Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Antropolog Tom Dillehay i geolog Mario Pino pracowali na stanowisku w chilijskim Monte Verde od 1977 roku. Już końcem lat 80. zaczęli publikować pierwsze wnioski z wieloletnich prac prowadzonych nad strumieniem Chinchiuapi na południu Chile, 58 km od brzegów Pacyfiku. W Monte Verde badacze natrafili na unikalne w skali obu kontynentów amerykańskich stanowisko powstałe dzięki zalaniu porzuconej ludzkiej osady przez wody lokalnego strumienia. Pozostałości dwunastu drewnianych chatek, w tym jednej wyjątkowo dużej, służącej by może do zgromadzeń, poza tym kości zwierząt, skór, lin i innych przedmiotów użytku codziennego zostały zakonserwowane w beztlenowych warunkach pod warstwą błota. Badacze natrafili nawet na kilka dobrze zachowanych śladów stopy jakiegoś dorosłego osobnika. Osadę zamieszkiwało do 30 osób. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: Midjourney Opracowania: Bruhns K. O., Ancient South America. Second Edition, Cambridge University Press 2024 Ceram C. W., Pierwszy Amerykanin, PIW Warszawa 1977 Coe M., Snow D., Benson E., Starożytna Ameryka, Świat Książki 1997 Ławecka D., Wstęp do archeologii, PWN Warszawa-Kraków 2003 Meltzer D. J., First Peoples in a New World: Populating Ice Age America. Second Edition, Cambridge University Press 2021 Mithen S., After the Ice. A Global Human History 20,000-5000 BC, W&N 2012 Reich D., Kim jesteśmy, skąd przyszliśmy…, Wyd. CIS, Stare Groszki 2019 Artykuły: Callaway E., ‘Ghost population’ hints at long-lost migration to the Americas, https://www.nature.com/articles/nature.2015.18029 Kemp B. M. et al., 2007, Genetic analysis of early holocene skeletal remains from Alaska and its implications for the settlement of the Americas, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajpa.20543 Knudson R., We Are All One: Anzick Children Reburied, https://liberalarts.tamu.edu/wp-content/uploads/sites/14/2019/08/vol30_num2.pdf Pino, M. and Dillehay, T.D. (2023) ‘Monte Verde II: an assessment of new radiocarbon dates and their sedimentological context’, Antiquity, 97(393), pp. 524–540. doi:10.15184/aqy.2023.32. Pleistocene Life and Landscapes - Grand Canyon - Rampart Cave, https://www.nps.gov/articles/000/pleistocene-life-and-landscapes-grand-canyon.htm

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Kim był pierwszy Amerykanin? Kiedy po raz pierwszy postawił swoją stopę w Nowym Świecie? Te pytania europejscy kolonizatorzy zadawali sobie już od momentu gdy po raz pierwszy dotarli do nowego kontynentu, który jak na złość nie okazał się wcale być Indiami. Oczywiście Krzysztof Kolumb, Amerigo Vespucci czy Giovanni Caboto, czyli pierwszy nowożytny Europejczyk który faktycznie dopłynął do brzegów kontynentu amerykańskiego jeszcze zanim zrobił to Kolumb, najprawdopodobniej nie wiedzieli nic o podróżach Leifa Erikssona czy jego brata Thorvalda sprzed pięciu stuleci... Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: Midjourney Opracowania: Bruhns K. O., Ancient South America. Second Edition, Cambridge University Press 2024 Ceram C. W., Pierwszy Amerykanin, PIW Warszawa 1977 Coe M., Snow D., Benson E., Starożytna Ameryka, Świat Książki 1997 Ławecka D., Wstęp do archeologii, PWN Warszawa-Kraków 2003 Meltzer D. J., First Peoples in a New World: Populating Ice Age America. Second Edition, Cambridge University Press 2021 Mithen S., After the Ice. A Global Human History 20,000-5000 BC, W&N 2012 Reich D., Kim jesteśmy, skąd przyszliśmy…, Wyd. CIS, Stare Groszki 2019 Artykuły: Kemp B. M. et al., 2007, Genetic analysis of early holocene skeletal remains from Alaska and its implications for the settlement of the Americas, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/1... Knudson R., We Are All One: Anzick Children Reburied, https://liberalarts.tamu.edu/wp-conte... Pleistocene Life and Landscapes - Grand Canyon - Rampart Cave, https://www.nps.gov/articles/000/pleistocene-life-and-landscapes-grand-canyon.htm

Jeżeli spojrzymy na pryncypat jako przedstawienie, tak jak chciał widzieć go August jednocześnie oceniając go pod kątem wspomnianego cytatu o trzęsieniu ziemi i wulkanicznych erupcjach to musimy przyznać, że mało który pryncypat był tak dramatyczny jak ten sprawowany przez Tytusa, pierworodnego syna Wespazjana. Ojciec Tytusa odszedł na tamten świat 24 czerwca 79 roku, już przed śmiercią przeczuwając że staje się bogiem. Uczczono go spektakularnym i wyjątkowo drogim pogrzebem, który z pewnością nie przypadłby do gustu oszczędnemu starcowi. Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: fot. Marie-Lan Nguyen i obraz Karla Brullova Źródła: Flawiusz Józef, Wojna żydowska, tłum. J. Radożycki, Rytm, Warszawa 2022 Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Book 66, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library, 1925 Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972 Tacyt Publiusz Korneliusz, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Opracowania: Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992 Conolly P., Dodge H., The Ancient City. Life in Classical Athens & Rome, Oxford University Press 1998 Grant M., Miasta Wezuwiusza, PIW, Warszawa 1986 Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006 Krawczuk A., Rzym i Jerozolima, Iskry, Warszawa 1996 Levick B., Wespazjan, Napoleon V, Oświęcim 2016

“Po zabiciu Witeliusza raczej ustała wojna, niż zaczął się pokój. Zwycięzcy z bronią w ręku ścigali po mieście zwyciężonych z nieprzejednaną nienawiścią; pełne pomordowanych były ulice, splamione krwią place publiczne i świątynie, gdyż rozsiekano wszędzie każdego, kto się przypadkiem nawinął”. Tymi pogodnymi, pełnymi nadziei słowami w przekładzie Seweryna Hammera, zawsze tryskający optymizmem Tacyt charakteryzował pierwsze dni i tygodnie po upadku Witeliusza w grudniu 69 roku. Nowy pan imperium Wespazjan ciągle przebywał nad Nilem, w Aleksandrii, gdzie czekał na pomyślne, letnie wiatry które pozwolą mu bezpiecznie udać się drogą morską do Italii. Jego najstarszy syn Tytus szykował się w tym samym czasie do oblężenia Jerozolimy i zadania ostatecznego ciosu niemal czteroletniej rewolcie w sąsiedniej Judei. Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: Midjourney Źródła: Flawiusz Józef, Wojna żydowska, tłum. J. Radożycki, Rytm, Warszawa 2022 Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Book 65, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library, 1925 Ustawa o władzy Wespazjana, Wyd. Naukowe UAM, Poznań 2020 Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972 Tacyt Publiusz Korneliusz, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Opracowania: Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992 Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006 Krawczuk A., Rzym i Jerozolima, Iskry, Warszawa 1996 Levick B., Wespazjan, Napoleon V, Oświęcim 2016

Gdy w dalekiej Palestynie wrzało Neron bawił w ukochanej Helladzie. Cesarz brał udział w zawodach muzycznych i sportowych zdobywając liczne złote wieńce upamiętniające jego przewagi na bieżni oraz w zmaganiach artystycznych. W przypływie wspaniałomyślności Neron zwolnił całą prowincję od jakichkolwiek obciążeń podatkowych przyznając Hellenom autonomię w obrębie cesarstwa. Gest ten przyniesie mu dozgonną wdzięczność i nieprzemijającą popularność we wschodnich prowincjach, także po śmierci. Żaden inny cesarz w historii nie będzie mógł pochwalić się tyloma pośmiertnymi “zmartwychwstaniami” pod postacią kolejnych uzurpatorów jak właśnie Neron. Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: "The Destruction of the Temple of Jerusalem" Francesco Hayez Źródła: Ewangelia według św. Łukasza, 19.43-4, Pallottinum, Poznań - Warszawa 1990 Ewangelia według św. Mateusza, 24.2, Pallottinum, Poznań - Warszawa 1990 Księga Daniela, 9.24-27, Pallottinum, Poznań - Warszawa 1990 Flawiusz Józef, Wojna żydowska, tłum. J. Radożycki, Rytm, Warszawa 2022 Tacyt Publiusz Korneliusz, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Opracowania: Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992 Grant M., Dzieje dawnego Izraela, PIW, Warszawa 1991 Krawczuk A., Rzym i Jerozolima, Iskry, Warszawa 1996 Lange de N., Świat żydowski, Penta, Warszawa 1996 Levick B., Wespazjan, Napoleon V, Oświęcim 2016 Sheppard S., Powstanie żydowskie 66-74 n.e., Napoleon V, 2013

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki 63 rok p.n.e. był świadkiem gwałtownych przetasowań politycznych w Azji Mniejszej, Armenii, Syrii i Palestynie. Upadały stare dynastie a ich miejsce zajmowały nowe, tworzone ręką rzymskiego demiurga - Gnejusza Pompejusza, przez swoich stronników szumnie zwanego Wielkim. Rzymski wódz ostatecznie zajął i wcielił w granice Republiki stare królestwo Seleukidów, będące przeciwnikiem Rzymian od niemal stu trzydziestu lat, to jest od czasu gdy Antioch Wielki postanowił rzucić wyzwanie rosnącym w tej części świata wpływom drapieżnej, italskiej Republiki. Pompejusz, zafascynowany Aleksandrem, macedońskim zdobywcą z poprzedniej epoki marzył o zapisaniu się w historii świata na równi z synem Filipa. Marsz do Indii wydawał się jednak odległą perspektywą, póki co korzystając z prerogatyw udzielonych mu przez senat, a czasem też znacznie je przekraczając, dzielił i rządził na wschodzie, dorabiając się przy tym ogromnych bogactw. Bawiącego w Syrii Pompejusza w swoje spory wciągnęli mieszkający nieco na południe członkowie żydowskiej dynastii hasmonejskiej - Hirkan i Arystobul, którzy od jakiegoś czasu walczyli o panowanie w Jerozolimie i Judei. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: David Roberts - "The Siege and Destruction of Jerusalem by the Romans Under the Command of Titus, A.D. 70" Źródła: Ewangelia według św. Mateusza, 15, 21-28, Pallottinum, Poznań - Warszawa 1990 Flawiusz Józef, Wojna żydowska, tłum. J. Radożycki, Rytm, Warszawa 2022 Tacyt Publiusz Korneliusz, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Opracowania: Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992 Grant M., Dzieje dawnego Izraela, PIW, Warszawa 1991 Krawczuk A., Rzym i Jerozolima, Iskry, Warszawa 1996 Lange de N., Świat żydowski, Penta, Warszawa 1996 Sheppard S., Powstanie żydowskie 66-74 n.e., Napoleon V, 2013

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Końcem września 9 roku n.e. wyczerpany długą drogą kurier wjechał do Rzymu niosąc sensacyjną wiadomość. Trwające od trzech lat powstanie, które rozlało się na Panonię i Ilirię zostało wreszcie stłumione przez Tyberiusza. Adoptowany syn Augusta ostatecznie zdławił rewoltę do której pacyfikacji wykorzystał zawrotne siły w liczbie dwunastu legionów i tysięcy wojsk pomocniczych. Tłumienie rebelii na przedpolach Italii było w ostatnich latach najważniejszym zadaniem starzejącego się Augusta, Pierwszego Obywatela. Radość z tej od dawien dawna wyczekiwanej wiadomości nie trwała jednak długo. Gdy kurier wysłany przez Tyberiusza wkraczał do stolicy imperium, zaledwie pięć dni drogi dalej, na północ gnał na złamanie karku inny posłaniec. Ten niósł znacznie mniej radosne wieści. Źródła: Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Book 56, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library Germanik Juliusz Cezar, Aratea, tłum. E. Bielecka, Wyd. Naukowe UAM, Poznań 2010 Paterkulus Wellejusz, Historia rzymska, tłum. E. Zwolski, Ossolineum 2006 Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972 Tacyt Publiusz Korneliusz, Germania, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Tacyt Publiusz Korneliusz, Roczniki, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Opracowania: Delbrück H., Antyczna sztuka wojenna. Tom III. Cesarstwo Rzymskie i Germanie, Napoleon V, Oświęcim 2013 McNally M., Bitwa w Lesie Teutoburskim, AmerCom SA, Poznań 2011

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki W 16 roku p.n.e. trzy niespokojne ludy germańskich Sugambrów, Tenkterów i Uzypetów przekroczyły Ren oddzielający ich ziemie od Galii Belgijskiej należącej od ponad pół wieku do Rzymian. Po drodze Germanie rabowali, palili i mordowali. Mieli także krzyżować rzymskich obywateli, chociaż z pewnością nie wszystkich, kogoś trzeba było czasem wziąć w niewolę. Drogę napastnikom jeszcze nad Renem zastąpił namiestnik prowincji Marek Lolliusz prowadzący jeden legion - V Alaudae, czyli słynne Skowronki. Legion V utworzył jeszcze Juliusz Cezar przygotowując go do rozprawy z Wercyngetoryksem ponad cztery dekady wcześniej. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: Paja Jovanović, domena publiczna Źródła: Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Book 56, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library Florus Lucjusz Anneusz, Zarys dziejów rzymskich, tłum. I. Lewandowski, Ossolineum 1973 Paterkulus Wellejusz, Historia rzymska, tłum. E. Zwolski, Ossolineum 2006 Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972 Tacyt Publiusz Korneliusz, Germania, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Tacyt Publiusz Korneliusz, Roczniki, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Opracowania: Delbrück H., Antyczna sztuka wojenna. Tom III. Cesarstwo Rzymskie i Germanie, Napoleon V, Oświęcim 2013 McNally M., Bitwa w Lesie Teutoburskim, AmerCom SA, Poznań 2011 Rochala P., Las Teutoburski 9 rok n.e., Bellona, Warszawa 2005 Licencje Creative Commons: https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/ https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0/ https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/ https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/ https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Olmekowie dali Mezoameryce więcej aniżeli jakikolwiek lud przed nimi i niewiele po nich. Nawet wśród archeologów i współczesnych badaczy panuje przekonanie, że poza zasięgiem wpływów olmeckich żyli głównie tzw. barbarzyńcy, najczęściej myśliwi-zbieracze. Ci Sumerowie zachodniej półkuli nie wymyślili jednak wszystkiego. Metalurgię odkryto w Andach, ceramika pojawiła się w ich ziemi przybywając z Karaibów, podobnie ślady pierwszych cegieł czy irygacji pochodzą z innych kultur. Ich wpływ na kulturę, sztukę czy system wierzeń jest jednak niezaprzeczalny. Być może w przyszłości łopata archeologa odkopie w Mezoameryce zaawansowane cywilizacje starsze niż ta olmecka ale prawdopodobnie będziemy musieli na to jeszcze chwilę poczekać. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: Midjourney Opracowania: Coe M., Urcid J., Koontz R., Mexico. From the Olmecs to the Aztecs, Eight Edition, Thames & Hudson 2019 Coe M., Snow D., Benson E., Starożytna Ameryka, Świat Książki 1997 Miller M. E., The Art of Mesoamerica, Sixth Edition, Thames & Hudson 2019 Miller M., Taube K., An Illustrated Dictionary of the Gods and Symbols of Ancient Mexico and the Maya, Thames & Hudson 2022 Olko J., Meksyk przed konkwistą, PIW Warszawa 2010 Phillips Ch., Aztec & Maya. An Illustrated History, Lorenz Books 2021 Artykuły: Mason John Alden, Mirrors of Ancient America, Penn Museum, https://www.penn.museum/sites/journal/8987/

“Czyngis-chan miał około pięciuset żon i nałożnic. Brał je z różnych plemion. Niektóre wyswatał według mongolskiego zwyczaju, ale większość stanowiły te, które uprowadził w niewolę i pojmał, kiedy poddawał swej władzy państwa i plemiona. Jednak takich, które były starszymi żonami i uzyskały jego pełne poważanie, było pięć”. W ten sposób Raszid ed-Din w przekładzie Stanisława Kałużyńskiego podsumowywał nie tylko życie uczuciowe wielkiego chana Mongołów ale również hierarchiczność pozycji kobiet w tym stepowym społeczeństwie. Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: Midjourney AI Źródła: Carpini Johannes del Plano, The Voyage of Johannes del Plano Carpini, tłum. R. Hakluyt Tajna historia Mongołów. Anonimowa kronika mongolska z XIII wieku, tłum. S. Kałużyński, PIW 1970 Wilhelm z Rubruk, Opis podróży, tłum. M. Olszewski, Wyd. Marek Derewiecki, Kęty 2007 Literatura: Kałużyński S., Dawni Mongołowie, PIW, Warszawa 1983 Kałużyński S., Imperium mongolskie, Wiedza Powszechna, Warszawa 1970 Saunders J. J., The History of the Mongol Conquests, University of Pennsylvania Press, 2001 Weatherford J., Czyngis Chan, Świat Książki, Warszawa 2006

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Śmierć Nerona zniszczonego jak powszechnie uważano bardziej przez plotki i pomówienia niż przegrane bitwy z początku spotkała się z radosnym przyjęciem nie tylko elit ale i pospólstwa. Jak zawsze w takich okolicznościach ludzie spodziewali się jakiejś cudownej odmiany, nowego początku. Problem w tym, że tak jak po wcześniejszym zamachu Gajusza Kaliguli w 41 roku tak i teraz nie za bardzo wiedziano co robić dalej. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: "Ostatnie chwile Witeliusza" Georges Rochegrosse Źródła: Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Books 63 & 64, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library Plutarch, The Life of Galba, Loeb Classical Library, 1926 Plutarch, The Life of Otho, Loeb Classical Library, 1926 Swetoniusz Gajusz, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972 Tacyt, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Opracowania: Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992 Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006 Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, Iskry, Warszawa 1986

Bartnik Mścisław: https://www.facebook.com/profile.php?id=100092675624906 https://zgraja.com.pl/bartnik/ Tacyt przyznawał niechętnie, że nad Germanami częściej triumfowano niż ich faktycznie zwyciężano. W tym miejscu historyk miał na myśli szczególnie niesławny triumf Domicjana, który wobec braku odpowiedniej liczby pojmanych w walce Germanów miał przed uroczystym dokupić sobie nieco ich rodaków na targach niewolników. W końcu jak pisze: “ani Samnici, ani Punijczycy, ani Hiszpania czy Galia, a nawet Partowie częściej się nam nie przypominali; więcej bowiem energii wykazuje wolność Germanów niż despotyzm Arsacesa”. Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: Charles Rochussen Źródła: Cezar Gajusz Juliusz, Wojna gallicka, tłum. E. Konik i W. Nowosielska, Czytelnik 2024 Dion Kasjusz Kokcejanus, Historia rzymska, tłum. W. Madyda, Księga 27, Ossolineum, Wrocław 2005 Strabon, Geography. Book VII, tłum. H. L. Jones, Loeb Classical Library edition, 1924 Pliniusz Gajusz Sekundus, Historia Naturalna, Tacyt Publiusz Korneliusz, Germania, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Opracowania: Delbrück H., Antyczna sztuka wojenna. Tom III. Cesarstwo Rzymskie i Germanie, Napoleon V, Oświęcim 2013 Kokowski A., Starożytna Polska, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2006 Rochala P., Imperium u progu zagłady. Najazd Cymbrów i Teutonów, Bellona, Warszawa 2007 Artykuły: https://en.uw.edu.pl/germanic-coins-from-western-ukraine/

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Kasjusz Dion przyznawał, że panowanie Marka Aureliusza było udane mimo trapiących państwo nieszczęść niezależnych od panującego. Zaczęło się wielkim wylewem Tybru, potem wojną z Partami. Następnie była największa zaraza w historii imperium, wieloletnie wojny za Dunajem, najazdy Maurów na Hiszpanię, rewolta w Egipcie i uzurpacja Awidiusza Kasjusza. A w tle kolejne zgony małoletnich dzieci i w końcu żony cesarza. On jednak przyjmował to w swoim stylu, ze stoickim spokojem, w końcu sztuka życia miała jego zdaniem więcej wspólnego z atletyką niż z tańcem. Zawsze trzeba być w pogotowiu i stać bez trwogi. Mawiał także “nie należy się gniewać na bieg wypadków. Nic ich to bowiem nie obchodzi”. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: Midjourney Źródła: Pierwszy List do Koryntian, 1 Kor 7 Małżeństwo, Nowy Testament, Pallottinum Aureliusz Marek, Rozmyślania, tłum. Marian Reiter, Hachette, Warszawa 2009 Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Books 71 & 72, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library Herodian, Historia Cesarstwa Rzymskiego, tłum. L. Piotrowicz, Ossolineum, Wrocław 2004 Historycy Cesarstwa Rzymskiego, Żywoty cesarzy od Hadriana do Numeriana, tłum. H. Szelest, Czytelnik 1966 Opracowania: Campbell V., Ancient Rome. Pocket Museum, Thames & Hudson 2017 Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992 Grimal P., Marek Aureliusz, PIW Warszawa 2021 Kokowski A., Starożytna Polska, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2006 Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006 Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, Iskry, Warszawa 1986 Krawczuk A., Polska za Nerona, Iskry, Warszawa 2002 Tatarkiewicz W., Historia Filozofii. Tom 1, PWN Warszawa 2005

