn vastgelegd. Hoe historisch zou zo’n breuk zijn en hoe is het gekomen dat de rechten op asiel zijn vast komen te liggen in onze meest fundamentele internationale verdragen? Te gast is hoogleraar migratiegeschiedenis Marlou Schrover.

In België is er steeds meer aandacht voor de Belgisch-Congolese dichteres Nele Marian en dat is niet zo gek. Haar werk was kritisch; ze stelde in 1935 al de onderdrukking in Congo aan de kaak. Een van haar dichtbundels kreeg een plek in het in 2018 heropende Afrika Museum in Tervuren, en er gaan geluiden op om een Brusselse straat naar haar te vernoemen. In de jaren ’30 had ze als vrouw van Afrikaanse afkomst een naam opgebouwd binnen het Brusselse artistieke milieu. Daarna raakte ze in de vergetelheid. Hoe komt dat? En hoe kijken wij vandaag de dag naar de erfenis van Nele Marian? Te gast is politicologe Nadia Nsayi. Zij dook in de geschiedenis van Marian en schreef haar biografie getiteld ‘Congolina’.

Samen met haar broer en zus keert Nicole terug naar haar wortels in het Brabantse Cuijk. Weten zij waarom zij weg moest? Eindelijk vindt ze de cassettebandjes die haar familie naar elkaar stuurde. Luisterend naar de bandjes die zij vanuit Nederland opstuurden doet Nicole een belangrijke ontdekking over haar moeder. Op de bandjes uit Suriname klinken ook verhalen over de onafhankelijkheid, de slechte economische situatie en censuur. De coup slaat nieuwe wonden, veroorzaakt verscheurde families en nieuwe kweekjes. Er ontstaat spanning in families. Mensen die achterblijven in Suriname en mensen die naar Nederland trekken, maken een andere ontwikkeling door. Men neemt elkaar de maat: wie is de ‘echte’ Surinamer? Daar moeten we mee stoppen, zegt haar goede vriendin Seada, we zijn hier allemaal door de loop van de geschiedenis. Om echt te begrijpen wat dat betekent, zal Nicole haar weerstand moeten overwinnen en diep het verleden in moeten duiken.

Deze bespreekt historicus Annelien de Dijn drie historische boeken -Marleen de Vries – Verlicht en Vilein -George Orwell & Bas Heijne – Over Nationalisme -Mark Lila – The Shipwrecked Mind: On Political Reaction

Deze donderdag ging de film Napoleon in Nederland in première. Het is een spektakelstuk van regisseur Ridley Scott over het leven van de beroemde Franse keizer. Onze vaste boekenrecensent én groot Napoleon-kenner Bart Funnekotter heeft de film voor ons bekeken en is hier om te vertellen of het allemaal historisch een beetje klopt.

De afgelopen weken was er weer volop nieuws vanuit de restitutiecommissie: de commissie die adviseert welke kunstwerken moeten worden teruggegeven omdat ze in de Tweede Wereldoorlog zijn ontvreemd van hun rechtmatige eigenaren. Dat is niet altijd even makkelijk vast te stellen en soms is het dilemma wel of niet teruggeven daarom lastig. Nagaan of roofkunst moet worden teruggegeven is niet altijd even makkelijk. In de podcastserie Hier hing een schilderij pluizen journalist Pieter van Os en podcastmaker Emmie Kollau één van die zaken uit en zij zijn te gast.

De PVV van Geert Wilders overviel vriend en vijand door met een monsterzege de parlementsverkiezingen te winnen. Hoe kunnen we dat verklaren? We praten met historici Nadia Bouras, Ivo van de Wijdeven en Annelien de Dijn over hoe we de populariteit van de partij kunnen duiden vanuit de geschiedenis; over de behoefte aan een terugkeer naar een geïdealiseerd verleden en meer.

Elke week bespreken we historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Deze week is de beurt aan historicus Lotfi El Hamidi. Hij bespreekt Joe Sacco - Footnotes in Gaza.

“Voor de wolf is geen plek in Nederland” stelt het CDA in zijn verkiezingsprogramma. En dat denken over de wolf is niet nieuw. Sinds de wolf in 2018 zijn herintrede deed in Nederland zijn veel burgers bang voor de gevolgen. Die angst voor de wolf past in een eeuwenlange traditie, zo weet Kristof Smeyers, die het nieuwe boek Wolf over de cultuurgeschiedenis van het dier schreef.

De geschiedenis van kweekjes blijkt ook een verhaal van ontworteling te zijn. Om iets te bereiken in het leven, te studeren of te werken, moesten Surinamers naar ‘het moederland’. Maar hoe welkom was Nederland voor haar overzeese kinderen? Elke nieuwe migratiegolf bracht nieuwe kweekjes voort. Ze werden kweekjes in een land waar het moeilijk wortel schieten is. Het verlangen naar Suriname en gemis van famiri klinkt door op de cassettepost die families elkaar stuurden. Nicole’s moeder Jetty kent het gevoel als geen ander. Om verder te studeren moest ze haar baby Glynis - Nicole's oudere zus - achterlaten in Suriname. Nicole kan het zich niet voorstellen. Maar, ontdekt ze in gesprekken met andere kweekjes, misschien is de traditie van kweekjes ook een kracht? Socioloog Aspha Bijnaar wijst op de oorsprong van kweekjes: de trans-Atlantische slavernij. Was het systeem van kweekjes een overlevingsstrategie? Ondertussen probeert Nicole de keuze van haar moeder om haar achter te laten, te begrijpen.

Al meer dan 50 jaar is het een worsteling voor links: hoe verenigen we onze rode én onze groene idealen? Oftewel: hoe zorgen we goed voor de arbeider, maar ook voor het milieu en het klimaat? Journalist Coen van de Ven van de Groene Amsterdammer schreef over de fusie van GroenLinks en de PvdA, en dook voor ons in de geschiedenis van die worsteling.

BBB staat bovenal bekend als de partij die opkomt voor de boerenbelangen. Maar cultuurhistoricus Gerard Rooijakkers ziet in de plannen van BBB vooral een terugkeer naar een landbouwpolitiek die al decennia het aantal boeren in Nederland drastisch heeft doen krimpen. Hij is te gast.

Het kabinet Rutte IV viel in juli, omdat de VVD per se het regeerakkoord wilde openbreken om de asielinstroom te kunnen beperken. Vooral D66 en ChristenUnie voelden daar niets voor, waarop de VVD besloot liever te breken, dan door te gaan met het bestaande regeerakkoord. Hoe heeft dat zijn weerslag gevonden in het verkiezingsprogrammavan de VVD? En wat is de geschiedenis van het denken over migratie in die partij? Dat vragen we aan Marlou Schrover, hoogleraar sociale en economische geschiedenis aan de Universiteit Leiden.

We moeten toe naar een nieuwe bestuurscultuur, zo vindt Pieter Omtzigt – en met dat idee lijkt hij heel veel kiezers te gaan trekken. Een van de manieren waarop Omtzigt die bestuurscultuur wil veranderen, en de kloof tussen publiek en politiek wil verkleinen, is door een zogeheten kiesdistrictenstelsel in te voeren.  Wat zou de invoering van zo’n stelsel betekenen? En wat weten we vanuit de geschiedenis over het districtenstelsel in de Nederlandse politiek? Henk te Velde, hoogleraar Nederlandse Geschiedenis aan de Universiteit Leiden, is gespecialiseerd in parlementaire geschiedenis en te gast.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Nadia Bouras, Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicus Wim Berkelaar. Hij bespreekt: -Herman Langeveld - De zwarte schapen van de familie -Piet Hagen - Joodse klokkenluiders -Sarah Bakewell - De humanisten

Een priester die op klaarlichte dag door huurmoordenaars wordt omgelegd, een academicus uit Oxford die met pijl en boog in het oog wordt geschoten, en een non die een kapelaan vermoordt; zomaar wat middeleeuwse moorden die tot leven zijn gebracht op de Medieval Murder Map, een initiatief van de University of Cambridge. De digitale kaart toont een fascinerend en gruwelijk overzicht van honderden middeleeuwse misdaden gepleegd in Engelse steden zoals Londen, Oxford en York. Mediëvist Sanne Frequin bekeek de kaart voor ons en vertelt of zij nieuwe inzichten kreeg door met een moordenaarsblik naar de middeleeuwse stad te kijken.

Om meer te weten te komen over de oorsprong van kweekjes duikt Nicole in de migratiegeschiedenis van Afro-Surinamers in Nederland. Hoe hielden families, gescheiden door een oceaan, contact met elkaar? Nicole gaat op zoek naar de cassettebandjes die haar familieleden aan weerszijden van de oceaan voor elkaar inspraken. Ondertussen groeit bij Nicole een onbestemd gevoel. Het is een stille regel: Im bere tories, verhalen die in je buik moeten blijven, zaken die binnen de familie opgelost moeten worden, daar praat je niet over. En dat is nou precies wat Nicole wel wil doen: het gesprek openen. Haar zoektocht zorgt voor weerstand. “Een Bounty,” wordt ze zelfs genoemd. Is ze Surinaams of Nederlands? Bij haar moeder, die in het theater ook persoonlijke verhalen deelt, vindt ze steun. Tegelijkertijd staat hun eigen geschiedenis tussen hen in. Want waarom liet haar moeder haar achter? Moest Jetty weg om zichzelf te ontwikkelen?

Om ervoor te zorgen dat dokters beter toegerust zijn om in hun vakgebied ethische beslissingente nemen, moet de rol die medici in Nazi-Duitsland hebben gespeeld een vast onderdeel worden van de studie medicijnen. Die opmerkelijke oproep stond onlangs in het medisch tijdschrift The Lancet. Medisch-historicus Leo van Bergen heeft zich daarin gespecialiseerd en schreef onlangs het boek De poppenspeler van Mengeleover de praktijken van de nazi-arts Josef Mengele.

Je zou het een vergeten heksenjacht kunnen noemen: de zogeheten Lavender Scaredie in Amerika tijdens de jaren ’50 plaatsvond. Het was in zekere zin een afgeleide van de bekendere Red Scare, de anticommunistische heksenjacht van de Amerikaanse senator Joseph McCarthy. Bij de 'Lavender Scare' richtte McCarthy zich op het uitbannen van alle homoseksuelewerknemers uit de Amerikaanse overheid. Uiteindelijk zouden duizenden mensen daardoor hun baan verliezen.  De nieuwe Amerikaanse dramaserieFellow Travelersverkent de geschiedenis van de 'Lavender Scare'. Cultuurwetenschapper Looi van Kessel van de Universiteit Leiden bekeek de serie voor ons en is te gast.

In de oorlog tussen Israël en Hamas lopen de dodenaantallen alsmaar op. Ondertussen krijgt de roep van hulporganisaties om een staakt-het-vuren vooralsnog geen gehoor. Het verloop van deze oorlog lijkt precies de bedoeling van Hamas, zo valt deze week in The New York Times te lezen, die Hamas te spreken kreeg.  Hoe is Hamas tot deze conclusie gekomen? We leggen het voor aan Jeroen Gunning, verbonden aan King’s College in Londen, die al decennialang onderzoek doet naar Hamas en een politieke geschiedenis van Hamas schreef.

“Famiri” is alles voor journalist Nicole Terborg. Ze komt uit een warm nest; haar familie is er altijd voor haar. Toch knaagt er iets. Toen ze dertien jaar oud was, moest Nicole in haar eentje plotseling verhuizen van haar ouderlijk huis in een Brabants dorp naar haar tante in de grote stad. Ze is een kweekje, zoals veel Surinamers dat noemen; je groeit niet op bij je ouders maar bij andere familieleden of pleegouders. Nicole voelde zich onbestemd, onzeker, eenzaam en afgewezen. Nu terugkijkend zit ze met zoveel vragen. Waarom moest zij weg? Kweekjes zijn gangbaar in haar familie en toch is het niet een onderwerp waarover gesproken wordt. Nicole is niet alleen bang voor de reacties van haar familie, maar ook voor die van de Surinaamse gemeenschap. Toch gaat ze de confrontatie aan met haar moeder, theatermaker Jetty Mathurin. En om haar eigen kweekverhaal te begrijpen, verdiept Nicole zich in de migratiegeschiedenis van Afro-Surinamers. Lees hier het interview met Nicole Terborg in de VPRO Gids.

Ecocide is het (on)bedoeld verwoesten of aantasten van het ecosysteem in een bepaald gebied. Er zijn talloze historische voorbeelden, zoals het gebruik van Agent Orange en het doen van atoomproeven. Maar ecocide is niet strafbaar. Toen journalist Maurice Swirc voor het eerst van het begrip ecocide hoorde, was hij direct geïntrigeerd door de herkomst ervan. Hij schreef het op voor de Groene Amsterdammer en vertelt erover in OVT. Het is een verhaal over genocide, Agent Orange, atoomproeven en de uiterst dubieuze rol van Nederland.

Ze vormen een zeer kleine minderheid, maar hun invloed op de Israëlische geschiedenis en identiteit is altijd enorm geweest: de kibboetsniks, zoals de inwoners van de van oorsprong socialistische en collectivistische agrarische gemeenschappen worden genoemd. Maar wie zijn de kibboetsniks precies? En wat weten we over de dubbelzinnige positie die de kibboets altijd heeft ingenomen in de Israëlische geschiedenis? Bart Wallet is hoogleraar joodse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, en is te gast.

Historicus Bas von Benda-Beckmann raakte al op jonge leeftijd gefascineerd door de Tweede Wereldoorlog. Op zijn dertiende kwam hij er per toeval achter dat zijn oudtante de weduwe van Alfred Jodl was, Hitlers trouwste generaal. Daarna ving hij steeds meer flarden op over het naziverleden van zijn familie. Hij begon ze te verzamelen en hoorde bepaalde verhalen met scepsis aan. Wat is er bijvoorbeeld waar van het gerucht dat zijn familie een tafelkleed aan Hitler heeft geschonken? Hij besloot zijn familiegeschiedenis uit te pluizen en schreef er een boek over getiteld Het kleedje van Hitler.

Het lelijke eendje wordt omgetoverd tot een zwaan, een arme schoonmaker tot een geraffineerde prinses en de zogenaamde slonzige nerd in de klas in het mooiste meisje op school; in de filmgeschiedenis is de makeover een begrip. Wat betekent het dat er in zoveel Amerikaanse films zo’n metamorfose als hoogtepunt voor vrouwelijke rollen werd gekozen? Wat is de kritiek op de makeover, en leeft het fenomeen nog steeds? Het IDFA gaat op 8 november van start, en tijdens het documentaire-festival gaat Makeover Movie van de Amerikaanse maker Sue Ding in première. Annelot Prins werkt aan haar promotieonderzoek in Amerikanistiek en onderzocht de opkomst van celebrity-feminisme. Ze bekeek het video-essay alvast en vertelt meer.

Historicus Bart Funnekotter bespreekt drie historische boeken: -Keizer van Rome - Mary Beard -Mijn oudoom Harry - Micheal Palin -Melancholie in de Gouden Eeuw - Luuc Kooijmans

In 1923, precies honderd jaar geleden, verscheen het essay De ijzeren muur van de Russische zionist Ze’ev Jabotinski. Hij pleitte daarin voor het opwerpen van een ijzeren muur tussen een Joodse staat en de Arabische wereld. Alleen een compromisloze militaire aanpak zou de Palestijnen en de omringende Arabische landen tot vrede dwingen, zo stelde hij. Nog steeds vormt dit essay de grondslag voor het denken van de Israëlische Likud-partij van Benjamin Netanyahu. Wat zie je terug van het idee van een beschermende ijzeren muur na de aanval van Hamas op 7 oktober? Midden-Oosten-deskundige Peter Malcontent is te gast.

Naast de welbekende historische items is er deze maand ook livemuziek. Deze week is het de beurt aan singer-songwriter Shishani Vranckx.

Deze uitzending van OVT staat in het teken van de Libris Geschiedenis Prijs 2023. Aan het eind van de uitzending wordt bekend gemaakt wie gewonnen heeft. Dat zal gebeuren door juryvoorzitter, oud-Tweede Kamerlid en voorzitter van de Nederlandse UNESCO Commissie Kathleen Ferrier. We praten met haar de nominaties en haar liefde voor erfgoed en geschiedenis.

Naast de welbekende historische items is er deze maand ook livemuziek. Deze week is het de beurt aan de singer-songwriter Shishani Vranckx. 

Naast de welbekende historische items is er deze maand ook livemuziek. Deze week is het de beurt aan de singer-songwriter Shishani Vranckx.  

Vorig jaar won René van Stipriaan de Libris Geschiedenis Prijs voor zijn boek De zwijger. Het leven van Willem van Oranje. We vragen hem hoe het hem sindsdien is vergaan. Ook bespreken we zijn nieuwe boek Het reisboek van Willem van Oranje, waarin hij aan de hand van kaarten en illustraties een beeld schetst van de vele tienduizenden kilometers die Willem van Oranje in zijn leven heeft afgelegd.

Dit jaar werden er vijf boeken genomineerd voor de Libris Geschiedenis Prijs. De kanshebbers zijn: -De Chinezenmoord, waarin Leonard Blussé de moord op Chinezen die in Batavia plaatsvond in 1740 in kaart brengt. -De Zanzibardriehoek,een boek van Martin Bossenbroek over hoe de afschaffing van de slavernij in Zanzibar samenging met de kolonisatie van het land. -Etty Hillesum, de biografiegeschreven door Judith Koelemeijer. -Hoog spel,waarin Marcel Metze beschrijfthoe Shell zich sinds zijn oprichting zich aanpaste aan het geopolitieke en maatschappelijke werkelijkheid. -De macht van het verleden, een bespiegeling van hoe geschiedenis als politiek wapenwordt ingezet, door Ivo van de Wijdeven.

Bonen hebben niet zo’n sexy imago: het wordt meestal gezien als armeluisvoer en je gaat er winden van laten (‘ieder boontje heeft zijn toontje, ieder erwtje zijn concertje’). Dat is onterecht volgens culinair journalist en historicus Joël Broekaert. Niet alleen zijn bonen eiwitrijk, voedzaam, maar ze hebben de loop van de geschiedenis beïnvloedt. Broekaert bracht een ode aan deze veelzijdige peulvrucht en schreef er het boek De wereldgeschiedenis in twaalf bonen. Hij is te gast.

Einstein in het Natlab, door onze verslaggever Christianne Alvarado

De column van Abdelkader Benali

De inhoud van verkoolde papyrusrollen uit 79 na Christus werd lange tijd verloren gewaand. Afgelopen week was er een doorbraak: AI maakte een woord op de rollen leesbaar. Wat kunnen we van deze nieuwe techniek verwachten? Papyroloog Mark de Kreij vertelt.

Het Philicorda-orgel is een Eindhovens icoon, door onze verslaggever Christianne Alvarado

Johannes Wardenier kondigde in 1934 zijn uitvinding aan: een brandstofloze motor. De motor is er niet gekomen. Waarom bleef deze uitvinding zo lang een raadsel? Techniekjournalist en industrieel ontwerper Paul Schilperoord schreef een boek en vertelt.

Livemuziek van Elephant: Dog in the Park

Livemuziek van Elephant: Calling

Techgigant ASML is misschien wel het succesvolste project dat is voortgevloeid uit het NatLab. NRC-journalist Marc Hijink is te gast. Hij schreef een boek over ASML en het machtsspel om de meest complexe machine op aarde

De kritiek op Israël neemt toe terwijl het aantal burgerdoden in Gaza stijgt. Maar Israël houdt Hamas verantwoordelijk omdat ze burgers inzetten als 'menselijk schild'. Wat zegt het oorlogsrecht hierover? Militair historicus Christ Klep geeft uitleg.

Livemuziek van Elephant: Post Punk

Historische boeken met Wim Berkelaar: -Libris Geschiedenis Prijs-nominatie Hoog spel - Marcel Metze -In wat voor land leef ik eigenlijk? - Karin Amatmoekrim -Op veler verzoek. Inclusieve politiek in Nederland - Joris Oddens

In de jaren 20 van de vorige eeuw werden de Osage, de oorspronkelijke bewoners van Oklahoma, slachtoffer van exploitatie, terreur en moord. De daders waren geen vreemden, maar bleken hun witte Amerikaanse naasten. Ze waren uit op de rijkdom en het land van de Osage, nadat daar olievelden werden gevonden.  Daarover gaat de nieuwe film Killers of the Flower Moonvan Martin Scorsese, diegebaseerd is op deze gruwelijke geschiedenis. Historicus en antropoloog Lea Zuyderhout is gespecialiseerd in de geschiedenis van de oorspronkelijke bewoners van Noord-Amerika en vertelt. Lea Zuyderhoudt raadt de volgende films aan: Een eerste film om te zien is Smoke Signals (1998). Deze film is geschreven en gemaakt door Natives en is een echte klassieker. De film is laagdrempelig en raakt aan belangrijke thema’s die belang van het verleden in het heden naar voren halen. De film gemaakt en gespeeld door een teams van Natives en in veel latere films kun je verwijzingen naar deze film terug vinden. De tweede film: Atanarjuat, The fast Runner (2001). Deze film is de eerste film die compleet in het Inuktitut gemaakt is. Het is een beeldschone film die veel prijzen heeft gehad. Orale tradities spelen een belangrijke rol in deze film. De film zelf is een gamechanger in de filmgeschiedenis maar het is voor veel mensen ook een gamechanger in hoe verhalen verteld kunnen worden. Daarnaast zijn er op dit moment heel veel films die lokaal gemaakt worden of waarin de samenwerking wordt gezocht. Ook deze films zijn online beschikbaar en zijn beslist de moeite waard zijn om te kijken. Zoeken via het trefwoord Native American Film Festival brengt een breed scala van films in beeld. Juist de “kleinere” films zijn vaak indrukwekkend en vernieuwend. Ze zetten al in de volle breedte in op het vertellen van nieuwe en oude, historische en epische verhalen. Native American Film is een genre van haast ontelbaar veel Nations met een indrukwekkende reikwijdte en rijkdom aan verhalen.