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Potomni dostrzegali niewątpliwy tragizm nieszablonowej i nieprzeciętnej postaci jaką był Tyberiusz. Zarówno Tacyt, Swetoniusz jak Kasjusz Dion dostrzegali w nim z jednej strony postać nieprawdopodobnie uzdolnioną, człowieka wielu talentów. Z drugiej jednak z perspektywy lat widzieli jego liczne wady, które miały swój udział w problemach toczących ostatnie lata jego pryncypatu. Oczytany intelektualista zafascynowany filozofią stoicką, literaturą, prawem i historią. Doświadczony i ostrożny wódz. Surowy lecz zazwyczaj sprawiedliwy sędzia. Z drugiej jednak człowiek wycofany, podejrzliwy, trudny do odszyfrowania, zazwyczaj umiarkowany lecz ulegający namiętnościom. Jeden z najbardziej enigmatycznych i niejednoznacznych panów Rzymu. Źródła: Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Books 57 & 58, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library Julian Flawiusz Klaudiusz, The Caesars, tłum. W. C. Wright 1913 Paterkulus Wellejusz, Historia rzymska, tłum. E. Zwolski, Ossolineum 2006 Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972 Tacyt, Roczniki, Księga Pierwsza, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Opracowania: Campbell V., Ancient Rome. Pocket Museum Thames & Hudson 2017 Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992 Goldsworthy A., Augustus. From Revolutionary to Emperor, Weidenfeld & Nicolson, Londyn 2014 Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006 Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, Iskry, Warszawa 1986 Levick B., Tiberius. The Politician, Routledge, Londyn 1999 Luttwak E. N., The Grand Strategy of the Roman Empire, John Hopkins University Press, Baltimore 2016

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Wzgórze Palatynu spoglądające na rozciągające się u jego stóp pozostałości Forum Romanum jest morzem ruin. Zwiedzający te pola kamieni, kolumn i fundamentów musi dysponować bardzo żywą wyobraźnią aby odtworzyć obraz minionej świetności cesarskiego Rzymu. Na palatyńskim wzgórzu jest jednak jedno miejsce, które nie wymaga aż tak dalekiej gimnastyki wyobraźni. Wśród fundamentów świątyń i zachowały się pozostałości pewnej dość skromnej według standardów cesarskiego Rzymu rezydencji. Jest to Domus Augusti, znany jako Casa Augusta, Dom Augusta. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: fot. Gilmanshin, Shutterstock Patroni: Wojciech Kozicki, Tomasz Pawlica, Rafał Wojciechowski, Paweł Płatek, Oskar Miller, Maksymilian Majchrzak, Jarosław Zieliński, Wilhelm Ymirung, Cezary Martynowicz, Przemek Matulski, Klaudia Noworzyń, Sławomir Trąd, Mateusz Parol, Mateusz Brygman, Michal Panczak, Łukasz Waśniewski, Eryk Remiezowicz, Krzysztof Langer, Radosław Baran, Konrad lwi, Jakub Jędrzejak, Maksymilian Jaczyński, Mateusz Nowak, Adam Sadowski, Adam Śmigielski, Piotr Krasuski, Tomasz Komorniczak, Wojciech Biegalski, Marianna Miłkowska, Zuzanna Lubańska, Piotr Demuth, Jarosław Urbanik, Kamil Dylewski, Tomasz Kępiński, Jakub Mazur, Dominik Kołtunowicz, Mateusz Wit, Grzegorz Pedrycz, Mikołaj eM, Adrianna Szubielska-Malińska, Jakub Józefiak, Marcel Kapuściński, Jacek Urbańczyk, Jarek Rippel, Pawlo Kozlo, Dariusz Czajkowski, Maksymilian Kaszubowski, Hubert Kasprzyk, Kacper Kostrzewa, Michał Soin, Jakub Wacławik, Roland Hyżyk, Tomek Darda, Tomasz Rutkowski, Wojciech Sowa, Rafał Respondek, Grzegorz Gierlik, Stanisław Fortoński, Karol Białecki, Krzysztof Deptuła, Julia Dalecka, Radosław Szczygieł, Mila Metaliator, Waldemar Pawlaszek, Mateusz Posemkiewicz, Fa Ra, Artur Kozieł, Rafał Wachnik, Alicja Puchalska, Oskar Niebylski, Maja Szwedzińska, Sylwia Tomecka, Piotr Wiśniewski, Piotr Zawada, Piotr Stani, Paweł Etmański, Kuba Cski, Marcin Wyroch, Przemysław Michon, Rafał Mizerek, Edyta Romaniuk, Zenon Marczuk, Albert Choinka, Jakub Grymowicz, Kacper Witków, Patryk Suprun, Adrian Musiuk, Andrzej Zalewski, Łukasz Morawski, Przemek Goldon, Konrad Baś, Sylwester Nowicki, Michał Mosurek, Talking Pizza, Michał Redeł, Aleksandra Görlich, Tomasz Wacławik, Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Piotr Zarzycki, Alex Boniecki, Szymon Mądraszewski, Monika Pycińska, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Wojciech Lemiesz, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Marek Skrzetuski, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Przemysław Kozioł (Gimli), Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz i trzynastu patronów anonimowych. Źródła: Cezar August, Res Gestae Divi Augusti, tłum, S. Drej 2003, www.zrodla.historyczne.prv.pl Julian Flawiusz Klaudiusz, The Caesars, tłum. W.C.Wright 1913 Paterkulus Wellejusz, Historia rzymska, tłum. E. Zwolski, Ossolineum 2006 Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972 Tacyt, Roczniki, Księga Pierwsza, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Opracowania: Campbell V., Ancient Rome. Pocket Museum Thames & Hudson 2017 Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992 Goldsworthy A., Augustus. From Revolutionary to Emperor, Weidenfeld & Nicolson, Londyn 2014 Krawczuk A., Cesarz August, Ossolineum 1978 Krawczuk A., Kronika starożytnego Rzymu, Iskry, Warszawa 1994 Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006 Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, Iskry, Warszawa 1986 Luttwak E. N., The Grand Strategy of the Roman Empire, John Hopkins University Press, Baltimore 2016 Syme R., The Roman Revolution, Oxford University Press, Nowy Jork 1989

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Stojąc nad zwłokami Macedończyka ciągle jeszcze młody Oktawian mógł zadawać samemu sobie pytania o swoją przyszłość. Mógł także zastanawiać się nad drogą jaką przebył w ciągu ostatnich jedenastu lat, od zamachu na Cezara aż do triumfu nad Nilem. Tylko on jeden znał odpowiedź na pytanie na które my sami nigdy znajdziemy pewnego rozwiązania. Czy jego poczynania na przestrzeni ostatnich lat motywowała szczera chęć pomszczenia zabitego Cezara czy też zwykła, niepohamowana ambicja? Gdy już opuszczał komnatę z sarkofagiem Aleksandra jacyś lokalni urzędnicy zapytali go czy pragnie także obejrzeć groby ptolemejskich królów. Oktawian odrzekł cierpko, że widział już króla a zwykłe trupy go nie interesują. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: Oktawian, J. Paul Getty Museum, Open Content Program Patroni: Wojciech Kozicki, Tomasz Pawlica, Rafał Wojciechowski, Paweł Płatek, Oskar Miller, Maksymilian Majchrzak, Jarosław Zieliński, Wilhelm Ymirung, Radek NaPrzykładKowalski, Konrad lwi, Jakub Jędrzejak, Maksymilian Jaczyński, Mateusz Nowak, Adam Sadowski, Adam Śmigielski, Piotr Krasuski, Tomasz Komorniczak, Wojciech Biegalski, Marianna Miłkowska, Zuzanna Lubańska, Piotr Demuth, Jarosław Urbanik, Kamil Dylewski, Tomasz Kępiński, Jakub Mazur, Dominik Kołtunowicz, Mateusz Wit, Grzegorz Pedrycz, Mikołaj eM, Adrianna Szubielska-Malińska, Jakub Józefiak, Marcel Kapuściński, Krzysztof Langer, Jacek Urbańczyk, Jarek Rippel, Pawlo Kozlo, Dariusz Czajkowski, Maksymilian Kaszubowski, Hubert Kasprzyk, Kacper Kostrzewa, Michał Soin, Jakub Wacławik, Roland Hyżyk, Tomek Darda, Tomasz Rutkowski, Wojciech Sowa, Rafał Respondek, Grzegorz Gierlik, Stanisław Fortoński, Karol Białecki, Krzysztof Deptuła, Julia Dalecka, Radosław Szczygieł, Mila Metaliator, Waldemar Pawlaszek, Mateusz Posemkiewicz, Fa Ra, Artur Kozieł, Rafał Wachnik, Alicja Puchalska, Oskar Niebylski, Maja Szwedzińska, Sylwia Tomecka, Piotr Wiśniewski, Piotr Zawada, Piotr Stani, Paweł Etmański, Marcin Wyroch, Przemysław Michon, Rafał Mizerek, Edyta Romaniuk, Zenon Marczuk, Albert Choinka, Jakub Grymowicz, Kacper Witków, Patryk Suprun, Adrian Musiuk, Andrzej Zalewski, Łukasz Morawski, Przemek Goldon, Konrad Baś, Sylwester Nowicki, Michał Mosurek, Talking Pizza, Michał Redeł, Aleksandra Görlich, Tomasz Wacławik, Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Piotr Zarzycki, Alex Boniecki, Szymon Mądraszewski, Monika Pycińska, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Wojciech Lemiesz, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Marek Skrzetuski, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Przemysław Kozioł (Gimli), Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz i jedenastu patronów anonimowych. Źródła: Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972 Opracowania: Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom I, PIW Warszawa 1992 Goldsworthy A., Augustus. From Revolutionary to Emperor, Weidenfeld & Nicolson, Londyn 2014 Goldsworthy A., Caesar. The Life of a Colossus, Phoenix, Londyn 2007 Krawczuk A., Cesarz August, Ossolineum 1978 Krawczuk A., Kronika starożytnego Rzymu, Iskry, Warszawa 1994 Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006 Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, Iskry, Warszawa 1986 Luttwak E. N., The Grand Strategy of the Roman Empire, John Hopkins University Press, Baltimore 2016 Syme R., The Roman Revolution, Oxford University Press, Nowy Jork 1989

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Już w 52 roku p.n.e. wszelkie znaki na niebie i ziemi zwiastowały nadejście jakiejś katastrofy. Kasjusz Dion notował, że ujrzano i schwytano w mieście puchacza, jakiś posąg pocił się przez trzy dni, znak na niebie w kształcie pochodni przemknął się z południa na wschód, że przez powietrze spadało wiele piorunów, wiele grud ziemi, kamieni, skorup i krew. Na koniec senat nakazał zburzyć prywatnie pobudowane świątynie Serapisa i Izydy, co poniewczasie również uznano za znak nieuchronnie nadciągających katastrof. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Okładka: "Morderstwo Cezara" Karl Theodor von Piloty Patroni: Wojciech Kozicki, Tomasz Pawlica, Rafał Wojciechowski, Paweł Płatek, Oskar Miller, Maksymilian Majchrzak, Jarosław Zieliński, Wilhelm Ymirung, Wojciech Biegalski, Marianna Miłkowska, Zuzanna Lubańska, Piotr Demuth, Jarosław Urbanik, Kamil Dylewski, Tomasz Kępiński, Jakub Mazur, Dominik Kołtunowicz, Mateusz Wit, Grzegorz Pedrycz, Mikołaj eM, Adrianna Szubielska-Malińska, Jakub Józefiak, Marcel Kapuściński, Krzysztof Langer, Jacek Urbańczyk, Jarek Rippel, Pawlo Kozlo, Dariusz Czajkowski, Maksymilian Kaszubowski, Hubert Kasprzyk, Kacper Kostrzewa, Michał Soin, Jakub Wacławik, Roland Hyżyk, Tomek Darda, Tomasz Rutkowski, Wojciech Sowa, Rafał Respondek, Grzegorz Gierlik, Stanisław Fortoński, Karol Białecki, Krzysztof Deptuła, Julia Dalecka, Radosław Szczygieł, Mila Metaliator, Waldemar Pawlaszek, Mateusz Posemkiewicz, Fa Ra, Artur Kozieł, Rafał Wachnik, Alicja Puchalska, Oskar Niebylski, Maja Szwedzińska, Sylwia Tomecka, Piotr Wiśniewski, Piotr Zawada, Piotr Stani, Paweł Etmański, Marcin Wyroch, Przemysław Michon, Rafał Mizerek, Edyta Romaniuk, Zenon Marczuk, Albert Choinka, Jakub Grymowicz, Kacper Witków, Patryk Suprun, Adrian Musiuk, Andrzej Zalewski, Łukasz Morawski, Przemek Goldon, Konrad Baś, Sylwester Nowicki, Michał Mosurek, Talking Pizza, Michał Redeł, Aleksandra Görlich, Tomasz Wacławik, Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Piotr Zarzycki, Alex Boniecki, Szymon Mądraszewski, Monika Pycińska, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Wojciech Lemiesz, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Marek Skrzetuski, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Przemysław Kozioł (Gimli), Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz i jedenastu patronów anonimowych. Źródła: Cezar Gajusz Juliusz, O wojnie domowej, tłum. J. Parandowski, Czytelnik, Warszawa 1990 Kasjusz Dion Kokcejanus, Historia rzymska. Księga czterdziesta, tłum. W. Madyda, Ossolineum, Wrocław 2005 Lukan Marek Anneusz, Wojna domowa, tłum. M. Brożek, Secesja, Kraków 1994 Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972 Opracowania: Goldsworthy A., Augustus. From Revolutionary to Emperor, Weidenfeld & Nicolson, Londyn 2014 Goldsworthy A., Caesar. The Life of a Colossus, Phoenix, Londyn 2007 Luttwak E. N., The Grand Strategy of the Roman Empire, John Hopkins University Press, Baltimore 2016 Syme R., The Roman Revolution, Oxford University Press, Nowy Jork 1989 Walter G., Cezar, PIW, Warszawa 1983 Artykuły: https://imperiumromanum.pl/ciekawostka/rzymska-dolabra/

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki W roku świni, 1227, Pan Wielkiego Stepu, Czyngis-chan zgodnie ze słowami mongolskiej kroniki wstąpił do nieba. Żałość rodziny i poddanych z pewnością nie miała granic ale olbrzymie eurazjatyckie imperium, stworzone w trakcie poprzednich dwóch dekad wymagało nowego nadzorcy. W tym celu, w roku myszy, 1228, na stepie zebrał się uroczysty kurułtaj, pierwszy na którym zabrakło Czyngisa. Jego duch jednak z pewnością czuwał nad rodziną i podejmowanymi wówczas przez jej członków decyzjami. Do wyboru nowego władcy regencję sprawować miał najmłodszy z synów wodza Tołuj. Okładka wygenerowana w Midjourneyai.ai Patroni: Wojciech Kozicki, Tomasz Pawlica, Rafał Wojciechowski, Krzysztof Smuda, Paweł Płatek, Oskar Miller, Maksymilian Majchrzak, Jarosław Zieliński, Wilhelm Ymirung, Kamil Dylewski, Tomasz Kępiński, Jakub Mazur, Dominik Kołtunowicz, Mateusz Wit, Grzegorz Pedrycz, Mikołaj eM, Jakub Józefiak, Marcel Kapuściński, Krzysztof Langer, Jacek Urbańczyk, Jarek Rippel, Pawlo Kozlo, Dariusz Czajkowski, Maksymilian Kaszubowski, Hubert Kasprzyk, Kacper Kostrzewa, Michał Soin, Jakub Wacławik, Roland Hyżyk, Tomek Darda, Tomasz Rutkowski, Wojciech Sowa, Rafał respondek, Grzegorz Gierlik, Stanisław Fortoński, Karol Białecki, Krzysztof Deptuła, Radosław Szczygieł, Mila Metaliator, Waldemar Pawlaszek, Mateusz Posemkiewicz, Fa Ra, Artur Kozieł, Rafał Wachnik, Alicja Puchalska, Oskar Niebylski, Maja Szwedzińska, Sylwia Tomecka, Piotr Wiśniewski, Piotr Zawada, Piotr Stani, Paweł Etmański, Kuba Cski, Marcin Wyroch, Przemysław Michon, Rafał Mizerek, Edyta Romaniuk, Zenon Marczuk, Albert Choinka, Jakub Grymowicz, Kacper Witków, Patryk Suprun, Adrian Musiuk, Andrzej Zalewski, Łukasz Morawski, Przemek Goldon, Konrad Baś, Sylwester Nowicki, Michał Mosurek, Talking Pizza, Michał Redeł, Aleksandra Görlich, Piotr Zawada, Tomasz Wacławik, Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Dawid Popczyk, Piotr Zarzycki, Alex Boniecki, Szymon Mądraszewski, Monika Pycińska, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Wojciech Sowa, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski,Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Julia Dalecka, Przemysław Kozioł (Gimli), Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Tomasz Wacławik i dziesięciu patronów anonimowych. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Źródła: Anonim, Latopis nowogrodzki pierwszy starszej redakcji, tłum. I. Petrov, Z. A. Brzozowska, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego 2019 Anonim, Tajna historia Mongołów. Anonimowa kronika mongolska z XIII wieku, tłum. S. Kałużyński, PIW 1970 Carpini Johannes del Plano, The Voyage of Johannes del Plano Carpini, tłum. R. Hakluyt Długosz J., Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego księga 7 i 8, PWN 2009 Opracowania: Gabriel R. E., Subotai the Valiant. Genghis Khan’s Greatest General, University of Oklahoma Press, 2004 Saunders J. J., The History of the Mongol Conquests, University of Pennsylvania Press, 2001 Kałużyński S., Dawni Mongołowie, PIW, Warszawa 1983 Kałużyński S., Imperium mongolskie, Wiedza Powszechna, Warszawa 1970 Weatherford J., Czyngis Chan, Świat Książki, Warszawa 2006

Wesprzyj mnie na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz jego własnych wnioskach. Czy zastanawialiście się kiedyś jak wyglądałaby trylogia “Władca Pierścieni” gdyby napisał ją pan Mordoru Sauron? Albo co myślelibyśmy dzisiaj o kampanii wrześniowej gdyby II wojnę światową wygrała III Rzesza a najbardziej cenionym źródłem do poznania tej części historii były wspomnienia np. generała Heinza Guderiana? Dwa tysiące lat temu w Galii wybuchła długa, wyniszczająca wojna zakończona bezdyskusyjnym zwycięstwem jednej ze stron. Najeźdźców. Ich wódz zaś, starożytny Sauron/Guderian pozostawił dla nas relację z tego epickiego konfliktu. Relację która do dzisiaj jest dominująca gdyż przegrani nie zdołali stworzyć ani zachować dla potomnych swojej. Okładka: "Wercyngetoryks składa broń przed Cezarem" Lionel-Noel Royer Patroni: Wojciech Kozicki, Tomasz Pawlica, Rafał Wojciechowski, Krzysztof Smuda, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Maksymilian Majchrzak, Jarosław Zieliński, Wilhelm Ymirung, Jacek Urbańczyk, Jarek Rippel, Pawlo Kozlo, Dariusz Czajkowski, Maksymilian Kaszubowski, Hubert Kasprzyk, Kacper Kostrzewa, Michał Soin, Jakub Wacławik, Roland Hyżyk, Tomek Darda, Tomasz Rutkowski, Wojciech Sowa, Rafał respondek, Grzegorz Gierlik, Stanisław Fortoński, Karol Białecki, Krzysztof Deptuła, Radosław Szczygieł, Mila Metaliator, Waldemar Pawlaszek, Mateusz Posemkiewicz, Fa Ra, Artur Kozieł, Rafał Wachnik, Alicja Puchalska, Oskar Niebylski, Maja Szwedzińska, Sylwia Tomecka, Piotr Wiśniewski, Piotr Zawada, Piotr Stani, Paweł Etmański, Kuba Cski, Marcin Wyroch, Szymon Barabasz, Przemysław Michon, Rafał Mizerek, Edyta Romaniuk, Zenon Marczuk, Albert Choinka, Jakub Grymowicz, Kacper Witków, Patryk SuprunAdrian Musiuk, Andrzej Zalewski, Łukasz Morawski, Przemek Goldon, Konrad Baś, Sylwester Nowicki, Michał Mosurek, Talking Pizza, Michał Redeł, Tomasz Kownacki, Aleksandra Görlich, Piotr Zawada, Tomasz Wacławik, Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Dawid Popczyk, Piotr Zarzycki, Alex Boniecki, Szymon Mądraszewski, Monika Pycińska, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Wojciech Sowa, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski,Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Julia Dalecka, Przemysław Kozioł (Gimli), Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło i dziesięciu patronów anonimowych. Źródła: Cezar Gajusz Juliusz, O wojnie galijskiej, tłum. T. Woźniak, Bellona, Warszawa 2023 Opracowania: Cunliffe B., The Ancient Celts. Second Edition, Oxford University Press 2018 Goldsworthy A., Caesar. The Life of a Colossus, Phoenix, Londyn 2007 Markale J., Wercyngetoryks, PIW, Warszawa 1988 Walter G., Cezar, PIW, Warszawa 1983 Artykuły: Maciałowicz A., Rudnicki M., Strobin A., With gold and sword. Contacts of Celts and early Germanics in central Europe. The historical background: 3rd-1st c. BC, w: The Past Societies 4. 500 BC - 500 AD, red. Rzeszotarska-Nowakiewicz A., Urbańczyk P., Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2016