Zondag as bespreekt Annelien de Dijn twee historische boeken: - Ivo van de Wijdeven: De macht van het verleden - Hanno Sauer: Moraal

Een vrouwenromp met een babypop erin siert een van de zalen in het Rijksmuseum Boerhaave. In dat museum zijn fascinerende schatten uit de wetenschap te vinden. Hoort deze lugubere pop daarbij? Jazeker, meent conservator Mieneke te Hennepe. Ze gaat in gesprek met OVT-reporter Christianne Alvarado.

Een van de meest innovatieve medische instrumenten in Rijksmuseum Boerhaave is de eerste kunstnier. Hij is gemaakt door Willem Kolff die wel meer kunstorganen in elkaar sleutelde. Conservator Mieneke te Hennepe vertelt meer over deze levensreddende uitvinding.

In zijn column blikt John Jansen van Galen terug op de tijd dat hij op reis was in Israël, op uitnodiging van het CIDI.

Antoni van Leeuwenhoek is onlosmakelijk verbonden aan de microscoop. Hij is niet de uitvinder, maar heeft wel de wereld die ermee te zien is ontdekt. Hoe zag die wereld eruit? Journalist Geertje Dekkers en conservator bij het Rijksmuseum Boerhaave Tiemen Cocquyt vertellen meer.

De livemuziek wordt verzorgt door singer-songwriter Beatrice van der Poel.

Zondag zijn er Poolse verkiezingen. Het land worstelt met zijn verleden en identiteit doordat het vaak bezet is geweest. Hoe werkt dit door in de aanstaande verkiezingen? Te gast is de Pools-Nederlandse journalist Dore van Duivenbode.

Afgelopen vrijdag riep het Israëlische leger 1,1 miljoen mensen op om uit het noorden van de Gazastrook te vertrekken vanwege de op handen zijnde inval. Sommigen vertrekken niet, omdat ze bang zijn voor een tweede Nakba. Wat was de eerste Nakba? We leggen het voor aan Dina Zbeidy, antropologe gespecialiseerd in het Midden-Oosten.

De livemuziek wordt verzorgt door singer-songwriterBeatrice van der Poel.

De wereld kijkt gespannen toe terwijl Israël een grondoffensief in Gaza voorbereid. Een veelgebruikte in Israël ontwikkelde tactiek is 'urban warfare'. Wat houdt dat in?  Bij ons is antropoloog Erella Grassiani, gespecialiseerd in de veiligheidsindustrie in Israël en militair historicus Serge Blom.

Het slavenregister lijkt een zakelijke, kille namenlijst. Toch kan het de lezer nieuwe inzichten verschaffen over het verleden weten onderzoekers Coen van Galen en Ank de Vogel-Muntslag. Ze zijn te gast om te vertellen over dit bijzondere archief.

Gisterenochtend werd Israël verrast door een spervuur aan raketten, afgevuurd door Hamas vanuit de Gazastrook. De aanvallen begonnen bijna op de dag af 50 jaar na de Jom Kippoeroorlog. Wat verklaart deze beslissing? Derk Walters, voormalig Israëlcorrespondent voor NRC, is te gast.

Leonora voer als verstekeling mee op een schip van de Middelburgse Commercie Compagnie. Wat vertelt Zeeuws Archief over Leonora, wiens ontsnapping uit slavernij tot "groote onsteltenis van hem & zijn officieren" leidde? Roosanne Goudbeek vertelt meer. 

Het Zeeuws Archief zit in het Van de Perrehuis: een achttiende eeuws stadspaleis. Maar wie was hij eigenlijk? Anneke van Waarden-Koets vertelt over Johan Adriaen van de Perre die het meten van het weer zeer serieus nam.

200 jaar geleden zat er in het gebouw van het Zeeuws Archief het Natuurkundig Genootschap der Vrouwen. Een plek waar gegoede vrouwen kennis maakten met wetenschap. Waarom is deze vrouwenclub in Middelburg opgericht? Historicus Dorothee Sturkenboom vertelt.

Zeeland was ooit het middelpunt van de Nederlandse slavenhandel. Niet zo gek dus dat er sinds 2005 een monument middenin Middelburg staat om deze geschiedenis te herdenken. Ferdinand Ralf was een van de initiatiefnemers en vertelt over deze geschiedenis.

Eeuwenoude mummieogen staren je indringend aan in het Allard Pierson Museum. De schilderijen in de nieuwe tentoonstelling Oog in Oog uit de 1e tot 3e eeuw na Christus staan bekend als de oudste realistische portretten. Egyptoloog Ben van den Bercken vertelt meer. 

Lotfi El Hamidi bespreekt twee historische boeken en een Netflixserie: - Martin Bossenbroek: De Zanzibardriehoek - Timothy Brennan: Places of Mind: A Life of Edward Said - Malkit Shoshan en Joost Grootens: Atlas of the Conflict: Israel-Palestine

Het immense terrein van het Nederlands Openluchtmuseum hoeft de bezoeker niet per sé te bewandelen. Er rijden namelijk ook heel veel historische trams over het terrein. Wat de komst van de tram betekende voor de Nederlandse binnensteden, vertelt tramchauffeur Rob van Oostenrijk u live vanuit een tram. 

Zangeres Pieternel speelt van haar nieuwe album Underneath This Skin het titelnummer.

Lange tijd richtte de medische wetenschap zich op mannen. Door dat gebrek aan kennis werden de meest vreemde theorieën over de menstruatie bedacht. Wat waren de verklaringen door de eeuwen heen en wat vertellen ze over het beeld van de vrouw? Historicus Karen Hollewand geeft uitleg. 

Koningin Elizabeth Stuart gaf meer om haar huisdieren dan om haar kinderen. Althans, dat is het beeld dat van haar bestaat. Onterecht zegt hoogleraar vroegmoderne literatuur en cultuur Nadine Akkerman. Zij deed jarenlang onderzoek en vertelt meer.

Een beeldenstorm Bijbels Museum; een bezoeker stampte beeldjes van Godin Asjera kapot terwijl ze riep: "Er is maar één God!" Wat is er bekend over Asjera? En waarom is de vrouwelijk verbeelding van God nog altijd een heikel punt? Theoloog Jana Stegeman geeft uitleg. 

Bart Funnekotter bespreekt drie historische boeken: - Leonard Blussé: De Chinezenmoord - Harald Jähner: Hoogteroes - Daan Nijssen: Alle wegen leiden naar Babel

Het thema van de Maand van de geschiedenis is Eureka!, het moment van de geniale ingeving. Maar volgens Louise O. Fresco is dat helemaal niet hoe wetenschap over het algemeen werkt. Ze schreef hierover een essay en is te gast.

Zangeres Pieternel speelt 'Factory'. 

Honderd jaar geleden was cocaïne nog niet verboden. Sterker nog, er stond in Amsterdam een cocaïnefabriek. Hoe zag de wereld van legale cocaïne eruit? Hoogleraar farmaceutische geschiedenis Toine Pieters vertelt. Beeld: Stadsarchief Amsterdam

Zangeres Pieternel speelt van haar nieuwe album Underneath This Skin het numer 'Ugly Beast'.

Vechten voor je geloof in een onbekend land associeren we nu met IS-strijders. Maar in de 19e eeuw sloten ruim drieduizend Nederlanders zich aan bij het pauselijke elitekorps in Rome. Historicus Koen de Groot schreef het boek Martelaren voor de paus en is te gast.

Deze week verbood Duitsland de neonazigroep ‘Hammerskins’. Hoe kan het dat uitgerekend een Amerikaanse nazigroep in Duitsland een tak heeft? Historicus Annelotte Janse onderzoekt de geschiedenis van extreemrechtse Amerikaans-Duitse netwerken en is te gast. 

De column van John Jansen van Galen

Deze week bespreekt historicus Wim Berkelaar de volgende historische boeken: -Judith Koelemeijer:Etty Hillesum -Laurens Bluekens, Maarten van Rossem: Van Rossem -Christopher Clarke: Europese Lente

Het is dit jaar 75 jaar geleden dat de as van de grote schrijver Multatuli werd bijgezet in een monument op begraafplaats Westerveld. Hij was de eerste Nederlander die zich liet cremeren. In Nederland was dat in die tijd nog verboden. Waarom koos hij daar dan toch voor? En wat is er waar van het gerucht dat er sigarenas in het monument is bijgezet? Luister in Het Spoor Terug: De as van Multatuli.

Nederlandsen kolonisten werden uit Amerika verjaagd, maar de Nederlandse taal hield het veel langer uit ontdekte historicus Philip Dröge. Hij schreef De Tawl over het Neder-Amerikaans dialect dat tot in de 20e eeuw werd gesproken.

De Jodensavanne behoort sinds deze week tot het werelderfgoed. De nederzetting aan de Surinamerivier illustreert volgens Unesco de eerste joodse pogingen tot kolonisatie van de nieuwe wereld. Historicus Mark Ponte sprak de archeologen ter plaatse en geeft duiding.

Er is misschien een wet op komst die vormen van zelfexpressie verbiedt die ‘de Chinese geest schaadt en de gevoelens van het Chinese volk kwetsen.’ Hoe moeten we deze restricties op Chinese kleding zien? Keert China terug naar het keurslijf van het Mao-pak? Te gast is Garrie van Pinxteren, Chinacorrespondent van NRC.

De column van Ellen Ombre

Vanaf 1907 leidde Claudius Henricus de Goeje in een poging om het binnenland van Suriname in kaart te brengen, vier expedities door de Surinaamse Amazone. Wat was de impact op de Wayana van zijn komst? Filmmaker Freek de Goeje volgde zijn voetstappen en vertelt.

Totdat klimaatactivisten begonnen te protesteren hoorde je er weinig over; de fossiele subsidies. Vreemd, als je bedenkt dat die naar schatting jaarlijks zo’n 40 miljard euro bedragen; maar liefst 4% van de Nederlandse economie. Hoe is het gekomen dat de overheid zo’n bedrag besteedt aan bedrijven? Politicoloog Thomas Muntz, gespecialiseerd in energie en hoofdredacteur van Investico, is te gast.

Chili staat dit jaar stil bij de staatsgreep, die plaatsvond op 11 september 1973. De socialistische president Salvador Allende kwam daarbij om het leven en de rechtse Augusto Pinochet greep de macht. Hoewel Pinochet al sinds 2006 dood is, zorgt zijn dictatuur nog steeds voor verdeeldheid in het land; arm versus rijk, links versus rechts, martelaar versus beul. Voor correspondent Boris van der Spek is het een thema dat in alle gesprekken en reportages terugkomt. Hij maakte de documentaire De open wonden van Chili – en stuitte daarbij op een onwaarschijnlijke vriendschap .

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken. Deze week is de beurt aan Annelien De Dijn. Zij bespreekt Lewis Dartnell: Corpus, Trudy Dehue: Ei, foetus, baby en Angela Saini: De Patriarchen

De mens heeft deze kip geplooid naar zijn behoeften; er is weinig natuurlijks meer aan volgens Dirk-Jan Verdonk. Hij is historicus en directeur van World Animal Protection Nederland, en beschreef de ongemakkelijke geschiedenis van de problematische mens-kip relatie in zijn boek De ontplofte kip. Want wat zegt het over de mens dat we de vleeskip hebben geschapen?

De Indiase overheid heeft plannen om de landsnaam te veranderen in Bharat. Deze discussie is al eeuwenoud en ligt gevoelig. Maar waarom zou de Indiase overheid de naam willen veranderen? En waar staan ‘India’ en ‘Bharat’ voor? Carolien Stolte, India-kenner aan de Universiteit Leiden, geeft uitleg.

Wat heeft de Duitsers van de Hitler-generatie bezield? Nadat de notoire schrijver Walter Kempowski de straat opging met de schijnbaar eenvoudige vraag ‘Heeft u Hitler gezien?’ wist hij duizenden Duitse getuigenissen te ontfutselen. Roxane van Iperen schreef het voorwoord bij het nieuwe boek en is te gast

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicusLotfi El Hamidi. Hij bespreekt: Frank G. Bosman: De Oude Man van Masyaf, Joya Chatterji: Schaduw rond het Middaguur, Albert Camus: Algerijnse kronieken. 

Stel je voor; je bent een aangespoelde drenkeling en verlangt naar contact. Dan grijp je naar een eeuwenoude traditie, namelijk: de flessenpost. Een papiertje in een fles die wordt meegenomen door de zee, afzender en ontvanger onbekend. De traditie heeft een recentere oorsprong dan je zou vermoeden, zo valt te lezen in het in Duitsland verschenen boek Flaschenpost van de letterkundige Wolfgang Struck. Mathijs Deen zocht Struck op in Hamburg, waar in een bibliotheek een verzameling van meer dan 600 aangespoelde berichten als een schat wordt bewaard.

In OVT wordt de langverwachte shortlist van de Libris Geschiedenis Prijs bekend gemaakt. Juryvoorzitter Kathleen Ferrier kondigt de vijf beste historische boeken aan. 

Abdelkader Benali is te gast om te praten over de aardbeving die in Marokko plaatsvond. Ook leest hij zijn column.

Twee bouwvakkers hebben een stukje Chinese Muur gesloopt. Om sneller op hun werk te komen maakten ze een bestaand gat groter met een graafmachine. De strenge straf voor deze vernielingen was niet altijd gangbaar; het hergebruiken van de stenen was zelfs heel gewoon. Wat is er veranderd? En hoe werd de muur het nationale symbool van China? Sinoloog Fresco Sam-Sin ontleedt de mythische status van de muur.

Bradley Cooper speelt in de film Maestro de joodse dirigent Leonard Bernstein met een lange prothetische opplak-neus. Ook de kettingrokende Israëlische premier Golda wordt vertolkt met een nep-neus. Wat zit er achter de opgelaaide kritiek op de zogenaamde 'filmneusrel', en is de kritiek terecht? Historicus Merlijn Schoonenboom schreef de geschiedenis van het gezicht en vertelt.

Historicus Wim Berkelaar bespreekt: - Thijs Weststeijn: De Toekomst van het verleden - Olaf van Nimwegen, Willem V: de laatste stadhouder van Nederland - Eduard Táborský, Prokop Drtina, Aat in ’t Hout: Vriendschap en samenwerking met Stalin?

Het eerste officiële naaktstrand in Nederland bestaat dit jaar vijftig jaar. Het is het naaktstrand van Callantsoog. In de documentaire 'Vrij, blij en bloot' horen we de geschiedenis van dat eerste officiële naaktstrand én alles wat eraan vooraf ging. Wanneer en waar begonnen mensen gezamenlijk bloot te recreëren? En wat willen en wilden de blootlopers? Luister naar een programma van Katinka Baehr.

Deze zomer zijn we voor het Spoor Terug op zoek gegaan naar bijzondere geschiedenisdocumentaires die elders zijn uitgezonden en die we zo mooi vinden dat we ze ook graag in OVT laten horen. Vandaag de laatste: Deel 1 van een prachtige serie die Joske Meerdink maakte voor Omroep Gelderland: De ramp met de Phoenix. Het is een verhaal over een grote groep Achterhoekers die in 1847 naar Amerika vertrok in de hoop op een beter leven. Tijdens de laatste kilometers van de reis vloog hun schip, de Phoenix,in brand. Een ramp in het zicht van de haven. Het schip verging in het ijskoude water en overlevenden waren er nauwelijks. Luister naar deze documentaire over een vergeten ramp.

Journalist en historicus Christianne Alvarado neemt ons mee naar de ruïnes van een verlaten scholencomplex opIsla de la Juventud. Tijdens de hoogtijdagen van Fidel Castro waren er op Cuba scholen voor alle 'kinderen van de revolutie'. Alvarado bezocht de scholen waar Ethiopische kinderen werden onderwezen en sprak de betrokkenen. 

Ivo van de Wijdeven vertelt over de dood van Prigozjin. Kremlinwatchers en Rusland-deskundigen draaien na het neerstorten van het vliegtuig waar Prigozjin in zou zitten overuren. In hoeverre rijmt deze episode met hoe Poetin al jaren handelt? En in hoeverre is het een breuk met dat verleden?

Het wordt gezien als een van de ultieme tekenen van menselijke intelligentie: het feit dat we vuur kunnen gebruiken en beheersen. Maar al het nieuws over natuurbranden van deze zomer doet vermoeden dat we de beheersing over het vuur zijn verloren. “Onze relatie met vuur was ooit harmonieus, tot we probeerden er zo veel grip op te krijgen dat het door onze verkrampte vingers glipte,” zo schrijft journalist Pepijn Keppel in een stuk in de Groene Amsterdammer over de verstoorde mens-vuur-relatie. We vragen hem hoe die relatie stukliep, en of er lessen uit het verleden te trekken zijn over hoe die te herstellen.

Journalist Gabriella Adèr gaat naar Ragusa in het zuiden van Sicilië. Een sprookjes-stad met kronkelende steegjes, uitzicht over een vallei en unieke barokke gebouwen. Over hoe een desastrueze aardbeving in 1693 de stad verdeelde en over 'de Baantjer van Italië', de beroemde detective Montalbano die in de stad werd opgenomen, vertelt ze meer.  Journalist Adèr maakte voor OVT de podcast De verschrikkelijk mooie migratie (en alles wat erna kwam). Haar familie komt uit Sicilië en woont, deels, in Ragusa.

Onderweg van Indonesië naar Nederland werden op stoomschip Ranchi 37 baby’s geboren. Het was 1950: Nederland had net de Indonesische onafhankelijkheid erkend. KNIL-militairen en hun families moesten het land in allerijl verlaten. In het nieuwe ‘thuisland’ Nederland waren de meeste opvarenden nog nooit geweest. Documentairemaker Joost Wilgenhof spoorde alle baby’s op; inmiddels zijn ze 72 jaar oud. Vandaag deel 1 van deze podcastserie De Ranchi Baby’s is een Stichting Autres Directions en Aldus’ productie voor NTR en NPO Radio 1. Mede mogelijk gemaakt door het NPO-fonds en het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.

Journalist Leendert van der Valk neemt ons mee naar het strand van de stad Ouidah in Benin. Daar wordt namelijk jaarlijks een Voodoo-festivalgehouden. Datzelfde strand heeft ook een treurige geschiedenis, want daar staat ook LaPorte du Non Retour, een herdenkingsboog voor deze ooit belangrijke slavenhaven van West-Afrika.

Het is 13 augustus, de dag van de linkshandigen, de in omvang vrij constante minderheid onder ons van mensen die door het leven gaan in een wereld die is ingericht op rechtshandigen. En dat heeft een lange geschiedenis. Rik Smits, taalkundige, journalist en schrijver publiceert al jaar en dag over linkshandigheid.

Het afgelopen jaar stuitten Frank Jochemsen en Jim Immig (volgens Frank en Jim) op iets groots. Groter dan zij zelf doorhadden. Een oeuvre van prachtige liedjes, dat diep in de vergetelheid was geraakt. Gezongen door artiesten zoals Jenny Arean, Gerard Cox, Willem Nijholt en Boudewijn de Groot. Frank en Jim volgden een wonderlijk spoor van muzikale broodkruimels die kriskras verspreid lagen in archieven. Elke vondst leidde tot een nieuwe. En zo ontrafelden Frank en Jim een onvoltooid levenswerk. Ze ontdekten het verloren gewaande oeuvre van producer Rob Touber. Een maniakaal wonderkind dat jong stierf, op de top van zijn kunnen.

Bij het uitruimen van het huis van haar overleden moeder vindt programmamaker Pam van der Veen een doos met honderden luchtpostenveloppen. Het zijn brieven van haar moeder aan haar vader uit de roerige jaren 60 en 70. Op de doos staat met grote letters: ‘Voor Pam’. De brieven beslaan een cruciale periode in het leven van haar moeder. In Wat weet jij eigenlijk van mij? volgen we een vrouw die zich bevrijdt van het knellende huisvrouwenbestaan: een portret van een huwelijk tegen de achtergrond van een snel veranderende tijd. Marjan schreef van 1966 tot 1976 brieven aan haar echtgenoot, stuurman op de grote vaart. Minutieus doet ze verslag van haar dagelijks leven aan de man die ze maar drie maanden per jaar ziet. Deze documentaire was eerder te beluisteren in de podcast DOCS

Vandaag gaan we naar Litouwen met onze reisleider van de week: historicus Bart Nauta. We gaan naar de hoofdstad Vilnius, een prachtige historische stad ook voor liefhebbers van de Middeleeuwen. Voor de Tweede Wereldoorlog had de stad een bloeiende joodse gemeenschap. Vilnius werd ook wel ‘Jeruzalem van het Noorden’ genoemd.

Deze week kwam de oproep van hoofdredacties van meer dan honderd medischwetenschappelijke tijdschriften overal ter wereld om het gebruik van kernwapens uit te sluiten. Het is een vervolg op het IPPNW, internationale medici ter voorkoming van een kernoorlog, een initiatief uit de jaren 80 van medici aan beide kanten van het ijzeren gordijn, dat bedoeld was om in oost en west de machthebbers in te peperen dat gebruik van kernwapens catastrofaal zal zijn. We spreken met Ben Schoenmaker, directeur van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie.