Wesprzyj na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki I wiek p.n.e. w Europie stał się świadkiem stopniowego zaniku celtyckiej kultury lateńskiej, stopniowo naciskanej od południa przez Rzymian, od wschodu przez Daków a od północy przez Germanów. Celtów najczęściej kojarzy się z przeciwnikami cezariańskich legionistów podczas wojny galijskiej jednak Galia była jedynie jednym z zamieszkanych przez nich obszarów. Genezy zarówno kultury halsztackiej jak późniejszej lateńskiej miały miejsce w pasie ciągnącym się z grubsza od zachodniej Francji do dzisiejszych Czech. Założycielem kanału, twórcą podcastu i autorem większości odcinków jest Michał Kuźniar, członek grupy rekonstrukcji historycznej ZBiR z Rzeszowa. Cover: "Wercyngetoryks poddaje się Cezarowi", Henri Paul Motte Patroni: Tomasz Pawlica, Rafał Wojciechowski, Krzysztof Smuda, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Maksymilian Majchrzak, Jarosław Zieliński, Wilhelm Ymirung, Jakub Wacławik, Roland Hyżyk, Tomek Darda, Tomasz Rutkowski, Wojciech Sowa, Rafał respondek, Grzegorz Gierlik, Stanisław Fortoński, Karol Białecki, Krzysztof Deptuła, Radosław Szczygieł, Mila Metaliator, Waldemar Pawlaszek, Mateusz Posemkiewicz, Fa Ra, Artur Kozieł, Rafał Wachnik, Alicja Puchalska, Oskar Niebylski, Maja Szwedzińska, Sylwia Tomecka, Piotr Wiśniewski, Piotr Zawada, Piotr Stani, Paweł Etmański, Kuba Cski, Marcin Wyroch, Szymon Barabasz, Przemysław Michon, Rafał Mizerek, Edyta Romaniuk, Zenon Marczuk, Albert Choinka, Jakub Grymowicz, Kacper Witków, Patryk SuprunAdrian Musiuk, Andrzej Zalewski, Łukasz Morawski, Przemek Goldon, Konrad Baś, Sylwester Nowicki, Michał Mosurek, Talking Pizza, Michał Redeł, Tomasz Kownacki, Aleksandra Görlich, Piotr Zawada, Tomasz Wacławik, Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Dawid Popczyk, Piotr Zarzycki, Alex Boniecki, Szymon Mądraszewski, Monika Pycińska, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Wojciech Sowa, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski,Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Julia Dalecka, Przemysław Kozioł (Gimli), Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło i dziesięciu patronów anonimowych. Źródła: Cezar Gajusz Juliusz, O wojnie galijskiej, tłum. T. Woźniak, Bellona, Warszawa 2023 Liwiusz Tytus, Dzieje Rzymu od założenia miasta. Księga VII, tłum. A. Kościółek, Ossolineum 1971 Opracowania: Cunliffe B., The Ancient Celts. Second Edition, Oxford University Press 2018 Górewicz I. D., Miecze Europy, Triglav - Bellona, Szczecin - Warszawa 2015 Markale J., Wercyngetoryks, PIW, Warszawa 1988 Artykuły: Maciałowicz A., Rudnicki M., Strobin A., With gold and sword. Contacts of Celts and early Germanics in central Europe. The historical background: 3rd-1st c. BC, w: The Past Societies 4. 500 BC - 500 AD, red. Rzeszotarska-Nowakiewicz A., Urbańczyk P., Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2016

Wesprzyj na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki “Obfity chaos”. Tak brytyjskich archeolog Barry Cunliffe podsumował zasób źródeł mówiących o wierzeniach starożytnych Celtów jakimi obecnie dysponujemy. Taki chaotyczny urodzaj nie jest z pewnością sytuacją wymarzoną ale i tak daje nam nieporównywalnie większe możliwości aniżeli na przykład w przypadku dawnych Słowian. Źródła archeologiczne są dość liczne ale jak to zawsze bywa z niemymi kamieniami czy wizerunkami fantastycznych istot wyrytych na kotłach i biżuterii mogą być interpretowane na wiele sposobów. Z kolei życie tekstom pisanym dali głównie sąsiedzi Celtów, Rzymianie, Grecy a później chrześcijańscy misjonarze i duchowni. Wielu z nich cechowało w najgorszym wypadku stronnicze czy wręcz negatywne nastawienie do przedmiotu badań a w najlepszym wypadku zwyczajna naiwność oraz ignorancja. Założycielem kanału, twórcą podcastu i autorem większości odcinków jest Michał Kuźniar, członek grupy rekonstrukcji historycznej ZBiR z Rzeszowa. Cover: Detal kotła z Gundestrup, fot. Marie-Lan Nguyen, CC0, Wikimedia Commons Patroni: Tomasz Pawlica, Rafał Wojciechowski, Krzysztof Smuda, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Maksymilian Majchrzak, Jarosław Zieliński, Wojciech Sowa, Rafał respondek, Grzegorz Gierlik, Stanisław Fortoński, Karol Białecki, Krzysztof Deptuła, Radosław Szczygieł, Mila Metaliator, Waldemar Pawlaszek, Mateusz Posemkiewicz, Fa Ra, Artur Kozieł, Rafał Wachnik, Alicja Puchalska, Oskar Niebylski, Maja Szwedzińska, Sylwia Tomecka, Piotr Wiśniewski, Piotr Zawada, Piotr Stani, Paweł Etmański, Kuba Cski, Marcin Wyroch, Szymon Barabasz, Przemysław Michon, Rafał Mizerek, Edyta Romaniuk, Zenon Marczuk, Albert Choinka, Jakub Grymowicz, Kacper Witków, Patryk SuprunAdrian Musiuk, Andrzej Zalewski, Łukasz Morawski, Przemek Goldon, Konrad Baś, Sylwester Nowicki, Michał Mosurek, Talking Pizza, Michał Redeł, Tomasz Kownacki, Aleksandra Görlich, Piotr Zawada, Tomasz Wacławik, Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Dawid Popczyk, Piotr Zarzycki, Alex Boniecki, Szymon Mądraszewski, Monika Pycińska, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Wojciech Sowa, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski,Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Julia Dalecka, Przemysław Kozioł (Gimli), Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło i dziesięciu patronów anonimowych. Źródła: Cezar Gajusz Juliusz, O wojnie galijskiej, tłum. T. Woźniak, Bellona, Warszawa 2023 Lukan Marek Anneusz, Wojna domowa, tłum. M. Brożek, “Secesja”, Kraków 1991 Tacyt Publiusz Korneliusz, Roczniki. Księga XIV, tłum. S. Hammer, Czytelnik, Warszawa 1957 Opracowania: Cunliffe B., Druids. A very short introduction, Tantor 2021 (audiobook) Cunliffe B., The Ancient Celts. Second Edition, Oxford University Press 2018 Eliade M., Historia wierzeń i idei religijnych. Tom II, PAX, Warszawa 1994 Gąssowski J., Mitologia Celtów, Wyd. Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1978 Kempiński A. M., Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich, Iskry, Warszawa 2001 Markale J., Wercyngetoryks, PIW, Warszawa 1988 Rosen-Przeworska J., Religie Celtów, Książka i Wiedza 1971

Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki W 1857 roku, przedłużająca się susza mocno obniżyła poziom wody w szwajcarskich jeziorach. Na północnych brzegach jednego z nich, Jeziora Neuchâtel, w małej miejscowości La Tene, opadające lustro wody odkryło pozostałości pradawnych, drewnianych konstrukcji. Prędko okazało się, że między drewnianymi palami tworzącymi coś na kształt pomostów znajdują się także cenniejsze skarby. W ciągu ostatnich stu pięćdziesięciu lat z głębin wydobyto ponad dwa i pół tysiąca przedmiotów, głównie z metalu. Wśród nich 166 mieczy, setki grotów do włóczni, umba tarcz, brosze, fibule, części rydwanów i narzędzia. Wiele z nich nie nosiło żadnych śladów zużycia. Z czasem uświadomiono sobie, że pozostałości drewnianych pomostów nie były jak pierwotnie przypuszczano molem ani punktem przeładunkowym w ruchliwym porcie. Było to miejsce gdzie dawni Celtowie komunikowali się ze swoimi bogami składając im w ofierze wota, szczególnie broń, narzędzia i biżuterię. Cover: "Brennus i jego łupy", Paul Joseph Jamin Patroni: Tomasz Pawlica, Rafał Wojciechowski, Krzysztof Smuda, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Maksymilian Majchrzak, Jarosław Zieliński, Stanisław Fortoński, Karol Białecki, Krzysztof Deptuła, Radosław Szczygieł, Mila Metaliator, Waldemar Pawlaszek, Mateusz Posemkiewicz, Fa Ra, Artur Kozieł, Rafał Wachnik, Alicja Puchalska, Oskar Niebylski, Maja Szwedzińska, Sylwia Tomecka, Piotr Wiśniewski, Piotr Zawada, Piotr Stani, Paweł Etmański, Kuba Cski, Marcin Wyroch, Szymon Barabasz, Przemysław Michon, Rafał Mizerek, Edyta Romaniuk, Zenon Marczuk, Albert Choinka, Jakub Grymowicz, Kacper Witków, Patryk SuprunAdrian Musiuk, Andrzej Zalewski, Łukasz Morawski, Przemek Goldon, Konrad Baś, Sylwester Nowicki, Michał Mosurek, Talking Pizza, Michał Redeł, Tomasz Kownacki, Aleksandra Görlich, Piotr Zawada, Tomasz Wacławik, Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Dawid Popczyk, Piotr Zarzycki, Alex Boniecki, Szymon Mądraszewski, Monika Pycińska, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Wojciech Sowa, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski,Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Julia Dalecka, Przemysław Kozioł (Gimli), Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło i pięciu patronów anonimowych. Źródła: Juliusz Cezar, O wojnie galijskiej, tłum. T. Woźniak, Bellona, Warszawa 2023 Liwiusz Tytus, Dzieje Rzymu od założenia miasta. Księga V, tłum. A. Kościółek, Ossolineum 1968 Liwiusz Tytus, Dzieje Rzymu od założenia miasta. Księga VII, tłum. A. Kościółek, Ossolineum 1971 Pauzaniasz, Wędrówka po Helladzie. Księga X, tłum. H. Podbielski, Ossolineum 1989 Opracowania: Cunliffe B., Europe between the Oceans. 9000 BC-AD 1000, Yale University Press 2011 Cunliffe B., The Ancient Celts. Second Edition, Oxford University Press 2018 Gąssowski J., Mitologia Celtów, Wyd. Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1978 Górewicz I. D., Miecze Europy, Triglav - Bellona, Szczecin - Warszawa 2015 Markale J., Wercyngetoryks, PIW, Warszawa 1988

Skąd na naszym kontynencie wzięli się ci ludzie? Odpowiedź na to pytanie wbrew pozorom nie jest zbyt prosta. Sami zainteresowani, starożytni Celtowie nie pozostawili po sobie niemal żadnych źródeł pisanych, literatury czy epopei na miarę Iliady bądź Odysei. Większość tzw. literatury celtyckiej pochodzi dopiero ze średniowiecznych Wysp Brytyjskich, głównie z terenu Irlandii i Walii. Podobnie do Kartagińczyków, Spartan, Scytów czy Persów rodacy Wercyngetoryksa są kolejnymi z niemych ludów starożytności, ludów których historię poznajemy w dużej mierze dzięki ich sąsiadom, najczęściej Grekom i Rzymianom. Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Cover: Druidzi ścinający jemiołę, Henri-Paul Motte Patroni: Tomasz Pawlica, Rafał Wojciechowski, Krzysztof Smuda, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Maksymilian Majchrzak, Jarosław Zieliński, Maksymilian Majchrzak, Jarosław Zieliński, Mila Metaliator, Waldemar Pawlaszek, Mateusz Posemkiewicz, Fa Ra, Artur Kozieł, Rafał Wachnik, Alicja Puchalska, Oskar Niebylski, Maja Szwedzińska, Sylwia Tomecka, Piotr Wiśniewski, Piotr Zawada, Piotr Stani, Paweł Etmański, Kuba Cski, Marcin Wyroch, Szymon Barabasz, Przemysław Michon, Rafał Mizerek, Edyta Romaniuk, Zenon Marczuk, Albert Choinka, Jakub Grymowicz, Kacper Witków, Patryk SuprunAdrian Musiuk, Andrzej Zalewski, Łukasz Morawski, Przemek Goldon, Konrad Baś, Sylwester Nowicki, Michał Mosurek, Talking Pizza, Michał Redeł, Tomasz Kownacki, Aleksandra Görlich, Piotr Zawada, Tomasz Wacławik, Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Dawid Popczyk, Piotr Zarzycki, Alex Boniecki, Szymon Mądraszewski, Monika Pycińska, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Wojciech Sowa, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski,Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Julia Dalecka, Przemysław Kozioł (Gimli), Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło i pięciu patronów anonimowych. Źródła: Juliusz Cezar, O wojnie galijskiej, tłum. T. Woźniak, Bellona, Warszawa 2023 Marek Anneusz Lukan, Wojna domowa, tłum. M. Brożek, “Secesja”, Kraków 1991 Literatura: Cunliffe B., Druids. A very short introduction, Tantor 2021 (audiobook) Cunliffe B., The Ancient Celts. Second Edition, Oxford University Press 2018 Eliade M., Historia wierzeń i idei religijnych. Tom II, PAX, Warszawa 1994 Gąssowski J., Mitologia Celtów, Wyd. Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1978 Górewicz I. D., Miecze Europy, Triglav - Bellona, Szczecin - Warszawa 2015 Kempiński A. M., Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich, Iskry, Warszawa 2001 Mallory J.P., In Search of the indo-Europeans, Thames & Hudson 1999 Manco J., Ancestral Journeys, Thames & Hudson 2015 Markale J., Wercyngetoryks, PIW, Warszawa 1988 Reich D., Kim jesteśmy, skąd przyszliśmy, CIS, Stare Groszki 2019 Rosen-Przeworska J., Religie Celtów, Książka i Wiedza 1971 Artykuły: Large-scale migration into Britain during the Middle to Late Bronze Age https://www.nature.com/articles/s41586-021-04287-4

Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Latem 1220 roku trzy mongolskie tumeny, każdy liczący dziesięć tysięcy wojowników, ruszyły w pościg za szachem Chorezmu Mohammedem II, rozpaczliwie walczącym już nie o przetrwanie swojego imperium ale o zachowanie życia. Posiłki przybywające na pomoc władcy Chorezmu zostały zmiażdżone w zachodnim Iranie, on sam zaś opuszczony przez większość żołnierzy zbiegł na jedną z kaspijskich wysepek gdzie jeszcze tej zimy zmarł z powodu zapalenia opłucnej. Chorezm rozsypywał się pod kolejnymi uderzeniami mongolskiej machiny wojennej. Cover: Pavel Viktorovich Ryzhenko, "Kałka", Alamy.com Patroni: Tomasz Pawlica, Rafał Wojciechowski, Krzysztof Smuda, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Fa Ra, Artur Kozieł, Rafał Wachnik, Alicja Puchalska, Oskar Niebylski, Maja Szwedzińska, Sylwia Tomecka, Piotr Wiśniewski, Piotr Zawada, Piotr Stani, Paweł Etmański, Kuba Cski, Marcin Wyroch, Szymon Barabasz, Przemysław Michon, Rafał Mizerek, Edyta Romaniuk, Zenon Marczuk, Albert Choinka, Jakub Grymowicz, Kacper Witków, Patryk SuprunAdrian Musiuk, Andrzej Zalewski, Łukasz Morawski, Przemek Goldon, Konrad Baś, Sylwester Nowicki, Michał Mosurek, Talking Pizza, Michał Redeł, Tomasz Kownacki, Aleksandra Görlich, Piotr Zawada, Tomasz Wacławik, Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Dawid Popczyk, Piotr Zarzycki, Alex Boniecki, Szymon Mądraszewski, Monika Pycińska, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Wojciech Sowa, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski,Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Julia Dalecka, Przemysław Kozioł (Gimli), Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło i pięciu patronów anonimowych. Źródła: Tajna historia Mongołów. Anonimowa kronika mongolska z XIII wieku, tłum. S. Kałużyński, PIW 1970 Literatura: Beckwith Ch., Imperia Jedwabnego Szlaku, PIW, Warszawa 2021 Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa 1970 Gabriel R. E., Subotai the Valiant. Genghis Khan’s Greatest General, University of Oklahoma Press, 2004 Kałużyński S., Dawni Mongołowie, PIW, Warszawa 1983 Kałużyński S., Imperium mongolskie, Wiedza Powszechna, Warszawa 1970 Nicolle D., Szpakowski W., Kałka 1223. Najazd Mongołów Czyngis-chana na Ruś, Egis, Kraków 2008 Saunders J. J., The History of the Mongol Conquests, University of Pennsylvania Press, 2001 Weatherford J., Czyngis Chan, Świat Książki, Warszawa 2006

Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Czterdziestoczteroletni Czyngis stał się wielkim chanem. Jego elekcja była wynikiem swego rodzaju umowy społecznej jaką nowy wódz zawierał ze stepową arystokracją, jego władza nie była absolutna. Nowy kagan doskonale pamiętał cierpienia jakich doznała jego rodzina po śmierci Jesugeja. Zdawał sobie sprawę z gehenny matki najpierw porwanej przez jego ojca a potem zmuszonej do samotnego wychowywania piątki dzieci. Proceder porywania kobiet dotknął zresztą także jego młodą małżonkę Borte, uprowadzoną przez Merkitów. Czyngis pod karą śmierci zabronił uprowadzania kobiet wśród wszystkich podległych sobie ludów żyjących od dzisiejszego Kazachstanu aż po Mandżurię. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Patroni: Tomasz Pawlica, Rafał Wojciechowski, Krzysztof Smuda, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Oskar Niebylski, Maja Szwedzińska, Sylwia Tomecka, Piotr Wiśniewski, Piotr Zawada, Piotr Stani, Paweł Etmański, Kuba Cski, Marcin Wyroch, Szymon Barabasz, Przemysław Michon, Rafał Mizerek, Edyta Romaniuk, Zenon Marczuk, Albert Choinka, Jakub Grymowicz, Kacper Witków, Patryk SuprunAdrian Musiuk, Andrzej Zalewski, Łukasz Morawski, Przemek Goldon, Konrad Baś, Sylwester Nowicki, Michał Mosurek, Talking Pizza, Michał Redeł, Tomasz Kownacki, Aleksandra Görlich, Piotr Zawada, Tomasz Wacławik, Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Dawid Popczyk, Piotr Zarzycki, Alex Boniecki, Szymon Mądraszewski, Monika Pycińska, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Wojciech Sowa, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Julia Dalecka, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz i pięciu patronów anonimowych. Cover: fot. Adwo, Shutterstock Źródła: Tajna historia Mongołów. Anonimowa kronika mongolska z XIII wieku, tłum. S. Kałużyński, PIW 1970 The Voyage of Johannes del Plano Carpini, Johannes del Plano Carpini, tłum. R. Hakluyt Literatura: Beckwith Ch., Imperia Jedwabnego Szlaku, PIW, Warszawa 2021 Gabriel R. E., Subotai the Valiant. Genghis Khan’s Greatest General, University of Oklahoma Press, 2004 Gumiłow L., Śladami cywilizacji wielkiego stepu, PIW, Warszawa 1973 Kałużyński S., Dawni Mongołowie, PIW, Warszawa 1983 Kałużyński S., Imperium mongolskie, Wiedza Powszechna, Warszawa 1970 Kałużyński S., Tradycje i legendy ludów Mongolii, Iskry, Warszawa 1978 Klebnikow P., Ojciec chrzestny Kremla, Wyd. Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2010 Weatherford J., Czyngis Chan, Świat Książki, Warszawa 2006 Wojna R., Wielki świat nomadów, Wiedza Powszechna, Warszawa 1983

Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki W roku myszy, szesnastego dnia pierwszego miesiąca lata w dzień czerwonej pełni Temudżyn poświęcił swój wojenny buńczuk kropiąc go kobylim mlekiem. Według naszej rachuby było to lato 1204 roku. Pomimo że mongolskie konie ciągle nie były jeszcze wystarczająco silne i gotowe do dłuższej kampanii chan zdecydował się wyruszyć na zachód i najechać lud tureckich Najmanów. Jego szpiedzy donieśli mu, że Tajang-chan - ich wódz planuje zaatakować Mongołów późnym latem, Temudżyn zdecydował więc o wykonaniu najazdu prewencyjnego. Wiedział że Najmanowie są trudnym przeciwnikiem, tym bardziej że w ich szeregach ukrył się Dżamuka, dawny przyjaciel i brat krwi Temudżyna, teraz jego zagorzały przeciwnik gotowy służyć radą wrogom mongolskiego chana. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Cover: Portret Czyngis-chana wygenerowany przez Shutterstock AI Patroni: Tomasz Pawlica, Rafał Wojciechowski, Krzysztof Smuda, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Paweł Etmański, Kuba Cski, Marcin Wyroch, Szymon Barabasz, Przemysław Michon, Rafał Mizerek, Edyta Romaniuk, Zenon Marczuk, Albert Choinka, Jakub Grymowicz, Kacper Witków, Patryk SuprunAdrian Musiuk, Andrzej Zalewski, Łukasz Morawski, Przemek Goldon, Konrad Baś, Sylwester Nowicki, Michał Mosurek, Talking Pizza, Michał Redeł, Tomasz Kownacki, Aleksandra Görlich, Piotr Zawada, Tomasz Wacławik, Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Dawid Popczyk, Piotr Zarzycki, Alex Boniecki, Szymon Mądraszewski, Monika Pycińska, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Wojciech Sowa, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Julia Dalecka, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz i pięciu patronów anonimowych. Źródła: Tajna historia Mongołów. Anonimowa kronika mongolska z XIII wieku, tłum. S. Kałużyński, PIW 1970 The Voyage of Johannes del Plano Carpini, Johannes del Plano Carpini, tłum. R. Hakluyt Literatura: Beckwith Ch., Imperia Jedwabnego Szlaku, PIW, Warszawa 2021 Gumiłow L., Śladami cywilizacji wielkiego stepu, PIW, Warszawa 1973 Kałużyński S., Dawni Mongołowie, PIW, Warszawa 1983 Kałużyński S., Imperium mongolskie, Wiedza Powszechna, Warszawa 1970 Kałużyński S., Tradycje i legendy ludów Mongolii, Iskry, Warszawa 1978 Weatherford J., Czyngis Chan, Świat Książki, Warszawa 2006 Wojna R., Wielki świat nomadów, Wiedza Powszechna, Warszawa 1983 Artykuły: https://www.medievalists.net/2023/01/did-chinggis-khan-have-red-hair-and-green-eyes/

Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Klęska była kompletna. 18 czerwca 1815 roku ostatnie nadzieje Napoleona bezpowrotnie zdeptali razem: angielski książę Wellington i pruski feldmarszałek Blücher. Francuzi pomimo przewagi nie zdołali na czas zniszczyć armii tego pierwszego a gdy późnym popołudniem zaczęli wreszcie zdobywać przewagę na placu boju pojawili się Prusacy Blüchera. Wojska sprzymierzonych w zdecydowanej większości składały się z żołnierzy niemieckich i holenderskich ale dzięki jak zawsze sprawnej brytyjskiej propagandzie cały świat pamięta starcie pod Waterloo niemal wyłącznie jako sukces brytyjskiej sztuki wojennej. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Cover: "Napoléon sur son lit de mort, 5 mai 1821" Horace Vernet Patroni: Tomasz Pawlica, Rafał Wojciechowski, Krzysztof Smuda, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Przemysław Michon, Rafał Mizerek, Edyta Romaniuk, Zenon Marczuk, Albert Choinka, Jakub Grymowicz, Kacper Witków, Patryk SuprunAdrian Musiuk, Andrzej Zalewski, Łukasz Morawski, Przemek Goldon, Konrad Baś, Sylwester Nowicki, Michał Mosurek, Talking Pizza, Michał Redeł, Tomasz Kownacki, Aleksandra Görlich, Piotr Zawada, Tomasz Wacławik, Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Dawid Popczyk, Piotr Zarzycki, Alex Boniecki, Szymon Mądraszewski, Monika Pycińska, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Wojciech Sowa, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Julia Dalecka, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz i pięciu patronów anonimowych. Literatura: Łysiak W., Empirowy pasjans, Instytut Wydawniczy Pax 1977 Łysiak W., Talleyrand, Nobilis, Warszawa 2007 Masson F., Napoleon we własnym domu. Życie codzienne cesarza w pałacu Tuileries, Napoleon V, Oświęcim 2014 Roberts A., Napoleon Wielki, Magnum 2015 Zahorski A., Napoleon, PIW 1982

Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki 13 października 54 roku był w Rzymie jak podają źródła wyjątkowo pochmurny i deszczowy. Opady ustały nieco po południu i właśnie wtedy, korzystając ze sprzyjającej aury drzwi pałacu na Palatynie rozstąpiły się wypuszczając na zewnątrz grupę kilku osób. Siedemnastoletni Neron wyszedł na spotkanie oczekujących go pretorianów w towarzystwie ich dowódcy, Afraniusza Burrusa. Zgromadzonym na placu żołnierzom ogłoszono smutną nowinę, poprzedniej nocy zmarł po trzynastu latach panowania zasłużony Klaudiusz, teraz zaś opuszczony tron obejmuje młodzieniec szykowany na tę okoliczność od kilku lat. Jak zawsze w takich sytuacjach wojsku obiecano dary pieniężne i darmowe przydziały zboża, pretorianie z werwą przywitali nowego władcę, który w otoczeniu najważniejszych dostojników udał się do kurii gdzie zbierali się poinformowani o nadzwyczajnych okolicznościach senatorzy. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Cover: "Neron w Baje" Jan Styka Patroni: Tomasz Pawlica, Rafał Wojciechowski, Krzysztof Smuda, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Edyta Romaniuk, Zenon Marczuk, Albert Choinka, Jakub Grymowicz, Kacper Witków, Patryk SuprunAdrian Musiuk, Andrzej Zalewski, Łukasz Morawski, Przemek Goldon, Konrad Baś, Sylwester Nowicki, Michał Mosurek, Talking Pizza, Michał Redeł, Tomasz Kownacki, Aleksandra Görlich, Piotr Zawada, Tomasz Wacławik, Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Dawid Popczyk, Piotr Zarzycki, Alex Boniecki, Szymon Mądraszewski, Monika Pycińska, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Wojciech Sowa, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Julia Dalecka, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz i pięciu patronów anonimowych. Źródła: Swetoniusz, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Zakład im. Ossolińskich 1972 Tacyt, Dzieła, Tom I, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957 Literatura: Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992 Ciechanowicz J., Rzym, ludzie i budowle, PIW 1987 Drinkwater J., Nero: Emperor and Court, Cambridge University Press 2021 Grant M., Neron, PIW 1980 Krawczuk A., Kronika starożytnego Rzymu, Iskry, Warszawa 1994 Krawczuk A., Neron, Czytelnik, Warszawa 1988 Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006 Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, Iskry, Warszawa 1986

Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Awitus nie miał dobrej prasy. W pamięci historyków tak starożytnych jak tych nam współczesnych zapisał się jako ten cesarz, który najmniej chyba licował z powagą sprawowanego przezeń urzędu. Wyuzdane ekstrawagancje Gajusza, artystyczne fanaberie Nerona, małostkowość Domicjana miały być niczym wobec młodzieńca ze wschodu, którego krótkie, czteroletnie rządy zapisały się w kronikach jako okres dość spokojny, praktycznie pozbawiony wojen ale z drugiej strony, z perspektywy stolicy imperium jako krótki epizod pełen szaleństwa, rozwiązłości, okrucieństwa i orientalnego despotyzmu. Albo przynajmniej taką wersję historii przekazują nam nieliczne ale dość wiarygodne źródła. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Cover: "Róże Heliogabala" Lawrence Alma-Tadema Patroni: Tomasz Pawlica, Rafał Wojciechowski, Krzysztof Smuda, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Adrian Musiuk, Andrzej Zalewski, Łukasz Morawski, Przemek Goldon, Konrad Baś, Sylwester Nowicki, Michał Mosurek, Talking Pizza, Michał Redeł, Tomasz Kownacki, Aleksandra Görlich, Piotr Zawada, Tomasz Wacławik, Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Dawid Popczyk, Piotr Zarzycki, Alex Boniecki, Szymon Mądraszewski, Monika Pycińska, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Wojciech Sowa, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Julia Dalecka, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz i pięciu patronów anonimowych. Teksty źródłowe: Herodian, Historia Cesarstwa Rzymskiego, tłum. L. Piotrowicz, Ossolineum - DeAgostini 2004 Historycy Cesarstwa Rzymskiego, Żywoty cesarzy od Hadriana do Numeriana, tłum. H. Szelest, Czytelnik 1966 Kasjusz Dion, Historia Rzymska, Księgi 79 i 80, Loeb Classical Library edition, 1927 Literatura: Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992 Krawczuk A., Kronika starożytnego Rzymu, Iskry, Warszawa 1994 Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006 Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, Iskry, Warszawa 1986 Prado L. de A., The Emperor Elagabalus. Fact or Fiction?, Cambridge University Press 2014 Sidebottom H., The Mad Emperor. Heliogabalus and the Decadence of Rome, Oneworld 2022

Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki W przeciwieństwie do np. Hunów Chazarowie nie stworzyli czegoś, co niektórzy badacze nazywają “imperium cienia” - pasożytem żyjącym głównie z trybutów wyłudzanych na jakimś bogatym, osiadłym sąsiedzie. W ten sposób Hunowie żyli z Rzymian a Żoużanowie z Chińczyków. Chazarowie uniknęli także tzw. “pułapki ekspansji” w którą wpadały liczne szybko ekspandujące państwa nomadów. Ich władcy utrzymywali kontrolę nad zdobytymi ludami dzięki hojnie opłacanej armii którą ciągle należało rozpieszczać cennymi darami. W efekcie wraz z kolejnymi sukcesami i zwiększaniem zasięgu terytorialnego władcy tacy jak Attyla stawali przed coraz trudniejszym wyzwaniem wynagradzania coraz liczniejszych zastępów żyjących głównie z rabunku sąsiadów. Aby zaspokoić żądzę złota swoich armii musieli w pewnym momencie prowadzić permanentne wojny lub ciągle zwiększać trybuty nakładane na organizmy na których pasożytowali. W przypadku Chazarów dań zbierana z podległych ludów oczywiście zawsze występowała, ale z czasem to wpływy z handlu pozwoliły kaganom uniknąć znalezienia się w ślepym zaułku tak jak władcy Hunów lub Żoużanów. Cover: AI, Shutterstock Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Patroni: Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Dawid Popczyk, Natalia Filar, Piotr Zarzycki, Rafał Wojciechowski, Alex Boniecki, Krzysztof Smuda, Szymon Mądraszewski, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Wojciech Sowa, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Wojciech Kapica, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Radosław Madej, Julia Dalecka, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol i pięciu patronów anonimowych. Źródła: Konstantyn VII Porfirogeneta, De administrando imperio, tłum. R. J. H. Jenkins, Dumbarton Oaks 1967 Nestor, Powieść minionych lat, Armoryka, Sandomierz 2018 Teofilakt Simokatta, Historia powszechna, (tłum. A. Kotłowska, Ł. Różycki), Wyd. Naukowe UAM, Poznań 2022 Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny, (red. T. Lewicki), Ossolineum 1956 (Tom 1), 1977 (Tom 2, część 2), 1985 (Tom 3) Literatura: Adamczyk D., Srebro i władza. Trybuty i handel dalekosiężny a kształtowanie się państwa piastowskiego i państw sąsiednich w latach 800-1100, PWN 2018 Duczko W., Ruś wikingów, Trio 2006 Dudek J., Chazarowie. Polityka - kultura - religia. VII-XI wiek, PWN 2017 Gumilow L., Dzieje dawnych Turków, PIW Warszawa 1972 Nagrodzka-Majchrzyk T., Chazarowie, w: Hunowie Europejscy, Protobułgarzy, Chazarowie, Pieczyngowie, PAN 1975 Nazmi A., Commercial relations between Arabs and Slavs (9th-11th centuries), Dialog 1998 Strzelczyk J., Zapomniane narody Europy, Ossolineum 2006 Swoboda W., Chazarowie, w: Słownik starożytności słowiańskich, Ossolineum 1961 (Tom 1 A-E) Wojna R., Wielki świat nomadów. Między Chinami i Europą, Warszawa 1983 Żyrochow M., Chazarowie. Judeo-tureckie imperium stepowe (VII-XI wiek), Napoleon V 2018

Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Ajakidzi brali swój początek od Ajakosa, króla Myrmidonów którego synem był Peleus a wnukiem Achilles. Ród miał od dawien dawna rządzić Molossami jednym z ludów od wieków zamieszkujących w krainie zwanej przez Hellenów Epeiros (Apiros), czyli Epirze. Nazwa ta oznaczała po prostu stały ląd i prawdopodobnie miała na celu odróżnić teren określany tym mianem od pobliskich Wysp Jońskich. Górzysta, gęsto zalesiona i wyjątkowo dzika kraina egzystowała na peryferiach helleńskiego świata, wielu Greków stanowczo odmawiało przyznania Epirotom jakiegokolwiek stopnia pokrewieństwa z mieszkańcami Aten, Teb czy Sparty. Cover: AI, Shutterstock Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Patroni: Rafał Wojciechowski, Krzysztof Smuda, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Talking Pizza, Michał Redeł, Tomasz Kownacki, Aleksandra Görlich, Piotr Zawada, Tomasz Wacławik, Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Dawid Popczyk, Natalia Filar, Piotr Zarzycki, Alex Boniecki, Szymon Mądraszewski, Monika Pycińska, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Wojciech Sowa, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Julia Dalecka, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz i pięciu patronów anonimowych. Źródła: Frontyn, Podstępy wojenne, tłum. B. Burliga, ISKŚiO UWr 2016 Plutarch, Life of Demetrius, Loeb Classical Library Vol. IX, 1920 Plutarch, Life of Pyrrhus, Loeb Classical Library Vol. IX, 1920 Poliajnos, Podstępy wojenne, tłum. M. Borowska, Prószyński i S-ka, Warszawa 2003 Literatura: Hammond N.G.L., Starożytna Macedonia. Początki, instytucje, dzieje, PIW, Warszawa 1999 Heckel W., Who’s Who in the Age of Alexander and his Successors: From Chaironeia to Ipsos (338–301 BC), Casemate 2021 Karunanithy D., Macedońska machina wojenna 359-281 p.n.e., Napoleon V, Oświęcim 2020 Kęciek K., Benewent 275 p.n.e., Bellona, Warszawa 2001 Lendon J. E., Soldiers and Ghosts. A History of battle in Classical Antiquity, Yale University 2005 Świderek A., Hellada Królów, PIW, Warszawa 1967

Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki https://buycoffee.to/mrocznewieki Flawiusz Arrian już na samym początku swojej Wyprawy Aleksandra, najpopularniejszego tekstu źródłowego do poznania dziejów azjatyckiej ekspedycji króla Macedończyków zaznacza, że opierał się głównie na pamiętnikach Ptolemeusza, króla Egiptu. Arrian zaglądał również do innych relacji, ale to Ptolemeusz, jako naoczny świadek omawianych wydarzeń był dla historyka tworzącego cztery stulecia później najwartościowszym źródłem. Wartość Ptolemeusza w oczach Arriana podnosił także fakt, że był on monarchą a królowi nie przystoi przecież kłamstwo. Wbrew przekonaniom greckiego dziejopisarza Ptolemeusz świadomie i z pełną premedytacją przeinaczał fakty, wyolbrzymiał swój wkład w powodzenie wyprawy pomijając jednocześnie udział osób, które z jakichś powodów nie mogły już zaprotestować bądź były w jakiś sposób nieprzychylne władcy Egiptu... Cover: AI, Shutterstock Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Patroni: Dawid Popczyk, Natalia Filar, Piotr Zarzycki, Rafał Wojciechowski, Alex Boniecki, Krzysztof Smuda, Szymon Mądraszewski, Joanna Sangin, Marcin Skiba, High Ground, Aleksandra Ronowska, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Wojciech Sowa, Dyżurna Blondi, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Wojciech Kapica, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Maria Wróblewska, Adam Dobrowolski, Radosław Madej, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol i pięciu patronów anonimowych. Źródła: Diodor Sycylijski, O Agatoklesie i Antygonie Jednookim, tłum. T. Polański, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2021 Diodor Sycylijski, Rok Królów, tłum. T. Polański, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2019 Plutarch, Life of Demetrius, Loeb Classical Library Vol. IX, 1920 Plutarch, Life of Pyrrhus, Loeb Classical Library Vol. IX, 1920 Poliajnos, Podstępy wojenne, tłum. M. Borowska, Prószyński i S-ka, Warszawa 2003 Literatura: Braudel F., Morze Śródziemne. Region i jego dzieje, Wyd. Morskie Gdańsk 1982 Connolly P., Greece and Rome at war, Greenhill Books, London 1998 Hammond N.G.L., Starożytna Macedonia, PIW Warszawa 1999 Heckel W., Who’s Who in the Age of Alexander and his Successors: From Chaironeia to Ipsos (338–301 BC), Casemate 2021 Lendon J. E., Soldiers and Ghosts. A History of battle in Classical Antiquity, Yale University 2005 Świderek A., Hellada Królów, PIW Warszawa 1967

Podcastu można dalej słuchać na https://www.youtube.com/@mrocznewieki

W czerwcu 323 roku p.n.e. trzydziestodwuletni król Azji Aleksander wydawał ostatnie tchnienie w pałacu dawnych władców Babilonii. W chwili śmierci był najbogatszym i najpotężniejszym człowiekiem w tej części świata, a być może nawet na całej planecie. Tajemnicza choroba przecięła nić jego życia w najmniej spodziewanym momencie, parę dni przed planowaną wyprawą do Arabii. Świadkami zgonu byli jego generałowie, oficerowie, rodzina i prości żołnierze. Śmierć Aleksandra wepchnęła całą armię macedońską w stan otępienia, paraliżu. Ciało straciło głowę sterującą jego poczynaniami, nie padło jednak bez życia, nie dało za wygraną. Siłę drzemiącą w armiach Macedończyków i podbitych Azjatów prędko pochwycić mieli generałowie zmarłego, zwani diadochami - następcami. Cover: AI, Shutterstock Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Natalia Filar, Piotr Zarzycki, Rafał Wojciechowski, Alex Boniecki, Krzysztof Smuda, Szymon Mądraszewski, Joanna Sangin, Marcin Skiba, High Ground, Aleksandra Ronowska, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Wojciech Sowa, Dyżurna Blondi, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała,Marek Skrzetuski, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Wojciech Kapica, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Maria Wróblewska, Adam Dobrowolski, Radosław Madej, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol i pięciu patronów anonimowych. Źródła: Diodor Sycylijski, Czas diadochów, A. Pawlaczyk, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2020 Diodor Sycylijski, O Agatoklesie i Antygonie Jednookim, tłum. T. Polański, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2021 Diodor Sycylijski, Rok Królów, tłum. T. Polański, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2019 Kurcjusz Rufus, Historia Aleksandra Wielkiego, tłum. pod red. L. Winniczuk, PWN Warszawa 1976 Plutarch, Life of Demetrius, Loeb Classical Library Vol. IX, 1920 Plutarch, Life of Eumenes, Loeb Classical Library Vol. VIII, 1919 Plutarch, Moralia, tłum. Z. Abramowicz, DeAgostini - Altaya, Warszawa 2002 Poliajnos, Podstępy wojenne, tłum. M. Borowska, Prószyński i S-ka, Warszawa 2003 Literatura: Hammond N.G.L., Starożytna Macedonia, PIW Warszawa 1999 Heckel W., Who’s Who in the Age of Alexander and his Successors: From Chaironeia to Ipsos (338–301 BC), Casemate 2021 Lendon J. E., Soldiers and Ghosts. A History of battle in Classical Antiquity, Yale University 2005 Nawotka K., Aleksander Wielki, Wrocław: WUW 2007 Świderek A., Hellada Królów, PIW Warszawa 1967