Literatuurwetenschapper Thalia Ostendorf neemt de veerboot naar Brodick Castle. Het imposante kasteel op het Schotse eiland Arran is alleen met het tij mee te bereiken. Ostendorf bestudeerde tijdens haar promotieonderzoek een aantal mysterieuze objecten in het kasteel. Aan het hoofd van de verzameling stond William Beckford (1760-1844). Hij hoorde bij een familie beruchte Britse plantage-eigenaren, wiens rijkdom grotendeels vergaard werd op Jamaica. 

Deze zomer in het Spoor Terug: mooie historische documentaires die eerder zijn uitgezonden in andere programma's. In deze aflevering: Terug naar de Grote Wetering, een documentaire die Sandra Rottenberg en fotograaf Servaas Tullemans eerder maakten voor de VPRO en NTR-podcast DOCS. In 1978 werd De Grote Wetering gekraakt, een karakteristiek pand aan de Weteringschans in Amsterdam, recht tegenover het Rijksmuseum. Overal in Nederland stonden kantoorgebouwen en huizen leeg, terwijl betaalbare woonruimte nauwelijks voorhanden was. Een herkenbaar probleem ook nu. De Grote Wetering zou in 1980 worden ontruimd, na eindeloos actievoeren en protesteren. Ervoor in de plaats kwamen kantoren en luxe appartementen. Makers Rottenberg en Tullemans woonden zelf als kraker in de Grote Wetering en gingen terug in de tijd. Samenstelling: Sandra Rottenberg. Techniek: Berry Kamer. Eindredactie: Remy van den Brand. Met dank aan alle voormalige bewoners van De Grote Wetering die hun medewerking verleenden aan deze documentaire.

In India is ophef ontstaan over de film Oppenheimer. De uitvinder van de atoombom leest in de film namelijk in de Bhagavad Gita, een heilig boek voor de hindoes, en daar zijn ze in India boos over. Waarom? En klopt het dat Oppenheimer vaak in de Bhagavad Gita las? Dat vragen we aan Paul van der Velde, als hoogleraar vergelijkende godsdienstwetenschap aan de Radboud Universiteit gespecialiseerd in het hindoeïsme.

In 1497 reisde Amerigo Vespucci af naar Amerika. Zijn reisverslag De Nieuwe Wereld, half feit en half fabel, leest als een roman. Het zou het westerse beeld van Amerika vormen - het continent dat naar hem vernoemd is.  Maar hoe kan het dat Vespucci's ooggetuigenverslagen van de plaatsen die hij bereisde onze waarneming nog altijd kleurt? Te gast over deze doorwerking is Johan van de Gronden, filosoof en schrijver.

Ruigoord bestaat 50 jaar! Het kunstenaarsdorp groeide uit tot een plek voor de zogenaamde 'scharrelmens met vrije uitloop’. In juli 1973 kraakten kunstenaars het gebied vlakbij Amsterdam, voor mensen die leven voor kunst en natuur. Ze vormen een hechte gemeenschap die een groot publiek ontvangt tijdens festivals als Landjuweel of Vurige Tongen. Steeds opnieuw staat het voortbestaan van Ruigoord onder druk door dreiging van buitenaf. Wat is er vijftig jaar later over van de kunstenaarskolonie en haar idealen? Deze radiodocumentaire is gemaakt door Tjitske Mussche.

Vanaf aanstaande dinsdag draait in Nederland de film Barbie in de bioscoop. En de film wordt aan de man gebracht met: als je van Barbie houdt, dan is dit een film voor jou; als je Barbies haat, dan is dit een film voor jou. En dat lijkt slim, want vanaf het eerste begin heeft Barbie voor controverse gezorgd, weet historica Hélène Winkelman, gepromoveerd op de geschiedenis van Barbie. Ze is te gast en vertelt meer.

Kunsthistoricus Thijs Weststeijn neemt ons mee naar het San Marcoplein in Venetië. Nu het nog kan, want door de stijgende zeespiegel is de kathedraal van San Marco al herhaaldelijk overstroomd. Wat staat Venetië in de nabije toekomst te wachten? En op welke schaal wordt cultureel erfgoed wereldwijd bedreigd door de klimaatverandering? Thijs Weststeijn schreef het boek De toekomst van het verleden en is te gast.

'Wie meer wil weten over de oorlog in het oosten van Oekraïne, wie wil begrijpen waarom alle propaganda, ook de best bedoelde propaganda, uiteindelijk een belediging is voor de frontsoldaat, maar ook eenieder die het boek nog niet heeft gelezen, raad ik Van het westelijk front geen nieuws van harte aan', aldus schrijver Arnon Grunberg. In Van het westelijk front geen nieuws beschreef Erich Maria Remarque de gruwelen en zinloosheid van de Eerste Wereldoorlog. Ook Grunberg heeft oorlog van dichtbij gezien, in Afghanistan. We gaan met hem in gesprek over Remarque's meesterwerk en over de vraag wat oorlog met mensen doet. 

In Het einde van de rode mens (2013) laat Svetlana Alexijevitsj getuigen aan het woord. Tientallen, zo niet honderden vrouwen (en een paar mannen) uit landen die samen ooit de Sovjet-Unie vormden, vertellen hun geschiedenis én hun kijk op de ontwikkelingen en omwentelingen van hun tijd. Te gast is de Nederlands-Oekraïense schrijver en programmamaker Lisa Weeda. Herkent zij zich in de verhalen uit Het einde van de rode mens? En hoe kijkt zij aan tegen het gewicht van geschiedenis, dat zo zwaar weegt op Alexijevitsj' getuigen?meer weten over De eerste persoon?https://www.vpro.nl/programmas/ovt/luister/fragmenten/de-eerste-persoon.html

Het Achterhuis maakte de beklemming van het onderduiken voelbaar. Maar waarom groeide juist het dagboek van Anne Frank uit tot het bekendste ooggetuigenverslag van de Tweede Wereldoorlog?Te gast over Het Achterhuis is Roxane van Iperen, auteur van ’t Hooge Nest. Daarin verhaalt zij de geschiedenis van de twee Joodse zussen Brilleslijper. Zij verschaften ons na de oorlog een beeld van hoe het Anne Frank verging na het dagboek; uiteindelijk zouden ze Anne Frank in Bergen-Belsen begraven.

Het kan u niet zijn ontgaan: vrijdagavond viel het kabinet Rutte 4, omdat de coalitie er niet in slaagde om tot een nieuw asielbeleid te komen. Met name de VVD wilde alleen door als dat zou worden aangescherpt. De partij maakte zich al een tijd zorgen over wat ze daar de ‘zeer hoge asielinstroom’ noemen; volgens Mark Rutte wel ‘twee tot drie keer hoger dan normaal’. Maar klopt dat wel? Dat vragen we aan Marlou Schrover, als hoogleraar economische en sociale geschiedenis aan de Universiteit Leiden gespecialiseerd in migratie.

In de laatste aflevering van de vierdelige podcast Een verborgen Surinaamse schat reist theatermaker Mathieu Wijdeven af naar de geboortegrond van zijn betovergrootvader. Wat is er over van het gedachtengoed van G.G.T. Rustwijk in het hedendaagse Suriname? Tijdens zijn onderzoek komt Mathieu te staan in het Thaliatheater waar zijn betovergrootvader zijn onemanshow opvoerde, en spreekt hij met Surinamers over Rustwijk én over hun land toen en nu. Rustwijk blijkt in zijn tijd, meer dan honderd jaar geleden, al voor viering van de afschaffing van de slavernij te hebben gepleit. Hoewel Mathieu voor zijn zoektocht niet van het bestaan van G.G.T. Rustwijk wist, krijgt zijn betovergrootvader een steeds prominenter gezicht.

Afgelopen week vielen honderden Israëlische militairen met veel geweld het Palestijnse vluchtelingenkamp Jenin binnen. Twaalf mensen, onder wie vijf kinderen, kwamen om het leven en ruim honderd anderen raakten gewond. In 2003 werd het kamp al eerder binnengevallen door Israël. In 2013 opnieuw. Wat is de geschiedenis van het kamp, en hoe groeide het uit tot symbool van verzet? De Nederlands-Israëlische antropoloog Erella Grassiani is te gast.

Afgelopen week heeft de Italiaanse politie weer 68 leden van de maffia opgepakt. Het is een van de vele acties in de decennialange strijd tegen de Italiaanse onderwereld. De macht van de maffia begon pas echt te groeien in de jaren '70 en '80. In die periode zet één man alles op het spel om de zogenaamde Cosa Nostra ten val te brengen: de Siciliaanse onderzoeksrechter Giovanni Falcone. Het boek De eenzaamheid van moed, dat dinsdag uitkwam, schetst een portret van Falcone en zijn jarenlange strijd tegen maffiabaas Totò Riina en de Italiaanse onderwereld, een strijd die hij uiteindelijk met zijn leven moest bekopen. Italië-kenner Arthur Weststeijn is te gast.

Nergens komt geschiedenis dichterbij dan in ooggetuigenverslagen. Ze teleporteren het publiek naar historische plekken en tonen vaak een directe kijk op de geschiedenis. In de achtdelige serie De eerste persoon onderzoeken journalisten Pieter van Os en Julie Blussé de kracht van dit soort persoonlijke verslagen. Aflevering 1: Verzwegen verhalen van Procopius Rond 550 na Christus schreef Procopius de Anekdota, letterlijk ‘het niet gegevene’ - alles wat hij eerder niet had gezegd dus. Het is een sensationele schandaalkroniek, waarin de hofschrijver van keizer Justinianus I voorgoed afrekent met de corruptie en vunzigheid van het Byzantijnse hof waar hij voor werkte. Pas eeuwen na zijn dood werd het uitgegeven en zou het ons beeld van de nadagen van het Romeinse Rijk vormen. Te gast is classicus Raphael Hunsucker.

Nog op zijn sterfbed smeekten Marco Polo zijn vrienden hem om de sensationele verhalen over zijn reizen naar China en de grote Tartarenleider Koeblai Kan in te trekken. Maar hij bleef erbij: ik ben in China geweest. De discussie hierover is nog gaande. Een ding is wel zeker: zijn wonderlijke reisverhalen in De wonderen van de Oriënt maakten in middeleeuws Europa diepe indruk.Met kunsthistoricus en middeleeuwenkenner Sanne Frequin zetten we de vraag naar Polo's geloofwaardigheid op scherp. 

‘Als paddenstoelen na zoele regenachtige dagen rijzen zij in de drukke straten onzer steden op!’ Tussen 1912 en 1925 verschijnen er in Nederland meer dan 200 nieuwe fotostudio’s, met een nieuwe uitvinding. Snelfotografie wordt dat genoemd en daarmee wordt het voor veel meer mensen mogelijk om gefotografeerd te worden. Fotograaf Dirk Kome schreef er een boek over en stelde de tentoonstellingSnelfotografiesamen, die nu te zien is in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam.

Vorige week bleek dat de passagiers van de vermiste onderzeeër Titan haar fascinatie voor de Titanic met de dood hebben moeten bekopen. En ook deze week is het mythische passagiersschip in het nieuws. Een handgeschreven brief van een Uruguayaanse passagier van de Titanic wordt voor duizenden dollars geveild. Maar wanneer is de fascinatie voor deze beroemdste oceaanstomer aller tijden eigenlijk begonnen? Hierover te gast Dirk Musschoot, journalist en schrijver van een standaardwerk over de Titanic.

Als een land zich bewust is van de gevaren van het extremisme dan is het Duitsland wel. Toch lijkt, met de laatste grote overwinning van de partij AFDin de deelstaat Thüringen, de mogelijkheid om een radicaal rechtse partij uit het bestuur te houden vervlogen. Met welke strategieën probeerde Duitsland, tot nu toe, radicale partijen te weren? En waarom werken deze strategieën niet meer? Marja Verburg, historicus bij het Duitsland Instituut en maker van de podcast Achtung! Duitse updates, is te gast en vertelt meer.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicus Bart Funnekotter. Hij bespreekt: -Martyn Rady: De koninkrijken van Midden-Europa: Een nieuwe geschiedenis van het hart van Europa -Simon Schama: In gezonde staat: hoe pandemieën en vaccins de geschiedenis hebben bepaald -Christine Kooi: De reformatie in de Lage Landen 1500-1620

Hij is waarschijnlijk de machtigste mediamagnaat ter wereld: Rupert Murdoch. Hij begon met een enkele krant in Australië, maar zijn imperium strekte zich uit tot de rest van de wereld, met onder meer kranten en TV in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. En met die mediamacht, komt ook politieke invloed.  Dat is te zien in de documentaireserie The Rise of the Murdoch Dynasty, die vanaf 3 juli op NPO 2 te zien is. Amerikanist Sara Polak beoordeelt in OVT de serie, waarin onder meer Murdochs beslissende invloed in Brexit en de opkomst van Trump wordt getoond.

Waarom wist theatermaker Mathieu Wijdeven tot voor kort niet van het bestaan van zijn betovergrootvader G.G.T. Rustwijk? In de vierdelige podcast Een verborgen Surinaamse schat onderzoekt Mathieu het leven en werk van G.G.T. Rustwijk; schrijver, dichter, theatermaker, schilder en agitator tegen het koloniale bewind in Suriname. In deel drie vindt Mathieu een 5-uur durende onemanshow die Rustwijk opvoerde in 1911. Hij schreef het speciaal voor een commissie uit Nederland die naar Suriname kwam om te kijken hoe er na de afschaffing van de slavernij nog geld kon worden verdiend met de kolonie. Mathieu is onder de indruk, wil er alles over weten én besluit het stuk zelf op toneel te brengen.

Veel mensen zullen het in hun jeugd met kinderlijk afgrijzen aanschouwd hebben: een moederhert wandelt achteloos buiten met haar jongeling en wordt beschoten door een onzichtbare vijand. Het hertenkind blijft huilend in de kou alleen achter. De film in kwestie is natuurlijk de Walt Disney-klassieker 'Bambi' uit 1942. In tegenstelling tot veel andere Disney-films is dit verhaal niet gebaseerd op een sprookje, maar op een roman uit 1922 van de Joodse Oostenrijks-Hongaarse schrijver Felix Salten. Door de film raakte het ooit beroemde boek op de achtergrond, en dat terwijl er allerlei lagen in zitten die ons meer kunnen vertellen over de schrijver en de tijd waarin hij leefde. Schrijver Arnon Grunberg schreef het voorwoord bij de hernieuwd uitgegeven Bambi, een leven in het bos en is te gast.

Deze week is de column van Nelleke Noordervliet.

Gisteren nam het huurlingenleger de Wagner Groep, onder leiding van Prigozjin, de Russische stad Rostov in.  Poetin hield een toespraak op TV waarin hij de opstandelingen ‘verraders’ noemde en een vergelijking trok met de situatie in 1917 tijdens de eerste Wereldoorlog. Te gast hierover is Hubert Smeets, Ruslandkenner die de gebeurtenissen op de voet volgt.

De geschiedenis van suiker is een geschiedenis van een verslaving, zo lijkt het. In The World of Sugar toont historicus Ulbe Bosma dat mensen er al eeuwenlang veel te veel van eten, én bereid zijn om elkaar de meest gruwelijke dingen aan te doen om steeds meer te produceren. Ulbe Bosma is te gast. 

Op 1 juli 1863 werd de slavernij bij wet afgeschaft in Suriname en de Antillen. Die dag staat bekend als Keti Koti – oftewel het verbreken van de ketenen – en sinds 1863 wordt op 1 juli de afschaffing van de slavernij gevierd en herdacht. De laatste jaren groeit Keti Koti in Nederland steeds meer uit tot een nationale traditie, waarbij dit jaar ook koning Willem-Alexander en minister-president Rutte aanwezig zullen zijn.  Maar hoe verliep die eerste Keti Koti eigenlijk, en hoe groeide 1 juli uit tot hét moment van herdenking en viering? Daarover spreken we met jurist en historicus Ellen Neslo, gespecialiseerd in 19e-eeuws Suriname.

Tien jaar nadat de afschaffing van de slavernij helemaal was doorgevoerd in Suriname stond er een opmerkelijke tentoonstelling op het Museumplein in Amsterdam. In de zogenaamde koloniale wereldtentoonstelling van 1883 werden er mensen uit de Nederlandse koloniën gehaald en in gefabriceerde nederzettingen tentoongesteld. De expositie in de hoofdstad was immens populair en trok meer dan één miljoen bezoekers. 28 Surinamers brachten een half jaar door in een circustent; achter de hekken zou Amalia Frijmersum haar echtgenoot Richard Mazer hebben ontmoet. In 1884 werd hun zoon Samuel Frans geboren. Goziëm Frijmersumis een van de nazaten en te gast samen met Mark Ponte, historicus en curator van het Stadsarchief Amsterdam. De bijzondere geschiedenis van de Frijmersums maakt deel uit van de tentoonstelling Famiri Familie, Surinaams-Amsterdamse verhalen vanaf 1611.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicus Annelien de Dijn. Zij bespreekt: -Jonathan Eig, KING: Het leven van Martin Luther King -Julian E. Zelizer en Kevin M. Kruse, Myth America: Historians Take On the Biggest Legends and Lies About Our Past -Jill Lepore, New York in brand: Vrijheid, slavernij en samenzwering in 18-eeuws Manhattan

Deze week is de column van John Jansen van Galen.

Het Spoor Terug: Een Surinaamse schat #2: Missende puzzelstukjes Waarom wist theatermaker Mathieu Wijdeven tot voor kort niet van het bestaan van zijn betovergrootvader G.G.T. Rustwijk? In de vierdelige podcast Een verborgen Surinaamse schat onderzoekt Mathieu het leven en werk van G.G.T. Rustwijk; schrijver, dichter, theatermaker, schilder en agitator tegen het koloniale bewind in Suriname. Wie was hij? Wat is zijn betekenis in deze tijd? In deel twee onderzoekt Mathieu hoe het leven van zijn betovergrootvader eruitzag. Over de periode vlak na de afschaffing van de slavernij horen we zelden en waren Zwarte mensen bij lange na niet vrij. Mathieu leert zijn betovergrootvader steeds beter kennen. Maar er zijn nog steeds missende puzzelstukjes. En dus probeert hij hem dichterbij te halen, de 21e eeuw in.

Groot nieuws vanuit Tiel deze week: op de dag van de zonnewende werd een 4000-jaar oud heiligdom onthuld. Er is van alles bijzonder aan die plek: het diende als kalender, er lag een groot aantal schedels en het is zo ontiegelijk oud. Maar een van de meest bijzondere zaken van de vondst was toch De Kraal. Een glazen groene kraal uit Irak - hoe is die 4000 jaar terug in Tiel beland? En wat leert ons dat over de Bronstijd? Cristian van der Linde, die de opgraving in Tiel leidde, is te gast.

Afgelopen week was er in Zwitserland een landelijke vrouwenstaking. Honderdduizenden vrouwen eisten onder meer gelijk loon voor gelijk werk, gratis kinderopvang en actie tegen seksueel overschrijdend gedrag en seksisme op de werkvloer. Met historica Rosa Kösters duiken we in de rijke geschiedenis van de vrouwenstakingen.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicus Nadia Bouras. Zij bespreekt: - Wim Willems, Op weg naar later. De geschiedenis van een naoorlogse jeugd - Aomar Boum, Undesirables: A Holocaust Journey to North Africa - Maral Noshad Sharifi, Citroeninkt

Het is iets typisch Nederlands, maar niet iets waar we trots op zijn: de sleurhut. Zo noemde Youp van ’t Hek de caravan ooit, een symbool van burgerlijkheid. Onterecht, zo vindt historicus en journalist Marchien den Hertog. Den Hertog schreef een cultuurgeschiedenis van de caravan, getiteld Een thuis op wielen. Eerherstel voor de sleurhut en is te gast.

‘Wij zijn hier, omdat jullie heel lang daar zijn geweest.’  Met die woorden legde Wonny Stuger vaak uit hoe haar Surinaamse gezin in Katwijk was beland. Het zinnetje vormt de rode draad van de verhalen die drie journalisten van de Volkskrant optekenden in hun boek Wie zijn mijn voorouders. Daarin onderzochten Fleur de Weerd, Elsbeth Stoker en Ianthe Sahadat hoe het koloniale- en slavernijverleden doorwerkt in de levens van mensen nu. Te gast over dit boek is auteur Ianthe Sahadat, en Gisèle Mambre: een van de mensen wiens familiegeschiedenis de journalisten onderzochten.

Toen de oorlog in Oekraïne begon, trok er een schokgolf door Europa. We waren verbijsterd over de imperiale driften van Poetin, over hoe weinig protest er was vanuit de Russische burgers tegen de oorlog en over de wreedheid van het Russische leger op plekken zoals Boetsja. Slavisten en Ruslandkenners Hans Driessen, Michel Krielaars en Eva Peek kwam het bekend voor. Volgens hen zijn de parallellen tussen het gedrag van Russen nu en in het verleden talrijk. Ze tonen dit in het boek Dit volk heeft zijn God op aarde, waarin duizend jaar aan ooggetuigenverslagen zijn opgenomen.Auteur Eva Peek is te gast.

Deze week is de column van Ellen Ombre.

Het is het einde van een tijdperk. Na ruim 30 jaar is het Joegoslaviëtribunaaltot een eind gekomen. Dat was opgericht om misdaden te vervolgen die begaan werden tijdens de Joegoslavië-oorlog, tussen 1992 en 1995. Het was het tribunaal waar de Servische leider Slobodan Milošević in het beklaagdenbankje verscheen en het tribunaal waar Ratko Mladić, die bekend stond als de Slager van Srebrenica, tot levenslang werd veroordeeld.  Maar het Tribunaal en waar het voor stond mag niet vergeten worden. Dat vinden nazaten van slachtoffers van de oorlog. Srebrenica-overlevende Alma Mustafić pleit er daarom namens de Bosnische gemeenschap voor om van het gebouw waarin het Tribunaal gevestigd was een museum te maken. Ze is te gast.