Zimą roku 557 w Konstantynopolu zjawili się egzotyczni goście, których przybycie stało się w mieście niespodziewaną atrakcją. Na dwór starego cesarza Justyniana posłowali dyplomaci z tajemniczego ludu Awarów. Przybysze byli koczownikami przybywającymi gdzieś z bliżej nieokreślonych obszarów Azji. Mieszkańcy cesarskiej stolicy już od niemal dwóch stuleci, przynajmniej od końca IV wieku stykali się ze stepowymi koczownikami - Hunami, Kutrigurami, Ujgurami, Bułgarami, Sarmatami. Ci najnowsi z koczowniczej procesji byli jednak inni od pozostałych. Ożywienie wśród Konstantynopolitańczyków wywołały ich warkocze przewiązane wstążkami. Awarscy posłowie splatali włosy z tyłu głowy w dwa, biegnące równolegle do siebie warkocze, które kronikarz Menander przyrównywał do węży. Dotychczas z podobną modą można się było spotkać u Franków, ich warkocze były jednak bardziej zadbane i misterne. Azjatyccy koczownicy jak widać nie przykładali do swoich tak wielkiej wagi. Warkocze z wstążkami odróżniały nowych koczowników od Bułgarów, Turków czy Chazarów którzy również znani byli z długich lecz luźno rozpuszczonych fryzur. Cover: AI, Shutterstock Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Alex Boniecki, Krzysztof Smuda, Szymon Mądraszewski, Joanna Sangin, Marcin Skiba, High Ground, Aleksandra Ronowska, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Wojciech Sowa, Dyżurna Blondi, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Marek Skrzetuski, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Wiktor Turek, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Wojciech Kapica, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Maria Wróblewska, Adam Dobrowolski, Radosław Madej, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol i pięciu patronów anonimowych. Literatura: Beckwith Ch., Imperia Jedwabnego Szlaku. Od epoki brązu do czasów obecnych, PIW, Warszawa 2020 Dąbrowska E., Szymański W., Awarzy. Węgrzy, Ossolineum 1979 Pohl W., Avars: A Steppe Empire in Central Europe, 567-822, Cornell University Press 2018 Wojna R., Wielki świat nomadów. Między Chinami i Europą, Warszawa 1983 Źródła: Nestor, Powieść minionych lat, Armoryka, Sandomierz 2018 Artykuły: Maróti Z., Neparáczki E., et al., The genetic origin of Huns, Avars, and conquering Hungarians, Current Biology, Volume 32, Issue 13, 25 maja 2022

Wiosną 480 p.n.e. olbrzymia armia perskiego króla królów Kserksesa zbliżała się do Hellespontu. Celem ekspedycji była leżąca na zachodnich peryferiach wielkiego imperium Hellada, składająca się z mozaiki wojowniczych, wiecznie skłóconych miast-państw. Kserkses zatrzymał się w Troadzie aby złożyć ofiarę z tysiąca wołów ku czci tutejszych bogów oraz pamięci dawno poległych herosów wojny trojańskiej. Pragnął zaskarbić sobie ich przychylność podczas kolejnej inwazji na ziemię ich potomków. Przekraczając Hellespont perski władca kazał zatrzymać się na samym środku cieśniny aby złożyć ofiary Słońcu. Następnie, zaraz po wylądowaniu po europejskiej stronie cieśniny ruszył dalej wybrzeżem Morza Egejskiego ku Macedonii, wówczas jednej z krain imperium Achemenidów. Cover: fot. Gilmanshin, Shutterstock Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Joanna Sangin, Marcin Skiba, High Ground, Aleksandra Ronowska, Mikołaj Osiński, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Wojciech Sowa, Dyżurna Blondi, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Marek Skrzetuski, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Wiktor Turek, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Wojciech Kapica, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Maria Wróblewska, Adam Dobrowolski, Radosław Madej, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Krzysztof Smuda, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol i sześciu patronów anonimowych. Literatura: Delbrück H., Antyczna sztuka wojenna. Persja - Grecja - Macedonia, Napoleon V, Oświęcim 2018 Engels D. W., Alexander the Great and the Logistics of the Macedonian Army, University of California Press, 1980 Goldsworthy A., Philip & Alexander: Kings and Conquerors, Basic Books 2020 Górewicz I., Miecze Europy, Triglav - Bellona, Szczecin - Warszawa 2015 Green P., Aleksander Wielki, Warszawa 2010 Hammond N. G. L., Starożytna Macedonia, PIW 1999 Lane Fox R., Alexander the Great, Penguin Books, 2004 Lendon J. E., Soldiers and Ghosts. A History of battle in Classical Greece, Yale University 2005 Nawotka K., Aleksander Wielki, Wrocław: WUW 2007 Olbrycht M. J., Aleksander Wielki i świat irański, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego 2004 Źródła: Diodorus Siculus, Dzieje Aleksandra Macedońskiego, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2020 Flawiusz Arrian, Wyprawa Aleksandra Wielkiego, Ossolineum, 1963 Plutarch, O szczęściu czy dzielności Aleksandra, tłum. K. Nawotka, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego 2003 Plutarch, Żywoty sławnych mężów, Ossolineum, Wrocław 1953

Wiosną 480 p.n.e. olbrzymia armia perskiego króla królów Kserksesa zbliżała się do Hellespontu. Celem ekspedycji była leżąca na zachodnich peryferiach wielkiego imperium Hellada, składająca się z mozaiki wojowniczych, wiecznie skłóconych miast-państw. Kserkses zatrzymał się w Troadzie aby złożyć ofiarę z tysiąca wołów ku czci tutejszych bogów oraz pamięci dawno poległych herosów wojny trojańskiej. Pragnął zaskarbić sobie ich przychylność podczas kolejnej inwazji na ziemię ich potomków. Przekraczając Hellespont perski władca kazał zatrzymać się na samym środku cieśniny aby złożyć ofiary Słońcu. Następnie, zaraz po wylądowaniu po europejskiej stronie cieśniny ruszył dalej wybrzeżem Morza Egejskiego ku Macedonii, wówczas jednej z krain imperium Achemenidów. Cover: fot. Curioso.Photography, Shutterstock Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Joanna Sangin, Marcin Skiba, High Ground, Aleksandra Ronowska, Mikołaj Osiński, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Wojciech Sowa, Dyżurna Blondi, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Marek Skrzetuski, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Wiktor Turek, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Wojciech Kapica, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Maria Wróblewska, Adam Dobrowolski, Radosław Madej, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Krzysztof Smuda, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol i sześciu patronów anonimowych. Literatura: Delbrück H., Antyczna sztuka wojenna. Persja - Grecja - Macedonia, Napoleon V, Oświęcim 2018 Engels D. W., Alexander the Great and the Logistics of the Macedonian Army, University of California Press, 1980 Goldsworthy A., Philip & Alexander: Kings and Conquerors, Basic Books 2020 Górewicz I., Miecze Europy, Triglav - Bellona, Szczecin - Warszawa 2015 Green P., Aleksander Wielki, Warszawa 2010 Hammond N. G. L., Starożytna Macedonia, PIW 1999 Lane Fox R., Alexander the Great, Penguin Books, 2004 Lendon J. E., Soldiers and Ghosts. A History of battle in Classical Greece, Yale University 2005 Nawotka K., Aleksander Wielki, Wrocław: WUW 2007 Olbrycht M. J., Aleksander Wielki i świat irański, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego 2004 Źródła: Diodorus Siculus, Dzieje Aleksandra Macedońskiego, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2020 Flawiusz Arrian, Wyprawa Aleksandra Wielkiego, Ossolineum, 1963 Plutarch, O szczęściu czy dzielności Aleksandra, tłum. K. Nawotka, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego 2003 Plutarch, Żywoty sławnych mężów, Ossolineum, Wrocław 1953

Kleopatra co prawda przegrała walkę o władzę i pozycję na tym świecie, zdołała jednak zrobić nieprawdopodobną wręcz karierę w pamięci kolejnych pokoleń. Po części winę ponosi za to propaganda Oktawiana niemiłosiernie wyolbrzymiająca możliwości Egiptu i knowania jej królowej. Ale nawet bez niej Kleopatra była postacią co najmniej nietuzinkową, wręcz wybijającą się w swoich czasach, a przyszło jej żyć w epoce wyjątkowo chaotycznej, pełnej wielkich drapieżników, sama zaś była jednym z nich. Stała się zasłużenie najsłynniejszą kobietą klasycznej starożytności chociaż trzeba przyznać, że w świecie Greków i Rzymian nie miała jakiejś szczególnie wielkiej konkurencji. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Joanna Sangin, Marcin Skiba, High Ground, Aleksandra Ronowska, Mikołaj Osiński, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Wojciech Sowa, Dyżurna Blondi, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Marek Skrzetuski, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Wiktor Turek, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Wojciech Kapica, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Maria Wróblewska, Adam Dobrowolski, Radosław Madej, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Krzysztof Smuda, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol i sześciu patronów anonimowych. Literatura: Krawczuk A., Kleopatra, Ossolineum, 1971 Roller D. W., Cleopatra. A Biography, Oxford University Press 2010 Świderkówna A., Siedem Kleopatr, PWN, Warszawa 2008 Źródła: Cezar, O wojnie domowej, Czytelnik 1990 Plutarch, Żywot Marka Antoniusza

Pewnego dnia bogini Atena wpadła na jeden z wielu, jakże charakterystycznych dla niej genialnych pomysłów. Stworzyła flet o wyjątkowo przenikliwym, mocnym, energetyzującym brzmieniu. Powstał z połączenia dwóch trzcin, które wypełnione powietrzem z ust dmuchającego muzyka wydawały z siebie dźwięk bardziej przypominający dzisiejsze dudy aniżeli drobne flety. Atena błyskawicznie polubiła ten prosty lecz dający duże możliwości instrument. Czar prysł jednak gdy zobaczyła swoje odbicie w lustrze wody. Grając na aulosie nadymała policzki do tego stopnia, że wyglądała wyjątkowo komicznie. Co powiedzą o niej inni bogowie? Wściekła Atena nie mogła znieść widoku swojej zniekształconej twarzy więc cisnęła aulos w toń wody... Cover: fot. Metropolitan Museum of Art, domena publiczna Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Joanna Sangin, Marcin Skiba, High Ground, Mikołaj Osiński, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Krzysztof Borkiewicz, Wojciech Sowa, Kuba Szopiak, Dyżurna Blondi, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Marek Skrzetuski, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Wiktor Turek, Jakub Sikora, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Wojciech Kapica, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Maria Wróblewska, Adam Dobrowolski, Radosław Madej, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Krzysztof Smuda, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol i sześciu patronów anonimowych. Literatura: Krawczuk A., Kleopatra, Ossolineum, 1971 Roller D. W., Cleopatra. A Biography, Oxford University Press 2010 Świderkówna A., Siedem Kleopatr, PWN, Warszawa 2008

W 1971 roku radzieccy archeolodzy rozpoczęli prace wykopaliskowe na jednym z największych scytyjskich kurhanów zwanym Tovsta Mohyla co oznacza grubą mogiłę. Kurhan znajdujący się obecnie w ukraińskim okręgu dniepropietrowskim zasłużył na swój przydomek bowiem jeszcze w drugiej połowie XX wieku wznosił się na ponad osiem metrów wysokości mając przy tym siedemdziesiąt metrów średnicy. U schyłku IV wieku p.n.e. gdy grzebano w nim lokalnego władcę razem z rodziną i służącymi był z pewnością jeszcze wyższy. Tovsta Mohyla nie uniknęła smutnego losu jaki spotkał większość z około pięciu tysięcy kurhanów identyfikowanych jako scytyjskie, tak jak wiele z nich została obrabowana jeszcze w starożytności. Złodziejami nie byli zapewne ludzie zaangażowani w pochówek gdyż zbyt wiele przegapili. Na szczęście dla nas. Cover: fot. Andreas Wolochow | Shutterstock Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Mikołaj Osiński, Agnieszka Garlicka, High Ground, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Krzysztof Borkiewicz, Wojciech Sowa, Kuba Szopiak, Dyżurna Blondi, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Marek Skrzetuski, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Wiktor Turek, Jakub Sikora, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Wojciech Kapica, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Maria Wróblewska, Adam Dobrowolski, Radosław Madej, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki, Karolina Suder, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Bartosz Czeczenski, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Krzysztof Smuda, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol i sześciu patronów anonimowych. Literatura: Albaum L.I., Brentjes B., Strażnicy Złota, PIW Warszawa 1982 Beckwith Ch., Imperia Jedwabnego Szlaku. Od epoki brązu do czasów obecnych, PIW, Warszawa 2020 Beckwith Ch., The Scythian Empire. Central Eurasia and the Birth of the Classical Age from Persia to China, Princeton University Press 2023 Cunliffe B., The Scythians, Oxford University Press 2019 Czernienko J.W., Scytowie 700-300 przed Chr., Napoleon V 2018 Smirnow A., Scytowie, PIW, Warszawa 1974 Źródła: Herodot, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik, 2020

Historia Scytów nie zakończyła się w czwartym wieku p.n.e., ale stopniowo tracili na znaczeniu, ulegając kolejnym falom nomadów nadciągających stepową autostradą ciągnącą się przez Step Pontyjski aż do centrum Eurazji. Niegdyś dzielnie stawiali czoła perskiemu królowi a ich watahy zapuszczały się aż do Odry gdzie chwytali niewolników takich jak ci pojmani niegdyś w łużyckiej Wicinie. Z czasem los jaki ich przodkowie gotowali swoim ofiarom coraz częściej zaczął się stawać ich udziałem. A być może w ten sposób mogli sami myśleć, poganiani przez bałkańskie przełęcze jako niewolnicy Filipa, jednookiego króla Macedończyków. Cover: Złoty grzebień z Sołochy, fot. Levan Ramishvili, domena publiczna, Wikimedia Commons. Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Mikołaj Osiński, Agnieszka Garlicka, High Ground, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Krzysztof Borkiewicz, Wojciech Sowa, Kuba Szopiak, Dyżurna Blondi, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Marek Skrzetuski, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Wiktor Turek, Jakub Sikora, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Wojciech Kapica, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Maria Wróblewska, Adam Dobrowolski, Radosław Madej, Julia Dalecka, Karolina Suder, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Bartosz Czeczenski, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Krzysztof Smuda, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol i sześciu patronów anonimowych. Literatura: Beckwith Ch., Imperia Jedwabnego Szlaku. Od epoki brązu do czasów obecnych, PIW, Warszawa 2020 Beckwith Ch., The Scythian Empire. Central Eurasia and the Birth of the Classical Age from Persia to China, Princeton University Press 2023 Cunliffe B., The Scythians, Oxford University Press 2019 Czernienko J.W., Scytowie 700-300 przed Chr., Napoleon V 2018 Gardowski A., Gąssowski J., Polska starożytna i wczesnośredniowieczna, PZWS 1961 Goldsworthy A., Philip & Alexander: Kings and Conquerors, Basic Books 2020 Smirnow A., Scytowie, PIW, Warszawa 1974 Źródła: Herodot, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik, 2020

Klaudiusz zasiadł na tronie cezarów końcem stycznia 41 n.e. Jego pozycja od samego początku była pozbawiona mocnych fundamentów, opierała się na poparciu gwardii pretoriańskiej oraz pokrewieństwie z poprzednimi władcami. Senatorzy w zdecydowanej większości widzieli na tronie kogoś innego, czasem nawet siebie, akceptacja Klaudiusza była zaś efektem kompromisu wymuszonego groźbą użycia pretoriańskich mieczy. Cover: fragment "Obwołanie Klaudiusza cesarzem" pędzla Charles'a Lebayle Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Mikołaj Osiński, Agnieszka Garlicka, High Ground, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Krzysztof Borkiewicz, Wojciech Sowa, Kuba Szopiak, Dyżurna Blondi, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Marek Skrzetuski, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Wiktor Turek, Jakub Sikora, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Wojciech Kapica, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Maria Wróblewska, Adam Dobrowolski, Radosław Madej, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki, Karolina Suder, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Bartosz Czeczenski, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Krzysztof Smuda, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol i sześciu patronów anonimowych. Literatura: Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992 Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006 Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich. Pryncypat, Iskry, Warszawa 1986 Levick B., Claudius, Routledge, Londyn 2001 McLaughlin R., The Roman Empire and the Indian Ocean, Pen and Sword 2021 Winterling A., Caligula. A Biography, University of California Press 2011 Źródła: Dion Kasjusz, Roman History, Book 60th, http://penelope.uchicago.edu/Thayer/e/roman/texts/cassius_dio/60*.html Swetoniusz, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Zakład im. Ossolińskich 1972 Tacyt, Dzieła, Tom I, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957

Wypróbuj: https://www.bookbeat.pl/mrocznewieki?utm_source=pod-platforms&utm_medium=podcast&utm_campaign=PL-mroczne-wieki-action-25004&utm_content=textlink-pod-platforms-epi-description-2305-30db&utm_term=deal3 Kod: mrocznewieki Czy Sztuka kochania była na tyle wulgarna i odważna aby wywołać gniew bezwzględnego Oktawiana? Możecie ocenić to sami dzięki sponsorowi tego odcinka jakim jest platforma BookBeat oferująca tysiące audiobooków i ebooków. Znajdziecie na niej m.in. wspomniany utwór Owidiusza będący jednym z najbardziej znanych dzieł traktujących o kunszcie miłosnym w historii literatury. Poemat Owidiusza nie jest jedynym ciekawym audiobookiem oferowanym przez BookBeat. W bogatej ofercie platformy znajdziecie m.in. siedem tomów opowiadających o historii Polski od pierwszych Piastów aż po rozbiory. Wypróbujcie BookBeat przez miesiąc za darmo z kodem “mrocznewieki” z 20 godzinami dowolnie wybranych audiobooków z bazy. Polecam! Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Krzysztof Borkiewicz, Wojciech Sowa, Kuba Szopiak, Dyżurna Blondi, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Marek Skrzetuski, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Wiktor Turek, Jakub Sikora, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Ryszard Czaderna, Wojciech Kapica, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Maria Wróblewska, Adam Dobrowolski, Arkadiusz Kwiatek, Krz Dom, Magdalena Bednarek-Hubbard, Radosław Madej, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki, Karolina Suder, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Bartosz Czeczenski, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Krzysztof Smuda, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol, High Ground, Agnieszka Garlicka i pięciu patronów anonimowych. Literatura: Albaum L.I., Brentjes B., Strażnicy Złota, PIW Warszawa 1982 Beckwith Ch., The Scythian Empire. Central Eurasia and the Birth of the Classical Age from Persia to China, Princeton University Press 2023 Cunliffe B., Europe between the Oceans. 9000 BC - 1000 AD, Yale University Press 2011 Cunliffe B., The Scythians, Oxford University Press 2019 Czernienko J.W., Scytowie 700-300 przed Chr., Napoleon V 2018 Smirnow A., Scytowie, PIW, Warszawa 1974 Wojna R., Wielki świat nomadów. Między Chinami i Europą, Warszawa 1983 Źródła: Herodot, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik, 2020 Homer, Odyseja, tłum. L. Siemieński, Wrocław 1953 Biblia Tysiąclecia, Księga Jeremiasza, Pallottinum, Poznań - Warszawa 1990 Artykuły: Keyser Ch. i inni, Ancient DNA provides new insights into the history of south Siberian Kurgan people, https://link.springer.com/article/10.1007/s00439-009-0683-0 (maj 2009)

W Rzymie było chłodne, wczesne popołudnie, 24 stycznia 41 n.e. gdy Gajusz Cezar poniósł śmierć z rąk zamachowców wychodząc z teatru w kierunku swojego pałacu aby wziąć kąpiel i zjeść obiad. Trzeci z kolei princeps w zbiorowej świadomości potomnych zapisał się pod rzadko używanym w starożytności, pieszczotliwym pseudonimem Kaligula. Jego zabójstwo było chaotyczne i wydaje się, że nie wszystko poszło zgodnie z planem bezpośrednich zamachowców, którzy jak to bywa w takich sytuacjach zostali zapewne wykorzystani przez sprytniejszych od nich prowodyrów. Zwłoki Gajusza były jeszcze ciepłe gdy znaleźli je członkowie germańskiej gwardii przybocznej. Barbarzyńcy z północy wpadli w szał na widok zakrwawionego ciała swojego mocodawcy i błyskawicznie rozpoczęli mordowanie wszystkich, którzy nawinęli im się pod miecz. Nie wszyscy byli bez winy. Śmierć znalazło wówczas także kilku spiskowców, jeden z nich właśnie pastwił się nad zwłokami zabitego gdy tuż obok pojawili się Germanie. Wśród ofiar ich szału nie było jednak wuja zabitego cesarza, Klaudiusz bowiem zdążył opuścić teatr tuż przed całą jatką razem z dwoma senatorami. Klaudiusz znany był z roztargnienia, niefrasobliwości i w pewnym stopniu ekscentryzmu ale takie angielskie wyjście bez pożegnania i usprawiedliwienia wobec Gajusza było afrontem. Co skłoniło Klaudiusza do takiej a nie innej decyzji? Cover: fot. Michał Kuźniar, Muzeum Watykańskie Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Oskar Pawłowski, Oskar Miller, Krzysztof Borkiewicz, Wojciech Sowa, Kuba Szopiak, Dyżurna Blondi, Wojciech Lemiesz, Piotr Woldański, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Marek Skrzetuski, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Wiktor Turek, Jakub Sikora, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Ryszard Czaderna, Wojciech Kapica, Łukasz Gut-Mostowy, Karolina Alaska, Maria Wróblewska, Adam Dobrowolski, Arkadiusz Kwiatek, Krz Dom, Magdalena Bednarek-Hubbard, Radosław Madej, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki, Karolina Suder, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Grzegorz Olech, Bartosz Czeczenski, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Krzysztof Smuda, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol i pięciu patronów anonimowych. Literatura: Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992 Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006 Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich. Pryncypat, Iskry, Warszawa 1986 Levick B., Claudius, Routledge, Londyn 2001 Winterling A., Caligula. A Biography, University of California Press 2011 Źródła: Dion Kasjusz, Roman History, Book 60th, http://penelope.uchicago.edu/Thayer/e/roman/texts/cassius_dio/60*.html Swetoniusz, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Zakład im. Ossolińskich 1972 Tacyt, Dzieła, Tom I, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957

Późnym latem lub jesienią 394 p.n.e. spartański król Agesilaos śpiesznie zdążał na czele swojej armii poprzez Tesalię w kierunku Beocji. W Helladzie od roku trwała właśnie wojna zwana później koryncką a jego ojczyzna nie zaczęła jej jakoś nadzwyczaj pomyślnie. W poprzednim sezonie Tebanie odnieśli bardzo istotne z symbolicznego punktu widzenia zwycięstwo pod Haliartos w którym poległ zasłużony spartański wódz Lizander. Niepowodzenia w Beocji zmusiły Spartan do odwołania Agesilaosa z jego azjatyckiej misji w trakcie której król walczył o poszerzenie spartańskiej strefy wpływów w Azji Mniejszej chociaż oficjalnie walki toczono o wolność małoazjatyckich Greków. Agesilaos marzył o osiągnięciu chociaż namiastki tego co stanie się sześć dekad później udziałem młodego macedońskiego króla Aleksandra, niestety jego plany pokrzyżowała rebelia w sercu Hellady. Teby, Argos, Ateny i Korynt razem z mniejszymi sojusznikami postanowiły definitywnie zrzucić ciążącą im spartańską hegemonię ustanowioną nad Helladą dziesięć lat wcześniej jako następstwo zwycięstwa Lacedemończyków w wojnie peloponeskiej. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Bartosz Czeczenski, Karolina Suder, Ozymandias, Norbert Sutkowy, Gimli syn Gloina, Marcin Grocki, Bartłomiej Klaskała, Jakub Sikora, Aleksandra Cieślicka, Oskar Miller, Michał Borkowski, xanoo77, Magdalena Bednarek-Hubbard, Tomasz Piotrowski, Grzegorz Olech, Łukasz Czajkowski, Radosław Madej, Krzysztof Smuda, Krzysztof Borkiewicz, Wojciech Sowa, Jakob Zimmermann, Julia Dalecka, Rafał Piskadło, Kuba Szopiak, Łukasz Gut-Mostowy, Mateusz Parol, Wojciech Kapica, Wiktor Turek, Respov 92, Karolina Alaska, Tomasz Rodzynkiewicz, Dyżurna Blondi, Adam Dobrowolski, Wojciech Lemiesz, Maria Wróblewska, Agnieszka Militowska, Piotr Woldański, Marek Skrzetuski, Andrzej Borowiak, Przemysław Siółdemak, Kuba Cski, Ryszard Czaderna, Arkadiusz Kwiatek, Tomasz Kownacki, Monika Piaskowska, Eliza Barańska i pięciu patronów anonimowych. Literatura: Brouwers J., Henchmen of Ares. Warriors and Warfare in Early Greece, Karawansaray Publishers 2013 Delbrück H., Antyczna sztuka wojenna. Tom I. Persja Grecja Macedonia, Napoleon V, Oświęcim 2012 (pierwsze wydanie 1920) Connolly P., Greece and Rome at war, Greenhill Books, London 1998 Garrett R., Naked Statues, Fat Gladiators, and War Elephants: Frequently Asked Questions about the Ancient Greeks and Romans, Prometheus 2021 Górewicz D. Igor, Miecze Europy, Triglav - Bellona, Szczecin - Warszawa 2015 Hanson V. D., The Western Way of War. Infantry battle in Classical Greece, Oxford University Press, 1989 Lendon J. E., Soldiers and Ghosts. A History of battle in Classical Greece, Yale University 2005 Sekunda N., Hoplita grecki 480-323 przed Chr., Napoleon V - Osprey Publishing 2000 Źródła: Herodot, Dzieje, tłum. Seweryn Hammer, Czytelnik, 2020 Ksenofont, Historia grecka, tłum. Witold Klinger, Ossolineum, Wrocław 1958 Tukidydes, Wojna peloponeska, tłum. Kazimierz Kumaniecki, Czytelnik, 1988

Niedostatek ziemi uprawnej w starożytnej Grecji był główną przyczyną licznych wojen o sporne równiny i pastwiska, lokalne wojny o miedzę. W pewnym sensie może to być wytłumaczeniem pojawienia się na arenie dziejów właśnie hoplitów. Najżyźniejsze ziemie zdatne pod uprawę znajdowały się w dolinach oraz na równinach, to właśnie w tych miejscach drobni greccy rolnicy uprawiali oliwki, winorośl czy figi. Na nizinach wypasano nieliczne konie i bydło zaś na mniej urodzajnych stokach wzgórz wypasano owce i kozy. Celem wojny było wyrwanie tych cennych terenów sąsiadom, najlepszym zaś sposobem na rozstrzygnięcie sporu o ziemię było walne starcie. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Magdalena Bednarek-Hubbard, Grzegorz Kaczmarek, Paweł Kociuba, Adam Dobrowolski, Stanisław Wantusiak, Mariusz Rajca, Monika Piaskowska, Karolina Suder, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Andrzej Borowiak, Grzegorz Olech, Piotr Woldański, Tomasz Rodzynkiewicz, hhczl qq, Bartosz Czeczenski, Eliza Barańska, Kasia Woz, Norbert Sutkowy, Krzysztof Smuda, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki, Radosław Madej, Krz Dom, Arkadiusz Kwiatek, Karolina Alaska, Maria Wróblewska, Łukasz Gut-Mostowy, Wojciech Kapica, Krzysztof Borkiewicz, Zly Los, Ryszard Czaderna, Tomasz Piotrowski, Łukasz Czajkowski, Jakub Sikora, Wiktor Turek, Maciej Lisek, Przemysław Siódemak, Marek Skrzetuski, Bartłomiej Kląskała, Marcin Grocki, Piotr Woldański, Oskar Miller i czterech patronów anonimowych. Literatura: Brouwers J., Henchmen of Ares. Warriors and Warfare in Early Greece, Karawansaray Publishers 2013 Delbrück H., Antyczna sztuka wojenna. Tom I. Persja Grecja Macedonia, Napoleon V, Oświęcim 2012 (pierwsze wydanie 1920) Connolly P., Greece and Rome at war, Greenhill Books, London 1998 Górewicz D. Igor, Miecze Europy, Triglav - Bellona, Szczecin - Warszawa 2015 Hanson V. D., The Western Way of War. Infantry battle in Classical Greece, Oxford University Press, 1989 Lendon J. E., Soldiers and Ghosts. A History of battle in Classical Greece, Yale University 2005 Sekunda N., Hoplita grecki 480-323 przed Chr., Napoleon V - Osprey Publishing 2000 Słuchaj również na: Spotify - https://tinyurl.com/yws22rpe Apple Podcasts - https://tinyurl.com/2rzv8hkc Google Podcasts - https://tinyurl.com/2k2db7xy

Wiosną 480 p.n.e. olbrzymia armia perskiego króla królów Kserksesa zbliżała się do Hellespontu. Celem ekspedycji była leżąca na zachodnich peryferiach wielkiego imperium Hellada, składająca się z mozaiki wojowniczych, wiecznie skłóconych miast-państw. Kserkses zatrzymał się w Troadzie aby złożyć ofiarę z tysiąca wołów ku czci tutejszych bogów oraz pamięci dawno poległych herosów wojny trojańskiej. Pragnął zaskarbić sobie ich przychylność podczas kolejnej inwazji na ziemię ich potomków. Przekraczając Hellespont perski władca kazał zatrzymać się na samym środku cieśniny aby złożyć ofiary Słońcu. Następnie, zaraz po wylądowaniu po europejskiej stronie cieśniny ruszył dalej wybrzeżem Morza Egejskiego ku Macedonii, wówczas jednej z krain imperium Achemenidów. Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Magdalena Bednarek-Hubbard, Grzegorz Kaczmarek, Paweł Kociuba, Adam Dobrowolski, Stanisław Wantusiak, Mariusz Rajca, Monika Piaskowska, Karolina Suder, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Aleksandra Cieślicka, Andrzej Borowiak, Grzegorz Olech, Piotr Woldański, Tomasz Rodzynkiewicz, hhczl qq, Bartosz Czeczenski, Eliza Barańska, Kasia Woz, Norbert Sutkowy, Krzysztof Smuda, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki, Radosław Madej, Krz Dom, Arkadiusz Kwiatek, Karolina Alaska, Maria Wróblewska, Łukasz Gut-Mostowy, Wojciech Kapica, Krzysztof Borkiewicz, Zly Los, Ryszard Czaderna, Tomasz Piotrowski, Łukasz Czajkowski, Jakub Sikora, Wiktor Turek, Maciej Lisek, Przemysław Siódemak, Marek Skrzetuski, Bartłomiej Kląskała, Marcin Grocki, Piotr Woldański, Oskar Miller i czterech patronów anonimowych. Literatura: Goldsworthy A., Philip & Alexander: Kings and Conquerors, Basic Books 2020 Green P., Aleksander Wielki, Warszawa 2010 Górewicz I., Miecze Europy, Triglav - Bellona, Szczecin - Warszawa 2015 Lane Fox R., Alexander the Great, Penguin Books, 2004 Nawotka K., Aleksander Wielki, Wrocław: WUW 2007 Źródła: Diodorus Siculus, Dzieje Aleksandra Macedońskiego, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2020 Flawiusz Arrian, Wyprawa Aleksandra Wielkiego, Ossolineum, 1963 Plutarch, Żywoty sławnych mężów, Ossolineum, Wrocław 1953

Wściekły niespodziewanym obrotem spraw beockich Aleksander zdołał jednak najwyraźniej ochłonąć po drodze, po przybyciu pod mury miasta był rzekomo pewien, że sprawę uda się załatwić polubownie. Macedończycy rozpoczęli pertraktacje oferując oszczędzenie miasta w zamian za wydanie dwóch głównych prowokatorów buntu którzy naturalnie zostaliby zgładzeni, pozostali mieszkańcy mogli swobodnie przejść na stronę Macedonii i cieszyć się dobrodziejstwem koine eirene - pokoju powszechnego. Miasto miało ponownie przystąpić do Związku Korynckiego, w jego murach miał również pozostać macedoński garnizon. Oferta była więc całkiem rozsądna, ale w mieście postanowiono postawić wszystko na jedną kartę... Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Magdalena Bednarek-Hubbard, Grzegorz Kaczmarek, Paweł Kociuba, Adam Dobrowolski, Stanisław Wantusiak, Mariusz Rajca, Monika Piaskowska, Karolina Suder, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Andrzej Borowiak, Grzegorz Olech, Piotr Woldański, Tomasz Rodzynkiewicz, hhczl qq, Bartosz Czeczenski, Eliza Barańska, Kasia Woz, Norbert Sutkowy, Krzysztof Smuda, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki, Radosław Madej, Krz Dom, Arkadiusz Kwiatek, Karolina Alaska, Maria Wróblewska, Łukasz Gut-Mostowy, Wojciech Kapica, Krzysztof Borkiewicz, Zly Los, Ryszard Czaderna, Tomasz Piotrowski, Łukasz Czajkowski, Jakub Sikora, Wiktor Turek, Maciej Lisek i czterech patronów anonimowych. Literatura: Goldsworthy A., Philip & Alexander: Kings and Conquerors, Basic Books 2020 Green P., Aleksander Wielki, Warszawa 2010 Lane Fox R., Alexander the Great, Penguin Books, 2004 Nawotka K., Aleksander Wielki, Wrocław: WUW 2007 Źródła: Diodorus Siculus, Dzieje Aleksandra Macedońskiego, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2020 Flawiusz Arrian, Wyprawa Aleksandra Wielkiego, Ossolineum, 1963 Plutarch, Żywoty sławnych mężów, Ossolineum, Wrocław 1953 Słuchaj również na: Spotify - https://tinyurl.com/yws22rpe Apple Podcasts - https://tinyurl.com/2rzv8hkc Google Podcasts - https://tinyurl.com/2k2db7xy

Tymczasem umarł król niech żyje król! Aleksander w wieku dwudziestu lat sprawnie przejął schedę po ojcu. Na jakiś czas odsunął też od siebie widmo miecza Damoklesa, głównie dzięki bezwzględnej i niezbędnej w takich sytuacjach metodycznej czystce w rodzinie, która rozciągnięta była na blisko rok. Daleko mu było jeszcze do legendarnej wielkości a i gmach państwa, które chwytał w swoje dłonie okazywał się mało stabilny. Państwo stworzone i utrzymywane w ryzach dzięki charyzmie i talentom Filipa zaczęło bowiem rozchodzić się w szwach. Mało kto wierzył, że młody następna tronu zdoła choćby utrzymać to co zdobył jego ojciec nie mówiąc już o powiększeniu imperium... Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Magdalena Bednarek-Hubbard, Grzegorz Kaczmarek, Paweł Kociuba, Adam Dobrowolski, Stanisław Wantusiak, Mariusz Rajca, Monika Piaskowska, Karolina Suder, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Andrzej Borowiak, Grzegorz Olech, Piotr Woldański, Tomasz Rodzynkiewicz, hhczl qq, Bartosz Czeczenski, Eliza Barańska, Kasia Woz, Norbert Sutkowy, Krzysztof Smuda, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki, Radosław Madej, Krz Dom, Arkadiusz Kwiatek, Karolina Alaska, Maria Wróblewska, Łukasz Gut-Mostowy, Wojciech Kapica, Krzysztof Borkiewicz, Zly Los, Ryszard Czaderna, Tomasz Piotrowski, Łukasz Czajkowski, Jakub Sikora, Wiktor Turek, Maciej Lisek i czterech patronów anonimowych. Literatura: Borza E., In the Shadow of Olympus: The Emergence of Macedon, Princeton 1990 Goldsworthy A., Philip & Alexander: Kings and Conquerors, Basic Books 2020 Green P., Aleksander Wielki, Warszawa 2010 Kęciek K., Starożytność wyklęta. Archeolodzy i łowcy sensacji, Warszawa: Attyka 2008 Lane Fox R., Alexander the Great, Penguin Books, 2004 Nawotka K., Aleksander Wielki, Wrocław: WUW 2007 Źródła: Plutarch, Żywoty sławnych mężów, Ossolineum, Wrocław 1953

W czasach, gdy nad Morzem Śródziemnym rozkwitały potężne, starożytne cywilizacje, dzikie tereny rozpościerające się od lodowatych wybrzeży Bałtyku na północy, aż po niedostępne szczyty Karpat na południu, swoją tajemniczością pobudzały wyobraźnie historyków i kronikarzy. Niegościnne ziemie porośnięte pierwotnymi puszczami i nieprzebytymi stepami stanowiły naturalne siedlisko wielu dzikich zwierząt i prymitywnych wspólnot ludzkich. Choć dziś te rozległe tereny znajdujące się pomiędzy Odrą, a Dnieprem szumnie określa się mianem Słowiańszczyzny, to termin ten może sprawiać mylne wrażenie, że Słowianie zamieszkiwali te tereny już od zarania dziejów... Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Magdalena Bednarek-Hubbard, Grzegorz Kaczmarek, Paweł Kociuba, Adam Dobrowolski, Stanisław Wantusiak, Mariusz Rajca, Monika Piaskowska, Karolina Suder, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Andrzej Borowiak, Grzegorz Olech, Piotr Woldański, Tomasz Rodzynkiewicz, hhczl qq, Bartosz Czeczenski, Eliza Barańska, Kasia Woz, Norbert Sutkowy, Krzysztof Smuda, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki, Radosław Madej, Krz Dom, Arkadiusz Kwiatek, Karolina Alaska, Maria Wróblewska, Łukasz Gut-Mostowy, Wojciech Kapica, Krzysztof Borkiewicz, Zly Los, Ryszard Czaderna, Tomasz Piotrowski, Łukasz Czajkowski, Jakub Sikora, Wiktor Turek i czterech patronów anonimowych. Źródła Bardach J., Historia państwa i prawa Polski. Tom I do połowy XV wieku, Warszawa 1964, Bardach J., Historia państwa i prawa polskiego, Warszawa 1979, Gołąb Z., O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych, Kraków 2004, Jordanes, O pochodzeniu i czynach Gotów, VI w. n.e., Klaudiusz Ptolemeusz, Geografia, II w. n.e., Kokowski A., Starożytna Polska, Warszawa 2005, Kokowski A., Goci. Od Skandzy do Campi Gothorum (od Skandynawii do Półwyspu Iberyjskiego), Warszawa 2007, Łowmiański H., Początki Polski: z dziejów Słowian w I tysiącleciu n. e. Tom I, Warszawa 1963, Mańczak W., Praojczyzna Słowian, Wrocław 1981, Moszyński K., O sposobach badania kultury materialnej Prasłowian, Wrocław 1962, Pliniusz Starszy, Historia naturalna, I w. n.e., Porucznik J., Bestarnowie – źródła pisane a materiały archeologiczne, Wrocław 2014, Prokopiusz z Cezarei, Historia sekretna, VI w. n.e., Prokopiusz z Cezarei, Wojny gockie, VI w. n.e., Pseudo-Maurycy, Strategikon, VI-VII w. n.e., Publiusz Korneliusz Tacyt, O pochodzeniu i kraju Germanów, I w. n.e., Sczaniecki M., Powszechna historia państwa i prawa, Warszawa 1973, Skowronek J.(red.), Historia Słowian południowych i zachodnich, Warszawa 1988, Strzelczyk J., Goci – rzeczywistość i legenda, Warszawa 1984, Strzelczyk J., Od Prasłowian do Polaków, Kraków 1987, Tymieniecki K., Ziemie polskie w starożytności, Poznań 1951, Zwolski E., Kasjodor i Jordanes. Historia gocka czyli Scytyjska Europa, Lublin 1984. Słuchaj również na: Spotify - https://tinyurl.com/yws22rpe Apple Podcasts - https://tinyurl.com/2rzv8hkc Google Podcasts - https://tinyurl.com/2k2db7xy

Szwecja jest jednym z tych regionów Europy, dla których rekonstrukcja pierwszych tysięcy lat historii może odbywać się niemal jedynie za pomocą archeologii. Nie dysponujemy żadnymi wiarygodnymi przekazami pisanymi o ziemiach szwedzkich pochodzącymi z okresu przed tzw. n.e. Później jest niewiele lepiej, o jej ziemiach wspomina krótko i mgliście historyk Tacyt końcem I wieku n.e. Wspominał on o Swionach ze Skandii, czyli Skandynawii poświęcając szczególnie wiele uwagi ich łodziom. Oni sami określali się mianem Swearów i to właśnie od tej nazwy wzięła się późniejsza Szwecja - Sverige - królestwo Swearów... Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Magdalena Bednarek-Hubbard, Grzegorz Kaczmarek, Paweł Kociuba, Adam Dobrowolski, Stanisław Wantusiak, Mariusz Rajca, Monika Piaskowska, Karolina Suder, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Andrzej Borowiak, Grzegorz Olech, Piotr Woldański, Tomasz Rodzynkiewicz, hhczl qq, Bartosz Czeczenski, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Krzysztof Smuda, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki, Radosław Madej, Krz Dom, Arkadiusz Kwiatek, Karolina Alaska, Maria Wróblewska, Łukasz Gut-Mostowy, Wojciech Kapica, krzysztof Borkiewicz, Zly Los i trzech patronów anonimowych. Cover art: fot. Ola Myrin, Historiska museet, CC-BY 4.0 Literatura: Ashby S., Leonard A., Vikings. Pocket Museum Batey C., Price N., Page R.I., Clarke H., Wikingowie Foote P., Wilson D., Wikingowie Kersten A., Historia Szwecji Price N., Children of Ash and Elm Teksty źródłowe: Sturlusson S., Saga o Ynglinach. Heimskringla tom 1 Artykuły i źródła online: Magnell, O., & Iregren, E. (2010). Veitstu Hvé Blóta Skal: The Old Norse Blót in the Light of Osteological Remains from Frösö Church, Jämtland, Sweden. Current Swedish Archaeology, 18, 223-250. http://www.arkeologiskasamfundet.se/csa/Dokument/Volumes/csa_vol_18_2010/csa_vol_18_2010_s223- 250_magnell_iregren.pdf The Viking World - Statens historiska museet - https://vikingar.historiska.se/index.php?l=en Słuchaj również na: Spotify - https://tinyurl.com/yws22rpe Apple Podcasts - https://tinyurl.com/2rzv8hkc Google Podcasts - https://tinyurl.com/2k2db7xy