Waarom wist theatermaker Mathieu Wijdeven tot voor kort niet van het bestaan van zijn betovergrootvader G.G.T. Rustwijk? In de vierdelige podcast Een verborgen Surinaamse schat onderzoekt Mathieu het leven en werk van G.G.T. Rustwijk; schrijver, dichter, theatermaker, schilder en agitator tegen het koloniale bewind in Suriname. Wie was hij? Wat is zijn betekenis in deze tijd? In deze eerste aflevering ontdekt Mathieu dat hij een betovergrootvader heeft die dichter, kunstenaar en theatermaker was, G.G.T. Rustwijk. De eerste Surinaamse dichter die werk publiceerde: de dichtbundel Matrozenrozen. Maar hij schilderde ook, maakte theater en sprak zich kritisch uit over het koloniale bewind. Mathieu weet weinig over Suriname en heeft zich nooit verdiept in zijn achtergrond. Maar nu hij een voorvader heeft gevonden die zich dapper weerde tegen de zittende macht en die ook nog eens kunstenaar was, net als hij, ontsteekt er een nieuw vuur in hem.

Binnenkort debatteert de Tweede Kamer over de reactie van het kabinet op het onderzoek naar de Onafhankelijkheidsoorlog in Indonesië 1945-1950. Een langverwacht debat, ook voor Maurice Swirc, die deze week de Brusseprijs won voor zijn boek De Indische doofpot.  Maurice Swirc hoopt dat in dat debat ook eindelijk aandacht komt voor de ‘Verjaringswet’ uit 1971. Die wet stelde vast dat oorlogsmisdaden niet konden verjaren, met een uitzondering voor die gepleegd in Indonesië tijdens deze dekolonisatieoorlog. Een juridische doofpot, stelt Swirc. Hij is te gast bij OVT en blikt vooruit.

Het is zowat zomer en tijd voor de grote tweedehands boekenmarkten. Terwijl je langs honderden meters kraampjes schuifelt denk je misschien dat je deelneemt aan een oude ontspannen traditie, maar het echte begin van de boekverkoop op straat is een eeuwenoud verhaal van armoede en afzien. Rond 1600 was de handel in tweedehands boeken vooral van Joodse handelaren die niet bij het boekverkopersgilde mochten komen, maar wel door dat gilde werden ingezet om populaire lectuur voor het volk te verkopen. Dat waren geïllustreerde verhalen en liedjes, maar ook drukwerk dat te link was om in de eigen winkel te leggen, zoals politieke pamfletten en pornografie. Tegelijk reisden marskramers in weer en wind stad en land af met almanakken, waarvan jaarlijks wel honderdduizend werden gedrukt. Marten Minkema duikt in Het Spoor Terug: de Boekenmarkt in de geschiedenis van de straathandel in boeken. Hij portretteert oude en moderne boekenmarkten als op het Spui, die in gevaar zijn door de opkomst van de e-reader, de ontlezing en de verkoop van boeken via internet. Eindredactie: Katinka Baehr, productie: Dini Bangma, eindmix: Alfred Koster

Afgelopen dinsdagnacht werd een belangrijke stuwdam in het zuiden van Oekraïne verwoest. Rusland wijst met de beschuldigende vinger naar Oekraïne, Oekraïne wijst naar Rusland. Wie er verantwoordelijk is voor de grote overstromingen die de dambreuk tot gevolg heeft, blijft vooralsnog in het ongewisse. Het is niet voor het eerst dat dammen worden doorbroken in een oorlogsgebied, zo weet historicus Ivo van de Wijdeven. Maar heeft deze tactiek militair nut? En mag dit alles onder het mom oorlogsvoering? Van de Wijdeven is te gast over de geschiedenis van deze militaire strategie.

Over twee weken is het weer ‘veteranendag’. Vooruitlopend op die dag verschijnt het boek Sporen, Veteranen na hun missie. Het boek bevat de verhalen van 26 veteranen over hun oorlogservaring en de doorwerking daarvan in hun leven. Met het boek willen de schrijvers het clichébeeld dat van de veteraan bestaat doorbreken.  Een gesprek met Niels Roelen, een van de twee auteurs van het boek, zelf veteraan, ondermeer actief geweest in Afghanistan en Arnold Jansen op de Haar, die onderdeel uitmaakte van Dutchbat in Joegoslavië.

Deze week is de column van Micha Wertheim.

Hans van Manen (1932) wordt door velen beschouwd als de belangrijkste naoorlogse choreograaf ter wereld. Hij stond aan de wieg van grote veranderingen in de danswereld, creëerde meer dan 150 balletten en ontving talloze onderscheidingen. Maar hoe werd de kleine Amsterdamse straatvechter met slechte papieren grootmeester van de hedendaagse dans? Sjeng Scheijen dook in het bewogen leven van Van Manen en schreef de biografie Gelukskind.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Annelien de Dijn en Sanne Frequin.  Deze week is de beurt aan historicus Lotfi El Hamidi. Hij bespreekt: - Francio Guadeloupe e.a., Rotterdam, een postkoloniale stad in beweging - Claudia Rankine, Citizen, an American Lyric -Marc David Baer, De Ottomanen: Khans, keizers en kaliefen

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan kunsthistoricus Sanne Frequin. Zij bespreekt: -Esther van Gelder, Flora Batava 1800-1934. De wilde planten van Nederland -Geertje Dekkers, Veel, klein en curieus. De wereld van Antoni van Leeuwenhoek (1632-1723) -Sietske Fransen en Tim Huisman, Antoni. Van Leeuwenhoek en de microwereld

Een 'existentieel gevaar' voor de mensheid; zo noemden vooraanstaande AI-wetenschappers het gevaar van een ongecontroleerde ontwikkeling en toepassing van artificial intelligence. Het lijkt een nieuw debat, maar al sinds eind jaren '60 is er één AI-wetenschapper geweest die consequent op de gevaren van zijn vakgebied wees: Joseph Weizenbaum. Waarom hij toen al problemen voorzag, en wat we van hem kunnen leren in tijden van ChatGPT en killerdrones, dat bespreken we met filosoof Guido van der Knaap, auteur van het boek Van Aristoteles tot algoritme: Filosofie van kunstmatige intelligentie.

Ze gaf leiding aan een beeldenstorm en was de moeder van geuzenleiders; we hebben het over de opstandige edelvrouwe Petronella van Praet. Toen ze ter wereld kwam als dochter van een Vlaamse edelman in 1501 was Calvijn nog niet geboren. 93 jaar later overleed de kasteelvrouwe als overtuigd calvinist. Een van haar vijf dochters leidde een opstand in Hasselt, haar vier zonen en een schoonzoon werden als geuzenleiders terechtgesteld of kwamen om in de strijd tegen Spanje. Nadat de landvoogdes Petronella van Praet op het matje riep maakte ze ondubbelzinnig duidelijk dat ze kon doen en laten wat ze wilde. Petronella van Praet hield de touwtjes stevig in handen. In zijn boek In Opstand noemt de Vlaamse historicus haar de Moeder der Geuzen. In het gelijknamige Spoor reconstrueert Mathijs Deen met Pieter Serrien en Violet Soen het opstandige leven van de Geuzenleidster.

Hoe moest het verder met al die koffie, cacao en suikerplantages na de afschaffing van slavernij in Suriname? Dat was een vraag waar Nederland mee worstelde. Een antwoord werd gevonden in Brits-Indië, waarvandaan duizenden contractarbeiders naar Suriname werden verscheept. Maandag is het precies 150 jaar geleden dat het eerste schip aankwam in de voormalige Nederlandse kolonie.  Over de geschiedenis van contractarbeid en hoe die wordt herdacht in met name de Hindostaans-Nederlandse gemeenschap, daarover spreken we Pravini Baboeram en Karin Amatmoekrim. Baboeram onderzoekt Hindostaans erfgoed met de organisatie Sarnámihuis, Amatmoekrim werkt aan een proefschift over het leven van Anil Ramdas en een boek over de Surinaamse geschiedenis.

Deze week is de column van Nelleke Noordervliet.

Minister Kaag van Financiën maakte deze week bekend dat het overal in het land mogelijk moet blijven om gratis contant geld te pinnen. Cash wordt steeds minder gebruikt, maar moet volgens de minister wel voluit beschikbaar blijven. Simon Lelieveldt is gespecialiseerd in financieel erfgoed en hij vertelt hoe cash geld steeds meer uit ons leven is verdwenen en wat daar de consequenties van zijn.

Wie vandaag het nieuws leest kan zich nauwelijks voorstellen dat de relaties tussen Nederland en Iran in de jaren ‘60 en ‘70 erg goed waren. De Perzische sjah Mohammad Reza Pahlavi zwaaide tot de Iraanse revolutie in 1979 met de scepter en werd door veel Nederlanders gezien als een verlicht leider.  Over de Nederlandse fascinatie met Iran en hoe dat beeld in duigen viel schreef Maaike Warnaar, politicoloog en Irandeskundige aan de Universiteit Leiden, het boek Onze vriend op de pauwentroon. De auteur is te gast.

In het oude Scheveningen namen de vissersvrouwen een heel belangrijke plaats in. De micromaatschappij die eeuwenlang maar weinig veranderde bestaat nu niet meer. Wat weten we over de vissersvrouwen? Wat is er over hun levens bewaard gebleven? Deze radiodocumentaire is gemaakt door Katinka Baehr.

Deze week ging de nieuwe versie van de geliefde Disney-klassieker De kleine zeemeermin in première. Maar alleen al de trailer veroorzaakte een golf van discussie, want Ariel wordt gespeeld door de zwarte actrice Halle Bailey. Hoe moeten we nu naar Disney-films kijken? Zijn ze altijd net wat progressiever of bewegen ze juist vertraagd mee met de tijdsgeest? Te gast hierover is filmrecensent Dandyano Zentveld.

Deze week is de column van Ellen Ombre.

Op 29 mei wordt in Nigeria een nieuwe president geïnstalleerd: Bola Ahmed Tinubu. Eind februari werd hij uitgeroepen tot winnaar onder fel protest. De oppositie spreekt nog altijd over fraude, intimidatie en grootschalig geweld. Hoe is het gesteld met de grootste democratie van Afrika? En wie is die nieuwe president precies, die in het verleden beschuldigd is van drugshandel en een voorvechter was van democratie in de tijd van dictatuur? Daarover is Afrika-correspondent Femke van Zeijl te gast.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Deze week is de beurt aan historicus Wim Berkelaar. Hij bespreekt: - Koen Hilberdink, Strijd om de ziel. Het leven van P.C. Kuiper (1919-2002) in de psychiatrie - Lenneke Berkhout, Hoveniers en tuinbazen. Een cultuurgeschiedenis van het tuinieren door de eeuwen heen - Virginia Cowles, Op oorlogspad

Cesária Évora (1948-2011) was altijd al een grootheid in haar thuisland Kaapverdië. Maar op het wereldtoneel werd ze pas ontdekt in de jaren negentig, toen ze al in de vijftig was. De atypische diva op blote voeten reisde de hele wereld over en zette de kleine eilandengroep voor goed op de kaart. Haar zogenaamde morna’s - rouwliederen - sloegen overal aan. De diepere boodschap was voor de goede verstaander. Wie was Évora en wat zegt haar muziek over de roerige geschiedenis van de voormalige Portugese kolonie Kaapverdië? Vanaf 1 juni draait de documentaire ‘Intiem’ over Évora's levenspad in de Nederlandse bioscopen. Muzikant en schrijver Jorge Lizardo is te gast.

Maakt de penis echt de man? Dat is een van de vragen die wordt gesteld in de tentoonstelling Phallus – norm en vorm. Marjan Doom opende de expositie deze week in het Universiteitsmuseum Groningen. Ze zet vraagtekens bij de onevenredige aandacht voor de penis in de geschiedenis van gender-onderzoek. De directeur van het Gents Universiteitsmuseum bedacht het concept achter de tentoonstelling en is te gast.

In het oude Scheveningen namen de vissersvrouwen een heel belangrijke plaats in. De micromaatschappij die eeuwenlang maar weinig veranderde bestaat nu niet meer. Wat weten we over de vissersvrouwen? Wat is er over hun levens bewaard gebleven? Deze radiodocumentaire is gemaakt door Katinka Baehr.

Deze week is de column van Micha Wertheim. 

Een van de meest opzienbarende onthullingen die uit de Pentagon Leakstevoorschijn kwam: de leider van de Wagner Groep Jevgeni Prigozjin heeft aangeboden om informatie te delen over de locatie van Russische troepen in Oekraïne, zo meldde de Washington Post. Hoe is het mogelijk dat Prigozjin zich op deze wijze tegen zijn broodheer Poetin keert? Is dit uitzonderlijk of hoort een dubieuze loyaliteit altijd bij een huurlingenleger? We leggen het voor aan militair-historicus Christ Klep.

Het was ‘de meest demonische daad van het nationaalsocialisme’, volgens schrijver en Auschwitz-overlevende Primo Levi. Het bedenken en realiseren van het zogeheten Sonderkommando: een groep gevangenen in Auschwitz, veelal Joods, die werden gedwongen om mee te werken aan de massale vernietiging van hun medegevangenen. Filip Müller was een van die Sonderkommando’s, en overleefde de oorlog. Hij schreef een boek over zijn jaren in Auschwitz – en dat is nu voor het eerst in het Nederlands is vertaald: Sonderbehandlung, Mijn jaren in de crematoria en gaskamers van Auschwitz. Een boek dat gelezen moet worden, zo schrijft Arnon Grunberg in het voorwoord. Hij is te gast, samen met historicus Bart Nauta, die eerder onderzoek deed naar het Sonderkommando en werkt bij het ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum.

Maai mei niet! Zo worden we deze meimaand vermaand. Omwille van insecten en vogels is er een nationale actie om het gras niet te maaien, zodat nectarbloemen kunnen groeien en bloeien.  Waarom zijn wij eigenlijk gaan maaien? Want hoewel gras natuur is, is het gemaaide gazon cultuur. Of zoals de schrijver Michael Pollan het ooit stelde: ‘het gazon is natuur ontdaan van seks en dood’. Te gast over de geschiedenis van ons gazon is journalist en schrijver Mathijs Deen, die werkt aan een boek over gras.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Deze week is de beurt aan historicus Bart Funnekotter. Hij bespreekt: -Achter de Muur. Oost- Duitsland 1949-1990 van Katja Hoyer -De transformatie van de aarde. Een nieuwe wereldgeschiedenis van Peter Frankopan -De zelfdenker. Karel van het Reve 1921-1999 van Willem Melching

Frankrijk is in rep en roer – het zal weer ’s niet. De Europese vlag wordt namelijk mogelijk verplicht bij Franse gemeentehuizen. Voor de Fransen reden tot ophef. Maar waarom leidt het hijsen van de blauw-gele vlag tot zoveel heisa? En wat is de geschiedenis achter deze vlag eigenlijk? Te gast hierover is historicus en Europa-correspondent van NRC Clara van de Wiel.

In 1995 waren ze even groot nieuws: de Nederlandse ongewapende waarnemers, die tijdens de oorlog in Joegoslavië werden gegijzeld en door de Bosnische Serviërs als menselijk schild gebruikt. En zij waren niet de eersten die daar gegijzeld werden. Een maand na de beëindiging van die gijzeling viel de enclave Srebrenica en verlegde alle aandacht zich naar de genocide die daar onder de ogen van Nederlandse Dutchbat militairen plaatsvond. Sindsdien staat Dutchbat centraal in de herinnering aan de betrokkenheid van Nederland. In het Spoor Terug het vergeten verhaal van de gijzelaars, gemaakt door Paul van der Gaag. Militair historicus Dion Landstra promoveerde op dit onderwerp met het boek: Informatiemakelaar en schietschijf - Uitgeverij Boom.

The Lion Sleeps Tonight is een lied met een rollend refrein dat je maar niet uit je hoofd krijgt. De wereldberoemde hit werd maar liefst 150 keer gecovered. Componist en zanger Solomon Linda werkte in 1939 in het magazijn van een platenzaak in Johannesburg en ontving het equivalent van twee dollar voor de rechten van het lied. Wat is er bekend over Linda en het Johannesburg van zijn tijd? Hoe is het lied de wereld overgegaan, en waarom is in hedendaags Zuid-Afrika postume erkenning van Solomon Linda zo belangrijk? Joep Pelt, gitarist en initiatiefnemer van het muziekcollectief Soweto Soul, werkt nauw samen met Zuid-Afrikaanse artiesten in de townships en vertelt meer.

Vandaag zijn de Turkse verkiezingen en zullen we weten of het tijdperk van president Erdogan definitief ten einde is. Want er is een serieuze tegenkandidaat: de centrum-linkse Kemal Kilicdaroglu. De man die twee weken geleden dapper uitkwam als ‘Aleviet’. Maar wat betekent dat begrip in Turkije? En waar staat deze kandidaat voor? Turkije-kenner Joost Lagendijk is te gast.

Deze week is de column van Abdelkader Benali.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Deze week is de beurt aan kunsthistoricus Lotfi El Hamidi. Hij bespreekt: - De honderdjarige oorlog tegen Palestina. Een geschiedenis van kolonialisme en verzet vanRashid Khalidi - Ms. Davis: A Graphic Biography van Amazing Ameziane en Sybille Titeux de la Croix - Alleen door Afrika. De opzienbare reis van Kazimierz Nowak van Tom Ysewijn

Shell steunde de ‘Politionele Acties’ in Indonesië, hielp de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog met patenten op nieuwe brandstoffen, speelde een grote rol in de anti-apartheidsbeweging en heeft intussen een eigen in-huis inlichtingen- en veiligheidsdienst met oud-MI6, -FBI, en -CIA-medewerkers.  Dat is een kleine greep uit ontdekkingen die onderzoeksjournalist Marcel Metze onthult in zijn nieuwe boek Hoog spel. De politieke biografie van Shell. Metze is te gast over zijn decennialange onderzoek en trekt een cynische conclusie over de oliegigant.

Led Zeppelin, the Doors en Jimi Hendrix, ze galmden uit de transistorradiootjes van Roemeense jongeren. Het geluid kwam van het verboden programma Metronom, dat werd uitgezonden door Radio Free Europe. Vanaf deze week is de gelijknamige speelfilm uit over een groep tieners die stiekem naar het radiostation luisterde. Maar wat betekende Metronom, en hoe gevaarlijk was het om ernaar te luisteren in het Roemenië van Ceausescuen de beruchte geheime dienst de Securitate? Te gast is schrijver en dichter Mira Feticu. Ze was net als de hoofdpersoon in de film een opgroeiend meisje in een meedogenloze dictatuur.

De staat Israël bestaat deze zondag precies 75 jaar. Een goed moment om ook eens te kijken naar de rol van Nederland, meent historicus David Wertheim. Want hoe werd Israël van natie-breed knuffeldier tot politieke splijtzwam? En welke consequenties heeft dat voor het huidige Israël? David Wertheim is auteur van het boek Waar gaat het over als het over joden gaat? en hij is te gast.

In deel 4 van de vierdelige podcastserie De Jurk en het Scheepswrak is er weer een nieuwe theorie! Op de boekomslagen uit het wrak is namelijk een familiewapen gevonden van de adellijke familie Ostrogski uit het 17e-eeuwse deel van Pools-Litouwen, dat nu Oekraïne heet. Tjitske Mussche en Arnold van Bruggen vinden een portret waar precies zo’n kaftan op voorkomt als het schip gevonden is. In Polen moet het antwoord gevonden worden. Is de jurk dan van een Oekraïense prinses geweest? Deze radiodocumentaire is gemaakt door historicus Arnold van Bruggen en podcastmaker Tjitske Mussche.

Gladde praatjes en lugubere geruchten over het verminken en vermoorden van vrouwen gingen eind 19e eeuw rond. Hendrik de Jong werd ervan verdacht een seriemoordenaar te zijn; een Nederlandse Jack the Ripper. Hij wist vrouwen in Amsterdam, Gent en Boston aan zich te binden. Ze verdwenen stuk voor stuk op merkwaardige wijze.  Wie waren deze vrouwen? En wat is er met hen gebeurd? Journalist en historicus Steffie van den Oord schreef de historische roman De vrouwen van Hendrik de Jong over de slachtoffers en is te gast.

Volgens de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken moeten we het 'met een heel groot zoutvat nemen': de Russische claim dat de drone-aanvalvan afgelopen week op het Kremlin het werk was van Oekraïne. Waarschijnlijker is dat de actie een ‘false flag’ operatie is: een poging om een zelfgeorkestreerde oorlogsdaad in de schoenen van de tegenstander te schuiven. Het is een tactiek die in bijna elke oorlog wel wordt toegepast, zo weet historicus Ivo van de Wijdeven, maar waarin Rusland is gespecialiseerd. Ivo is te gast over de geschiedenis van deze militaire misleidingkunst.

In de jaren '80 werd België geterroriseerd door een golf van geweld. De daders? De ‘Bende van Nijvel’, die een reeks overvallen en diefstallen pleegde waarbij 29 mensen het leven lieten. Nooit werd een motief duidelijk, nooit werd iemand veroordeeld. Toch lukte het Willem Wallyn een scenario voor een achtdelige tv-serie over deze tijd te schrijven. Het eindproduct, de serie 1985is vanaf deze week op NPO Plus te zien en vanaf 11 mei op NPO3. Wallyn, die deze roerige jaren zelf actief meemaakte, is te gast.

Deze week is de column van John Jansen van Galen.