Cóż można powiedzieć na zakończenie o samym zmarłym? Diodor Sycylijski podsumował życiorys Filipa krótko: “O królu tym mówi się, że rozpoczynał rządy bardzo słabym państwem, aby zbudować największą monarchię jaką znali Hellenowie, i dalej, że powiększył ją nie tyle dzięki dzielności na wojnie, ile raczej dzięki przyjaznym i pełnym życzliwości słowom (...) stał się najpotężniejszym z współczesnych mu królów w Europie, i (...) z powodu wielkości swojej władzy uznał się nawet za godnego zasiadać na tronie razem z dwunastoma bogami. Panował dwadzieścia cztery lata”. Grecki filozof Isokrates mawiał, że przy tym czego dokonał Filip w Helladzie przyszły podbój Persji będzie już dziecinną igraszką... Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Literatura: Borza E., In the Shadow of Olympus: The Emergence of Macedon Hammond N., Dzieje Grecji Hammond N., Filip Macedoński Hammond N., Starożytna Macedonia Teksty źródłowe: Diodor Sycylijski, Biblioteka historyczna, księga XVI Artykuły: Bartsiokas A. i inni, The lameness of King Philip II and Royal Tomb I at Vergina, Macedonia Słuchaj również na: Spotify - https://tinyurl.com/yws22rpe Apple Podcasts - https://tinyurl.com/2rzv8hkc Google Podcasts - https://tinyurl.com/2k2db7xy

8 listopada 1977 grecki archeolog Manolis Andronikos nadzorujący w sercu Werginy, małej wioski w północnej Grecji odkopał coś co miało się okazać najbardziej spektakularnym odkryciem archeologicznym w powojennej historii jego kraju. Prace prowadzone wewnątrz tzw. Wielkiego Tumulusa leżącego w centrum Werginy odsłoniły na światło dzienne trzy grobowce zmarłych ponad dwa tysiące lat wcześniej władców Macedonii. Najbardziej zaskakujący był fakt, że jedynie jeden z nich, Grobowiec I został obrabowany w starożytności, pozostałe zaś, w tym szczególnie bogato wyposażony Grobowiec II były nienaruszone... Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Literatura: Borza E., In the Shadow of Olympus: The Emergence of Macedon Hammond N., Dzieje Grecji Hammond N., Filip Macedoński Hammond N., Starożytna Macedonia Teksty źródłowe: Diodor Sycylijski, Biblioteka historyczna, księga XVI Artykuły: Bartsiokas A. i inni, The lameness of King Philip II and Royal Tomb I at Vergina, Macedonia Słuchaj również na: Spotify - https://tinyurl.com/yws22rpe Apple Podcasts - https://tinyurl.com/2rzv8hkc Google Podcasts - https://tinyurl.com/2k2db7xy

Alfred Wielki, najwybitniejszy król Wesseksu zapisał się w pamięci potomnych głównie dzięki zatrzymaniu nawałnicy wikińskich najeźdźców jaka spadła na Wyspy Brytyjskie w drugiej połowie IX wieku. Na tym jednak nie kończyły się dokonania władcy. Alfred dokładał wielkich jak na ówczesne czasy starań w celu podniesienia poziomu wiedzy i kultury w swoim w królestwie, sam tłumaczył z łaciny na staroangielski dzieła Orozjusza, Boecjusza czy Grzegorza Wielkiego. Chętnie zbierał też informację o otaczającym go świecie, które przelewał na pergamin. W ostatnich dekadach IX stulecia na dworze Alfreda zameldował się niejaki Other z Halogalandu, kupiec i podróżnik wędrujący po Morzu Północnym... Cover art: NTNU Vitenskapsmuseet, CC BY 2.0 , via Wikimedia Commons Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Magdalena Bednarek-Hubbard, Grzegorz Kaczmarek, Paweł Kociuba, Adam Dobrowolski, Stanisław Wantusiak, Mariusz Rajca, Monika Piaskowska, Karolina Suder, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Grdy Bla vla bla, Andrzej Borowiak, Grzegorz Olech, Piotr Woldański, Tomasz Rodzynkiewicz, hhczl qq, Bartosz Czeczenski, Eliza Barańska, Kasia Woz, Norbert Sutkowy, Krzysztof Smuda, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki, Radosław Madej i trzech patronów anonimowych. Treść przygotował i przeczytał Michał Kuźniar. Wszystkie wykorzystane źródła znajdziecie w opisie odcinka. Podcast Mroczne Wieki można wspierać na patronite.pl/mrocznewieki Serdecznie dziękuję wszystkim patronom! Literatura: Ashby S., Leonard A., Vikings. Pocket Museum Chrzanowski W., Harald Pięknowłosy. Król wikingów (850-933) Durham K., Długie łodzie wikingów Foote P., Wilson D., Wikingowie Graham-Campbell J., Viking Art Price N., Children of Ash and Elm: A History of the Vikings Teksty źródłowe: Sturlusson S., Heimskringla Artykuły: Vikings acquitted in 100-year-old murder mystery, https://news.abs-cbn.com/classified-odd/04/25/08/vikings-acquitted-100-year-old-murder-mystery Słuchaj również na: Spotify - https://tinyurl.com/yws22rpe Apple Podcasts - https://tinyurl.com/2rzv8hkc Google Podcasts - https://tinyurl.com/2k2db7xy

Starożytne królestwo Macedonii jest jednym z fenomenów antycznej historii. Łączy ich wiele wspólnego z współczesną im Kartaginą, która mogła pochwalić się historią o porównywalnej długości, olbrzymim wpływem na starożytną historię, chociaż w zachodnim basenie Morza Śródziemnego oraz trzema wojnami z Republiką Rzymską, które w przypadku tak Macedonii jak miasta Hannibala zakończyły się bezpowrotnym unicestwieniem istnienia obu dawnych mocarstw. Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Grzegorz Kaczmarek, Paweł Kociuba, Adam Dobrowolski, Stanisław Wantusiak, Mariusz Rajca, Monika Piaskowska, Karolina Suder, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Grdy Bla vla bla, Andrzej Borowiak, Grzegorz Olech, Piotr Woldański, Tomasz Rodzynkiewicz, hhczl qq, Bartosz Czeczenski, Eliza Barańska, Kasia Woz, Norbert Sutkowy, Krzysztof Smuda, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol, Julia Dalecka, Tomasz Kownacki i trzech patronów anonimowych. Treść przygotował i przeczytał Michał Kuźniar. Wszystkie wykorzystane źródła znajdziecie w opisie odcinka. Podcast Mroczne Wieki można wspierać na patronite.pl/mrocznewieki Serdecznie dziękuję wszystkim patronom! Literatura: Borza E., In the Shadow of Olympus: The Emergence of Macedon Nawotka K., Aleksander Wielki Hammond N., Starożytna Macedonia Teksty źródłowe: Herodot, Dzieje Tukidydes, Wojna peloponeska Artykuły: Hall H., The Archaic Warriors and Ladies of Archontiko in Macedonia Słuchaj również na: Spotify - https://tinyurl.com/yws22rpe Apple Podcasts - https://tinyurl.com/2rzv8hkc Google Podcasts - https://tinyurl.com/2k2db7xy

“Dawnym wiekom przyznaje się ten przywilej, że mieszają bogów w poczynania ludzkie i w ten sposób narodzinom miast dodają więcej świętości”. Tymi słowami Tytus Liwiusz, wielki rzymski historyk rozpoczyna opowieść o dziejach swojej ojczyzny jednocześnie z góry usprawiedliwiając swoją bezsilność wobec beznadziejnego wydawałoby się zadania jakie go czekało. Zadaniem tym było oddzielenie mitów i legend od prawdy historycznej a co za tym idzie stworzenie relacji o dziejach Rzymu będącej czymś więcej aniżeli jedynie kolejną baśnią, pełną nieśmiertelnych bogów, niepokonanych herosów i magicznych stworzeń. Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Grzegorz Kaczmarek, Paweł Kociuba, Adam Dobrowolski, Stanisław Wantusiak, Mariusz Rajca, Monika Piaskowska, Karolina Suder, Przemysław Kozioł, Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Grdy Bla vla bla, Andrzej Borowiak, Grzegorz Olech, Piotr Woldański, Tomasz Rodzynkiewicz, hhczl qq, Bartosz Czeczenski, Eliza Barańska, Kasia Woz, Norbert Sutkowy, Krzysztof Smuda, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz, Mateusz Parol i trzech patronów anonimowych. Treść przygotował i przeczytał Michał Kuźniar. Wszystkie wykorzystane źródła znajdziecie w opisie odcinka. Podcast Mroczne Wieki można wspierać na patronite.pl/mrocznewieki Serdecznie dziękuję wszystkim patronom! Literatura: Alföldy G., Historia społeczna starożytnego Rzymu Bradley G., Early Rome to 290 BC. The Beginnings of the City and the Rise of the Republic Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu, tom I Ciechanowicz J., Rzym - Ludzie i budowle Connolly P., The Ancient City: Life in Classical Athens and Rome Cunliffe B., Europe Between the Oceans Heurgon J., Rzym i świat śródziemnomorski do wojen punickich Teksty źródłowe: Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, księga I i II

“Ingvarr zwał się syn króla Eysteina, który wówczas został królem w Szwecji. Był wielkim wojownikiem i często spędzał czas na okrętach, gdyż przedtem królestwo Szwedów było ciągle najeżdżane, zarówno przez Danów jak i ludzi ze szlaku wschodniego. Król Yngwar zawarł pokój z Duńczykami, po czym zaczął grabić na szlaku wschodnim. Pewnego lata wyruszył z wojskiem do Eistlandu i rabował w miejscu, które nazywa się Stein. Wówczas Eistowie zeszli na wybrzeże w wielkiej sile i stoczono tam bitwę. Ich armia była tak liczna, że Szwedzi nie mogli im stawić oporu. Poległ wtenczas król Ingvarr, a jego wojowie uciekli. Został pochowany w kopcu przy samym morzu”. Cover photo: Ola Myrin/Statens historiska museum CC-BY 2.5 Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Krzysztof Smuda, Mateusz Parol, Tomasz Rodzynkiewicz, Adam Dobrowolski, Rafał Piskadło, Andrzej Borowiak, Piotr Woldański, Eliza Barańska, Grzegorz Olech, Aleksandra Cieślicka, Jakob Zimmermann, Patryk Kaczanowicz, Grdy Bla vla bla, Bartosz Czeczenski, Kasia Woz, Norbert Sutkowy, Kuba Cski, hhczl qq, Agnieszka Militowska, Michał Borkowski, Przemysław Kozioł, Paweł Kociuba, Karolina Suder i czterech patronów anonimowych i czterech patronów anonimowych. Treść przygotował i przeczytał Michał Kuźniar. Wszystkie wykorzystane źródła znajdziecie w opisie odcinka. Podcast Mroczne Wieki można wspierać na patronite.pl/mrocznewieki Serdecznie dziękuję wszystkim patronom! Literatura: Ashby S., Leonard A., Vikings Batey C., Price N., Page R.I., Clarke H., Wikingowie Cunlifee B., Europe between the Oceans Durham K., Długie łodzie wikingów Price N., Children of Ash and Elm Teksty źródłowe: Sturluson S., Heimskringla, Księgarnia Akademicka, Kraków 2019 Artykuły: "Isotopic provenancing of the Salme ship burials in Pre-Viking Age Estonia" T. Douglas Price, Jüri Peets, Raili Allmäe, Liina Maldre and Ester Oras

Attyla był najpotężniejszym barbarzyńskim wodzem jaki stanął u granic cesarstwa rzymskiego ucieleśniając najgorsze obawy tak Rzymu jak Konstantynopola. Wbrew temu co pokazuje nam popkultura przez setki lat najcięższe boje Rzymianie toczyli nie na północy lecz na wschodzie najpierw z Partami a potem z Persami. Nad Renem i Dunajem spadały na nich niejednokrotnie klęski, czasem poważne ale na korzyść cesarstwa przemawiał istotny fakt. Na północy nie powstał żaden silny organizm polityczny, który mógłby rzucić cesarstwu wyzwanie na równych warunkach. Zdarzały się problemy, ale nie było zagrożenia tak poważnego jak imperium Hunów, którzy zjednoczyli pod swoim jarzmem, na krótko co prawda dużą część lokalnych plemion, zwłaszcza germańskich, dodatkowo zalewając imperium tysiącami uchodźców. Wobec zagrożeń z północy Rzymianie zawsze stosowali działania prewencyjne dusząc potencjalnych konkurentów w zarodku, nie ważne czy był zagrożeniem tym był Marbod czy Decebal. Attyli nie zdążyli zniszczyć na czas, ale sprzyjało im szczęście. Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Krzysztof Smuda, Mateusz Parol, Tomasz Rodzynkiewicz, Adam Dobrowolski, Rafał Piskadło, Andrzej Borowiak, Piotr Woldański, Eliza Barańska, Grzegorz Olech, Aleksandra Cieślicka, Jakob Zimmermann, Patryk Kaczanowicz, Grdy Bla vla bla, Bartosz Czeczenski, Kasia Woz, Norbert Sutkowy, Kuba Cski, hhczl qq i czterech patronów anonimowych Treść przygotował i przeczytał Michał Kuźniar. Wszystkie wykorzystane źródła znajdziecie w opisie odcinka. Podcast Mroczne Wieki można wspierać na patronite.pl/mrocznewieki Serdecznie dziękuję wszystkim patronom! Literatura: Dąbrowski K, "Hunowie europejscy, Protobułgarzy, Chazarowie" Heather P., "Upadek cesarstwa rzymskiego" Kokowski A., "Starożytna Polska" Thompson, E.A., "Hunowie" Teksty źródłowe: Marcellinus A., "Res Gestae" Jordanes, "O pochodzeniu i czynach Gotów" Priskos z Panium, "Historia" Artykuły: "A newly discovered fragment of a Hunnic cauldron from site 59-60, Sanok, Poland" ACTA ARCHAEOLOGICA CARPATHICA, VOL. LV (2020): 235–254 "The genetic origin of Huns, Avars, and conquering Hungarians" https://doi.org/10.1016/j.cub.2022.04.093 "Y-chromosome haplogroups from Hun, Avar and conquering Hungarian period nomadic people of the Carpathian Basin" https://www.nature.com/articles/s41598-019-53105-5 "The Hunnic invasion of the east of 395 and the fortress of Ziatha" https://www.jstor.org/stable/44172154

Początkiem lat 70. IV wieku n.e. do dowódców rzymskich wojsk strzegących linii Dunaju zaczęły napływać raporty przynoszące wieści tyleż niepokojące co obiecujące zarazem. Setki kilometrów od północnej granicy imperium, na Stepie Pontyjskim, tam gdzie na dzisiejszych mapach widzimy Rosję i Ukrainę doszło do jakichś niepokojów wśród tamtejszych barbarzyńskich plemion i królestw. Niepokoje te nie okazały się przejściowe, jak to często bywało, zanosiło się na dłuższy konflikt, który mógł co prawda zagrozić w efekcie rzymskim granicom ale z drugiej strony mógł też oznaczać, że bez angażowania legionów uda się osłabić północne plemiona, które same upuszczą sobie wzajemnie krwi. Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Piotr, Tomasz, Kuba, hhczl qq, Bartosz, Damian, Eliza, Kasia, Norbert, Krzysztof, Jakob, Rafał, Patryk, Mateusz, Krzysztof, Andrzej, Karolina, Grdy Bla vla bla, Adam, Michał, Grzegorz Treść przygotował i przeczytał Michał Kuźniar. Wszystkie wykorzystane źródła znajdziecie w opisie odcinka. Podcast Mroczne Wieki można wspierać na patronite.pl/mrocznewieki Serdecznie dziękuję wszystkim patronom! Literatura: Dąbrowski K, "Hunowie europejscy, Protobułgarzy, Chazarowie" Heather P., "Upadek cesarstwa rzymskiego" Kokowski A., "Starożytna Polska" Thompson, E.A., "Hunowie" Teksty źródłowe: Marcellinus A., "Res Gestae" Jordanes, "O pochodzeniu i czynach Gotów" Priskos z Panium, "Historia" Artykuły: "A newly discovered fragment of a Hunnic cauldron from site 59-60, Sanok, Poland" ACTA ARCHAEOLOGICA CARPATHICA, VOL. LV (2020): 235–254 "The genetic origin of Huns, Avars, and conquering Hungarians" https://doi.org/10.1016/j.cub.2022.04.093 "Y-chromosome haplogroups from Hun, Avar and conquering Hungarian period nomadic people of the Carpathian Basin" https://www.nature.com/articles/s41598-019-53105-5

W dzisiejszym odcinku ponownie będziemy poznawać losy Słowian z rejonu bliskiego Rugii, mianowicie Pomorza po obu stronach Odry. Historia którą opowiem dzisiaj rozgrywa się w latach 20. XII wieku, a więc jakieś czterdzieści lat przed ostatecznym upadkiem ostatniego bastionu pogańskich Słowian na Rugii. Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Mateusz, Tomasz, Damian, Krzysztof, Andrzej, Piotr, Rafał, Eliza, Krzysztof, Jakob, Patryk, Kuba, hhczl qq, Bartosz, Kasia, Norbert Treść przygotował i przeczytał Michał Kuźniar. Wszystkie wykorzystane źródła znajdziecie w opisie odcinka. Podcast Mroczne Wieki można wspierać na patronite.pl/mrocznewieki Serdecznie dziękuję wszystkim patronom! Literatura: Álvarez-Pedrosa J.A., Sources of Slavic Pre-Christian Religion Gieysztor A., Mitologia Słowian Modzelewski K., Barbarzyńska Europa Strzelczyk J., Apostołowie Europy Słuchaj również na: Spotify - https://tinyurl.com/yws22rpe Apple Podcasts - https://tinyurl.com/2rzv8hkc Google Podcasts - https://tinyurl.com/2k2db7xy

Mapa kontynentu europejskiego widziana oczami starożytnych, nawet tych najlepiej wykształconych i obytych ze światem zewnętrznym pełna była białych plam. W zasadzie przez dużą część starożytności tych plam było nieraz więcej aniżeli terenu znanego, zbadanego. Nieznane plamy wypełniano mitycznymi krainami pełnymi legendarnych potworów, tajemniczych ludów i nieznanych bogów. Jedną z takich krain była Hyperboreja, legendarna kraina leżąca gdzieś na północy cywilizowanego świata jak zwykli określać swoje domeny zarówno Grecy jak Rzymianie. Hiperborea miała być zamieszkana przez szczęśliwe ludy obdarzone wszelkimi błogosławieństwami jakie mogła im podarować natura i szczodre bóstwa. Wesprzyj nas na: https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Mateusz, Tomasz, Damian, Krzysztof, Andrzej, Piotr, Rafał, Eliza, Krzysztof, Jakob, Patryk, Kuba, hhczl qq, Bartosz, Kasia, Norbert Treść przygotował i przeczytał Michał Kuźniar. Wszystkie wykorzystane źródła znajdziecie w opisie odcinka. Podcast Mroczne Wieki można wspierać na patronite.pl/mrocznewieki Serdecznie dziękuję wszystkim patronom! Hełm z Veksø: Nationalmuseet, CC BY-SA 3.0 , via Wikimedia Commons Literatura: Cunliffe B., Europe between the oceans. 9000 BC - AD 1000 Durham K., Długie łodzie wikingów Goldhahn J. i Ling J., Bronze Age Rock Art in Northern Europe: Context and Interpretations, [w:] The Oxford Handbook of the European Bronze Age Kempiński A., Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich Reich D., Kim jesteśmy, skąd przyszliśmy… Thrane H., Scandinavia, [w:] The Oxford Handbook of the European Bronze Age Źródła internetowe: https://www.science.org/content/artic... https://nat.au.dk/en/about-the-facult...\ https://en.natmus.dk/historical-knowl...