Cleopatra verbeeld als Zwarte vrouw in een nieuwe Netflix-documentaire? Onbestaanbaar volgens een Egyptische advocaat. Hij startte een rechtszaakom de streamingsdienst plat te leggen. Waarom is de discussie rondom de iconische koningin zo explosief? En hoe worden de gelaatstrekken van Egyptenaren in de oudheid wetenschappelijk onderzocht? Egyptoloog en conservator van het Rijksmuseum van Oudheden Daniel Soliman bekeek de serie Queen Cleopatra die op 10 mei uitkomt op Netflix alvast en is te gast.

In deel 3 van de vierdelige documentaire De Jurk en het Scheepswrak vinden Tjitske Mussche en Arnold van Bruggen een leren boekomslag, ook afkomstig uit het scheepswrak. Op het omslag staan initialen die wellicht afkomstig zouden kunnen zijn van de ambassadeur uit Constantinopel. Is de jurk aan boord van het schip van zijn echtgenote geweest? Deze radiodocumentaire is gemaakt door historicus Arnold van Bruggen en podcastmaker Tjitske Mussche.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Deze week is de beurt aan kunsthistoricus Sanne Frequin. Zij bespreekt: -Wij, Habsburgers. Een geschiedenis van onze globalisering, 1500-1700, Johan Verberckmoes -De geuren van de kathedraal. De overweldigende 19e eeuw in Anstwerpen, Wendy Wauters -Bloed, zweet en tranen, Ruben Verwaal

Het stond vast voor podcastmaker Rose Heijnen. Zij zou gaan uitzoeken hoe het zat met het drama dat haar joodse familie overkwam. Want niet alleen kwam bijna niemand van haar familie terug uit de oorlog, ook raakte de familie de grote warenhuizen, ooit door grootvader Jacob Menko opgericht, kwijt. Wat was er gebeurd met die winkels? Dat de Duitsers ze roofden, was duidelijk, maar waarom kreeg de familie ze na de oorlog niet terug? Daarover maakte ze de podcast De verdwenen winkels. Rose is samen met haar oma Emmy Menko te gast.

In deel 2 van de vierdelige documentaire De Jurk en het Scheepswrak krijgt historicus Arnold van Bruggen een nieuwe tip van een van de wetenschappers uit het onderzoek rondom de jurk. Het zou heel goed een jurk uit een theatergarderobe kunnen zijn. Halverwege de 17eeeuw waren er namelijk veel Engelse theatergezelschappen op de vlucht. Een Duitse textielexpert onthult het postuur en de leeftijd van de draagster. Zijn we een stap dichterbij de vrouw die ‘m heeft gedragen? Deze radiodocumentaire is gemaakt door historicus Arnold van Bruggen en podcastmaker Tjitske Mussche.

Deze week werd bekend dat de 17e-jarige vrouwtjesbeer JJ4, in afwachting van een uitspraak van de rechter, voorlopig niet zal worden doodgeschoten. JJ4 bracht eerder deze maand een hardloper in de bossen van de Noord-Italiaanse provincie Trento om het leven. Een rechtszaak tegen een dier, dat klinkt ons absurd in de oren, maar ooit was dit heel gewoon. We bespreken de zaak tegen JJ4 met dierenfilosoof Erno Eskens. Alvast meer leren over dierenprocessen? Luister naar deze aflevering van de OVT-podcast Tijdgeest van Julie Blussé.

De vader van Lalla Weiss stopte toen ze klein was handgranaten en landmijnen in de banden van hun woonwagen. Het was ter verdediging, maar tegen wie of wat? Dat wist Lalla niet. Pas later, toen ze woordvoerder van de Sinti en Roma in Nederland werd, kwam ze achter zijn verzwegen oorlogstrauma’s. Ze besloot dat er binnen en buiten de gemeenschap gesproken moest worden over de genocide op de Roma en Sinti, maar ondervond veel weerstand. Nu heeft ze op 4 mei een theatersolo Eens waren we vogels. Ook te gast is theatermaker Giovanni Brand, die pas recentelijk zijn Roma-familiegeschiedenis ontdekte en vorig jaar een theaterstuk op 4 mei maakte. Voor meer informatie ga naar deze link.

Als we aan ‘kampen’ in Nederland tijdens de oorlog denken, denken we in eerste instantie aan Westerbork, het doorgangskamp waar de Nederlands joden naartoe gebracht werden voordat ze werden afgevoerd naar de vernietigingskampen. Of aan Kamp Amersfoort, waar naast joden, ook verzetsmensen en Russische krijgsgevangenen zaten. Maar niet zo gauw aan Ommen en het daar gevestigde Kamp Erika, een kleiner kamp, dat in eerste instantie niet bedoeld was voor joden of verzetsmensen.  Over dat min of meer vergeten kamp is een boek verschenen, getiteld: Kamp Erika, het oorlogsverhaal van mijn opa en het Nederlandse kamp dat verzwegen werd, geschreven door Hester den Boer. De auteur is te gast.

Deze week is de column van Nelleke Noordervliet.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Deze week is de beurt aan historicus Nadia Bouras. Zij bespreekt: -Links ≠ woke van Susan Neiman -Tegen dekolonisatie. Een pleidooi voor Afrika’s eigen competentie vanOlúfẹ́mi Táíwò -De 6-delige podcast 'De verdwenen SS'er'

Paniek bij het personeel van het Britse Koningshuis want de mantel die KingCharles bij zijn kroning moet dragen zou te zwaar zijn. Dat bleek uit oefeningen die de koning zou hebben gedaan in een nagebouwde Westminster Abbey in Buckingham Palace. De angst is dat Charles omvalt tijdens zijn wandeling naar de ‘Thrones of State’ op 6 mei, zijn aanstaande kroningsdag.  Zijn er historische antecedenten van kronings-blunders? Oud-Verenigd Koninkrijkcorrespondent Hieke Jippes is te gast.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Deze week is de beurt aan historicus Wim Berkelaar. Hij bespreekt: -Een jager in het woud. Frankrijk, Duitsland, Europa van Maarten Doorman -Poetins filosoof. Alexander Doegin van Victor Kal -Denkdwang. Hoe Ludwik Fleck de nazi’s misleidde van Pim van Gool -In de schaduw van de stad. Verhalen van vier eeuwen gewone Amsterdammers van Jelle van Lottum en Lodewijk Petram

Protesten tegen de Duitse bezetting die als een lopend vuurtje door Nederland gingen en waar bijna 500.000 bij mensen bij betrokken waren; zo beschrijft historicus en programmamaker Erik Dijkstra de vergeten april-meistakingen uit 1943. Hoe de staking zich vanuit de Stork-fabriek in Hengelo verspreidde en wie vervolgens door de bloedige Duitse repercussies werden geraakt wordt beschreven in het boek en de televisierie Staken op Leven en Dood. Dijkstra is te gast samen met Euwe de Jong, nabestaande van twee van de betrokkenen van toen.

Deze week is de column van John Jansen van Galen.

Texelse sportduikers haalden in 2014 honderden kostbare voorwerpen uit een scheepswrak in de Waddenzee. Leren boekbanden, gouden gebruiksvoorwerpen en als klapstuk een unieke 17e-eeuwse gouden jurk in wonderbaarlijk goede staat. Ze plaatsten de wetenschap voor grote raadsels en de betrokkenen voor moeilijke keuzes. Wie heeft recht op de vondsten: de sportduikers, een lokaal museum of het Rijk? En wat gaat er met de rest van de schatten in het Palmhoutwrak gebeuren, nu die dreigen weg te spoelen? Dit is deel 1 van de vierdelige documentaire De Jurk en het Scheepswrak, gemaakt door historicus en Texelaar Arnold van Bruggen en podcastmaker Tjitske Mussche. Van Bruggen was eerder al met de Texelse duiker Teunis van den Bor te gast bij OVT. Luister hier het gesprek terug.

Het was als eerbetoon bedoeld: het beeld van Tula gemaakt door kunstenares Toos Hagenaars in 1973. Tijdens haar verblijf op Curaçao maakte ze een standbeeld van de man die de grootste slavenopstand op Curaçao had geleid. Het idee was dat het beeld als monument op het eiland zou komen te staan, maar zo zou het niet gaan. Het beeld werd decennialang bediscussieerd, gewaardeerd, gehaat en geridiculiseerd door de lokale bevolking. Voorlopig staat het nog in een opslagloods in Oost-Groningen. Journalist Lodewijk Dros zag in de omgang met het beeld een weerspiegeling van de ongemakkelijke Nederlandse omgang met het koloniale verleden. Hij schreef er een boek over: Tula, een beeld van de slavernij. Hij is te gast, samen met historicus en Afro-Curaçaoënaar Laurindo Andrea van het Nationaal Archief, gespecialiseerd in koloniale geschiedenis.

Deze week is de column van Sana Valiulina.

Afgelopen week was de wereld in rep en roer over het zogenaamde Pentagon-lek. Meer dan honderd geheime defensiedocumenten met onder andere informatie over de oorlog in Oekraïne kwamen op straat te liggen. Het lek lijkt van een Amerikaanse militair te komen; een twintiger met een voorliefde voor wapens en videogames. Onderzoek moet uitwijzen of het gaat om een opschepperige eenling of een vooropgezet plan. Dat laatste lijkt niet heel waarschijnlijk, aan de andere kant zou het niet de eerste keer zijn dat een vijand op een geraffineerde manier misleid werd. Historicus Ivo van de Wijdeven dacht deze week aan Operatie Mincemeat; een geslaagde poging van de geallieerden om de Duitsers te misleiden. De ingrediënten: een lijk, een verloofde en een koffer.

Boeren die boos zijn op het beleid uit Den Haag, wegen blokkeren, en vervolgens massaal op een boerenpartij stemmen. Klinkt dat bekend? Het gebeurde niet alleen heel recentelijk, maar ook al in de jaren '60 toen de Boerenpartij van Boer Koekoek furore maakte. Luister naar deel 2 van de tweedelige radiodocumentaire: Boerenpartij, gemaakt door Gerard Leenders en Katinka Baehr.

Vliegende schotels met schietende aliens in onze dampkring en radiosignalen van een verre beschaving; het bliijft de verbeelding prikkelen. De ruimtezonde Juice zou weleens uitsluitsel kunnen geven over de vraag of er buitenaards leven bestaat. Afgelopen vrijdag werd Juice gelanceerd om te onderzoeken of er leven is op planeet Jupiter en drie mysterieuze ijsmanen. Deze vraag is niet nieuw: al eeuwenlang willen we weten of we alleen zijn in de kosmos. Vanwaar deze drang? En wat zoeken we eigenlijk in het (mogelijke) buitenaardse leven? Te gast is natuurkundige en filosoof Jaco de Swart.

Surinaams voetbal in Nederland, dat begon toch met de legendarische omhaal van Humphrey Mijnals in 1960? Niet dus, al veel eerder voetbalden er Surinamers in ons land. Sporthistoricus Jurryt van de Vooren vond in 1886 de eerste notering van een in Suriname geboren voetballer in een Nederlandse wedstrijd. En samen met historicus en Stadsarchief-curator Mark Ponte vertelt hij meer over Surinaamse voetbalteams in het Amsterdam van de jaren dertig.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Deze week is de beurt aan historicus Annelien de Dijn. Zij bespreekt: - De uitvinder van Miguel Bonnefoy - Een geschiedenis van de wereld in acht plagen van Jonathan Kennedy

Twintig jaar geleden trokken Irakezen in Bagdad het standbeeld van Saddam Hoessein voor het oog van de wereld omver. Althans, dat dachten we te zien. Met Laila al-Zwaini, jurist en Midden-Oosten-kenner met Irakese roots, gaan we terug naar het moment waarop journalisten samen met Amerikaanse militairen een overwinning veinsden, terwijl 'de grootste culturele misdaad van de geschiedenis' die plaatsvond op de volgende dag uit de collectieve herinnering lijkt te zijn verdwenen.

Finlandisering werd na de Tweede Wereldoorlog een bekend diplomatiek begrip. ‘De kunst van buigen naar het oosten zonder het westen te "moonen"', zo beschreef de Finse cartoonist Kari Suomalainen het uitzonderlijke buitenlandbeleid van Finland. Enerzijds hield Finland Rusland zoveel mogelijk te vriend en anderzijds bewapende Finland zich en bevinden ze zich al decennialang in staat van militaire paraatheid. Met de toetreding tot de NAVO afgelopen dinsdag zet Finland definitief een punt achter deze, misschien wel wat paradoxale, politiek. Historicus en Europa-correspondent van NRC Clara van de Wiel bezocht het Finse grensgebied en vertelt meer.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Deze week is de beurt aan historicus Bart Funnekotter. Hij bespreekt: - Europa. Een persoonlijke geschiedenis van Timothy Garton Ash - De Zenzibardriehoek. Een slavernijgeschiedenis, 1860-1900 van Martin Bossenbroek - Miep Oranje. Zoektocht naar de koerierster des doods van Richard Hoving

Deze week is de column van Ellen Ombre.

Als we denken aan de echte klassiekers uit de Italiaanse keuken denken we aan pizza en spaghetti carbonara. En misschien is er wel ergens vastgelegd dat parmezaanse kaas alleen maar echt is als het daadwerkelijk uit Parma komt. Maar is dat wel zo? De Italiaanse voedselhistoricus Alberto Grandi vindt van niet. Een interview met hem in de Financial Times zorgde voor grote opschudding, meldde Italië-correspondent Rosa van Gool in de Volkskrant deze week. Net op het moment dat de Italiaanse regering de nationale keuken wil voordragen als Unesco Werelderfgoed, komt Grande met het verhaal dat het bij die klassieke keuken voor een groot deel gaat om gefabriceerde tradities. Daniela Tasca, geboren op Sicilië en gespecialiseerd in Italiaanse migratie en cultureel erfgoed is te gast om de opschudding te duiden.

Tranen van bloed zouden er uit de ogen van een Limburgs Mariabeeldje zijn gevloeid, op een zomerse avond in 1995. Het mijnwerkersstadje Brunssum veranderde in een bedevaartsoort en er ontstond een ware cultus rond dit mirakel. 28 jaar na het huilende Mariabeeldje kwam deze week de speelfilm De man uit Romeuit, gebaseerd op de gebeurtenis uit de jaren ’90. Wat gebeurde er na het mirakel en hoe ging het Vaticaan hiermee om? Religiewetenschapper Ernst van den Hemel bekeek de film en is te gast.

Het is piepklein, rood vanbuiten en wit vanbinnen: het zogenaamde white heart-kraaltje. Het is een van de eerste Europese massaproducten en werd eeuwenlang gebruikt als handelswaar. Hoe groeide dat kleine 16e-eeuwsekraaltje uit tot een onmisbaar product voor inheemse gemeenschappen in Noord-Amerika? Ontwerper Christien Meindertsma dook in de veelbewogen geschiedenis van de white hearts en maakte i.s.m. kunstenaar Elizabeth James-Perry en regisseur Tim van Gils een film en een bijbehorende expositie in het archeologiemuseum Allard Pierson in Amsterdam.

Den Haag is in crisisstand sinds de monsteroverwinning van de BBB: de grootste partij in alle provincies en in alle waterschappen. De gevestigde partijen lijken zich geen raad te weten met deze tegenstander. Hadden ze wat kunnen leren van de vorige Boerenpartij? De Boerenpartij van Boer Koekoek, die in de jaren ‘60 – even - heel populair was? Luister naar deel 1 van de tweedelige radiodocumentaire: De Boerenpartij, gemaakt door Gerard Leenders (2008), hermontage door Katinka Baehr.

Adriana, een 16-jarig meisje staat bij een tramhalte in Rotterdam. Het is het late voorjaar van 1944. Dan stapt Karl, een jonge Duitse matroos uit de tram. Zij kijkt naar hem, hij kijkt naar haar: liefde op het eerste gezicht. Adriana wordt al snel onbedoeld zwanger. Eind 1944 vertrekt ze naar de woonplaats van Karl, Bad Waldsee (Zuid-Duitsland). Daar wordt in maart 1945 hun eerste kind Heinz geboren.  Adriana is dan net zeventien. Twee maanden later, als de oorlog is afgelopen, wordt ze gedwongen teruggestuurd naar Nederland. Adriana en Karl zien elkaar pas ruim twee jaar later terug en trouwen in 1947 in Bad Waldsee. Dan pas vertelt Adriana aan Karl haar grote geheim. Deze radiodocumentaire is samengesteld door Gerard Leenders en Erik Willems. Leer hier alvast dit artikel uit de VPRO-gids.

Het wordt wel de ‘nachtwacht van textiel’ genoemd: de vrijwel intact gebleven jurk die is opgedoken uit een 17e-eeuws scheepswrak op de bodem van de Waddenzee. De uitzonderlijke vondst van een groep Texelse hobbyduikers klinkt als de aanzet van een sprookje, maar het tegendeel is waar. De zeldzame schat leidde tot een heftig conflict tussen Texelse amateurduikers en allerlei overheidsinstanties. Texelaar Arnold van Bruggen maakte de documentaire en de podcast De Jurk en het Scheepswrak. Hij is samen met de Texelse duiker Teunis van den Bor te gast. Lees hier alvast dit artikel uit de VPRO-gids.

Elke week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi. Deze week is de beurt aan historicus en journalist Lotfi El Hamidi. Hij bespreekt: - In het spoor van Fanon. Orde, wanorde, dekolonisering van Koen Bogaert - Confronting Saddam Hussein. George W. Bush and the Invasion of Iraq van Melvyn P. Leffler

On-Afrikaans, zo noemen politici in Oeganda homoseksualiteit. Vorige week nam het land de strengste anti-LHBTI-wet aan van het hele continent. Jezelf homo, lesbienne of transpersoon noemen kan leiden tot hoge straffen, in het ergste geval de doodstraf. En niet alleen in Oeganda, maar ook in andere Afrikaanse landen rukken de anti-LHBTI-wetten op. Anti-homowetten hebben wortels in de koloniale tijd, en kunnen indirect worden gezien als een westers importproduct, zegt antropoloog en Afrikanist Loes Oudenhuijsen. Ze is te gast.

Het klinkt reuze futuristisch, maar over een paar jaar wordt het waarschijnlijk werkelijkheid: mijnbouw op de maan. De maan ligt vol met allerlei kostbare zaken die potentieel de grondstoffen en brandstoffen kunnen vormen van onze toekomstige economie.  Dat zou je als uitstekende timing kunnen zien, nu de aarde praktisch uitgeput is. Maar schrijfster Marjolijn van Heemstra maakt zich zorgen. Het valt haar op dat er over de maan wordt gesproken als een nieuw wingewest dat gekoloniseerd moet worden. En dat koloniale denken, daar wilden we nou toch juist vanaf? Marjolijn van Heemstra schreef voor de Maand van de Filosofie een essay over de maan als nieuw koloniaal wingewest: Wat is ruimte waard, en is te gast.

Deze week is de column van Micha Wertheim.

Het is het ultieme spel: Tetris. Het computerspel waarin je vallende blokjes zo goed mogelijk in elkaar laat klikken wordt gezien als het eerste echt verslavende spelletje. De oorsprong ervan ligt in de Sovjet-Unie, het spel bereikte het Westen dankzij een Nederlandse man.  Het verhaal van Henk Rogers wordt vertelt de speelfilm Tetris, en isvanaf 31 maart op Apple +. Klopt de film een beetje, en wat leert het verhaal van Tetris ons over de Sovjet-Unie in de jaren ’80? Historicus Ivo van de Wijdevenbekeek de film voor ons en velt zijn oordeel.

Gewelddadige rellen, maffiose praktijken en de arrestatie van het voltallige bestuur van TCA. Jarenlang had Taxicentrale Amsterdam een monopolie in de hoofdstad, nadat in 2000 een taxiwet de markt liberaliseerde.  Journalist Sander ’t Sas deed verslag van de taxi-oorlog, maar bleef na die turbulente periode met tal van vragen zitten. Hij maakte er een podcast over voor BNR, De Taxioorlog, en is te gast, samen met taxichauffeur Jan den Hartog.

Jos Palm is niet alleen presentator; hij heeft ook een scherpe pen. Komende week verschijnt zijn autobiografische boek Kind van Maria en Mao, het vervolg op het eerder verschenen Moederkerk. Daarin beschrijft hij hoe hij zijn katholieke opvoeding vaarwel zei en nieuw houvast zocht bij Marx en Lenin. Daarmee vertelt hij ook het grotere verhaal over de breuk in de jaren zeventig toen God verdween uit Nederland. Op zondag 26 maart draaien de rollen even om: Jos is te gast.

Voor deze speciale uitzending heeft OVT deze week twee columns. De eerste column is van Nelleke Noordervliet.

Vanaf deze week bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter, Nadia Bouras, Sanne Frequin, Annelien de Dijn en Lotfi El Hamidi.  Op zondag 26 maart is de beurt aan kunsthistoricus Sanne Frequin. Ze bespreekt: -Sluier van tijd. Het verborgen leven de kunst van Benjamin Rous -Vermeer. De schilder die de tijd stilzet van Nils Büttner -Het raadsel Vermeer. Kroniek van een schildersleven van Aart Aarsbergen -De Bentvueghels. Een berucht kunstgenootschap in Rome 1620-1720 van Liesbeth Helmus

'Te veel godsdienst kan de ziel beschadigen', legt Anton Constandse uit aan gelovigen in de jaren dertig. Na zijn pensionering werd hij de politiek commentator van vrijdenkend Nederland voor VPRO-radio. Presentator Paul van der Gaag kijktterug op het bewogen leven van zijn grootvader Anton Constandse, bijgestaan door historicus Wim Berkelaar.