Fimbulvetr w dosłownym tłumaczeniu oznacza “wielką zimę”, termin ten odnosił się najpierw jedynie do okrutnej, trzyletniej śnieżnej zawiei jaka miała poprzedzić koniec świata Ragnarok. Z czasem jednak termin fimbulvetr zagościł w mowie potocznej i nawet dzisiaj można go spotkać gdzieniegdzie w Skandynawii. Już na początku XX wieku badacze zaczęli sugerować, że okrutna, trzyletnia zawierucha tak mocno wryła się w świadomość dawnych Skandynawów ze względu na związek z jakąś autentyczną traumą jaką musieli przeżyć ich przodkowie. Pogląd ten był jednak przez wiele dekad jedynie ciekawą hipotezą nie popartą żadnymi namacalnymi dowodami w postaci tekstów źródłowych czy dowodów archeologicznych. Wszystko uległo jednak zmianie w latach 90. XX wieku... Wspieraj na https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Mateusz, Krzysztof Subskrybuj i komentuj na YouTube Bibliografia: N. Price - "Children of Ash and Elm" A. Kokowski - "Starożytna Polska" K. Durham - "Długie łodzie wikingów" B. Cunliffe - "Europe between the oceans. 9000 BC - AD 1000" J. Strzelczyk - "Odkrywanie Europy" J. Manco - "Ancestral Journeys" M. Findell - "Runes" S. Sturluson - "Edda" Autor nieznany - "Edda poetycka" Baillie, Mike. “Irish Oaks Record Volcanic Dust Veils Drama!” Archaeology Ireland 2, no. 2 (1988): 71–74. http://www.jstor.org/stable/20561936 McCormick, Michael, Ulf Büntgen, Mark A. Cane, Edward R. Cook, Kyle Harper, Peter Huybers, Thomas Litt, et al. “Climate Change during and after the Roman Empire: Reconstructing the Past from Scientific and Historical Evidence.” The Journal of Interdisciplinary History 43, no. 2 (2012): 169–220. http://www.jstor.org/stable/41678664 Arjava, Antti. “The Mystery Cloud of 536 CE in the Mediterranean Sources.” Dumbarton Oaks Papers 59 (2005): 73–94. https://doi.org/10.2307/4128751 Curry, Andrew. “ÖLAND, SWEDEN, SPRING, A.D. 480.” Archaeology 69, no. 2 (2016): 26–31. http://www.jstor.org/stable/43824534 Pearson, Brian. “An Alternate Interpretation.” Archaeology 69, no. 3 (2016): 8–8. http://www.jstor.org/stable/43825135 Lobell, Jarrett A., and Samir S. Patel. “Bog Bodies Rediscovered.” Archaeology 63, no. 3 (2010): 22–29. http://www.jstor.org/stable/41658776

Losy Arkony i dzieje słowiańskiej Rugii najlepiej podsumowuje tytuł wspomnianej przeze mnie książki Ruchhöfta - Arkona. Glaube, Macht und Krieg im Ostseeraum czyli Arkona. Wiara, Władza i Wojna na Bałtyku. Historia ostatniego bastionu pogańskich Słowian nie tylko na Rugii ale w ogóle w tej części Europy jest na tyle fascynująca, że doczekała się kilku innych książek, zarówno naukowych jak beletrystycznych... Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Wspieraj na https://patronite.pl/mrocznewieki Patroni: Mateusz Subskrybuj i komentuj na YouTube Bibliografia: "Gesta Danorum" - Saxo Gramatyk "Knytlingasaga" - autor nieznany "Słownik starożytności słowiańskich" - praca zbiorowa "Bogowie dawnych Słowian" Michał Łuczyński "Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich" Andrzej M. Kempiński "Arkona. Glaube, Macht und Krieg im Ostseeraum" - Fred Ruchhöft "Arkona - święte miejsce Słowian Zachodnich" - Fred Ruchhöft, w: "Słowianie Połabscy", wyd. Triglav "Rugia 1168" - Robert F. Barkowski

Epoka tzw. wikingów, morskich kupców i piratów rodem z mroźnej Skandynawii doczekała się licznych przedstawień na dużym i mniejszym ekranie. Szczególnie ostatnia dekada zaowocowała licznymi produkcjami, w większości serialami starającymi się zbić profity na sukcesie produkcji o wielce pomysłowym tytule “Wikingowie”. Później mieliśmy jeszcze “Upadek Królestwa” i “Wikingów Valhalla” żeby wymienić najpopularniejsze produkcje, a na fali trendu wschodnich animacji powstała nawet “Vinland Saga”. Wszystkie te wielosezonowe tasiemce łączą w sobie niemal zupełne lekceważenie dla realiów epoki w jakiej zostały osadzone. Pomimo wartkiej akcji, niejednokrotnie ciekawych bohaterów czy dopracowanych kwestii technicznych nie sposób traktować ich inaczej aniżeli prostej rozrywki nie mającej wiele wspólnego z historią... Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Wspieraj na https://patronite.pl/mrocznewieki Subskrybuj i komentuj na YouTube Bibliografia: "Children of Ash and Elm" - Neil Price "Lady with a Mead Cup" - Michael J. Enright "Grettir's Saga" - autor nieznany, tłum. Jesse Byock "Saga o skaldzie Egilu" - autor nieznany, tłum. Henryk Pietruszczak

Niech fantastycznie lutnia nastrojona Wtóruje myśli posępnej i ciemnej; Bom oto wstąpił w grób Agamemnona, I siedzę w kopule podziemnej, Co krwią Atrydów zwalana okrutną… Tymi słowami Juliusz Słowacki zaczął wiersz dedykowany grobowcowi nieznanego władcy, być może Agamemnona, być może Atreusa. A może kogoś zupełnie innego. Przypisywanie aktu posiadania tej nieruchomości rodowi Atrydów nigdy nie zostanie potwierdzone ani wykluczone z całą pewnością. Przygotowując się do opuszczenia kopulastego tolosu zauważę tylko, że okrutny ród Atrydów ciągle żyje w naszej popkulturze, ponad trzy tysiące lat po wygaśnięciu z rąk nieugiętych Heraklidów... Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez grupę rekonstruktorów i pasjonatów historii. Nasz podcast historyczny jest w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach. Nie przepisujemy wikipedii :D Wspieraj na https://patronite.pl/mrocznewieki Subskrybuj i komentuj na YouTube Źródła: "Cień Minotaura" - Jerzy Ciechanowicz "Mity greckie" - Robert Graves "Henchmen of Ares" - Josho Brouwers "The Oxford Handbook of the Bronze Age Aegean" - red. E. Cline “Europe between the oceans. 9000 BC - AD 1000” - Barry Cunliffe "Mity Greków i Rzymian" - Wanda Markowska "Bogowie, groby i uczeni" - C.W. Ceram

Krew i złoto. Legenda i historia. Dzieje archaicznej cywilizacji wojowniczych królów, którzy zdobyli Troję i Knossos są nierozerwalnie splecione z nieprzebranymi bogactwami które gromadzili w swoich ponurych cytadelach oraz morderczymi, bratobójczymi waśniami. Pewien obraz bogactw daje nam archeologia, szczególnie zaś znaleziska słynnego Schliemana, dzieje sporów wewnątrz panujących dynastii zachowały się jedynie w legendach i mitach. Łącząc te dwie płaszczyzny postaram się przybliżyć dzieje Myken i cywilizacji, która wzięła swoją nazwę od argolidzkiej cytadeli. Wspieraj na https://patronite.pl/mrocznewieki Subskrybuj i komentuj na YouTube Źródła: "Cień Minotaura" - Jerzy Ciechanowicz "Mity Greckie" - Robert Graves "Henchmen of Ares" - Josho Brouwers "The Oxford Handbook of the Bronze Age Aegean" - red. E. Cline “Europe between the oceans. 9000 BC - AD 1000” - Barry Cunliffe "Mity Greków i Rzymian" - Wanda Markowska "Bogowie, groby i uczeni" - C.W. Ceram

Włodzimierz wyzionął ducha żegnany rzekomo szczerym żalem swoich bojarów, drużynników oraz zwyczajnego pospólstwa. Nie jesteśmy w stanie ustalić z całą pewnością na ile jest to prawdziwa informacja, tak czy inaczej w ruskiej tradycji syn Światosława zapisał się jako sprawny i rozsądny władca, pewnego rodzaju ojciec narodu. Panowanie Włodzimierza było okresem największej świetności i stabilizacji Rusi który przetrwa z pewnymi co prawda zawirowaniami przez jedynie kilka dekad po jego śmierci... Wspieraj na https://patronite.pl/mrocznewieki Subskrybuj i komentuj na YouTube Źródła: “Bolesław Chrobry” - Jerzy Strzelczyk “Kronika” - Thietmar z Merseburga “Kronika Nowogrodzka” - autor nieznany “Kronika Polska” - Gall Anonim “Podstawy gospodarcze formowania się państw słowiańskich” - Henryk Łowmiański “Powieść minionych lat” - Nestor “Powstanie narodu ruskiego” - Henryk Paszkiewicz “Słownik starożytności słowiańskich” - praca zbiorowa

Wiosną 972 roku historia zatoczyła pewnego rodzaju koło. Tak jak dwadzieścia siedem lat wcześniej gwałtowna śmierć Igora tak teraz podobny zgon Światosława zatrzęsły posadami gmachu budowanego od pokoleń przez kolejnych Rurykowiczów. Igor osierocił małoletniego Światosława a ten poszedł teraz w ślady ojca pozostawiając panowanie w rękach trzech synów. Jaropełk, Oleg i Włodzimierz byli prawdopodobnie nastolatkami w momencie śmierci swojego ojca. Świadczyłoby o tym kilka przesłanek, przede wszystkim każdy z nich sprawował już, choćby symboliczną władzę w najważniejszych grodach państwa Światosława, prędko też po śmierci ojca przeszli do wzajemnych walk. Tak czy inaczej nie znamy daty urodzenia żadnego z nich, możemy jedynie przypuszczać że przyszli na świat w drugiej połowie lat 50. X wieku bądź najpóźniej w pierwszej połowie lat 60. Wspieraj na https://patronite.pl/mrocznewieki Subskrybuj i komentuj na YouTube Źródła: "Początki Rusi" - Henryk Paszkiewicz "Powstanie narodu ruskiego" - Henryk Paszkiewicz "Powieść minionych lat" - Nestor "Słownik starożytności słowiańskich" - praca zbiorowa "Chrzest Polski" - Jerzy Dowiat

W poprzednim epizodzie poświęconym Rusi, który był również pierwszym odcinkiem na tym kanale starałem się wytłumaczyć genezę państwa ruskiego. Poznaliśmy jego założycieli od półlegendarnego Ruryka poprzez nieco bardziej historycznego Olega oraz Igora. O każdym z wyżej wymienionych władców wiedzieliśmy coraz więcej, każdy z nich w większym stopniu wyłaniał się z mroków spowijających niczym śmiertelny całun początki Rusi. Wspieraj na https://patronite.pl/mrocznewieki Subskrybuj i komentuj na YouTube Źródła: "Początki Rusi" - Henryk Paszkiewicz "Wojny Bizancjum" - John Haldon "Powieść minionych lat" - Nestor "Słownik starożytności słowiańskich" - praca zbiorowa "Bizancjum ok. 500-1024" - Jonathan Shepard

Rok 39 zaczął się normalnie. 1 stycznia Gajusz objął kolejny konsulat i jak na nowego konsula przystało złożył tradycyjną przysięgę pod Rostrą, mównicą wzniesioną na Forum Romanum. Po trzydziestu dniach cesarz ustąpił ze stanowiska przekazując je innemu senatorowi. Podczas pryncypatu nie było to niczym szczególnym, cesarze niejednokrotnie sprawowali konsulat, ale rzadko przez pełnowymiarowy okres. Początkiem roku coś jednak zburzyło tę sielankę a w Rzymie zapanował strach i rządy terroru. Co się stało? Wspieraj na https://patronite.pl/mrocznewieki Subskrybuj i komentuj na YouTube Źródła: "Kaligula" - Roland Auguet "Caligula: a Biography" - Aloys Winterling "Poczet cesarzy rzymskich - Pryncypat" - Aleksander Krawczuk "Poczet cesarzowych Rzymu" - Aleksander Krawczuk "Żywoty Cezarów" - Swetoniusz "Historia Rzymska" - Kasjusz Dion "Flakkus" i "An Embassy to Gaius" - Filon Aleksandryjski "Dawne Dzieje Izraela" - Józef Flawiusz

28 marca 37 roku po dziesięciodniowej podróży z Misenum Gajusz Cezar Germanicus triumfalnie wkroczył do stolicy imperium. Podróż z Kampanii do serca Lacjum musiała być jedną z najprzyjemniejszych rzeczy jakie spotkały go w dotychczasowym życiu, szczególnie po latach upływających w niepewności o własną egzystencję i przyszłość, gdy w tle po kolei umierali kolejni członkowie jego najbliższej rodziny - najpierw ojciec, potem zaś bracia i matka. Tragiczny los rodziny Germanika napełnił mieszkańców imperium żalem i współczuciem wobec pozostałych dzieci wielkiego generała. Sam Germanik, niemal ubóstwiany za życia ciągle roztaczał coś na kształt ochronnego płaszcza nad swoim ostatnim synem. Na młodego cesarza spłynęły wszelkie nadzieje wiązane z jego ojcem i współczucie okazywane rozbitej familii. Wspieraj na https://patronite.pl/mrocznewieki Subskrybuj i komentuj na YouTube Źródła: "Kaligula" - Roland Auguet "Caligula: a Biography" - Aloys Winterling "Poczet cesarzy rzymskich - Pryncypat" - Aleksander Krawczuk "Poczet cesarzowych Rzymu" - Aleksander Krawczuk "Żywoty Cezarów" - Swetoniusz "Historia Rzymska" - Kasjusz Dion "Flakkus" i "An Embassy to Gaius" - Filon Aleksandryjski "Dawne Dzieje Izraela" - Józef Flawiusz

Gajusz nie miał dobrej prasy. Po śmierci na przemian starano się albo zatrzeć wszelkie ślady jego istnienia albo przedstawić go w najgorszym możliwym świetle. Już kronikarze działający za jego życia byli dla niego niezbyt łaskawi. Z kolei relacje Swetoniusza i Kasjusza Diona sporządzone w przypadku tego pierwszego dziesiątki lat po śmierci cesarza i grubo ponad sto lat w przypadku drugiego przedstawiają Gajusza jako obłąkanego potwora. Z ich prac dowiadujemy się o szaleńcu, który uważał się za równego Jupiterowi. Miał pić perły roztopione w occie, utrzymywać kazirodcze związki z siostrami, mordować bez litości wszystkich podejrzanych, najczęściej zresztą niesłusznie o dybanie na jego życie. W międzyczasie trwonił skarb państwa budując kilkukilometrowe mosty ze statków w Zatoce Neapolitańskiej, zamienił Palatyn w burdel, podczas składania ofiar własnoręcznie zabił ofiarnika zamiast przeznaczonego w tym celu wołu, miał też w zwyczaju porywać żony znanych senatorów, jedną podczas jej wesela. Ile z tego co wiemy o upadłym cesarzu jest prawdą a ile jedynie oszczerstwem i czarną legendą? Dzisiaj postaram się znaleźć odpowiedź na to pytanie. Wspieraj na https://patronite.pl/mrocznewieki Subskrybuj i komentuj na YouTube Źródła: "Kaligula" - Roland Auguet "Caligula: a Biography" - Aloys Winterling "Poczet cesarzy rzymskich - Pryncypat" - Aleksander Krawczuk "Poczet cesarzowych Rzymu" - Aleksander Krawczuk "Żywoty Cezarów" - Swetoniusz "Historia Rzymska" - Kasjusz Dion "Flakkus" i "An Embassy to Gaius" - Filon Aleksandryjski "Dawne Dzieje Izraela" - Józef Flawiusz

28 dnia miesiąca znanego starożytnym Macedończykom jako Daisios w Babilonie, stolicy gigantycznego imperium zrodzonego w efekcie jedenastu lat nieustannych wojen umierał w sile wieku król Azji. Według naszej rachuby czasu byłby to 9 lub 10 czerwca. Nad Eufratem panowały wtedy nieznośne upały, za dnia temperatura sięgała nawet 40 stopni, w nocy było nieco lepiej, ale wciąż znacznie powyżej 20 stopni, do tego dochodziła wysoka wilgotność powietrza. Ciało króla w takich warunkach powinno ulec błyskawicznemu rozkładowi jaki pisany jest każdemu człowiekowi bez względu na zasługi i osiągnięcia uzyskane za życia. Aleksander jednak znany z przekraczania wszelkich znanych ludziom granic za życia nawet w tej chwili chciał podważyć swą przyziemną, ludzką naturę. Jeżeli wierzyć starożytnym kronikarzom jego ciało opierało się rozkładowi z niewiarygodnym wręcz oporem... Wspieraj na https://patronite.pl/mrocznewieki Subskrybuj i komentuj na YouTube Źródła: "The Quest for the Tomb of Alexander the Great" - Andrew Michael Chugg

Troja i spowijająca ją legenda jest w mniejszym lub większym stopniu znajoma niemal każdemu. Mit o dziesięcioletnich bojach, które skończyły się ostateczną zagładą całego miasta i jego mieszkańców od niemal trzech tysięcy lat jest stałym elementem kultury europejskiej a w ostatnich stuleciach także światowej. Troja. Unieśmiertelnić miał ją równie co i ona sama legendarny pieśniarz i poeta znany nam jako Homer, chociaż niewiele więcej pewnego można o nim powiedzieć. Podobno był niewidomy i żył na zachodnim wybrzeżu dzisiejszej Turcji, albo na którejś z wysp Morza Egejskiego, być może Chios. Wspieraj na https://patronite.pl/mrocznewieki Subskrybuj i komentuj na YouTube Źródła: "Troy. c. 1700-1250 BC" - Nic Fields "Mycenaean citadels" - Nic Fields "Cień Minotaura" - Jerzy Ciechanowicz "In Search of Trojan War" - Michael Wood "1177 przed Chr. Rok, w którym upadła cywilizacja" - Eric H. Cline "Bogowie, groby i uczeni" - C.W. Ceram "Henchmen of Ares: Warriors and Warfare in Early Greece" - Josho Brouwers

Na początku były mity. Wiele z nich przetrwało w zbiorowej pamięci do naszych czasów, tłumacząc początki cywilizacji. Sceptycy niejednokrotnie podważali ich wiarygodność, co nie było nigdy trudne bowiem rzeczywistość mityczna często różniła się od tej jaką odkopują łopatami archeolodzy. Mit niesie jednak zniekształcone licznymi interpretacjami odbicie dawnej rzeczywistości. Świat egejski, albo szerzej cały wschodni basen Morza Śródziemnego jest kopalnią tych opowieści wrzucanych niejednokrotnie do koszyka z bajkami. Fabuły tych archaicznych opowieści razem z ich bohaterami przecinają akwen łączący ze sobą trzy kontynenty, a jednym z najczęstszych punktów stycznych dla mitów śródziemnomorskich jest wyspa Kreta. Wspieraj na https://patronite.pl/mrocznewieki Subskrybuj i komentuj na YouTube Źródła: "Cień Minotaura" - Jerzy Ciechanowicz "Życie codzienne na Krecie w państwie króla Minosa" - Ludwika Press "Genetic origins of the Minoans and Mycenaeans" - Iosif Lazaridis "In search of Trojan War" - Michael Wood

“Jest to księga Ahmada ibn Fadlana ibn Al-Abbasa ibn Rasida ibn Hammada, mawli Muhammada ibn Sulajmana, posła kalifa al-Muktadira do króla as-Sakaliba. Opowiada w niej co widział na własne w kraju Turków, Chazarów, ar-Rus, as-Sakaliba, Baszkirów i innych ludów, o rozmaitości ich obrządków, o dziejach ich królów i o ich postępowaniu w wielu spośród ich spraw”. Tymi słowami zaczyna się jedna z najwartościowszych historycznych podróżniczych relacji jakie zachowały się szczęśliwie do naszych czasów. Sprawdź mapę podróży. Wspieraj na https://patronite.pl/mrocznewieki Subskrybuj i komentuj na YouTube Źródła: "Risala" Ahmada ibn-Fadlana wydana w serii "Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny" w red. T. Lewickiego

Tytuł tego odcinka jest jednocześnie ciągle aktualnym pytaniem, które od bez mała trzystu lat spędza sen z powiek wielu badaczom wczesnego średniowiecza. Już bowiem w XVII wieku pasjonaci oraz pierwsi naukowcy w dzisiejszym rozumieniu tego słowa zaczęli na poważnie analizować dawne teksty źródłowe, aby odpowiedzieć na pytanie czy państwo ruskie swoją genezę zawdzięcza wyłącznie Słowianom? Czy też może założyli je przybysze z mroźnej Skandynawii? Jaką rolę w tym procesie miały ludy ugrofińskie? A może każdy etnos po trochu dorzucił od siebie do wspólnego kotła jakim miała stać się Ruś? Dzisiaj postaram się odpowiedzieć na te oraz inne pytania. Wspieraj na https://patronite.pl/mrocznewieki Subskrybuj i komentuj na YouTube Źródła: "Ruś Wikingów" - Władysław Duczko "Zagadnienie roli Normanów w genezie państw słowiańskich" - Henryk Łowmiański "Powieść minionych lat" - Nestor "Risala" - Ahmad ibn-Fadlan Fragmenty dzieł kilku pisarzy arabskich i perskich wydane w serii "Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny" w red. Tadeusza Lewickiego