Het lijkt met de rechtsstaat in Israël rap bergafwaarts te gaan. Deze week werd bijvoorbeeld een wet goedgekeurd die het moeilijker maakt om de premier af te zetten. Dat komt de huidige premier Benyamin Netanyahugoed uit, die de stuwende kracht achter de antidemocratische ontwikkelingen lijkt. Recent verscheen zijn autobiografie: Bibi. My Story Hoe spant Bibi Netanyahu daarin de geschiedenis voor zijn ideologische karretje? We vragen het aan Derk Walters, voormalig Israël-correspondent.

Was het de echte Vladimir Poetin die de Oekraïense stad Marioepol bezocht? Of stuurde hij een dubbelganger naar het hol van de leeuw? Wilde speculaties over het bezoek van de Russische bezetter circuleerden online, samen met pogingen om foto’s van de president te vergelijken en zijn gedrag te analyseren. Zit er iets in deze theorie? En zien we dit soort politieke dubbelgangers vaker in de geschiedenis? Journalist Marieke Kuypers zocht het voor ons uit en is te gast.

Witte ruis op het scherm, een waarschuwing tegen piraterij en vooral; niet vergeten om terug te spoelen. De videotheek was decennialang een fenomeen. Achter de balie stond meestal een cinefiel die je keuze met een opgetrokken wenkbrauw aan je meegaf. De 18-plus selectie stond in de kasten achter een gordijntje. De videoband is ondanks de concurrentie van streamingsgiganten zoals Netflix nog altijd populair. Dat bleek deze week toen de Britse krant The Guardian een opleving van de Amerikaanse keten Blockbuster signaleerde. Fans van de videoband reageerden laaiend enthousiast. Wat verklaart deze nostalgie achter het videotheek tijdperk, en zou deze doorstart een kans maken? Te gast hierover is filmrecensent en video-liefhebber Dandyano Zentveld.

Voor deze speciale uitzending heeft OVT deze week twee columns. De tweede column is van John Jansen van Gaalen.

Wat hebben piraten met de Verlichting te maken? Alles, zo meent David Graeber. Een piratenmaatschappij op het 17e-eeuwse Madagaskar was namelijk waarschijnlijk een van de inspiratiebronnen voor filosofen als Montesquieu. Hij schreef er het boek Piratenverlichting over. Hoe waarschijnlijk is deze ogenschijnlijk vergezochte theorie? En hoe kantelt dit ons denken over de Eeuw van de Rede? Politiek filosoof Anna Blijdenstein las Graebers boek en is te gast.

We kennen allemaal het klassieke beeld van de weduwe: zwart gewaad, gesluierd, zonder opsmuk. De sobere rouwkleding moest soms jarenlang gedragen worden. En de weduwnaar? Die had met onopvallende zwarte handschoenen en een zwarte das al snel aan zijn rouwplicht voldaan; klaar om opnieuw te trouwen. Want voor de man werd het verlies van een levenspartner gezien als ‘nieuwe vrijheid’ en voor vrouwen als ‘rampzalig statusverlies’. Vanwaar dat grote verschil? En wat leert het ons om de weduwe nader te bestuderen? Literatuurwetenschapper Mineke Schipper dook in de duistere wereld van de weduwen en is te gast over haar boek Weduwen, een nooit vertelde geschiedenis.

Het is deze maand precies 400 jaar geleden dat ‘de Ambonse moord’ heeft plaatsgevonden. Op 9 maart 1623 werden na een kort proces op Ambon 21 mensen onthoofd, omdat ze zouden hebben samengezworen tegen het VOC-bewind aldaar. Onder hen waren tien Engelse kooplieden. Het leidde tot tientallen jaren twist tussen Engeland en de Republiek. En tot de dag van vandaag is er discussie over de toedracht. Was er werkelijk sprake van een samenzwering? En zo ja, door wie? De Amerikaanse historicus Adam Clulow schreef er een boek over dat nu in Nederlandse vertaling is verschenen. Een van de vertalers, Tristan Mostert, deed er zelf ook onderzoek naar en is te gast.

Het blijft een absurd, bijna onbevattelijk gegeven: in Europa en Amerika is eeuwenlang jacht gemaakt op een wezen, dat simpelweg niet bestaat. De heks. Als die heksenvervolging niet zo gruwelijk dodelijk was geweest – er kwamen minstens 50 duizend mensen bij om – dan zou je er misschien nog om kunnen lachen.   De afgelopen jaren heeft historicus Steije Hofhuis van de Universiteit Utrecht geprobeerd om de vraag te beantwoorden hoe het toch kan dat het waanidee van de heks mensen eeuwenlang in de greep hield. Hij promoveerde onlangs op zijn onderzoek, en is te gast.

In onze tijd waarin we van alle gemakken zijn voorzien, kunnen we ons er moeilijk een voorstelling van maken hoe mensen leefden in de oertijd. Ze hadden geen kleding, gereedschap of andere spullen en moesten alles eigenhandig maken en bedenken: van een beker, tot een plek om te wonen. Uit nieuwsgierigheid hoe het leven 5000 jaar geleden geleefd werd, nam een groep mensen in de zomer van 1976 het initiatief tot een oertijd-experiment. Ruim een maand leefden ze als in de prehistorie. Luister naar Oermens in de polder, een radiodocumentaire van Wim Eikelboom.

Wie had dat gedacht, anno 2023? Een klassieke bankrun. Die vond onlangs plaats bij de Silicon Valley Bank in Amerika. Een lange rij mensen dromde toen samen voor de bank, in een manmoedige poging om hun geld veilig te stellen, voordat de bank failliet zou gaan. Het deed ons denken aan taferelen uit de jaren ’30, waarin wereldwijd de ene na de andere bank omviel.  Maar hoe ontstaan die bankruns eigenlijk? En hoe komt het dat mensen toch nog voor een bankgebouw in de rij gaan staan terwijl fysiek geld nauwelijks meer in omloop is? Te gast daarover is Johan de Jong, gedragseconoom aan de Erasmus Universiteit. Binnenkort promoveert hij bij de UvA op onderzoek naar bankruns.

Deze week is de column van Sana Valiulina.

De namen Umm Kulthum, Asmahan, Warda en Fairuz brengen vrijwel elke Arabier in vervoering. Zij groeiden op met deze diva’s als soundtrack. De gemiddelde Nederlander zeggen deze namen waarschijnlijk niets. Daar komt nu verandering in, want in het Tropenmuseum worden deze iconen geëerd in de tentoonstelling ‘Diva’s: bezieling en beleving in Arabische muziek en cinema’.  De tentoonstelling geeft een kijkje in een geschiedenis van de Arabische wereld die vaak vergeten wordt: die van Nile-wood (Hollywood aan de Nijl) en het activisme van deze supersterren. Hoe ontstond deze diva-cultuur en bestaat die nog steeds? Historicus Nadia Bouras bezocht voor ons de tentoonstelling en vertelt.

Je kan van alles van de methodes van Extinction Rebellion vinden: gerechtvaardigd, irritant, zinloos. Maar één ding is zeker: de klimaatactivisten van XR kiezen er welbewust en consequent voor om geweldloos te blijven. Zelfs als de politie ze hardhandig van de snelweg veegt, vechten ze niet terug, maar blijven ze als slappe theedoeken hangen.  Die keuze voor een pacifistische aanpak komt voort uit de overtuiging dat – zoals XR stelt – het ‘de meest effectieve manier [is] om fundamentele verandering te bewerkstelligen’. Dat zou de geschiedenis van protest aantonen, zo meent XR. Maar klopt dat wel? En welke lessen kunnen activisten van nu eigenlijk uit het verleden trekken? Te gast daarover zijn historicus en journalist Teun Dominicus, en historicus Maartje Janse.

'Trots op de boer' is er ongetwijfeld weer te lezen op de spandoeken bij de demonstratie van de agrariërs in Den Haag. Maar trots op welke boer eigenlijk? Op de eenvoudige boer uit de tijd van Ot en Sien die van het land en de dieren houdt? Het heeft er alle schijn van. Want het romantische beeld van de boer als onbedorven eerlijke sterveling, die overvraagd en gepiepeld door de machthebbers dapper voortploegt, wordt telkens ingezet. Door de agrarische sector zelf en door haar politieke vrienden als de BBB.  Maar waar komt dat romantische beeld van de boer vandaan? En waarom voelen juist nu, vlak voor de verkiezingen, zoveel mensen in de provincie er zich door aangesproken. Cultuurhistoricus Gerard Rooijakkers en literatuurwetenschapper Esther Peeren zijn te gast.

Gamers hebben er smachtend op gewacht: de nieuwe game Atomic Heart, die zich afspeelt in een gefictionaliseerde versie van de Sovjet-Unie in de jaren vijftig. Maar sinds de lancering van afgelopen maand ligt Atomic Heartonder vuur. De makers van de game hebben namelijk mogelijke banden met het Kremlin. En zo rees de vraag: is Atomic Heart nou pro-Rusland of gewoon Russisch? Historicus aan de Erasmus Universiteit Pieter van den Heede, gespecialiseerd in de geschiedenis van games, schijnt zijn licht op het computerspel.

Terwijl ze bezig was met onderzoek naar haar eigen familiegeschiedenis, stuitte journalist Nina Siegal op de bijzondere collectie van meer dan 2100 oorlogsdagboeken die liggen opgeslagen in het archief van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie. Ze raakte gefascineerd door deze dagboeken, waaruit een heel ander beeld van Nederland in oorlogstijd opdoemde dan uit dat ene, zo bekende, dagboek van Anne Frank. Met als resultaat, een boek waarin we de oorlog kunnen meebeleven vanuit verschillende gezichtspunten, niet ingekleurd door de kennis van nu, maar zoals die toen ervaren werd. Door NSB-ers, Joden en verzetsmensen, maar ook door een gewoon fabrieksmeisje. Nina Siegal, auteur van De Vergeten Dagboeken,is te gast.

Deze week is de column van Abdelkader Benali.

Duikboten, auto’s, fietsen – ze kunnen altijd sneller, beter en mooier. Dat gebeurt door ze een glad design te geven. Stroomlijnen, de stijl van snelheid, werd populair in de jaren 1930. Tegenwoordig is alles gestroomlijnd, van organisaties en processen tot gebouwen en tot strijkijzers. Welke idealenliggen er achter het wrijvingsarme ontwerp? In Design Museum Den Bosch opent op 4 maart de tentoonstelling Sneller, beter, mooier – de vormgeving van de vooruitgang over geschiedenis en toekomst van de stroomlijn. Conservator Tomas van den Heuvel vertelt over de geschiedenis van dit design van de minste weerstand.

Tijdens een februaristorm in 1917 verging het Britse stoomschip Mendi in de Noordzee, onderweg van Zuid-Afrika naar Engeland. Aan boord 600 zwarte militairen die de Britten zouden bijstaan tijdens de Eerste Wereldoorlog. Maar twintig lichamen zijn teruggevonden, waaronder die van vijf soldaten, die terecht zijn gekomen op een begraafplaats in Noordwijk. Na de oorlog is het verhaal van de Mendi en van de zwarte soldaten, vergeten. Toen de plaatselijke historicus uit Noordwijk, Mark Sijlmans, jaren geleden de graven van de soldaten toevallig ontdekte is hij op zoek gegaan naar nazaten van de slachtoffers en naar het verhaal van de Mendi en de zwarte soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Deze week is de column van Ellen Ombre.

Overal ter wereld fietst de mens, maar nergens zoveel als hier. Nederlanders peddelen massaal door hun polders, duinen, bossen en in drommen door de steden, er zijn zelfs meer fietsen dan mensen. Hoe komt dat? Is het vanwege ons vlakke land? Dat kan niet de hele verklaring zijn, want Mannheim, Londen en Parijs zijn ook plat. Toch zie je daar veel minder fietsers. En dat terwijl het rijwiel is uitgevonden door Duitsers, Engelsen en Fransen, zeg maar gerust door iedereen behalve door Nederlanders. Hoewel, de bagagedrager schijnt hier te zijn toegevoegd. Hoe dan ook, enkel in Nederland is de fiets volledig opgenomen in het dagelijks leven en totaal vergroeid met het straatmeubilair, een cultureel fenomeen waar het buitenland met verbazing naar kijkt. Maar wat is dat eigenlijk; die Nederlandse fietscultuur? Voor antwoorden reist Marten Minkema naar de Duitse geboorteplaats van de allereerste loopfiets, naar Deventer waar de Nederlandse fietsgeschiedenis is begonnen en naar Utrecht waar 's lands oudste fietspad ligt langs de Maliebaan. Daar is in 1883 de Nederlandsche Vélocipèdisten Bond opgericht, de latere A.N.W.B. die Nederlanders maande om vooral netjes rechtop te fietsen - wat velen tot op de dag van vandaag doen. Dit is het eerste deel van een tweeluik, gemaakt door Marten Minkema.

We weten allemaal dat er nepnieuws bestaat, maar er bestaat ook nepgeschiedenis. Hardnekkige mythen – bijvoorbeeld dat de neanderthalers amper konden denken, terwijl ze meer hersencellen bezaten dan de collega sapiens op dat moment, zo wijst onderzoek uit. Maar sinds een aantal jaren vindt dit soort Fake History een bestrijder in de Fake History Hunter. Op een Engelstalig Twitter-account rekent ze met alle historische nonsens af. Ze is inmiddels vermaard op heel de wereld, maaren woont gewoon bij ons. In Nederland, in Oost Groningen. Vanuit haar boerderij, tussen haar hond, kippen en katten gaat ze het historische nepnieuws te lijf. Ze heet Jo Hedwig Teeuwisse, en ze is te gast.

Afgelopen week besloot Tennessee als eerste Amerikaanse staat dragshows te verbieden in het openbaar of voor kinderen, én ook elke vorm van transgenderzorg voor minderjarigen. Dit alles onder het mom van kinderbescherming. De afgelopen maanden zijn er in heel Amerika van dit soort wetten ingevoerd, die vooral de rechten van transmensen inperken. En daarbij valt iets op, zo meent Looi van Kessel, die als literatuurwetenschapper aan de Universiteit Leiden gespecialiseerd is in Amerikaanse queer-literatuur. Namelijk: dezelfde retoriek die nu door voorstanders van anti-transwetten wordt gebruikt, werd in de jaren 1970 gebruikt door anti-homoactivisten. Van Kessel is te gast.

'Wees vruchtbaar en word talrijk; bevolk de aarde en onderwerp haar; heers over de vissen van de zee, over de vogels van de lucht, en over al het gedierte dat over de grond kruipt.’ Zo staat het in het Bijbelboek Genesis. En aldus geschiedde. Want de mens werd heerser der schepping.  Maar hoe kwamen wij op dat idee, en hoe veroverde het de wereld zodanig dat het een bedreiging werd voor het voortbestaan van onze soort en alles dat leeft op moeder aarde. Historicus Phillipp Blom schreef De Onderwerping. Een geschiedenis van de verhouding van de mens tot de natuur, en is te gast.

Elke maand bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter en Nadia Bouras. Deze week is de beurt aan historicus Nadia Bouras. Zij bespreekt: -Geld, geloof en goede vrienden. Pieter van Eeghen en de metamorfose van Amsterdam, 1816-1889 van Laura van Hasselt -Kijk ons dansen van Leïla Slimani -Vreemdeling in eigen land. Het oorlogsdagboek van Anna Haag van Anna Haag -Alma's dochters. Een verborgen familiegeschiedenis van Jutta Chorus Eén van deze boeken wordt verkozen tot Boek van de Maand - en dat kunt u winnen! Houd tijdens de uitzending onze Facebook en Twitter in de gaten.

Hildegard van Bingen heeft van de middeleeuwse componisten een van de grootste repertoires die we nu nog kennen. En dat is niet eens het meest opvallende aan deze vrouw uit 1098. Ze is namelijk een van de weinige vrouwen die in de katholieke kerkgeschiedenis een soort theologenstatus kreeg. Ze schreef over haar visioenen, over geneeskrachtige planten en... over seks. Dit weekend is haar muziek te horen in Utrecht en Amsterdam op de Hildegarddagen. Over deze homo universalis (v) vertelt middeleeuwse-literatuurwetenschapper Dinah Wouterse, die promoveerde op het werk van Hildegard van Bingen.

De bestorming van de Nationale Assemblee in Paramaribo was afgelopen week groot nieuws. Want de angst is dat Suriname zich in chaos stort, die eerder te zien was in Amerika en Brazilië. Alle aandacht, kortom, dreigt uit te gaan naar de rellen en de plunderingen.  Maar het protest tegen de regering Santokhi en eerdere regeringen die corruptie noch economische problemen weten aan te pakken is al veel ouder. Het begon met een paar jongeren die protesteerden tegen de zogenoemde ‘oude politiek’. Journalist Ferayed Hok maakte het allemaal in Suriname mee. De situatie in het land, zegt hij, kun je niet los zien van de lange koloniale geschiedenis. Hij komt praten over de problemen van nu, het protest en de koloniale erfenis.

Deze week is de column van Nelleke Noordervliet.

In 1987 wordt de president van Burkina Faso, Thomas Sankara, vermoord. Hij staat dan al bekend als de ‘Che van Afrika'. Na zijn dood op 37-jarige leeftijd krijgt hij een ware heldenstatus. Waarom klinkt in Afrika nog altijd de roep om een leider als Sankara? Sankara regeerde van 1983 tot 1987. Hij pakte corruptie aan, pleitte voor vrouwenemancipatie en hij nam maatregelen ter bestrijding van armoede en werkeloosheid. Zijn regime leek in de korte tijd die het had, vruchten af te werpen. Maar in hoeverre klopt dit bijna Messianistische beeld van Sankara? Hij kwam via een staatsgreep aan de macht en onder zijn regime zijn ook mensen verbannen. In Sankara, de Che van Afrika onderzoekt radiomaker Jan Maarten Deurvorst de populariteit van Sankara. Dit is een verkorte versie van de documentaire die Jan Maarten Deurvorst maakte voor de podcast DOCS.

Ze was Joods, wit, maar ook afwisselend heteroseksueel, lesbisch, socialist, antifascist en antiracist. Rosey Pool ontsnapt op het nippertje aan deportatie vanuit Westerbork en wijdt haar leven aan de strijd tegen discriminatie en racisme. Vrijwel alle grote gebeurtenissen uit de twintigste eeuwen passeren de revue in het bewogen leven van de van oorsprong Amsterdamse. Maar haar verhaal lijkt door de mazen van het herinneringsnet te zijn gegleden. Daar komt verandering in, dankzij het onderzoek van historicus Lonneke Geerlings, die De vele levens van Rosey Pool schreef, dat recent verscheen. De auteur is te gast.

Zuid-Korea was in 1953, na de Korea-oorlog, het armste land ter wereld. Armer nog dan Noord-Korea en Biafra. Nu, 70 jaar later, is het de tiende economie van de wereld. Een welvarende democratie met een bloeiend cultuurleven. Een ongeëvenaarde prestatie voor zo’n klein geïsoleerd gelegen land. Toch weten we er maar heel weinig van, veel minder dan over andere Aziatische landen als China, Japan of Indonesië. Koreakenner Remco Breuker probeert daar nu verandering in te brengen. Eerder richtte hij zich vooral op Noord-Korea. Nu schreef hij een boek over de wonderbaarlijke grote sprong voorwaarts, van ontwikkelingsland tot economische grootmacht, die Zuid-Korea wist te maken, getiteld: De Koreaanse golf. Een boek waarin hij ook afrekent met het oriëntalistische beeld dat we hier van dat land hebben.

Toen de oorlog in Oekraine een jaar geleden begon, was er bij velen een hoop dat de ‘gewone Rus’ in opstand zou komen tegen de autoritaire Poetin, die zijn broedervolk zonder goede reden aanviel. De realiteit bleek anders. Veel Russen, ook zij die helemaal geen fan van Poetin waren, bleken achter de oorlog te staan. Hoe kan dat? Historicus Ivo van de Wijdeven betoogt dat dit komt door ‘de macht van het verleden’. Poetins narratief van Rusland als slachtoffer van het agressieve Westen valt op een bodem van Russische verontwaardiging. ‘Poetin gaf de Russen hun trots terug, maar infecteerde die met rancune,’ aldus de historicus die te gast is.

Wie de Russische oorlog in Oekraïne aan den lijve meemaakte is NOS-verslaggever Gert-Jan Dennekamp. Hij begon als correspondent in 1992 in Moskou en deed het afgelopen jaar dapper verslag van de oorlog in Oekraïne.  We spreken hem over zijn ervaringen als correspondent in de afgelopen 10 jaar in Oekraïne. Was hij net zo verrast als de rest van de wereld op 24 februari 2022, of zag hij iets dat het westen nog niet zag?

Dat we in het Westen vorig jaar verrast werden door de Russische invasie van Oekraïne, dat is nogal een understatement. Bijna geen enkele politicoloog, geopolitiek analist of Ruslandkundige zag het aankomen. Maar wat zo mogelijk nog meer verraste: dat Oekraïne bereid was om te vechten voor haar vrijheid. Hoe komt het eigenlijk dat we niet alleen het Russische gevaar hebben onderschat, maar ook de kracht van het Oekraïense verzet? Volgens de Oekraïense politicoloog Olga Burlyuk, werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam, komt die onderschatting voort uit een ‘historische blinde vlek’ voor hoe Oekraïne zich sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie heeft ontwikkeld, én het feit dat het Westen onbewust is gaan geloven in veel Russische propaganda over Oekraïne. Ze is te gast.

Deze week is de column van Sana Valiulina.

Tien jaar geleden besluit fotograaf Karine Zenja Versluis op zoek te gaan naar haar Oekraïense familiegeschiedenis. Ze weet dat haar oma in de de stad Debaltsevo* in de Donbas was opgegroeid. En dat ze via Duitsland naar Nederland was gekomen. Maar waarom en onder welke omstandigheden? En hoe had haar leven eruitgezien in Oekraïne? Karine staat op het punt naar Debaltsevo te vertrekken. Maar dan breekt de oorlog uit. Een documentaire van Laura Stek over een zoektocht waarin alles anders liep dan verwacht. Met Karine Zenja Versluis en oud-profvoetballer Evgeniy Levchenko, geboren in de Donbas. *Hier wordt de Russische spelling voor Debaltsevo gebruikt, want zo noemde Karines grootmoeder het. In het Oekraïens wordt het gespeld als Debaltseve.

Tot 24 februari verleden jaar hield bijna niemand in het Westen het voor mogelijk dat Rusland daadwerkelijk Oekraïne zou binnenvallen. Waarschuwingen uit welingelichte Amerikaanse inlichtingen- of Russische oppositionele kringen werden genegeerd.  Een klassieke landoorlog op ons continent behoorde na de val van de Muur en de Joegoslavische oorlogen immers voorgoed tot het verleden. Maar waar kwam die partiële blindheid, om niet te zeggen, dat wensdenken vandaan? Volgens Duitslandkenner Hanco Jürgens is West-Europa aan het ontwaken uit de vredesdroom die de posthistorische tijd van na 1990 kenmerkte. De historicus is te gast.

Duizenden Hongaarse kinderen kwamen na de Eerste Wereldoorlog met de trein naar Nederland en België om hier in gastgezinnen aan te sterken. Een unieke hulpactie. Nadat Hongarije aan de verliezende kant van de oorlog was beland, was het land namelijk totaal geïsoleerd binnen Europa geraakt. Niemand wilde helpen, toen een hongersnood uitbrak. Alleen Nederland en België hielpen, toen ze in 1920 een hulpactie opzetten: de kindertreinenactie, die officieel tot 1927 zou voortduren. Het was eigenlijk de bedoeling dat de kinderen tijdelijk bleven, maar sommige van hen bleven voor altijd in Nederland en België. Voordat deze Hongaarse kinderen hun plek vonden in hun nieuwe land, hadden ze nog een lange weg te gaan. Hoe verging het hen? Tegen welke obstakels liepen zij aan? De families van de Hongaarse kinderen uit de trein vertellen hun verhaal in deze documentaire van Marian van der Pluijm. Wil je meer weten over de Hongaarse kindertreinen? In juni komt de tentoonstelling ‘Hoop’ naar het Van ’t Lindenhoutmuseum in Nijmegen.

Nederland levert ten minste 100 Leopard-tanks aan Oekraïne. De verwachtingen van wat die tanks kunnen betekenen in de Oekraïne-oorlogzijn groot – er wordt gehoopt en gedacht dat ze misschien wel Oekraïne kunnen bevrijden van de Russen. Maar wat weinigen weten, is dat er een fascinerende geschiedenis schuilt achter die zo felbegeerde Leopard-tanks. Historicus en journalist David de Jong schreef erover voor FD, en is te gast vanuit München, de geboortestad van de Leopard-tank.

Als het over misdaden in het koloniale verleden in Indië gaat, dan gaat het meestal over die van Jan Pieterszoon Coen en de uitroeiing van de bevolking op de Banda-eilanden in 1621 of over de massale standrechtelijke executies door Kapitein Westerling en zijn Speciale Troepen tijden de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd. Maar het gaat nooit over de uitroeiing van de Chinese bevolking van Batavia in 1740, waarbij ongeveer 10.000 Chinezen het leven lieten. Een genocide vergelijkbaar met Srebrenica waar de wereld destijds schande van sprak. Over dit vergeten bloedbad is nu het boek De Chinezenmoord verschenen en de schrijver, sinoloog en historicus Leonard Blussé, is te gast.

Dat sommige politici een nostalgisch verlangen koesteren naar de jaren ’50, dat is vrij bekend. Maar het kan veel extremer. Zo bestaat er in Nederland een christelijke actiegroep, die het liefst terug wil naar de tijd van voor de Reformatie en Verlichting. Die groep, ‘Civitas Christiana’, kent u wellicht niet van naam. Maar hun acties zeker wel: zo ontketenden ze deze week een ware mediastorm, door kinderboekenschrijver Pim Lammers ervan te beschuldigen dat hij een ‘pedofilie-activist’ is.  Wie is deze groep eigenlijk? En hoe staat hun radicale visie op de geschiedenis in verband met de talrijke mediarelletjes die ze schoppen? Religiewetenschapper Ernst van den Hemel is daarover te gast.

Het schilderij Amandelbloesem van Vincent van Gogh hing gewoon boven de bank bij opa, herinnert Willem van Gogh zich. Dat honderden werken door de familie samen bewaard zijn en in het Van Gogh Museum terechtkwamen is niet vanzelfsprekend. Dat verhaal vertelt de tentoonstelling Kiezen voor Vincent. Portret van een familiegeschiedenis die sinds afgelopen vrijdag in het Van Gogh Museum te zien is. Willem van Gogh is ambassadeur van het museum en is te gast.

Hij moest als verslaggever van ramp naar ramp en van oorlog naar oorlog. Het leek alsof hij een ‘wanhoopscorrespondent’ was, van een continent dat in het Westen vaak niet anders dan als 'verloren' werd gezien. ‘De witte wereld ziet Afrika nog steeds als een probleemgebied’, zegt Koert Lindijer. Hij schreef Een wolkenkrabber op de savanne. Veertig jaar correspondentschap in Afrika. De auteur is te gast.

De column is deze week van John Jansen van Galen.

Is het tijd voor een geurenmuseum? Niets brengt het verleden zo dichtbij als de neus. 'Geurlandschappen' zijn steeds beter na te maken, van de Slag bij Waterloo - met buskruit, angstzweet en de eau de cologne van Napoleon - tot de straten van Amsterdam rond 1900 - met paardenvijgen, Boldoot en grachtenstank. Sommige geuren zijn nog niet weg, maar wel ernstig bedreigd. Bijvoorbeeld die van de fabrieken langs de Zaan voor zetmeel, biscuit en chocolade, die je steeds minder ruikt vanwege strengere regelgeving. Een groep Zaankanters wil nu een plaatselijk geurenmuseum oprichten, zodat hun jeugdherinneringen niet vervliegen. In De geur van geschiedenis onderzoekt documentairemaker Marten Minkema de mogelijkheden voor dit soort musea. Dit is een verkorte versie van de documentaire die Minkema maakte voor de podcast DOCS.

Elke maand bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter en Nadia Bouras. Ditmaal is het de beurt aan historicus Wim Berkelaar. Hij bespreekt: -De marxistische erfenis van het Aggiornamento. Socialistische Uitgeverij Nijmegen 1969–1983 vanCees Willemsen -Heersende verwachtingen. Romeins keizerschap in een veranderende samenleving van Olivier Hekster -Storm op den Staat! Arnold Meijer (1905-1965) van Andre van Noort -Vrijheid en duisternis. Hoe Dialectiek van de Verlichting het boek van de eeuw werd van Martin Middelmeier Eén van deze boeken wordt verkozen tot Boek van de Maand - en dat kunt u winnen! Houd tijdens de uitzending onze Facebook of Twitter in de gaten.

'Gansch het raderwerk staat stil, als uw machtige arm het wil',zo klonk het bij de fameuze spoorwegstaking in 1903. Ruim een eeuw later wordt in ons land weer gestaakt. Volgende week ligt namelijk het streekvervoer plat, want de bonden en de werkgevers komen er in overleg niet uit. Keren oude tijden terug en wordt Nederland net als in de jaren zeventig straks weer overspoeld door stakingsgolven? Te gast is Rosa Kösters, historica verbonden aan het IISG, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, die alles van staken weet.

In 2021 werd de mensenrechtenorganisatie Memorial in Rusland verboden. Vorige week gebeurde hetzelfde met de Moskou Helsinki Groep en deze week werd het Sacharov-centrum uit het gebouw gezet waar ze gehuisvest zijn. Van de erfenis van dissidenten uit de Sovjettijd blijft steeds minder over. Zijn we weer terug bij af? Is het in Rusland weer even slecht met de vrijheid gesteld als in de tijd van de Sovjet-Unie? En is het boek De Goelag Archipelvan Sacharov weer actueel? Daarover Ruslandkenner Hella Rottenberg, van wie onlangs het boek 'Z - hoe Poetin Rusland weer groot wilde maken' verscheen.

De beelden van een heupwiegende Maxima en een meehobbelende Willem Alexander op bezoek in het Caribisch gebied staan inmiddels bij iedereen op het netvlies. Op de eerste dag van hun 14-daagse bezoek gingen het koninklijk echtpaar en de kroonprinses ook kijken bij zogenoemde slavenhuisjes op Bonaire. Wat is het verhaal achter deze schijnbaar keurige huisjes, die bijna in een vakantiepark zouden kunnen staan? We spreken Bòi Antoin, die de koninklijke familie afgelopen zaterdag heeft rondgeleid.

Het is Couperus-jaar! 100 jaar geleden stierf de dandy van de Nederlandse literatuur. En aandacht komt hij niet tekort, nu een gedurfde tentoonstelling in het Haagse Louis Couperus Museum zich afvraagt of de schrijver non-binair was. Onze columnist en schrijver Abdelkader Benali wil de aandacht vestigen op een andere onderbelichte kant van de schrijver: Couperus' bewondering voor de islamitische cultuur, te lezen in de ten onrechte vergeten roman De ongelukkige, aldus Benali. Op 30 maart geeft hij hierover een lezing bij Platform C in Amstelveen.

Zoals Gabriella Adèr zijn er in Nederland nog veel meer tweede, derde en inmiddels zelfs vierde generatie gastarbeiders. Welke invloed heeft de migratie nu nog op hen? En is dat iets vervelends of levert die achtergrond juist iets extra’s op? In deze aflevering onderzoekt Gabriella welke impact de migratie van haar moeder nog heeft in haar eigen leven, maar ook in dat van haar zussen en nichten. Ze ontdekt dat de zwaarte, die ze in haar familie voelt, meer is dan alleen de migratie. In De verschrikkelijk mooie migratie (en alles wat erna kwam) gaat Gabriella in vier afleveringen op zoek naar het migratieverhaal van haar familie. Deze serie van OVT is elke week te horen in Het Spoor Terug op NPO Radio 1, en ook in de podcast van De verschrikkelijk mooie migratie. Alle info vind je op www.vpro.nl/deverschrikkelijkmooiemigratie.

De Nederlandse geschiedschrijving is extreem hollandocentrisch vinden Bas Steman en René Arendsen, beter bekend als ‘de Ridders van Gelre’. Voor Omroep Gelderland vertellen zij al jaren over de geschiedenis van Gelre. Want als het aan hen ligt mogen Gelderlanders zich wel wat bewuster worden van hun verleden. Daarom stelden de twee ridders een expositie samen in het Stadsmuseum Harderwijk: Het verloren Hertogdom. Alles over de geschiedenis van Gelderland komt voorbij: van de Prehistorie tot de Koude Oorlog. Ridders Bas en René zijn te gast.

Duurzaamheid is een toverwoord tegenwoordig, in een tijd dat we ons er steeds meer bewust van zijn dat we onze planeet niet onbeperkt kunnen exploiteren, en dat we rekening moeten houden met milieu en klimaat. Een bewustzijn dat tegelijkertijd botst met economische belangen, zoals die van de boeren, die zich de afgelopen jaren fel verzetten tegen de verduurzaming van hun bedrijfstak. Toch was Nederland nog niet zo heel lang geleden voorloper op dit terrein. Zo valt te lezen in het pas uitgekomen themanummer van het historische vaktijdschrift BMGN, dat gaat over de geschiedenis van ‘duurzaamheid’ in Nederland en België. Het nummer is samengesteld door Peter van Dam, historicus aan de UVA gespecialiseerd in de geschiedenis van milieu en maatschappij. Hij is te gast.

Als je hoort van de Russische bombardementen op Oekraïense kinderziekenhuizen, flats, of speeltuinen, dan ben je al snel geneigd te denken: zulke aanvallen op burgers, die kunnen enkel het werk zijn van een gek - een maniakale, haatdragende man.  Maar de politicoloog Simon van Teutem verzet zich tegen dat idee. Hij noemt het zelfs ‘intellectuele gemakzucht.’ In een stuk voor de Groene Amsterdammer schreef hij dat de geschiedenis ons leert dat er wel degelijk een logica schuilgaat achter misdadentegen de menselijkheid - en dat het belangrijk is om die gruwelijke logica goed te kennen. Hij is te gast. 

De column is deze week van Abdelkader Benali.

Bijna een kwart van de Nederlanders onder de veertig zou twijfelen aan het bestaan van de Holocaust, en een klein deel, zo’n zes procent, zou geloven dat de Holocaust een mythe is. Zo wijst een onderzoek van de Joodse organisatie Claims Conference uit. Het zijn verontrustende cijfers die, als ze kloppen, de vraag doen rijzen: hoe komt dit? Is het onwetendheid dat jongere Nederlanders doet twijfelen aan de Holocaust of is er sprake van Holocaust-ontkenning? En komt dit door een gebrek aan degelijk geschiedenisonderwijs? Te gast zijn Andere Tijden-presentator en historica Astrid Sy, verbonden aan het Nationaal Holocaust Museum en Marc van Berkel, docent aan de lerarenopleiding geschiedenis van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, die al eerder onderzoek deed naar de kennis over de holocaust.

De column is deze week van Micha Wertheim.

Er komt in Nederland een monument voor 'troostmeisjes', oftewel: vrouwen die in de Tweede Wereldoorlog door de Japanse bezetter werden gedwongen tot seks met Japanse militairen. En dat mag ruim driekwart eeuw na de seksuele uitbuiting van dikwijls jonge meisjes en vrouwen bijzonder genoemd worden. Temeer ook omdat waar elders dergelijke monumenten verschijnen dat dikwijls spanningen oproept met Japan, dat graag een schoon oorlogsverleden veinst. Te gast is initiatiefnemer Griselda Molemans. Ze schreef over de troostmeisjes het boek Levenslang oorlog. Ze komt praten over de moeizame Japanse omgang met dit pijnlijke verleden en de kansen op erkenning van een te lang weggestopte en ontkende geschiedenis.

Gabriella Adèr ging bijna elke zomer naar Sicilië, waar ze logeerde in het ouderlijk huis van haar moeder. De zomers in het dorp, in het huis, voelen vertrouwd, maar tegelijkertijd ook beladen. Waar komt dit gevoel vandaan? Heeft het iets met de migratie te maken? In deze aflevering onderzoekt Gabriella in het Siciliaanse dorp van haar familie welke ontwrichting de migratie met zich heeft meegebracht. Niet alleen voor het vertrekkende gezin, maar ook voor de achterblijvers. Welke sporen zijn daar in het dorp nog van te vinden? In De verschrikkelijk mooie migratie (en alles wat erna kwam) gaat Gabriella in vier afleveringen op zoek naar het migratieverhaal van haar familie. Deze serie van OVT is elke week te horen in Het Spoor Terug op NPO Radio 1, en ook in de podcast van De verschrikkelijk mooie migratie. Alle info vind je op www.vpro.nl/deverschrikkelijkmooiemigratie.

De opiatencrisis richt in de Verenigde Staten een ongekende ravage aan: de hoeveelheid overdosis-doden blijft maar stijgen. En die crisis is te herleiden naar de steenrijke Sackler-familie, volgens fotografe Nan Goldin. Dezelfde musea die haar werk tentoonstellen, nemen miljoenen aan van de oxycodonfamilie. In de documentaire All the Beauty and the Bloodshed die nu in de bioscoop te zien is, volgt filmmaker Laura Poitras Goldins strijd en vervlecht het met haar onstuimige levensverhaal. Tracy Metz, Amerikaans journalist en directeur van het John Adams Institute bekijkt voor ons de film en vertelt over 'al het moois en al het bloedvergieten'.

De beruchte Russische ‘Wagnergroep’ heeft onlangs de verovering op de zoutmijn van Soledar uitgeroepen; de grooste zoutmijn van Europa. Het zou een enorme strategische overwinning zijn, vanwege het eindeloze ondergrondse gangenstelsel en de voorraad oude wapens uit de Sovjettijd die er nog zou liggen. Hoe belangrijk is deze overwinning nu voor het verloop van de oorlog? En wat was het belang van de zoutmijn in de langere geschiedenis van Oekraine en Rusland? Historicus Ivo van de Wijdeven is te gast. Bekijk hier de zoutmijn online: https://travelbox.in.ua/soledar-salt-mine/

Elke maand bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter en Nadia Bouras. Ditmaal is de beurt aan historicus Bart Funnekotter. Hij bespreekt: -Rusland – Revolutie en burgeroorlog 1917-1921, Antony Beevor -Bernhards oorlog – Het leven van een prins in ballingschap, Dik van der Meulen -Vluchtelingenrepubliek – Een migratiegeschiedenis van Nederland, David de Boer en Geert Janssen (red.) -Duitsland 1923 – Het jaar van de afgrond, Volker Ullrich Eén van deze boeken wordt verkozen tot Boek van de Maand - en dat kunt u winnen! Houd tijdens de uitzending onze Facebookpagina in de gaten

Het is bijna 70 jaar geleden dat een zware noordwesterstorm delen van Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Brabant onder water zette. Sinds deWatersnoodramp was Zeeland nooit meer hetzelfde. Paarden werden vervangen door tractoren en toeristen vonden hun weg naar de Zeeuwse kust. Het voorheen geïsoleerde Zeeland veranderde in een rap tempo. In Een nieuwe tijd schrijft Corine Nijenhuis over Zeeland na de ramp. Ze is zondag te gast over haar boek.

De Siciliaanse familieleden van Gabriella Adèr vinden al snel hun weg in Rotterdam, waar ze belanden in een biotoop van Italiaanse migranten. Het zijn jaren van nieuwe vrienden, feestjes in het Italiaanse centrum en optredens van Italiaanse bands in de Rotterdamse disco. Toch brengt de migratie ook spanningen in het gezin met zich mee: tussen de ouders en de kinderen, maar ook tussen de kinderen onderling. Gabriella zoekt uit waar die spanningen vandaan komen en waarom ze ruim veertig jaar later zorgden voor een breuk in het gezin. In De verschrikkelijk mooie migratie (en alles wat erna kwam) gaat Gabriella in vier afleveringen op zoek naar het migratieverhaal van haar familie. Deze serie van OVT is elke week te horen in Het Spoor Terug op NPO Radio 1, en ook in de podcast van De verschrikkelijk mooie migratie. Alle info vind je op www.vpro.nl/deverschrikkelijkmooiemigratie.

‘Met een zuiver geweten erken ik vandaag de dag, als staatshoofd, dat er ernstige mensenrechtenschendingen hebben plaatsgevonden op meerdere momenten.’ Zo sprak Joko Widodo deze week op de Indonesische televisie. De president verwees naar meerdere misdaden onder het bewind van Soeharto, maar doelde vooral op de massamoord op een half miljoen vermeende communistische rebellen tussen 1965 en 1966. Maar hoe zat het met die massamoord, wat was de rol van de staat, en waarom juist nu deze spijtbetuiging? Historicus en Indonesië-kenner Remco Raben is te gast.

‘Dada: de schrik van den clubfauteuil-bourgeois, van den kunstcritikus, van den artist, van den konijnenfokker, van den hottentot, – van wien al niet.’ Zo begon Theo van Doesburg zijn beschouwing van het dadaïsme, waarmee hij zijn dada-soirees opende. Het is 100 jaar geleden dat er in Nederland een ware ‘dada-veldtocht’ plaatsvond. In het ABC Architectuurcentrum in Haarlem is nu de expositie Dada te kijk te zien, die de soiree in Haarlem, een eeuw geleden, als uitgangspunt neemt. Kunsthistoricus en Dada-kenner Ariel Alvarez is te gast.

'Gott hat die Lausitz geschaffen, aber der Teufel die Kohle darunter', zo gaat een oud gezegde onder de Sorben, een volk uit de Duitse streek Lausitz. De streek Lausitz is een van de uitgestrekte gebieden in Duitsland die voor altijd verminkt zijn door de bruinkoolwinning, waarvoor bossen, bergen en honderden dorpen hebben moeten wijken. Nu lijkt het laatste dorp in Duitsland plaats te moeten maken voor een bruinkolenmijn. Maar waarom is Duitsland al meer dan een eeuw bereid om de eigen Heimatte verminken voor de kool? En welke prijs hebben Duitsers daarvoor moeten betalen? De Duitse journalist en historica Annette Birschel is te gast.

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

Wie op 1 juli naar een Keti Koti-viering gaat, die zal daar tal van kotomisi kunnen bewonderen: Surinaamse vrouwen in meestal felgekleurde feestelijke kleding, met een wijd uitstaande rok, een kort jasje en een doek die kunstig om het hoofd gevouwen is – en op wonderbaarlijke wijze de zwaartekracht lijkt te tarten. Die kleding wordt koto genoemd, of ook wel goma weri: gesteven kleding. De antropologe en kostuummaker Ella Broek, de koto-deskundige Jane Stjeward Schubert en de fotograaf Michelle Piergoelam maakten een boek over deze unieke cultuurvorm, Goma Weri getiteld. Ella en Jane zijn zondag te gast.

De column is deze week van Sana Valiulina.

De Spanjaarden gingen woest tekeer tegen burgers op 16 november 1572, de dag die de geschiedenis in zou gaan als de ‘Wrede moord op Zutphen’. Niks zou gespaard zijn gebleven. Jarenlang werd dit verhaal over het Bloedbad van Zutphen als de waarheid gezien, en ook nu is het een bekende gebeurtenis uit de Tachtigjarige Oorlog.  Maar heeft het bloedbad wel plaatsgevonden? En zo niet: wat zegt dat over onze herinneringscultuur? Historicus Johan Visser onderzocht het voor zijn scriptie en schreef er een boek over getiteld: Zutphen 1572 – De geschiedenis van een bloedbad. Hij is te gast. 

Podcastmaker Gabriella Adèr herinnert zich haar moeders familie als een warme, hechte familie, maar na een conflict is er iets veranderd. Ze beseft dat ze altijd een kleine, donkere wolk boven haar familie heeft gevoeld. In de eerste aflevering van de podcast De verschrikkelijk mooie migratieduikt ze daarom in de oorsprong van de ruzie, die te vinden is in de migratie naar Nederland in 1969. Hoe zag die migratie eruit? En waar kwam de familie terecht? In De verschrikkelijk mooie migratie (en alles wat erna kwam) gaat Gabriella in vier afleveringen op zoek naar het migratieverhaal van haar familie. Deze serie van OVT is elke week te horen in Het Spoor Terug op NPO Radio 1, en ook in de podcast van De verschrikkelijk mooie migratie. Alle info vind je op www.vpro.nl/deverschrikkelijkmooiemigratie. 

Het begon toen hij een eigen huis in Amsterdam kocht: alle ruimte kon hij naar zijn eigen hand zetten. En langzaam maar zeker vulde de ruimte zich met een almaar uitdijende verzameling van historische objecten: prehistorische bijltjes, art-deco likeurflesjes, historische foto’s van dode lichamen en nog veel meer.  De buitenstaander ziet op het eerste gezicht de samenhang niet, maar acteur en schrijver Ramsey Nasr kan zijn collectie feilloos aan elkaar verbinden. In de nieuwe tv-serie ‘Dr. Nasrs Wunderkammer’ gaat hij op zoek naar de verhalen achter zijn objecten. Met Nasr praten we over zijn verzameldrang en deze serie, die vanaf 11 januari op NPO 2 te zien is.

Eind november werden de BVD-dossiers van maar liefst 71.000 personen overgedragen aan het Nationaal Archief. Het gaat om dossiers uit de periode 1946-1998. Geïnteresseerden kunnen sinds die overdracht de catalogus raadplegen en een verzoek om inzage indienen. Succes is daarbij niet gegarandeerd, omdat veel van de dossiers nog maar heel beperkt toegankelijk zijn.  Nico en Nancy Jouwe deden een verzoek ter inzage van het dossier van hun vader, Papoea-leiderNicolaas Jouwe, die na de Indonesische machtsovername in 1963 in ballingschap in Nederland terecht kwam. Hij werd – naar nu blijkt – nauwlettend door de BVD in de gaten werd gehouden. Nico en Nancy vertellen over het dossier van hun vader.

Hij liep met Hitler en Himmler in nazi-optochten, bezocht Mussolini en bleek een sleutelfiguur in het extreemrechtse verzet tegen de democratie. Op z’n minst ‘een collaborateur’ te noemen, vindt historicus Stephan Malinowski. We hebben het over kroonprins Wilhelm van Pruisen. Over hem, zijn vader, keizer Wilhelm II, zijn familie en hun steun aan het Hitler-regime gaat het nieuwste boek van Malinowski, getiteld: De adel en de nazi’s. De collaboratie van de Duitse keizerlijke familie. Duisland-kenner Hanco Jürgens komt het boek bespreken.

De column is deze week van Sana Valiulina.

Een documentaire van David de Boer en Mathijs Deen 1572, dit jaar 450 jaar geleden, namen de geuzen Den Briel in. De ene stad na de andere koos daarop de kant van de opstand tegen Spanje. Katholieke geestelijken voelden zich onveilig. Velen vluchtten het land uit, of naar Amsterdam, de stad die nog steeds de kant van de opstand niet gekozen had. Een van die geestelijken was de augustijner monnik Wouter Jacobsz. Hij zocht zijn toevlucht in Amsterdam en hield daar een dagboek bij, waarin hij een beeld schetst van een overvolle stad vol wanhopige vluchtelingen.  Mathijs Deen maakte in samenwerking met historicus David de Boer, mede-auteur van De vluchtelingenrepubliek de radiodocumentaire 'Op de vlucht voor de geuzen'. Met de stem van Frits Lambrechts als Wouter Jacobsz.

Sinds Elon Musk er de baas is, volgt bij Twitter de ene rel na de andere: accounts van journalisten worden verwijderd en even later weer teruggeplaatst, oud-president Trump mag terugkomen, en wat wel en niet is toegestaan op het sociale mediaplatform is volkomen onduidelijk. Voorlopig dieptepunt is de deze week de door Musk gehouden peiling over zijn toekomst. 58 procent van de Twittergemeenschap zegt dat hij beter kan vertrekken; een uitslag die hij in twijfel trekt. Maar hoe is het zo ver kunnen komen bij het sociale mediaplatform met wereldwijd 217 miljoen gebruikers? ‘Het begon ooit met een klein groepje idealisten’, weet internetpionier Marleen Stikker. De directeur en oprichter van het Waag-future-lab, en Professor of Practice bij de Hogeschool van Amsterdam is te gast.

In de laatste uitzending van het jaar houdt OVT traditioneel een eigenrequiem. Een in memoriam voor mensen die ons afgelopen jaar ontvallen zijn. Niet de allerbekendste die al volop aandacht kregen, zoals koningin Elizabeth of vader Abraham, maar wat minder bekende personen, uitgekozen door de gasten in de studio: Xandra Schutte, hoofdredacteur van De Groene Amsterdammer, en twee boekrecensenten van OVT, historici Nadia Bourasen Wim Berkelaar.

‘Russische anti-oorlogsactivisten proberen op één lijn te komen, zolang ze geen ruzie maken.’ Zo kopte The New York Times onlangs over de oppositie in diaspora, die in Berlijn bijeenkwam. Ze zijn het over een ding eens: Poetin moet weg, maar verder zijn ze het over alles oneens, aldus de krant. Maar wie vormen de Russische oppositie en wat leren de ervaringen van eerder Russische opposanten in ballingschap? Waren ze altijd krabben in een krabbenmand? NRC-redacteur en Ruslandkundige Michiel Krielaars is te gast.

Het is 's werelds meest invloedrijke adviesbureau: McKinsey & Company. Het laat zich voorstaan op een door waarden gedreven aanpak, maar wat blijft er van die reputatie over als je achter de schermen kijkt? Daarover schreven Walt Bogdanich en Michael Forsythe, twee onderzoeksjournalisten van The New YorkTimes, het boek De macht van McKinsey. Ze schetsen een onzichtbare maar grote invloed van het bureau op onze economie, ons politiek beleid en zelfs op oorlogsvoering. Onderzoeksjournalist Thomas Muntz bespreekt het boek van zijn Amerikaanse collega’s en vertelt over zijn eigen ervaringen met McKinsey.

Het Vaticaan heeft drie bijzondere beeldfragmenten, afkomstig van het Parthenon, teruggegeven aan Griekenland. Het klassieke cultuurgoed bevond zich tot voor kort in het Vaticaans Museum, maar zal binnenkort in Athene, waar het ooit onderdeel was van de tempel voor de Godin Pallas Athene, te bewonderen zijn. Maar om wat voor beelden gaat het precies en waarom geeft het Vaticaan ze juist nu terug? Te gast is Raphael Hunsucker, classicus en redacteur van het tijdschrift Roma Aeterna, een tijdschrift voor fans van het klassieke Rome.

De column is deze week van Micha Wertheim.

Vanaf volgend jaar is het weer mogelijk: Jiddisj studeren aan een Nederlandse universiteit. De historica Daniella Zaidman-Mauer zal het vak doceren. Dat juist in Amsterdam het Jiddisj weer zal worden bestudeerd, is volgens haar van groot belang: het Jiddisj was eeuwenlang dé voertaal van de Joodse gemeenschap in Nederland, en bovendien was Amsterdam de plek waar de meeste boeken in het Jiddisj ter wereld werden uitgegeven. We spreken Zaidman-Mauer over de geschiedenis en het belang van het Jiddisj.

Een documentaire van Mathijs Deen Vier van de zeven Noordzeevissers van Texel hebben de moeilijke beslissing genomen op te houden met vissen. Met de komst van Brexit en windmolenparken op zee zijn de visgronden sterk gekrompen. En omdat de energiezuinige manier van vissen met zwevende puls-netten op aandringen van de Fransen is verboden en de prijs van brandstof is gestegen, is het zo ingewikkeld om nog winst te maken dat ze de handdoek in de ring gooienen de overheid hebben gevraagd om hen uit te kopen. Maar voor families die al generaties lang het grootste deel van het leven op zee doorgebracht hebben, is dat een zure beslissing. Mathijs Deen zocht de vissers op en sprak met hen over de tradities waarin ze zijn opgegroeid en het rusteloze bestaan van jager op zee, waar nu een eind aan komt.

Zouden wij mensen ooit een machine kunnen maken, die zou kunnen denken? Die vragen zou kunnen beantwoorden, essays kunnen schrijven, of zelfs romantische gedichten zou kunnen produceren? Dat is een vraag die filosofen al decennia bezighoudt – specifiek vanaf 1950, toen de wiskundige Alan Turing met een essay over deze vraag de wereld aan het denken zette. En nu, anno 2022, lijkt het moment eindelijk daar, met de komst van de chatbot ChatGPT.   Is dit daadwerkelijk een machine die kan denken? Te gast hierover is Nieske Vergunst, schrijver van Hallo Robot! en gepromoveerd in de kunstmatige intelligentie. 

In de nieuwe Apple+ film Emancipation speelt Will Smith een tot slaaf gemaakte man – Peter - die in het Louisiana rond 1860 ontsnapt van een plantage. Het verhaal van deze Peter is gebaseerd op het leven van Gordon, een man die als ‘Whipped Peter’ bekend werd. Door een foto uit 1863, waarin hij poseert met zijn rug vol met littekens naar de camera, die een van de meest verspreide foto’s werd in de abolitionistische beweging van de Verenigde Staten, tijdens de Burgeroorlog. Journalist Dominique van Varsseveld bekeek voor ons de film, vertelt over het leven van deze Gordon en wat deze ‘eerste viral foto’ betekent voor de fotografiegeschiedenis.

Zaterdag worden de Nobelprijzen weer uitgereikt. En vanwege de Oekraïneoorlog is het niet meer dan logisch dat de Nobelprijs voor de Vrede ditmaal naar voorvechters van mensenrechten gaat uit Rusland, Oekraïne en Belarus. Drie partijen uit die landen zullen samen het prijzengeld van 900.000 euro mogen verdelen.  Het prijsgeld is de erfenis van Alfred Nobel, ontdekker van dynamiet.Dat heeft iets wrangs, als je weet waar al het geld uit die prijzenpot van Nobel ooit mee is verdiend. Historicus en analist Ivo van de Wijdeven is te gast.

Afgelopen week vond een van de grootste antiterreur-acties uit de Duitse geschiedenis plaats. Drieduizend agenten vielen in verschillende deelstaten ca. 150 panden en een negentiende-eeuws kasteel binnen. De 25 aangehouden mensen worden ervan verdacht een gewelddadige coup tegen de Duitse staat te hebben beraamd. Een deel van die groep behoort tot de relatief onbekende Reichsbürger-beweging. Waar staat die beweging precies voor? En op welk glorieus Duits verleden grijpen ze terug? Historicus Hanco Jürgens van het Duitsland Instituut is te gast.

Het treurige feit is inmiddels wereldnieuws: Mahsa Amini, een 22-jarige Koerdisch-Iraanse vrouw, overleed 16 september nadat ze door de Iraanse zedenpolitie was opgepakt en zwaar mishandeld. Ze zou –  zo luidde de reden van haar arrestatie –  haar hoofddoek niet conform de voorschriften hebben gedragen. Nu, drie maanden later, is het verzet dat volgde op haar overlijden nog altijd groot. Deze week werd bekend dat de gehate zedenpolitie zou zijn opgeheven. Maar wat is die zedenpolitie en hoe cruciaal is haar rol voor het islamitische bewind? Te gast is Halleh Ghorashi, hoogleraar diversiteit en integratie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Zij vluchtte in 1988 uit Iran naar Nederland.

De column is deze week van Sana Valiulina.

Een documentaire van Marten Minkema In het Waterloopbos verraden muurtjes, sleuven en metalen resten de geschiedenis van het bos, wat vroeger ‘De Voorst’ heette. Het diende jarenlang als proeflab van het Waterloopkundig Laboratorium in Delft. Nog steeds ligt het bos vol met schaalmodellen van havens, rivieren en waterwerken over de hele wereld: van IJmuiden en de Maasvlakte tot havens in Thailand en Nigeria. Bos en cultuur gaan hier hand in hand. In de radiodocumentaire Het Waterloopbos spreekt Marten Minkema oud-medewerkers over dit buitenlab. Ook gaat hij naar Deltares in Delft, waar nog steeds met schaalmodellen wordt gewerkt.

Van voren kort en van achteren lang; de Haagse Mat is niet meer weg te denken uit Den Haag. Het kapsel was in de jaren '80 mode, en is nu weer populair. Onlangs heeft het Haags Historisch Museum foto's gekocht uit de Matlas, deze zijn te zien in de tentoonstelling Haags Haar. Youri Straatman is een ware mattenknipper en vertelt ons meer over deze coupe. 

Op 15 oktober was het precies 150 jaar geleden dat het eerste schip van de Holland-Amerika Lijn Rotterdam verliet om mensen, de zogenoemde landverhuizers, naar New York te vervoeren. Tegenwoordig is de HAL meer een soort luxe cruise. Schrijver Jonah Falke ging voor Vrij Nederland mee met een speciale historische reis van de lijn die op 15 oktober, met zwaaiende mensen op de Rotterdamse kade, vertrok naar New York. Elf dagen aan boord met nakomelingen van landverhuizers en andere geïnteresseerden. Gewoon een PR-stunt of een historische sensatie? Falke is te gast.

Elke maand bespreken we de nieuwste historische boeken met afwisselend Wim Berkelaar, Bart Funnekotter en Nadia Bouras. Ditmaal is het de beurt aan historicus Bart Funnekotter. Hij bespreekt: -De wereld - Simon Sebag Montefiore -Vlucht en einde van Joseph Roth - Soma Morgenstern -Colditz - Ben Macintyre -Constantinopel en de eerste jihad - Henk Singor Eén van deze boeken wordt verkozen tot Boek van de Maand - en dat kunt u winnen! Houd tijdens de uitzending onze Facebookpagina in de gaten.

Het is één van de meest gebruikte medische instrumenten, en toch weten weinig gynaecologen waarom. Het vaginaspeculum, beter bekend als de eendenbek, speelt al eeuwenlang een belangrijk onderdeel bij gynaecologisch onderzoek. Maar er is kritiek: het instrument zou te vaak onnodig worden gebruikt.  In het wetenschapsgeschiedenis magazine Wonderkamer omschrijft historica Rina Knoeff de paradox die de eendenbek met zich meebrengt. Wat is deze paradox en wat kunnen er wat van leren? Ze is te gast.

Waren we nou dappere strijders, klungelige amateurs, of laffe wegkijkers? Vragen over óf en hoe Nederland verzet pleegde tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben altijd al gevoelig gelegen. Die vragen hangen immers nauw samen met ons nationale zelfbeeld. Dit indachtig is het misschien niet zo gek dat de nieuwe vaste tentoonstelling van het Verzetsmuseum in Amsterdam niet alleen lof, maar ook kritiek oogstte. Te gast over de nieuwe kijk op het verzet die het museum presenteert is Liesbeth van der Horst, de directrice van het Verzetsmuseum.  

Een documentaire van Jeroen Wielaert Op 9 december is het 75 jaar geleden dat Nederlandse militairen een bloedbad aanrichtten in het Indonesische dorp Rawagede, even ten noord-oosten van Jakarta. Er vielen 431 slachtoffers in wat eigenlijk een terreuractie was. Een VN-commissie concludeerde al in 1948 dat de actie 'welbewust en meedogenloos' was. In Nederland werd de kwestie geseponeerd en voor de geschiedenis weggemoffeld. Jeroen Wielaert bezocht het getroffen dorp met de Indonesische historicus Rushdie Hoesein en ontmoette er een overlevende. In Nederland ging hij de inspanningen na voor het inlossen van de ereschuld, het zwijgen voorbij. Toen deze radiodocumentaire in 2007 werd uitgezonden waren er nog geen officieele excuses gemaakt voor dit drama, en deed het veel stof opwaaien. Nu, 75 jaar na dato, is het tijd voor een herhaling van deze inktzwarte geschiedenis. Na de documentaire een gesprek met historica Nicole Immler.

‘Dit is een eenzijdige Nederlandse actie met een groot risico op mislukking’, zo concludeerde de Nationale Reparatie Commissie Suriname over de excuses voor het slavernijverleden die de Nederlandse regering op 19 december wil gaan maken. Want de excuses komen te vroeg en worden niet door de juiste persoon gemaakt. Rechtshistoricus Wouter Veraart vreest dat de regering te gehaast te werk gaat. Excuses worden te vaak gebruikt door de machtige partij om ‘de zaak dicht te timmeren’, terwijl juist zorgvuldigheid de eerste vereiste is. De historicus is te gast.

De nieuwe documentaireserie Ancient Apocalypse is volgens sommigen het gevaarlijkste programma op Netflix en volgens anderen het beste argument voor een publieke omroep. In de serie zoekt schrijver Graham Hancock naar sporen van een geavanceerde beschaving van rond de IJstijd die ooit door een apocalyps van de aardbodem zou zijn weggevaagd. Volgens academici is de serie, en de theorie erachter, gevaarlijke complot-onzin. Hoogleraar Archeologie van West-Azië aan de Universiteit Leiden Bleda Düring bekeek voor ons de serie en komt vertellen over deze beschaving die er nooit was en wat de mythe van Atlantis daarmee te maken heeft.

De column is deze week van Nelleke Noordervliet.

Je bent vier jaar en staat met je moeder samen met een grote groep andere opgepakte joodse mensen voor het station in Antwerpen, op het punt om weggevoerd te worden. Dan zegt je moeder tegen je: 'loop weg en kijk niet om.' Dat overkwam het joodse jongetje Fred in 1942. Hij overleefde daardoor als enige van het gezin de oorlog. Het verhaal van Fred is één van de drie verhalen die centraal staan in de Vlaamse podcastserie De kunst van het verdwijnen. Naast het verhaal van Fred vertelt de podcast ook het verhaal van een recente bankoverval en dat van een vergeten aanslag op een groep joodse kinderen uit 1980. De drie verhalen spelen zich allemaal af in dezelfde wijk: ‘de zevende wijk’ in Antwerpen, nu beter bekend als de Jodenbuurt of hetDiamantkwartier. Bart van Nuffelen is de maker van de podcast en is te gast om te vertellen over de bijzondere geschiedenis van de zevende wijk.

Een documentaire van Christianne Alvarado Bij een portie kaas of ossenworst komt in een goed Amsterdams bruin caféook tafelzuur: een ‘augurkie’, of een paar zilveruitjes. Typisch Amsterdams. De stad is namelijk het epicentrum van het Nederlandse zuur, tonen Paul van Ravestein en Monique Mulder in het recent verschenen boek De zure stad. De augurk blijkt een perspectief te bieden op een verdwenen wereld: die van Joods Amsterdam. Ies en Dick Zwaaf, kinderen van een Joods zuurgeslacht; de laatste zuurfabrikant van Amsterdam Oos Kesbeke met zijn zoon Camiel; en de auteurs van De zure stad vertellen Christianne Alvarado over de geschiedenis van Amsterdam door de ogen van een augurk.

Het was de eerste partij die hardop durfde te zeggen dat we, omwille van het behoud van de aarde, af moesten durven zien van ongebreidelde economische groei. Een groene pionierspartij dus, die al gauw bevolkt werd door baardige pijprokende jongens en hippe kamillethee drinkende meisjes. De partij noemde zichzelf de PPR, oftewel de Politieke Partij Radicalen. Over de geschiedenis van deze voorloper van GroenLinks verscheen onlangs het boek De Politieke Partij Radicalen 1968-1990.  Bas de Gaay Fortman, destijds het gezicht van de PPR, en historicus Peter van Dam, die meewerkte aan het boek, zijn te gast.

De internationaal vermaarde boekontwerper Irma Boom kreeg de afgelopen jaren uitzonderlijke toegang tot het Vaticaan. Tijdens haar verblijf als artist-in-residence in het Koninklijk Nederlands Instituut in Rome, bracht Boom wekenlang door in de Apostolische Bibliotheek om boeken te bestuderen. Niet op inhoud, maar op vormgeving enzintuigelijke ervaring. Het resultaat is een voor het Vaticaan vooruitstrevende tentoonstelling, getiteld ‘Book! Boom!', die afgelopen week werd geopend. Hoe verliep de samenwerking met het conservatieve Vaticaan? En wat is het resultaat? Irma Boom is te gast.

Dat sport en politiek gescheiden gehouden kunnen worden, dát zal je sinds Qatar niemand meer horen zeggen. Maar soms, heel soms, kan sport ook iets positiefs betekenen in politieke zin. Neem de legendarische wedstrijd tussen de VS en Iran, die in 1998 een belangrijke stap in de toenaderingtussen de twee aartsvijanden betekende. Met witte rozen, een vrolijke groepsfoto en uiteraard het wisselen van shirtjes toonden beide teams elkaar van hun meest diplomatieke kant.  Laurens Bluekens, journalist en deskundige op het gebied van internationale betrekkingen, dook in de geschiedenis van dit unieke staaltje voetbaldiplomatie en schreef er een stuk over voor Historisch Nieuwsblad. Hij is te gast, twee dagen voordat de twee landen elkaar in Qatar opnieuw op het veld zullen treffen.